CC BY
0УДК: 615.32:582.892
МАНЬЧЖУР АРАЛИЯ (ARALIAE MANDSHURICAE RUPR. ET MAXIM.) ТАМЫРЫНЬЩ ¥САЦТАЛУ ДЭРЕЖЕС1Н АНЬЩТАУ
КУАТОВА АСЕЛЬ Н¥РБОЛЦЫЗЫ
С. Ж. Асфендияров атындагы ^азак улттык медицина университетшщ 4 курс студентi
ИБРАИМОВА НАИЛЯ БАУЫРЖАНОВНА
С. Ж. Асфендияров атындагы ^азак ултты; медицина университетшщ 4 курс студент
АХАТАЕВА УЛБОСЫН АБАЩЫЗЫ
Техника гылымдарыныц магистрi, лектор
САЯКОВА ГАЛИЯ МЫРЗАГАЛИЕВНА
Фармацевтика гылымдарыныц кандидаты, провизор, профессор
АСЫКБАЕВА ЛАЗЗАТ ПАЗЫЛБЕКОВНА
Медицина гылымдарыныц магистр^ ассистент С.Ж. Асфендияров атындагы "^азак ултты; медицина университетiм КЕА^ Алматы к., ^азакстан Республикасы
Тушндеме. Мацалада маньчжур аралиясы тамырыныц усацталу дэрежест аныцтау жэне оныц экстракция процес1не эсер1 царастырылады. Зерттеу барысында усацталу децгешнщ вс1мд1к шитзатынан белсенд1 заттардыц бвлшп шыгу тшмдштне тиг1зетт ыцпалы зерттелген. Авторлар усацталу дэрежест багалау эд1стер1н сипаттап, оларды стандарттау цажетттн атап втед1. Сонымен цатар, шитзатты вцдеу кез1нде цолданылатын цуралдар мен технологиялар талданган. Нэтижелер усацталу децгешнщ белсендг компоненттердщ экстракция жылдамдыгы мен сапасын арттырудагы мацыздылыгын кврсетедг. Бул зерттеу аралия тамырын фармацевтикалыц жэне медициналыц мацсаттарда ти1мд1 пайдалануга багытталган.
Клт свздер: маньчжур аралиясы, антиоксидант, фиточай, экстракция, биологиялыц белсенд1 заттар, фармакология, емд1к цасиеттер, фитопрепараттар, функционалды вшмдер, шитзатты вцдеу, сапониндер, полисахаридтер, флавоноидтар.
Аннотация. В статье рассматривается определение степени измельчения корня маньчжурской аралии и ее влияние на процесс экстракции. В ходе исследования изучено воздействие степени измельчения на эффективность извлечения биологически активных веществ из растительного сырья. Авторы описывают методы оценки степени измельчения и подчеркивают необходимость их стандартизации. Также проведен анализ оборудования и технологий, используемых при обработке сырья. Результаты исследования показывают, что степень измельчения играет важную роль в повышении скорости и качества экстракции активных компонентов. Данное исследование направлено на эффективное использование корня аралии в фармацевтических и медицинских целях.
Ключевые слова: маньчжурская аралия, антиоксидант, фиточай, экстракция, биологически активные вещества, фармакология, лечебные свойства, фитопрепараты, функциональные продукты, переработка сырья, сапонины, полисахариды, флавоноиды.
Abstract. The article examines the determination of the degree offragmentation ofManchurian Aralia root and its influence on the extraction process. The study explores the impact of fragmentation degree on the efficiency of extracting biologically active substances from plant raw materials. The authors describe methods for assessing the degree offragmentation and emphasize the needfor their
standardization. An analysis of equipment and technologies used in raw material processing is also presented. The results of the study demonstrate that the degree of fragmentation plays a significant role in improving the speed and quality of active component extraction. This research is aimed at the effective use of Aralia root in pharmaceutical and medical applications.
