CC BY
4UDK 629.119
RESPUBLIKAMIZDA YENGIL AVTOMOBILLARNI ISHLAB CHIQARISH ORTISHI SABABLI SERVIS XIZMAT KO'RSATISH SIFATINI YAXSHILASH USULLARI
Asqarov Ixtiyor Baxtiyorovich JizPI. proffessori, [email protected]. 91-596-01-04
Norqo'ziyev Akmal Baxtiyor o'g'li JizPI. assistenti, [email protected]. 94-573-41-33
Annotasiya. Mazkur maqolada respublikamizning avtomobil ishlab chiqarish va avtomobillashtirish darajasi.avtomobillarga servis xizmat ko'rsatish holati tahlil qilingan. Avtomobillarga servis xizmat ko'rsatish obyektlarining faoliyatini tartibga solish va samaradorligini oshirish bo'yicha tavsiyalar keltirilgan.
Аннотация. В данной статье анализируется уровень автомобильного производства и автомобилизации нашей республики, а также состояние автосервиса. Даны рекомендации по регулированию деятельности объектов автосервиса и повышению их эффективности.
Abstract. This article analyzes the level of automobile production and automobileization of our republic. as well as the status of automobile servicing. Recommendations are given for regulating the activities of car service facilities and improving their efficiency.
Kalit so'zlar: avtomobil. avtoservis korxonasi, avtomobillashtirish darajasi, avtomobilsozlik, kafolatli xizmat, "TRADE-IN" dasturi, avtomobil sanoati, texnik xizmat ko'rsatish va ta'mirlash, aholi soni.
Ключевые слова: автомобиль, предприятие автосервиса, степень каризации, автомобильная промышленность, гарантийное обслуживание, программа «TRADE-IN», автопром, техническое обслуживание и ремонт, население.
Key words: car. car service enterprise. degree of carization, automotive industry. warranty service. "TRADE-IN" program. car industry. technical service and repair. population.
Bugungi tez sur'atlar bilan rivojlanayotgan texnologik dunyoda avtomobillar kundalik hayotimizning ajralmas qismiga aylandi. Biz ularga har qachongidan ham ko'proq ishonar ekanmiz. avtomobillarning texnik holati va bu ularning ishlashi va xavfsizligiga qanday ta'sir qilishini tushunish juda muhimdir. Avtomobillarning texnik holati ularning ishlashi va harakat xavfsizligini ta'minlashda muhim ro'l o'ynaydi. Mumkin bo'lgan muammolarni yoki nosozliklarni aniqlash uchun muntazam texnik xizmat ko'rsatish va tekshirish kerak. Dvigatelning ishlashini tekshirishdan tortib tormoz tizimini tekshirishgacha har bir komponent optimal ishlashni kafolatlash uchun baholanishi kerak. Bundan tashqari, moyni muntazam ravishda almashtirish, shinalar aylanishi va suyuqlikni tekshirish avtomobilning umumiy holatini saqlab qolish uchun zarurdir. Respublikamizda avtomobilsozlik sanoati jadal rivojlantirish
bosqichidan o'tmoqda. Bunga Prezidentimizning 2019-yil 18-iyuldagi ''O'zbekiston Respublikasi avtomobil sanoatini jadal rivojlantirishga oid qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida'gi PQ№4397-sonli qarori qabul qilinganligi yaqqol misol bo'la oladi.
