0"MIRANDA QOIDASPNING QONUNCHILIGIMIZDA AKS ETTIRILISHI
Munisaxon Xamidjon qizi Otaxonova
Toshkent davlat transport universiteti talabasi Ilmiy rahbar: Toshkent davlat transport universiteti dotsenti Mafura Muxtarxanovna Inagamova
ABSTRACT
In Uzbekistan's legal system, the principles aligned with the Miranda rights, as understood in international practice, ensure the protection of individuals during criminal proceedings. The Constitution of Uzbekistan guarantees fundamental human rights and freedoms. Specifically, Article 25 protects the rights to freedom and personal inviolability, while Article 26 ensures the right to legal defense. The Criminal Procedure Code mandates informing individuals of their rights upon detention, including the right to remain silent and the right to legal counsel, which parallels the essence of Miranda rights.
Keywords: Miranda rights, Constitution of Uzbekistan, Fundamental rights, Right to defense, Personal inviolability, Freedom, Criminal Procedure Code, Legal counsel, Detention rights, Right to remain silent
АННОТАЦИЯ
В правовой системе Узбекистана принципы, схожие с правами Миранды, как они понимаются в международной практике, обеспечивают защиту личности во время уголовного судопроизводства. Конституция Узбекистана гарантирует основные права и свободы человека. В частности, статья 25 защищает право на свободу и личную неприкосновенность, а статья 26 гарантирует право на юридическую защиту. Уголовно-процессуальный кодекс обязывает информировать граждан об их правах при задержании, включая право хранить молчание и право на адвоката, что соответствует сути прав Миранды.
Ключевые слова: Права Миранды, Конституция Узбекистана, Основные права, Право на защиту, Личную неприкосновенность, Свобода, Уголовно-процессуальный кодекс, Юридическая помощь, Права при задержании, Право хранить молчание
ANNOTATSIYA
201
2024-yil, 7-dekabr
O'zbekiston huquqiy tizimida xalqaro tajribada tan olingan Miranda huquqlariga mos keluvchi tamoyillar jinoiy ish yuritish jarayonida shaxsning huquqlarini himoya qilishni ta'minlaydi. O'zbekiston Konstitutsiyasi asosiy inson huquq va erkinliklarini kafolatlaydi. Xususan, 25-modda erkinlik va shaxsiy daxlsizlik huquqlarini himoya qiladi, 26-modda esa huquqiy himoya huquqini ta'minlaydi. Jinoyat-protsessual kodeksiga ko'ra, shaxslarni ushlash vaqtida ularning huquqlari, jumladan, sukut saqlash va advokat yordami olish huquqlari haqida xabardor qilish talab etiladi, bu Miranda huquqlarining mohiyatiga mos keladi.
Kalit so'zlar: Miranda huquqlari, O'zbekiston Konstitutsiyasi, Asosiy huquqlar, Himoya huquqi, Shaxsiy daxlsizlik, Erkinlik, Jinoyat-protsessual kodeksi, Huquqiy yordam, Ushtaganda huquqlar, Sukut saqlash huquqi
1.Dolzarbligi. Miranda huquqlari - bu xalqaro tajribada shaxsning jinoiy jarayonlarda himoya qilinishini ta'minlovchi muhim tamoyillar to'plamidir. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida ham bu huquqlar muhim o'rin tutadi, chunki Konstitutsiyaning 25-moddasida shaxsning erkinligi va daxlsizligi kafolatlangan, 26-moddada esa shaxsning o'z huquqlarini himoya qilish uchun advokat yordamidan foydalanish huquqi mustahkamlangan.1
Bu huquqlarning ahamiyati shundaki, ular jinoyat jarayonida shaxsni har qanday noqonuniy bosim yoki qiynoqlardan himoya qiladi. Jinoyat-protsessual kodeksga muvofiq, har bir fuqaro ushlangan vaqtda o'z huquqlari, xususan:
• Sukut saqlash huquqi, ya'ni o'ziga qarshi ko'rsatma bermaslik huquqi,
• Advokat yordamidan foydalanish huquqi haqida xabardor qilinishi shart.
Miranda huquqlari shaxsni ushlash va tergov qilish jarayonida
qonunbuzarliklarning oldini olishda muhim rol o'ynaydi. Agar fuqaro o'z huquqlari haqida ma'lumotga ega bo'lsa, bu unga o'zini himoya qilish imkonini beradi va tergov jarayonining qonuniyligini ta'minlaydi. Bu huquqlar shuningdek, davlat organlari va huquqni muhofaza qilish tizimining mas'uliyatli va shaffof ishlashiga undaydi.