Key words: aralia manchuria, antioxidant, herbal tea, extraction, biologically active substances, pharmacology, medicinal properties, phytopreparations, functional products, processing of raw materials, saponins, polysaccharides, flavonoids.
Мэселенщ езектШН. Маньчжур аралиясыньщ (Aralia mandshurica Rupr. et Maxim.) тамыры дэршк еамдш ретшде кещнен колданылады. Оньщ курамындагы биологиялык белсендi заттарды тиiмдi пайдалану Yшiн шиюзаттыц физикалык сипаттамаларын, эаресе усакталу дэрежесш аныктау мацызды. ¥сакталу дэрежесi экстракция тиiмдiлiгiне, дайын ешмшц сапасына жэне ендiрiс процесшш технологиялык параметрлерiне тiкелей эсер етедi. Бул мэселенi зерттеу фитопрепараттардыц сапасын жаксартуга, табиги ресурстарды тиiмдi пайдалануга жэне халыктыц денсаулыгын ныгайтуга ыкпал етедь
Зерттеудщ максаты. Маньчжур аралиясыныц (Aralia mandshurica Rupr. et Maxim.) тамырын усактаудыц оцтайлы дэрежесiн аныктау аркылы экстракция тиiмдiлiгiн арттыру жэне биологиялы; белсендi заттардыц максималды белiнуiн камтамасыз ету.
Зерттеудщ эд1стер1 мен материалдары. Зерттеуде негiзгi материал ретiнде Маньчжур аралиясыныц (Aralia mandshurica Rupr. et Maxim.) кептсршген тамыры пайдаланылды. Тамырдыц усакталу дэрежесiн аныктау Yшiн електен еткiзу эдiсi колданылды. Эр тYрлi диаметрдеп (1 мм, 2 мм жэне 3 мм) електер аркылы шиюзат белшектерi елшемдерiне карай ж1ктелдь Экстракция тиiмдiлiгiн багалау Yшiн су экстракциясы эдiсi пайдаланылды, ал алынган ешмшц сапасы физика-химиялык жэне микробиологиялык талдаулар аркылы тексерiлдi.
Нэтижеш талкылау. Маньчжур аралиясы (Araliae mandshuricae Rupr. et Maxim.) тамырларыныц курамында биологиялык белсендi заттардыц (гликозидтер, полисахаридтер, эфир майлары, органикалык кышкылдар жэне флавоноидтар) бай жиынтыгы бар екенi белгш. Бул заттар иммунитеттi кетеру, агзаныц жалпы тонусын жаксарту жэне антиоксиданттык касиеттер керсету аркылы денсаулыкка оц эсер етедi [3].
Химиялык курамы. Маньчжур аралиясы тамырыныц курамында биологиялык белсендi заттар молынан кездеседi, бул оны фармакологияда колданудыц негiзi болып табылады.
Маусым айыныц соцында жиналган жапырактардыц курамында (абсолюттi кургак заттан): 13,6% кYл, 17,2% акуыз, 4,6% май, 26,5% талшык, 38,1% азотсыз экстрактивтi заттар (АЭЗ) жэне 4,2% кант бар. Аралияныц тамырларында акуыздар, крахмал, кемiрсулар, эфир майлары, минералды косылыстар, аз мелшерде алкалоидтар жэне тритерпеноидты пентациклдi сапониндер - аралозидтер A, B жэне C (олеанол кышкылыныц гликозидтер^ кездеседi. Сабактары мен жапырактарыныц курамында кемiрсулар, эфир майлары, флавоноидтар, алкалоидтар, тритерпеноидтар, органикалык кышкылдар жэне антоциандар бар. Тукымдарында каныкпаган май кышкылдары (линол жэне октадецен кышкылдары) аныкталган [9].
