CC BY
0УДК: 631.115.11.
МАФХ,УМХ,ОИ ИКТИСОДИ ИСЛОМЙ ДАР ОСОРИ МУТАФАККИРОНИ ИСЛОМ Алишоев Х.Х,.
Аннотатсия: Дар мацола оид ба мафхумщои ицтисоди исломи дар осори мутафаккирони ислом сухан меравад. Мацолаи мазкур ба омузиши маф%ум%ои ицтисоди исломи дар осори мутафаккирони ислом дар замони имруза бахшида шудааст. Асосан маф%ум%ои ицтисоди исломи дар осори мутафаккирони ислом дар замони муосир, ки он %амчун омили асосии рушди ицтисод ба %исоб меравад, диццати махсус дода шудааст. Инчунин ацоиди мутафакирони исломроцеъ ба маф%ум%ои ицтисоди исломи барраси карда шудааст. Мацолаи мазкур ба мавзуи мубрами руз бахшида шудааст ва %алли ин масъала дар рушди ицтисодиёти муосир нацши калиди дорад.
Калимахри асосй: ицтисодиёт, ицтисоди исломи, низоми ицтисоди исломи, андоз, молияи давлати, молияи исломи, идоракунии молияи исломи ва f
Барои ицтибос: Алишоев Х.X Маф%ум%ои ицтисоди исломи дар осори мутафаккирони ислом /ХХ. Алишоев //Паёми молия ва ицтисод. - 2024. - No. 3(42). - С. 279-286.
КОНЦЕПЦИИ ИСЛАМСКОЙ ЭКОНОМИКИ В ТРУДАХ ИСЛАМСКИХ МЫСЛИТЕЛЕЙ
Алишоев Х.Х.
Аннотатсия: В статье рассматриваются концепции исламской экономики в трудах исламских мыслителей. Данная статья посвящена изучению концепций исламской экономики в трудах современных исламских мыслителей. В основном в произведениях исламских мыслителей в современную эпоху особое внимание уделяется концепциям исламской экономики, которая рассматривается как главный фактор экономического развития. Также обсуждаются мнения исламских мыслителей относительно концепций исламской экономики. Данная статья посвящена актуальному вопросу современности, решение которого играет ключевую роль в развитии современной экономики.
Ключевые слова: экономика, исламская экономика, исламская экономическая система, налог, государственные финансы, исламские финансы, управление исламскими финансами и др.
CONCEPTS OF ISLAMIC ECONOMY IN THE WORKS OF ISLAMIC THINKERS
Alishoev Kh.H.
Annotation: The article examines the concepts of Islamic economics in the works of Islamic thinkers. This article is devoted to the study of the concepts of Islamic economics
in the works of modern Islamic thinkers. Basically, in the works of Islamic thinkers in the modern era, special attention is paid to the concepts of Islamic economics, which is considered as the main factor of economic development. The opinions of Islamic thinkers regarding the concepts of Islamic economics are also discussed. This article is devoted to a pressing issue of our time, the solution of which plays a key role in the development of the modern economy.
Key words: economics, Islamic economics, Islamic economic system, tax, public finance, Islamic finance, Islamic finance management, etc.
ry3opnmn Macba.ia. ^ap mapouTH Te3y TyHg mygaHH MyHocu6aTxou 6o3opñ Ba paBaHgu ^axoHumaBHH HKTucoguéT oMy3umu acapxou o.hmohh coxaxou ryHoryH, a3 ^yM.a hkthcoah hc.omh me a3 Macta.axou MyxuM 6a xuco6 MepaBag. Ta^pu6au MyHocu6aTx,oH hkthcoah Ba h^thmoh HumoH Meguxag, kh 6e OMy3umu goHumxou Ha3apuflBH Kac6uaTH aManñ 6a pox, MoHga HaMemaBag. Po^et 6a Macta.au Ma3Kyp Hcru^ogau Ma^xyMxou HKTucogu hc.omh gap ocopu MyTa^aKKupoHH hc.om axaMH^TH aBBa.HHgapa^a nañgo HaMyga 6apou ucru^oga gap o^Hga ocopu MyTa^aKKupoHH Hc.oMHaKmu MyxuM gopag. EuHo6ap gap o^Hga 6a oMy3Hmu hh ryHa MaB3yxo guKKaTH Maxcyc paBoHa Kapga xoxag myg.
Tax,.H.n Tax,KHKOTx,on oxiip Ba HampneT. Ha3apuaH HKTucogu hc.omh gap 3aMoHH HMpy3a xaMKagaMH pymgu 6o3opu mo.habhh hc.omh 6a xuco6 MepaBag Ba oMy3umu oh hh3 MyxuM ap3é6ñ Merapgag. Oap3 KapgeM arap gap HHMau gyroMH acpu XX MyxaKKHKoHH HKTucogu hc.omh 6emTapu TaBa^yxu xygpo 6a 6yHégu KoHCTpyKCH^xou Ha3apuABHH HKTucogu hc.omh HurapoHuga 6omaHg, aMMo añHH xo. ohxo TaBa^^yxu 6emTapu xygpo gap Tax.u. Ba ^aMt6acTH aManuau Myaccucaxou mo.habhh cepmyMopu hc.omh gap capocapu ^axoH paBoHa MeHaMo^Hg.
MaKcagn MaKO.ia - oMy3umu HKTucogu hc.omh é Moge.u HKTucoguu hc.omh, MyañaH HaMygaHH poxu
a^TepHaTHBHH xa..u MymKH.oTH My6paMH
3aMoHH HMpy3a, nem a3 xaMa gap coxau mo.hah hc.omh 6a xuco6 MepaBag. ^ap hh 3aMHHa, oMy3umu hh3omh mo.hah hc.omh me a3 ^y3txou MyxuMH HKTucogu hc.omh 6a myMop MepaBag..