O'zbekistonning huquqiy tizimida Miranda tamoyillarini amalga oshirish xalqaro huquqiy standartlarga moslashish va inson huquqlarini himoya qilish borasida katta ahamiyatga ega. Bu tizim orqali shaxsning qonuniy manfaatlari kafolatlanadi, aybsizlik prezumpsiyasi tamoyili mustahkamlanadi va jamiyatda adolatli huquqiy muhit yaratiladi.
1 O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi: // O'zbekiston Respublikasi qonuni. O'zbekiston Respublikasi Toshkent shahri 01.05.2023 19-modda Qonunchilik ma'lumotlari milliy bazasi, 01.05.2023-y., 03/23/837/0241-son.
2024-yil, 7-dekabr Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
202
2. Metodlar. Ushbu maqola qiyosiy-huquqiy tahlil, qiyosiy-mantiqiy tahlil, ketma-ketlik, tarixiy, xolislik metodlari asosida yoritilgan bo'lib, unda mamlakatimizda inson huquqlarining daxlsizligi va erkinligini taminlash tizimini rivojlantirish maqsadida taklif va xulosalar berilgan.
3. Tadqiqot natijalari: Miranda huquqlari - xalqaro miqyosda shaxsning jinoiy jarayonlar davomida himoya qilinishini ta'minlovchi tamoyillar to'plamidir. U 1966-yilda AQSh Oliy sudi tomonidan Miranda v. Arizona ishi orqali shakllangan bo'lib, bugungi kunda inson huquqlarining muhim qismi sifatida tan olinadi. O'zbekiston konstitutsiyasi va huquqiy tizimida Miranda huquqlari tamoyillarining aks etishi esa mamlakatning inson huquqlarini himoya qilishga va adolatni ta'minlashga intilishini ko'rsatadi.
Xalqaro miqyosda Miranda huquqlari Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi (IHUQD) va Fuqarolik va siyosiy huquqlar to'g'risidagi xalqaro pakt (FSHTXP) tamoyillari bilan mos keladi.2 FSHTXPning 9-moddasida shaxsning o'zbilarmonlik bilan ushlanishiga yo'l qo'yilmasligi va qonuniy jarayonlarga rioya qilinishi kafolatlangan. Shuningdek, 14-modda shaxsning sud jarayonida adolatli muomala va himoya huquqlarini, jumladan, o'ziga qarshi ko'rsatma bermaslik huquqini himoya qiladi. Ushbu elementlar Miranda huquqlarining mazmunini tashkil qiladi va tergov jarayonida shaxsni o'zini aybdor deb tan olishga majburlash yoki bosim o'tkazish kabi qonunbuzarliklardan himoya qiladi.
Ko'plab davlatlarda Miranda huquqlariga o'xshash huquqlar milliy qonunlarga moslashtirilgan holda qo'llanadi. Bu amaliyot majburiy e'tirof qilishlar, qiynoqlar va boshqa inson huquqlari buzilishlarining oldini olishda muhim ahamiyat kasb etadi. Davlatlar ushbu tamoyillarni qonunchilikka kiritish orqali inson huquqlariga hurmat bilan qarash va xalqaro majburiyatlarga rioya qilish majburiyatlarini ado etishadi.
O'zbekiston Konstitutsiyasi va qonunchiligida inson huquqlarini himoya qilish asoslari mustahkamlangan. Konstitutsiyaning 25-moddasi "har bir inson erkinlik va shaxsiy daxlsizlik huquqiga ega" ekanini kafolatlaydi, 26-modda esa huquqiy himoya va o'zini aybdor deb tan olishdan himoya qilinish huquqlarini ta'minlaydi. Ushbu konstitutsiyaviy me'yorlar Miranda huquqlarining asosiy jihatlari bilan mos keladi va shaxsning tergov va sud jarayonida himoya qilinishini ko'zda tutadi.
O'zbekiston Jinoyat-protsessual kodeksida esa ushlangan shaxs o'z huquqlari haqida xabardor qilinishi kerakligi belgilangan. Xususan, har bir fuqaro ushlangandan keyin o'ziga qarshi ko'rsatma bermaslik va advokat yordami olish huquqi haqida
2 Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi // Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan qabul qilingan hujjat 1948 yil
2024-yil, 7-dekabr Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
203
Toshkent davlat transport universiteti Konstitutsiya — inson qadri uchun
^ashkent^tate^ransport^niversit^^^^^^^^
xabardor qilinishi kerak. Bu chora tadbirlar tergov jarayonida zo'ravonlikning oldini olishga va qonuniy dalillar to'plashga xizmat qiladi.