Ushbu qarorda avtomobil sanoatini jadal rivojlantirish va uning investisiyaviy jozibadorligini oshirishni ta'minlash, ilg'or xalqaro tajriba asosida zamonaviy bozor mexanizmlari va boshqaruv usullarini joriy qilish, shuningdek, ichki va tashqi bozorlarda raqobatbardosh ishlab chiqarishni yaratish, xususan, yengil avtomobillar ishlab chiqarish hajmini 2023-yilgacha 350 ming donagacha oshirish, aholining keng qatlamlari uchun hamyonbop bo'lgan yengil avtomobilning yangi zamonaviy modeli ishlab chiqarilishini nazarda tutgan holda avtomobillarning modellar qatorini yangilash. [1]
"Uzautomotors" AJning yillik ishlab chiqarish quvvatining 40%ga o'sishi avtomobillashtirish darajasining o'sishiga, ishlab chiqarilayotgan avtomobillarning texnik holatini a'lo darajada saqlab turish, hamda mijozlarning ishonchini oshirish maqsadida 2019 -yilning 1-fevralidan e'tiboran kompaniya yangi avtomobillarga kafolatli xizmat ko'rsatish muddatini qaysi biri oldin kelishiga qarab 36 oy yoki 100 ming kilometrga uzaytirilishi va «TRADE-IN» dasturining tadbiq etilishi o'z navbatida kompaniyaning rasmiy dilerlari hisoblangan avtoservis korxonalaridagi xizmat ko'rsatish mehnat xajmlarining mos ravishda o'sishiga, hamda respublikamizda yangi avtoservis korxonalarini tashkil qilishga bo'lgan ehtiyojning ortishiga sabab bo'ladi.
Bundan tashqari, avtomobilsozlikda avtomobil modelining muntazam yangilanib borishi natijasida avtomobil servisidan yangi turdagi xizmat ko'rsatish ishlariga ( avtomatik uzatmalar qutisi, ABS tormoz tizimi, trubonadduvli ta'minlash tizimi va h.k.) tezkor moslashuvchanlik qobiliyatini ham talab qiladi . Ilg'or xorijiy davlatlarda avtomobil servisi yaxshi shakllangan, avtomobil sotish bilan birga ularga xizmat ko'rsatish ham yaxshi yo'lga qo'yilgan. [4]
Avtoservisning rivojiga turtki bo'ladigan asosiy faktorlardan biri bu mintaqaning avtomobillashtirish darajasidir, bu ko'rsatgich har 1000 kishiga to'g'ri keladigan avtomob illar soni bilan aniqlanadi. Statistika boshqarmasidan olingan ma'lumotlardan ko'rinadiki, 2018-yilning yakuniga ko'ra respublikamizda har 1000 kishiga to'g'ri keladigan umumiy avtomobillar soni 87 tani, jismoniy shaxslarga tegishli bo'lgan avtomobillar 81 tani tashkil qiladi, bu ko'rsatgichning hududlar bo'yicha taqsimlanishi va yillar bo'yicha o'zgarish dinamikasi 1 -jadvalda keltirilgan.
1-jadval
O'zbekiston Respublikasida jismoniy shaxslarga tegishli avtotransport vositalarining soni
to'g'risida ma'lumot (har 1000 kishiga nisbatan)
2 0 1 8 yil 2019 yil 2020 yil 2021 yil 2022 yil
Respublika aholisi soni min* 32,6 33,25 33,9 35,27 36,1
Qoraqapog'iston Respublikasi 54,5 53,8 115,02 135,87 138,86
Andijon viloyati 54,6 54,0 179,8 223,78 229,6
Buxoro viloyati 94,6 94,5 178,37 212,75 218,05
Jizzax viloyati 48,8 46,0 70,4 90,86 96,33
Qashqadaryo viloyati 64,5 53,2 207,3 260,58 273,02
Navoiy viloyati 83,7 77,3 79,4 97,439 100,23
Namangan viloyati 59,1 53,3 161,2 218,61 228,74
Samarqand viloyati 78,7 75,3 311,9 325,1 387,61
Surxondaryo viloyati 53,6 51,4 142,1 183,36 205,45
Sirdaryo viloyati 56,1 48,3 50,4 68,278 66,98
Toshkent viloyati 83,3 73,1 253,07 324,15 346,95
Farg'ona viloyati 66,4 65,8 243,23 325,1 329,41
Xorazm viloyati 90,4 90,0 169,86 210,25 213,14
Toshkent shahri 143,5 141,8 417,64 525,1 562,1
* O'zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo'mitasi ma'lumotlari.
