CC BY
5ЭОЖ 582:633.88
YШТАРМАЦТЫ ИТОШАГАН (ЧЕРЕДА- HERBA BIDENTIS) 0СЩД1ГШЩ Ц¥РГАЦ ЭКСТРАКТ1С1Н АЛУ ЖЭНЕ ОНЬЩ Ц¥РАМЫНДАГЫ ББЗ-ДЫ АНЬЩТАУ
МОЛДАХАН АЛТЫНШАШ ЦАЙНАРБЕЩЫЗЫ
М. Х. Дулати атындагы Тараз ещрлш университетшщ 2- курс магистранты
ТАУБАЕВА РАУШАН СЕРИКХАНОВНА
Еылыми жетекшi, PhD, ассоц. профессор Тараз, ^азакстан
Ацдатпа. Бул мацала уштармацты итошаган всгмдгггнгц емдгк цасиеттерт дэлелдеп, оныц цургац экстрактшн тшмд1 жолмен алуга арналган. Ос1мд1к тектес дэршк заттар синтетикалыц антибиотиктермен салыстырганда бгршама артыцшылыцтарга ие. Курамы табиги заттардан туратын болгандыцтан олар цаутЫз жэне бауыр мен басца мYшелерге кер1 эсер етпейд1. Олардыц тагы б1р артыцшылыгы- оларды квптеген ауруларды емдеуде цолдану мYмкiндiгi. Себеб1 емд1к вс1мд1ктерде квптеген патологиялармен куресуге квмектесетт эртYрлi белсендi компоненттер бар. Швптт препараттардыц эсерт кушейту Yшiн басца дэршермен бiрiктiруге болады. Мацалада осы вамдттщ емдт цасиетт дэлелдеу ушт оныц цурамы зерттелдi.
Клт свздер:уштармацты итошаган, химия, органикалыц цосылыстар, экстракция, емдт цасиет, зерттеу, вЫмдт шитзаты
Yштармакты итошаган (Bidens tripartita ) — бiздщ елiмiзде барлык жерде есетш ец танымал итошаган тYрi. 0мiр CYPУ Yшiн ылгалды жерлердi жаксы керетш бiржылдык шептесш еамдш. Yштармакты итошаган шебi емдш кабiлеттерiмен бурыннан танымал жэне боягыштар алу Yшiн шиюзат ретiнде кызмет етедi. Бул еамдш ежелден ас корытуды жаксарту жэне бауыр ауруларын емдеу Yшiн колданылып келген, ал оныц жапырактарын жараныц тез жазылуына шипалык жасайды. Мэлiметтерге CYЙенетiн болсак еамдштщ дэрiлiк шиюзатыныц курамында 10 мг/пайыз флавноидтар, кумарин, 60 - 70 мг/пайыз аскорбин кышкылы, 50 мг/пайыз каротин жэне 4,5 пайызга дейiн илiк заттар, аздаган эфир майлары бар. [1]
Эамдш шиюзатыныц сапалылыгын аныктау Yшiн ^Р Мемлекеттiк Фармокопеялык эдiстемесi бойынша шиюзаттыц шынайылыгы аныкталды. Оларга келес керсеткiштер жатады: ылгалдылык, кYлдiлiк, экстрактовт заттар. Шиюзаттыц ылгалдылыгы деп -шиюзатты туракты массага дейiн кургатканда аныкталатын, жасуша iшiнде калатын коллоидты суйык, ушкыш заттар эсерiнен болатын массаныц жогалуын айтады. КYлдiлiк деп - сынаманыц органикалык заттарыныц толык жанып бiткеннен кейiнгi калган минералды заттардыц пайызбен алынган мелшерiн сипаттайды. [2]
Зерттеу жумыстары Yштармакты итошаганныц кYлдiлiгi жогары, ал ылгалдылыгы темен екенш керсеттi. Экстрактивтi заттарды сараптау Yшiн 70% жэне 50% - этил спиртш пайдаланган кезде, спиртке еткен биологиялык белсендi заттардыц мелшерi артты. 70% жэне 50%-ды этил спиртшщ курамындагы биологиялык белсендi заттар мелшершщ айырмашылыгы аз болгандыктан 50%-ды этил спиртш колдану тиiмдi болады.
1 кесте
Yштаpмакты итошаган еамдшнщ Heri3ri биологиялык белсендi заттар мелшерь
Yштармакты итошаган курамындагы биологиялык белсендi заттар. Yштаpмакты итошаган курамындагы пайызды; мелшер^%)
KeMipcyrap 2,57
Органикалы; кышкылдар 2,26
Терi илегiш заттар 3,1
Алкалоидтар 0,41
Флавоноидтар 2,3
Амин кышкылдары 1,4
Май кышкылдары 0,7
Сонымен, 1 кестеге сараптау журпзгенде итошаган еамдшнде терi илегiш заттар, кeмiрсулар, органикалы; кыш^ылдар, флавоноидтар жеткiлiктi мелшерде, ал май к;ышк;ылдары, амин кышкылдары аз мелшерде екендш белгiлi болды.