O'zbekistonda Miranda huquqlarining inson huquqlarini ta'minlashdagi o'rni
1. O'z-o'zini ayblashdan himoya qilish
Miranda huquqlarining asosiy vazifalaridan biri shaxsning o'ziga qarshi ko'rsatma bermaslik huquqini himoya qilishdir. O'zbekistonda bu prinsip sudoldi jarayonlarida aybsizlik prezumpsiyasini ta'minlashda katta ahamiyatga ega. Shaxsning sukut saqlash huquqi ta'minlanishi orqali tergov jarayonida u yolg'on yoki bosim ostidagi ko'rsatmalardan himoyalangan bo'ladi.
2. Advokat yordami olish imkoniyati
Advokat yordami olish huquqi Miranda huquqlarining asosiy qismidir va huquqiy yordam ko'rsatilmasligini oldini olishda muhim himoya vositasi hisoblanadi. O'zbekistonda Jinoyat-protsessual kodeksiga ko'ra, fuqaro ushlangan paytdan boshlab advokat yordamini olish huquqiga ega. Bu jarayon politsiya va gumondor o'rtasidagi kuchlar balansini saqlaydi va shaxsga o'z huquqlarini bilish va himoya qilish imkoniyatini beradi.
3. Qiynoq va bosim o'tkazishning oldini olish
Miranda huquqlarini amalga oshirish tergov jarayonida qiynoq va majburlash kabi qonunbuzarliklarning oldini olishga yordam beradi.3 Shaxsning sukut saqlash huquqi va advokat yordami olish huquqi himoya qilinishi orqali O'zbekiston qiynoqlarning oldini olish va xalqaro huquqiy majburiyatlarga rioya qilish borasidagi majburiyatlarini bajarishga harakat qilmoqda.
4. Qonun ustuvorligini mustahkamlash
Miranda huquqlarining ta'minlanishi O'zbekistonda qonun ustuvorligini kuchaytiradi va huquqiy tizimda shaffoflikni ta'minlaydi. Huquqni muhofaza qilish organlari ushbu tamoyillarga rioya qilgan holda faoliyat ko'rsatishlari orqali qonuniylik va adolat tuyg'usi mustahkamlanadi. Bu O'zbekistonni xalqaro standartlarga yaqinlashtiradi va inson huquqlariga hurmat bilan qarash madaniyatini rivojlantirishga yordam beradi.
O'zbekistonning huquqiy tizimida Miranda huquqlarining tatbiq etilishi borasida sezilarli o'zgarishlar bo'lsa-da, hali ham muammolar mavjud. Masalan, aholining huquqiy bilimlari yetarli darajada emasligi sababli, fuqarolar o'z huquqlarini to'liq bilmaydilar yoki ularni amalga oshirish imkoniyatlariga ega
3 O'zbekiston Respublikasining "Ayollarni tazyiq va zo'ravonlikdan himoya qilish to'g'risida" // qonun / qonunchilik palatasi tomonidan 2019 yil 17-avgust O'RQ - 561 - son Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi, 03.09.2019-y., 03/19/561/3680-son; Qonunchilik ma'lumotlari milliy bazasi, 21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son, 10.12.2021-y., 03/21/736/1144-son; 12.04.2023-y., 03/23/829/0208-son; 19.10.2024-y., 03/24/977/0831-son)
2024-yil, 7-dekabr
204
emaslar. Ayniqsa, qishloq hududlarida huquqiy resurslarga kirish imkoniyati cheklangan.
Shuningdek, huquqni muhofaza qilish organlarining ushbu tamoyillarga rioya qilishlarini ta'minlash uchun muntazam o'qitish va nazorat zarur. Qonunbuzarlik yoki huquqbuzarlik holatlari jamiyatda adolat tizimiga nisbatan ishonchni pasaytirishi mumkin.
Bu muammolarni hal qilish uchun O'zbekiston quyidagi imkoniyatlarga ega:
Huquqiy ta'lim: Huquqiy ma'lumot tarqatish kampaniyalari va o'quv dasturlari orqali fuqarolarning huquqiy bilimlarini oshirish va huquq buzilganida adolatga murojaat qilish imkoniyatlarini yaxshilash mumkin.
Huquqni muhofaza qilish organlari uchun o'quv dasturlari: Muntazam o'quv mashg'ulotlari orqali politsiya va boshqa mansabdor shaxslar Miranda huquqlarini yaxshi bilishadi va ularga rioya qilishlari zarurligini anglaydilar.
Mustaqil nazorat: Hibsga olish markazlari va shikoyatlarni tekshirish uchun mustaqil mexanizmlar yaratish orqali javobgarlik va shaffoflikni ta'minlash mumkin.