Avtomobil ishlab chiqarish sanoatida 2022-yil yanvar-avgust oylarida ishlab chiqarilgan yengil avtomobillar soni bo'yicha ma'lumot taqdim etildi. (1-rasm)
Respublikamizda jismoniy shaxslarga tegishli bo'lgan har 1000 kishiga to'g'ri keladigan avtomobillar sonining o'zgarish dinamikasini tahlil qiladigan bo'lsak, 2017-yildan boshlab o'zgarish qonuniyati quyidagi ifoda bo'yicha o'zgarayotganligi ma'lum bo'ladi (2 -rasm):
у = 63,3 + 2,675 ■ x
bu yerda x - bir kalendar yili.
Quyidagi 2-rasmda 2017-2022 yillarda "Uzautomotors" AJ tomonidan ishlab chiqarilgan avtomobillar sonining o'sish dinamikasi keltirilgan.
Ya'ni, hozirgi kunda O'zbekiston Respublikasi bo'yicha jismoniy shaxslarga tegishli yengil avtotransport vositalari soni 3396,5 mingtani tashkil etib, 2022-yilning 1-yanvar holatidagi ko'rsatkichga nisbatan 629,4 ming donaga ko'paygan. Bu ko'rsatgich 2030-yilga borib 6,134 mln.taga yetishi mumkin, bu o'z navbatida respublikamizda avtoservisga bo'lgan ehtiyojning bugungi kunga nisbatan qariyb 2 barbar ortishini ko'rsatadi. [9]
Respublikamizdagi avtoservisning mavjud holatini tahlil qiladigan bo'lsak, bugungi kunda transport vositalarini ta'mirlash va texnik xizmat ko'rsatish bo'yicha yuridik shaxslarga tegishli avtoservis korxonalarining soni 1500 dan ziyodni tashkil qilib, mazkur astoservis korxonalarining salmoqli qismi, ya'ni 94%ini kichik reglamentli xizmatlarga mo'ljallangan avtoservis korxonalari, TXK postlari va ustaxonalari tashkil qilishiga guvoh bo'lamiz.
1-rasm. Respublikmaizda yengil avtomobillar ishlab chiqarish sanoati.
2-rasm. "Uzautomotors" AJ tomonidan ishlab chiqarilgan avtomobillar sonini o'sish
dinamikasi
Avtomobillar soni ortib borayotgani sababli, ushbu mashinalarning texnik holatini yaxshi xolatda ushlab turish dolzarb muammolardan biri bo'lib qolmoqda. Muntazam texnik xizmat ko'rsatish dasturlari va puxta tekshiruvlarni amalga oshirish orqali avtomobillarga xizmat ko'rsatuvchi ekspertlar har qanday mumkin bo'lgan texnik muammolarni ular kuchayishi va xizmat ko'rsatishda uzilishlarga olib kelishidan oldin samarali hal qilishlari mumkin. Ushbu proektiv yondashuv nafaqat mijozlarning umumiy tajribasini oshiradi, avtoservis bozorida sog'lom raqobatbardosh muhit shakllanishiga ko'maklashadi.
Bugungi kunda dunyoda qulaylik birinchi o'rinda turadi. Internet orqali oziq-ovqatga buyurtma berish yoki smartfonlarimizga bir necha marta bosish orqali sayohat qilish bo'ladimi, biz ehtiyojlarimizni tez va samarali qondiradigan xizmatlarni kutamiz. Avtomobillarga xizmat ko'rsatish haqida gap ketganda ham xuddi shunday innovatsion yondashuv kerak. Biz nafaqat kafolatlangan avtomobillarning qulayligi va ishonchliligi kabi qulay xizmat,balki ham xohlaymiz.