Yштармакты итошаган вамдтнщ курамындагы макро жэне микроэлементтердi сандык аныктау.
Барлы; еамдштерде болатын химиялы; элементтер eмiрлiк мацызды (макроэлементтер) болып саналады. Бул азот, фосфор, куюрт, калий, кальций, магний жэне темiр. Бул элементтердш эркайсысы жеке касиеттер кeрсетедi жэне оларды бас;асымен алмастыруга болмайды. Микроэлементтер - адам жэне жануарлар агзасында ете аз мелшерде кездесетш химиялы; элементтер тобы, бiрнеше грамнан бiрнеше миллиграмга дейiн болады. Бiрак олардыц саны ете кеп: темiр, мыс, мырыш, марганец, кремний, йод жэне т.б. мeлшерi одан да аз ультрамикроэлементтер бар. [3] Олардыц арасында хром, селен, кобальт бар. Эамдштердеп микроэлементтердш мeлшерi олар eсетiн топырактыц турше, климатты; жагдайга, орналасуына, еамдштщ турше, сортына жэне вегетация сатысына, суару кездерше жэне т.б. факторларга байланысты болады. Микро жэне макроэлементтер бiр-бiрiне эсер етедi, нэтижесiнде олардыц биоже^мдшп eзгередi. Эсiмдiкте фосфордыц арты; болуы мырыштыц жетiспеушiлiгiне со;тырады. Арты; куюрт молибденнiц сiцiмдiлiгiн тeмендетедi. Арты; марганец темiрдiц жетiспеушiлiгiнен туындаган хлорозга экеледг Мыстыц жогары концентрациясы темiр тапшылыгын тудырады ж.с.с. [4]
2 Кесте
Yштармакты итошаган курамындагы микро- макро элементтер
Макро жэне микроэлементтер атауы Yштармакты итошаган курамындагы массасы, мкг/мл
^оргасын 0,1096
Кадмий 0,0565
Кальций 413,010
Магний 867,510
Калий 2449,225
Натрий 27,9875
Мыс 1,2149
Темiр 15,1905
Цинк 2,4959
2 Кестеге сэйкес Yштармакты итошаган курамындагы ец кеп мелшерде кездесетш микроэлементтер: калий, кальций, магний жэне темiр Калий мидыц оттепмен камтамасыз етiлуiне ыкпал етедi, акыл-ой белсендiлiгiн арттырады, жYЙке импульстарыныц бершуше катысып, кан кысымын темендетедi. Калий денешц энергия децгейiн сактайды, тезiмдiлiк пен физикалы; кYштi арттырады. [5]
Yштармакты итошаганнан кою жэне К¥Ргак экстракт алу параметрлер1 Yштармакты итошаган еамдшнен экстракт алу Yшiн сулы этанол ертiтiндiсi колданылды, экстракция 72 сагат, белме температурасында мацерация эдiсi аркылы алынды. Экстракция Yш рет жYргiзiлдi, есiмдiктi iсiндiру кажет болгандьщтан бiрiншi ретте
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
шиюзат:экстрагент 1:10 катынасында, екшш^ Yшiншi ретте eсiмдiк iсiнгендiктен катынас 1:8 азайтылды. Сонымен CYзiлген ерiтiндi кeлемi 2230 мл-дi курады. Оны «RV 10 digital V» роторлы буландыргышта 45°С- та коюландырып, 450 мл кою экстракт болды. кургак экстракт алу Yшiн алынган кою экстракпш 50 мл- ден белш, Петри табакшаларына куйып, кебуге калдырылды. 12 г кургак экстракт алынды.
^орытындылай келе Yштармакты итошаган еамдЫнщ курамындагы терi илегiш заттар мен флаваноидтар мeлшерi кеп болганына байланысты оньщ терi аурулары мен асказан iшек жолы ауруларына белсендiлiк керсететЫ дэлелдендi. Сонымен катар кургак экстракт алынды, оны ары карай зерттеу жумыстары Yшiн немесе терi ауруларын емдейдейтiн эртYрлi дэрiлiк формалар Yшiн колдануга болады.
ЦОЛДАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1:
1. Баздырев Г.И. Сорные растения и меры борьбы с ними в современном земледелии: Учебное пособие для ВУЗов. М.: Изд-во МСХА, 1993. - с. 242. ISBN 5-7230-0196-5.
2. 0ФС.1.5.1.0001.15 Лекарственное растительное сырье
3. Микроэлементы в жизни растений и животных. - М.: Издательство Академии Наук СССР, 2000. - 620 б.
4. Мария, Никитина und Людмила Попова Макро- и микроэлементы в почвах Архангельска / Мария Никитина und Людмила Попова. - М.: LAP Lambert Academic Publishing, 2012. - 148 б.
5. Ребров, В. Г. Витамины, макро- и микроэлементы: моногр. / В.Г. Ребров, О.А. Громова. -М.: ГЭОТАР-Медиа, 2008. - 968 б.