Miranda huquqlarining o'rni nafaqat individual holatlarda muhim, balki jamiyatda adolat va tenglikka bo'lgan umumiy e'tiborni aks ettiradi.
4.Xulosa. Miranda huquqlari inson huquqlarining xalqaro va milliy darajada muhim himoya vositasi hisoblanadi. Ushbu huquqlar har bir shaxsning jinoiy jarayonlarda adolatli munosabatga ega bo'lishini, o'zini himoya qila olishini va davlat organlari tomonidan noqonuniy bosimlardan himoyalanishini kafolatlaydi. O'zbekiston Konstitutsiyasi va jinoyat-protsessual qonunchiligida ushbu tamoyillarning aks etishi mamlakatning inson huquqlarini ta'minlashga bo'lgan intilishini namoyon etadi.
Miranda huquqlarining ahamiyati, birinchi navbatda, shaxsni o'ziga qarshi ko'rsatma berishga majburlashdan himoya qilishdadir. O'zbekistonda aybsizlik prezumpsiyasi tamoyilining ta'minlanishi va tergov jarayonlarining qonuniy olib borilishi Miranda huquqlarining samarali amalga oshirilishiga bog'liq. Ushbu huquqlar, ayniqsa, advokat yordami olish huquqi va tergov davomida sukut saqlash imkoniyati orqali shaxslarning himoyalanganligini ta'minlaydi.4
O'zbekistonning xalqaro inson huquqlari majburiyatlariga moslashishi, jumladan, qiynoqlar va noqonuniy bosimlarning oldini olish borasidagi harakatlari ushbu huquqlarning amalda qo'llanishi bilan chambarchas bog'liq. Miranda huquqlarining hayotga tatbiq etilishi mamlakatdagi huquqni muhofaza qilish
4 O'zbekiston Respublikasining maqsadli taraqqiyot strategiyasi uyushgan jinoyatchilik, ekstromizm va terrorizmga qarshi kurashning huquqi kafolati II Transmilliy uyushgan jinoyatchilik, terrorizm va ekstromizmga qarshi kurashda ichki ishlar organlarining roli hamda hamkorlik yo'nalishlari Respublika ilmiy-amaliy konfirensiyasi to'plami I IIB malaka oshirish instsituti 2023-yi. 5-9 b
2024-yil, 7-dekabr
205
organlari faoliyatida qonuniylik va shaffoflikni ta'minlaydi, bu esa jamiyatda adolat tizimiga bo'lgan ishonchni oshiradi.
Shu bilan birga, O'zbekiston huquqiy tizimida hali ham ayrim qiyinchiliklar mavjud. Fuqarolarning huquqiy bilim darajasini oshirish, huquqni muhofaza qilish organlari xodimlarini o'qitish va mustaqil nazorat mexanizmlarini joriy etish ushbu huquqlarni to'liq amalga oshirishda muhim qadamdir. Ushbu muammolarni hal qilish orqali Miranda huquqlarining kengroq qo'llanilishi ta'minlanadi va xalqaro standartlarga mos adolat tizimi yaratiladi.
Xulosa qilib aytganda, Miranda huquqlari nafaqat shaxslarning himoyasini ta'minlaydi, balki jamiyatda qonun ustuvorligini mustahkamlashga, inson huquqlariga hurmat bilan qarash madaniyatini rivojlantirishga xizmat qiladi. O'zbekiston ushbu tamoyillarni joriy etish va amaliyotga tatbiq etish orqali adolatli va shaffof huquqiy muhit yaratishda xalqaro hamjamiyatga o'rnak ko'rsatishi mumkin. Bu esa nafaqat milliy darajada inson huquqlarini himoya qilishga, balki xalqaro maydonda mamlakatning ijobiy imidjini shakllantirishga xizmat qiladi
REFERENCES
1. Инагамова М.М. Сифатли таълим тизимини ривожлантиришнинг баъзи стратегик асослари //Республикаси ИИВ Малака ошириш институти ахборотномаси. Т.- 2023. № 3. 63-70 б.