Hozirgi texnologiya asrida onlayn ma'lumotlarga ega bo'lish kundalik hayotimizning ajralmas qismiga aylandi. Bu nafaqat shaxsiy ehtiyojlar va faoliyatlar, balki professional xizmatlar uchun ham amal qiladi. Onlayn ma'lumotlardan katta foyda keltiradigan bunday xizmatlardan biri bu avtomobillarga xizmat ko'rsatish sohasidir. Ishonchli transportga bo'lgan talab ortib borayotgan bir paytda, avtomobil xizmatlari uchun haydovchilar, qabul qilish punktlari, sifatli ehtiyot qismlar do'konlari va boshqa tegishli xizmatlar haqida ma'lumot beruvchi onlayn mavjud bo'lishi juda muhimdir (3-rasm).
3-rasm. Avtomobillarga zamonaviy-onlayn xizmat ko'rsatish tuzilmasi
Haydovchilarimizga onlayn ma'lumot berish uchun biz yo'lda avtomobil xizmatlari bilan bog'liq turli xizmatlarni taklif qiladigan keng qamrovli platformani ishlab chiqishni taklif qilaman. Ushbu platformada haydovchilarimizning real vaqt rejimida GPS kuzatuvi kabi xususiyatlar mavjud bo'lib, mijozlarga haydovchining aniq joylashuvi va taxminiy yetib kelish vaqtini ko'rish imkonini beradi. Bundan tashqari, biz qabul qilish punktlari haqida ma'lumot beramiz, bu esa mijozlarga eng yaqin olib ketish joyini osongina topish imkonini beradi. Shuningdek, haydovchilarimiz faqat brend ostidagi do'konlardan olingan sifatli ehtiyot qismlardan foydalanishini ta'minlaymiz. [5]
Avtomobillarning texnik holatini baholashning asosiy omillaridan biri muntazam texnik xizmat ko'rsatishdir. Muntazam ravishda rejalashtirilgan texnik xizmat ko'rsatish, masalan, moyni almashtirish, filtrni almashtirish va shinalarni aylantirish avtomobilning ishlashi va uzoq umr ko'rishiga katta ta'sir ko'rsatishi mumkin. Avtomobilsozlik sanoati rivojlanishda davom etar ekan, avtomobillarga xizmat ko'rsatish sifati va samaradorligini oshirishga bo'lgan ehtiyoj ortib bormoqda. Ushbu muammoni hal qilish uchun texnologiyadagi yutuqlar diagnostikalash jarayonlarini soddalashtiradigan va avtomobillarga umumiy texnik xizmat ko'rsatishni yaxshilaydigan innovatsion yechimlarga yo'l ochdi. Ushbu yutuqlar real vaqt rejimida monitoring va muammolarni aniqlash imkonini beruvchi masofaviy diagnostika va texnik xizmat ko'rsatish texnologiyasini ishlab chiqishni o'z ichiga oladi. Ma'lumotlar tahlili va bashoratli algoritmlar kuchidan foydalangan holda, texniklar endi proektiv ravishda yuzaga kelishi mumkin bo'lgan muammolarni aniqlashlari va zarur ta'mirlash ishlarini olib borishlari, transport
vositalarining to'xtab qolish vaqtini kamaytirish va xarajatlarni kamaytirishlari mumkin.