Тритерпеноидты сапониндер орталык жYЙке жYЙесiн ынталандырып, дененщ жалпы тонусын кетеруге кемектеседi. Эфир майлары тыныштандыратын жэне антисептикалык касиеттерге ие. Полисахаридтер энергия кезi ретшде кызмет етш, иммундык жYЙенi ^шейтедь Флавоноидтар антиоксиданттык эсер керсетш, кабынуга карсы эрекет етедi. Фитостеролдар кан тамырларыныц кабыргаларын ныгайтады. Ал кальций, темiр жэне мырыш сиякты микроэлементтер зат алмасу процестерiн реттеуде мацызды рел аткарады.
Кесте 1 - Маньчжур аралиясы тамырыныц химиялык курамы [5]
Курамы
Пайыздык Yлесi (%)
Сапониндер B-1G
Полисахаридтер 3-5
Эфир майлары 0,5-1,5
Флавоноидтар 1-2
Органикалык кышкылдар 0,8-1,2
Сапониндердщ мeлшерi 1,5-2,5% аралыгында болып, олар адаптогендiк эсер керсетш, кан айналымын жаксартады. Флавоноидтардыц курамында кверцетин мен рутин бар, олар антиоксиданттык жэне кабынуга карсы касиеттерге ие. Полисахаридтер иммундык жYЙенi ныгайтуга ыкпал етедi. Эфир майларыныц к¥рамына терпендер мен альдегидтер кiрiп, бактерияга карсы жэне тыныштандыратын эсер береди Минералды элементтер, атап айтканда калий, кальций жэне магний, метаболизм процестерш жаксартады.
Тамырларында тритерпен сапониндерi - аралозидтер, эфир майы, шайырлар жэне аралия алкалоидтары бар. Сапониндер коспасынан Yш гликозид - аралозидтер A, B жэне C белшген. Олардьщ агликондары олеанол кышкылы болып табылады. Аралозидтер кант белшшц курамы мен канттардыц косылу орны бойынша ерекшеленедь ^анттардыц калдыктары -глюкоза, арабиноза, галактоза, ксилоза жэне глюкурон кышкылы - ею тiзбек аркылы косылады: С-3 (гликозидтiк байланыс) жэне С-28 (О-ацил-гликозидтiк байланыс) [4].
Емд1к касиеть Аралияныц галендiк препараттары орталык жYЙке жYЙесiне сергiткiш эсер етедi жэне физикалык шаршау, жумыс кабшетшщ тeмендеуi кезiнде тонус кeтеретiн курал ретшде, сондай-ак ауыр сыркаттардан кейiн организмдi жалпы ныгайту Yшiн колданылады. Сонымен катар, аралия препараттарыныц гонадотроптык эсер^ тыныс алуды ынталандыруы, кардиотоникалык жэне антистресс эсерлерi де аныкталган [10].
Фармакологиялык зерттеулер жануарлар Yлгiсiнде аралияныц физикалык жумыс кабiлетiн арттырып, суык стресс, иммобилизация, ультракYлгiн сэулелену жэне темен ауа кысымына бейiмделудi жещлдететш стресс-протекторлык эсерiн дэлелдедi [1].
Клиникалык сынактар аралия препараттарыныц ми жаракаты, астеникалык синдром, депрессия, неврастения жэне психастения сиякты неврологиялык жэне психикалык бузылыстарды емдеудегi тшмдшгш керсетп. Сондай-ак, аралия артериялык гипотония, созылмалы постгриппоздык арахноидит жэне миастеникалык синдромды емдеуде оц нэтижелер бередi [1].
Аралия тамырыныц микроскопиялык зерттеулерi оныц кабыгыныц жука кабыргалы паренхималык жасушалардан туратынын жэне сырткы белшнде кристалдардыц болатынын кeрсеттi. Оныц непзп белсендi компоненттерi - A, B жэне C аралозидтер^ олар козуды арттырып, физикалык белсендiлiктi кYшейтедi. Сонымен катар, аралозидтер жYрек булшыкетшщ тонусын арттырып, жYрек согу жиiлiгiн темендетедь Бул косылыстарды депрессия, астенодепрессиялык ^йлер, атеросклероздыц бастапкы кезецдерi жэне жаракаттан кейiнгi жагдайларды емдеу Yшiн колдануга болады [2].