2. Инагамоыв М.М .Узбекистонда аёлларга нисбатан зуравонлик масалалари: муаммолар, ютуклар ва истикболлар//International Journal of Intellectual and Cultural Heritage Volume: 3 Issue: 06 | 2023 ISSN: P - 2181-2306, E - 2181-2314. Р. 107-112
3. Инагамова М.М., Журабоев Н. Ю. . Туркистонлик аёлларнинг сиёсий макоми//Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. (E)ISSN: 2181-1784 4 (5), May, 2024. Б.78-90
4. Инагамова М.М Оила, никох муносабатларида махалла институининг ташкилий-хукукий жихатлари/ZYangi O'zbekiston taraqqiyotida ilm-fan istiqbollari" mavzusidagi davra suhbati materiallari to'plami. - Toshkent. Jamoat xavfsizligi universiteti nashriyoti. 2022. - Б. 48-55
5. Инагамова М.М . Конституциявий ислохотларда инсон-жамият- давлат масалаларининг ривожланиш боскичлари//«O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi - inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati» mavzusidagi ilmiy amaliy konfirensiya. - Toshkent. Republican Scientific and Practical Conference. December 1. Т.: 2023. Б. 59-64.
206
2024-yil, 7-dekabr
Toshkent davlat transport universiteti Konstitutsiya — inson qadri uchun
Tashkent^tate^ransport^niversit^^^^^^^^^^^^^T^eCOnSti
6. Инагамова М.М Конституциявий ислохотлар - аёл хукуклари химоясининг гарови// Конституция - тинчлик ва тараккиёт кафолати: Узбекистон Республикаси Конституцияси кабул килинган куннинг 27 йиллиги байрамини нишонлаш максадида утказилган Республика илмий-амалий конференция материаллари (2019 йил 5 декабрь). -Т.: Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси, 2020. -Б. 121-125.
7. Узбекистоннинг максадли тараккиёт стратегияси уюшган жиноятчилик, экстремизм ва терроризмга карши курашишнинг хукуки кафолати//Трансмиллий уюшган жиноятчилик, терроризм ва экстремизмга карши курашда ички ишлар органларининг роли хамда хамкорлик йуналишлари: Республика илмий-амалий конференция туплами / Масъул мухаррир техника фанлари номзоди, доцент О.Т.Ахмедов. -Т.: Узбекистон Республикаси ИИВ Малака ошириш ошириш институти, 2023. - Б.5-9.
8. Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi (1948) - Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan qabul qilingan hujjat.
9. Fuqarolik va siyosiy huquqlar to'g'risidagi xalqaro pakt (1966) - Inson huquqlari bo'yicha xalqaro majburiyatlarni belgilovchi asosiy hujjat.
10. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi - 1992-yil 8-dekabrda qabul qilingan asosiy qonun.
11. O'zbekiston Respublikasi Jinoyat-protsessual kodeksi - jinoiy jarayonlarda shaxs huquqlarini himoya qilishga oid qonunchilik asoslari.
12. Birlashgan Millatlar Tashkiloti Qiynoqlarga qarshi konvensiyasi (1984) -qiynoqlar va boshqa noinsoniy muomala usullarini taqiqlovchi xalqaro hujjat.
13. Miranda v. Arizona (1966) - AQSh Oliy sudi tomonidan qabul qilingan va Miranda huquqlari asoslarini belgilagan sud qarori.
14. Дадашева А.А. The role of mass media in the development of civil society in new Uzbekistan // Educational Research in Universal Sciences VOLUME 2.ISSUE 4. 2023. Р. 203-207.
15. Дадашева А.А. Янги Узбекистонда махаллий ижро органлари фаолиятида жамоатчилик назорати// Фалсафа ва хукук. 2022/2. Б-137-138.
16. Дадашева А.А. Давлат хизматини ислох килиш шароитида хокимлар фаолияти устидан жамоатчилик назоратини амалга оширишнинг асосий йуналишлари// Tashkent State Transport University Google Scholar indexed Prospects for Training International Specialists in the Field of Transport DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1 Volume 3 TSTU Conference 1 2022 . Б. 117-122.
17. Дадашева А.А. Жамоатчилик фикри-фукаролик жамиятини ривожлантиришнинг мухим омили// Узбекистон Республикаси Президент
207
2024-yil, 7-dekabr
Toshkent davlat transport universiteti Konstitutsiya — inson qadri uchun Tashkent State Transport University_The Constitution — for Human Dignity
xy3ypngarH gaBnar SomKapyBH aKageMH^CH. ^aMHAT Ba SomKapyBH. TomKeHT. № 2 (92). 2020. E-125-129.
18. ^agameBa A.A. Maxannufi H^po xokhmhath ^aonuaTH ycTHgaH ^aMoaraunuK Ha3opaTHHH Hara^agopnHrHHH omupumHHHr HnMHH-Ha3apHH enHMnapu// XyKyKHH Tag^HKOTnap ^ypHanH. 2-Maxcyc coh. TomKeHT. 2020. E-227-232
208
2024-yil, 7-dekabr