Ehtiyot qismlar avtomobillarga texnik xizmat ko'rsatish va ta'mirlashning muhim tarkibiy qismidir. Avtoservis markazlarining yuqori sifatli ehtiyot qismlarga ega bo'lishini ta'minlash mijozlarga samarali va ishonchli xizmat ko'rsatishda muhim ahamiyat kasb etadi. Yo'lda avtomobillar sonining ko'payishi bilan ehtiyot qismlarga bo'lgan talab sezilarli darajada oshdi. Shu sababli, ushbu xizmat ko'rsatish markazlarida yuqori sifatli ehtiyot qismlar ma vjudligini kafolatlaydigan chora-tadbirlarni amalga oshirish zarur. [6]
Avtomobil sanoati yillar davomida texnologiya va muhandislik sohasida sezilarli yutuqlarga erishdi. Natijada avtomobillarga xizmat ko'rsatish yanada murakkablashdi va maxsus bilim va ko'nikmalarni talab qiladi. Ushbu o'zgarishlardan kelib chiqib, avtomobillarga xizmat ko'rsatishni yaxshilashda davlatning roli tobora ortib bormoqda. Davlat avtomobillarga texnik xizmat ko'rsatish obyektlari uchun standartlar va qoidalarni belgilashda, ularning xavfsizlik va sifat talablariga javob berishini ta'minlashda hal qiluvchi rol o'ynashi mumkin va hukumatning aralashuvi va ushbu muhim xizmat yuqori sifatli bo'lishini ta'minlash juda muhimdir. Avtomobillarga xizmat ko'rsatish markazlari uchun qoidalar va standartlarni joriy qilish orqali davlat mijozlarga ishonchli va ishonchli xizmatlarni olishini kafolatlashi mumkin. Bundan tashqari, davlat avtomobillarga xizmat ko'rsatuvchi korxonalarni ekologik toza mahsulotlardan foydalanish va qayta ishlash tashabbuslarini qo'llash kabi ekologik toza amaliyotlarni qo'llash uchun rag'batlantirishi mumkin.Bunda tashqari davlat Avtomobillarga xizmat ko'rsatish ustaxonalari ochish uchun davlat subsidiyasini ajratish kabi rag'batlantirishlarni ko'rsatsa yaxshi bo'lar edi.
Yuqorida keltirilgan fikr-mulohazalarga tayangan holda respublikamizda yengil avtomobillarni ishlab chiqarish ortishi sababli servis xizmat ko'rsatish sifatini yaxshilash usullariga quyidagilar kiradi:
- avtomobillarga xizmat ko'rsatuvchi muhandislarni avvalo, ta'mirlash texnoligiyalari va zamonaviy texnologik jihozlardan foylanishlari bo'yicha malaka oshirish muassasalar tizimini yaratish ;
- Avtomobillarga avtoservislarning o'zlari yuqori sifatli ehtiyot qismlarini bilan ta'minlash orqali mijozlarga samarali va ishonchli xizmat ko'rsatish tizimini ishlab chiqish;
- avtomobillaraga xizmat ko'rsatish obyektlarini yangi texnologik jihozlar bilan ta'minlash uchun mamlakatimiz tomonidan subsidiya ajratish kabi rag'batlantirishlar berish;
- haydovchilarga real vaqt rejimida GPS orqali yo'lda Avtomobil xizmatlari bilan bo'g'liq turli xizmatlarni taklif qiladigan online ma'lumot berish platformasini ishlab chiqish;
Xulosa qilib aytganda, Respublikamizda oxirgi yillarda avtomobillar soni oshib bormoqda. Buning natijasida avtomobillarga xizmat ko'rsatish obyektlarining bir qator muammolarga duch kelayotgani jumladan: to'xtab qolish vaqtini kamaytirish va xarajatlarni kamaytirish, sifatli ehtiyot qismlar bilan ta'minlanlash darajasini pastligi,sifatli, haydovchilar uchun tezkor va qulay xizmat ko'rsatilmayotganligini ko'rishimiz mumkun.
ADABIYOTLAR
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 -yil 18-iyuldagi "O'zbekiston
Respublikasi avtomobil sanoatini jadal rivojlantirishga oid qо'shimcha chora-tadbirlar to^^ida'^ PQ№4394-sonli qarori.
2. M. Z. Musajonov Avtoservis korxonalarini loyihalash asoslari. Toshkent. Tamaddun nashriyoti 2017 yil. 336 b.
3. SH. E. Islomov "Jizzax shahrida avtomobillarga servis xizmat ^rsatish sifatini oshirish muammolari"; Iqtisodiyot tarmoqlari rivojlanishini ta'minlovchi fan, ta'lim hamda modernizasiyalagan energiya va resurs tejamkor texnologiyalar, texnika vositalari: muammolar, yechimlar, istiqbollar. Respublika miqyosidagi ilmiy-texnik anjuman. Jizzax: JizPI, 17-18 aprel 2015 y. 407-409 b.