Фито-шэйларды дайындау жолдары
Дайындау эдш Сипаттамасы
Инфузия (шай дайындаy) Белсендi компоненттердi ыстык суда бiрнеше минут устап туру аркылы экстракциялау. Бул эдю жапырактар мен ^лдер Yшiн тиiмдi
Декокция (кайнатy) ^атты бeлiктердi (тамырлар, кабыктар) узак кайнату аркылы белсендi заттарды алу [6]
Суык экстракция Кейбiр фитохимиялык заттар жогары температурага сезiмтал болгандьщтан, оларды бeлме температурасында суда узак устау аркылы алу [7]
^оспаларды стандарттау
Фито-шэй курамында бiрегей стандартталFан пропорциялар колданылып, емдiк касиеттердiц турактылыFы камтамасыз етiледi [8]_
Алу технологиясы. Фиточай алу технологиясы бiрнеше кезецнен турады, эркайсысы белсендi заттарды сактау жэне дайын eHÏMHÏH сапасын камтамасыз етуге багытталган. Фиточай жасау технологиясы келес кезецдерденг турады: шиюзатты дайындау, шикiзатты усактау, экстракция, кургату жэне концентрат дайындау, каптау жэне сактау.
¥сактылык дэрежесi - материалдардьщ белшектерге бeлiну децгешн немесе олардьщ бiртектiлiгiн сипаттайтын мацызды кeрсеткiш. Бул параметр физикалык, химиялык жэне технологиялык процестердi талдау мен оцтайландыруда кещнен колданылады. ¥сактылык дэрежесiн аныктау Yшiн електен eткiзу эдiсi колданылды. Бул эдю эртYрлi диаметрдегi електер аркылы материал белшектерш eлшемдерiне карай жштеуге негiзделген. Зерттеу барысында диаметрi 1 мм, 2 мм жэне 3 мм електер пайдаланылды. Фиточай eндiрiсiнде ец тиiмдiсi - 2 мм диаметрлi електi колдану болды, emrem бул eлшем шикiзаттан экстрактивт1 заттарды тиiмдi бeлуге жэне оныц бiртектiлiгiн камтамасыз етуге мYмкiндiк бередi. Бул эдю шикiзаттыц сапасын арттырып, дайын eнiмнiц технологиялык талаптарга сэйкес болуын камтамасыз етедi.
Экстрактивтi заттарды аныктау эдютемеа. Сацылаулардыц eлшемi 1 мм електен eтетiн, шамамен 3 г майдаланган шикiзатты (дэл eлшендi) ыспаланган колбага салады, оган 5 ммл экстрагент косады, колбаны тыгынмен жабады, 0,01 г дейiнгi дэлдiкпен eлшейдi жэне 1 сагатка калдырады. Одан соц колбаны керi суыткышка косады, 2 саг бойы кыздырады. Колбаны суытады, тыгынмен жабады, eлшейдi жэне массаныц шыгынын экстрагентпен толыктырады. Колбаныц iшiндегiсiн мукият шайкайды жэне кагаз CYЗгi аркылы кургак кургак колбага CYзедi. 25 мл CYзiндiнi кургак жэне дэл eлшенген фарфор табакшасында су мошаншасында буландырады. кургак калдыкты туракты массага дейiн 102,5 ± 2,5 °С температурада кептiргiш шкафта кургатады, содан соц температурада кеширпш шкафта кургатады, содан соц 30 мин бойы эксикаторда суытады жэне eлшейдi.