4. Islomov Sh. E., Norqo'ziev А. B. Respublikamizda avtomobib servisning istiqboli. ME'MORCHILIK va QURILISH MUAMMOLARI (ilmiy-texnikjurnal). SAMARQAND 123 b
5. Мутраков О. С. "Факторная модель развития автосервисных услуг в регионе". "Управление экономическими системами: электронный научный журнал" 18 декабр 2018 г
6. "Mamlakatimizda zamonaviy avtomobillarga texnik xizmat ko„rsatish uzluksizligini ta"minlashning dolzarb muammolari va ularning samarador yechimlari" Mavzusida Respublika ilmiy va ilmiy-amaliy Anjuman ma"ruzalar to„plami Norqo"ziyev Akmal Baxtiyor o"g"li (JizPI) - Avtosеrvislarning bajaradigan ishlari va quvvatiga qarab bo'linishi 153 b. FARG'ONA - 2021
7. Bakulov . P.A. Mijoz va xizmat ko'rsatish stantsiyasi o'rtasidagi masofaviy o'zaro aloqa orqali xususiy yo'lovchi avtomashinalarini ta'mirlash uchun arizani shakllantirishni avtomatlashtirish // Innovatsiyalar va investitsiyalar. - 2014. - No 4. - B. 135-138.
8. Epishkin . V.E. Avtoservis korxonalarini rivojlantirishning istiqbolli yo'nalishlari // Azimut ilmiy tadqiqotlar: iqtisodiyot va menejment. - 2017. - V. 6. No 3 (20). - B. 145-148.
9. https://www.autostat.ru/news/41081/
10. www.stat.uz -Davlat statistika qо'mitasi rasmiy veb sayti.
11. Эрназаров А.А. МЕТОДИКА РАСЧЕТА КОЛИЧЕСТВА ВЫБРОСА ТОКСИЧНЫХ ВЕЩЕСТВ В ОКРУЖАЮЩУЮ СРЕДУ ТРАНСПОРТНЫМ ПОТОКОМ // Вестник науки. 2022. №9 (54). URL: https://cyberleninka.ru/article/n/metodika-rascheta-kolichestva-vybrosa-toksichnyh-veschestv-v-okruzhayuschuyu-sredu-transportnym-potokom (дата обращения: 02.11.2023).
12. Umurzakov, A. K., Turdaliev, V. M., & Khakimov, U. A. (2022). Low-Power Hydraulic Motor for Mobile Micropower Stations and Pumps. Russian Engineering Research. 42(8). 791-793.
13. Мухамедов, Д., Умурзаков, А. Х., & Абдувахобов, Д. А. (2019). РЕЗУЛЬТАТЫ ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬНЫХ ИССЛЕДОВАНИЙ ПО ОБОСНОВАНИЮ ПАРАМЕТРОВ ШАРНИРНО-ЗУБОВОЙ БОРОНЫ. In ВКЛАД УНИВЕРСИТЕТСКОЙ АГРАРНОЙ НАУКИ В ИННОВАЦИОННОЕ РАЗВИТИЕ АГРОПРОМЫШЛЕННОГО КОМПЛЕКСА (pp. 291-295).
14. Imomqulov, U. B., Imomov, M. H., & Akbaraliyev, X. X. (2020). Theoretical Justification of Some Parameters of the Metering Device. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. 7(11). 15879-15884.
15. Мухамедов, Д., & Махмудов, Ф. (2023). ОБОСНОВАНИЕ ПАРАМЕТРОВ
КАТКОВ АГРЕГАТА ДЛЯ ПОСЕВА ОЗИМОЙ ПШЕНИЦЫ В МЕЖДУРЯДИЯ ХЛОПЧАТНИКА. International Bulletin of Applied Science and Technology, 3(5), 478-483.
16. Мухамедов, Ж., Турдалиев, В. М., Косимов, А. А., & Кучкоров, С. К. (2017). Расчет мощности комбинированного агрегата для предпосевной обработки почвы и посева мелькосеменных овощных культур. Вестник Науки и Творчества, (3 (15)), 93-98.