Абсолюта кургак шиюзатка есептелген экстрактивт заттардыц мeлшерiн (Х) пайызбен формула бойынша есептейд1:
мундагы:
m - кургак калдыктыц массасы, г;
m1 - шиюзаттыц массасы, г;
W - шиюзат кептiргендегi масса шыгыны, г;
Кеширгендеп масса шыгынын аныктау эдютемеа. Кептiргендегi масса шыгыны ^Р МФ, 1 т, 2.8.32. фармакопеялык эдютемеге сай аныкталды.
Маньчжур аралиясыныц кеширгендеп масса шыгынын фармокопеялык эдiстемеге сай аныктаганда кептiргендегi масса шыгыны 5,49 % курайды.
Аралия тамырыныц курамындагы экстрактивт заттарды аныктау эдiстемесiнiц нэтижесшде экстрактивтi заттардыц мeлшерiн формула бойынша есептегенде 43,46 % болды.
2-сурет. Экстрактивт заттар
^орытынды. Маньчжур аралия тамырыньщ усакталу дэрежесiн зерттеу оныц биологиялык белсендi заттарыныц экстракция тиiмдiлiгiн арттыруда мацызды рол аткаратынын корсеттi. Зерттеу нэтижелерi усакталу децгешнщ белсендi компоненттердщ болiну жылдамдыгы мен сапасына трелей эсер ететiнiн дэлелдейдi. Сонымен катар, шиюзатты стандартталган тYPде усактау фармацевтикалык ондiрiс процесшщ тиiмдiлiгiн жогарылатуга мYмкiндiк бередi.
Бул зерттеу аралия тамырыныц фармацевтикалык жэне медициналык максатта колданылуын жаксартуга багытталган эдiстемелiк негiздердi усынады. Алдагы уакытта шиюзаттыц усакталу дэрежесш стандарттау бойынша косымша зерттеулер жYргiзу оамдштщ емдiк касиеттерiн толык пайдалануга мYмкiндiк бередi.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ДЕРЕКК0ЗДЕРДЩ Т1З1М1
1. Aralia elata var. mandshurica (Rupr. & Maxim.) J.Wen: Обзор фармакологических исследований / Александр Николаевич Шиков, Ольга Николаевна Пожарицкая, Валерий Григорьевич Макаров / Фитомедицина том 23, выпуск 12 ,15 ноября 2016 г., стр. 1409-1421
2. https://kk.medicinehelpful.com/17296898-manchurian-aralia-root-description-medicinal-properties-use-in-medicine-and-rules-for-admission
3. Kim, J. H., & Kang, H. S. (2020). Chemical composition and biological activity of Aralia mandshurica roots. Phytotherapy Research, 34(6), 1235-1242.
4. Муравьева Д. А., Самылина И.А., Яковлев Г. П./ Фармакогнозия/ Учебник 4-е изд., перераб. и доп. / Медицина, 2002- 656 с. ил. / ISBN 5-225-04174-9
5. Козлова, Н. В., Сергеев В. Н./ (2015)./ Маньчжур аралиясыньщ фармакологиилы; к;асиеттер1 мен химиялы; курамы./ Фармацевтика журналы, 45(6), 102-108. 2.
6. Urumarudappa, S. K. J., et al. (2022). DNA barcode library for herbal products. Scientific Reports.
7. Ajewole, A. O. (2023). Microbiological and chemical safety of herbal teas. ICTP Repository.
8. Laneri, S., et al. (2019). Dosage of bioactive molecules in herbal teas. Natural Product Communications.
9. Работнов Т. А. Кормовые растения сенокосов и пастбищ СССР : в 3 т. / под ред. И. В. Ларина. — М. ; Л. : Сельхозгиз, 1956. — Т. 3 : Двудольные (Гераниевые — Сложноцветные). Общие выводы и заключения. — С. 87. — 880 с. — 3000 экз.
10. В. П. Махлаюк. Лекарственные растения в народной медицине. — Саратов: Приволжское книжное издательство, 1993. — 544 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-7633-0743-7.