MyxraBOH acociiii MaBog. MaBogu Ma3Kyp Ma^xyMxou HKTucogu hc.omh gap ocopu MyTa^aKKupoHH hc.om Ba oMy3umu oHpo gap 6ap Merupag. OMy3umu Ma^xyMxou HKTucogu hc.omh gap ocopu MyTa^aKKupoHH hc.om Ba HCTH^ogau oh gap 3aMoHH HMpy3a me a3 Macta.axou MyxuM 6a xuco6 pa^Ta 6apou pymgu Ta^aKKypu MHH6atgau ^bohoh HaKmu Ha3appac gopag. AcocaH Ma^xyMxou HKTucogu hc.omh gap ocopu MyTa^aKKupoHH hc.om gap 3aMoHH Myocup, kh oh xaMnyH omh.h acocuu pymgu HKTucogñ - h^thmohh ^oMeapo gap 6ap Merupag, MyxuM ap3é6ñ Merapgag. HHnyHUH aKougu MyTa^aKupoHH hc.om po^et 6a Ma^xyMxou HKTucogu hc.omh 6appacñ Ba Macta.ary3opñ mygaacT. MaBogu Ma3Kyp 6a me a3 MaB3yxou MyxuM Ba 3aMoHaB0 gap 3aMoHH HMpy3a 6axmuga myga xa^^u oh gap pymgu HKTucoguéTH Myocup HaKmu Ka^ugñ gopag
AKugaxou coTcua^H3M Kañxo 6o3 6a hc^om 6eroHa 6ygaHg. ^Ke a3 aBBa^HH maxcoHe, kh gap 6opau ohxo cyxaH ry^T ^aMonugguHH a^fohh 6yg, kh gap acapu xyg «H,aBo6 6a MaTepua^Hcrxou 6e xygoñ» 6o coTcua^H3MH ABpyno 6o «coTcua^H3MH hc^om» MyKo6un 6apoMag: a^-a^fohh capnamMau oHpo a3 ^yptoH Ba gaBpau «xanu^axou ogu.ro> 6epyH oBapg. Ba yMyMaH, 6a aKugau y, «xap ^k coTcua.H3M a3 ^uxaTH
рух ва асосаш ба сотсиализми ислом мухолиф аст» ва танхо боиси «куштори бузург» шуда метавонад [1]. Aммо дар охири умраш (соли 1897 вафот кардааст) ал-Aфгонй аллакай эътироф карда буд, ки социализм, ки «хукуки поймолшудаи аксарияти мехнаткашонро таъмин мекунад, на танхо ба дин мухолиф нест, балки худи дин принципхои худро ба миён мегузорад," Чунки ^уръон хайрия ва кумак ба камбагалонро мукаррар кардааст, рибо манъ аст ва хамбастагии тамоми ахли уммат пойбанд аст [2].
Fояхои сотсиалистй ва худи калимаи «сотсиализм», чунон ки маълум аст, дар ибтидои асрхои 19-20 дар фазои Aврупо хело маълум буд, аммо дар Шарки мусулмонй на он кадар ба назар мерасид. Бо вучуди ин, таваччух ба онхо афзоиш ёфт. Ба гайр аз ал-Aфгонï', баъзе муааккикон дар байни мусулмонони маорифпарвари машаури Сурия Aбдуррахмон ал-Кавокиб'' ва чехраи маъруфи ислохоти мусулмонй дар Миср Рашид Ридоро низ дар миёни мусулмонон дар катори «пешгуиони табиии акидахои сотсиалистй» карор додаанд. Х,ануз соли 1898 мачаллаи «Aл-Манор», ки онро тарафдорони ислохот дар ^охира ба табъ мерасонд, маколаи «Сотсиализм ва дин»-ро чоп карда буд, ки дар он сотсиализм хамчун «падидаи маъкул ва дар умум зарур» таъриф карда шуда буд, талабхои сотсиалистон. одилона дониста шуданд [3].
Aммо акидахо дар бораи «рохи сотсиалистй» дар он вакт хам дар байни мусулмонон ва хам дар байни насронихои Шарк хануз тамоман норавшан буданд: онхо одатан бо анархизм ва душманй нисбат ба «тамаддуни Fарб» (масалан, дар байни нависандаи машхури Лубнон Михаил Нуайме) омехта мешуданд[5]. Худи калимаи «сотсиализм» муд шуд, ки боиси тахрифи мохияти он гардид: масалан, дар соли 1908 дар Эрон хизби «сотсиалистхои
муътадил» аз намояндагони ашрофон, точирон ва диншиносон ташаккул ёфт, ки на сотсиализмро, балки танхо ислохоти либералиро парасторй менамуданд.
Дар Миср соли 1909 низ Партияи мубораки сотсиалистй ^л-Хизб-ул-Иштираки ал-Муборак) ба вучуд омад. Aсосгузори он Хасан Гамолиддин асосан ба мавкеи дехконон диккат медод. Хизмати у танхо дар он буд, ки вай аввалин шуда «масъалаи такдири кисми аз хама истисморшавандаи чамъияти Миср»-ро ба миён гузошт. Соли 1913 рисолаи «Сотсиализм»-ро файласуф ва публисисти машхури Миср Салама Мусо аз чоп баровард.
Aммо хатто дар Миср кор бо душворй пеш мерафт. Муаллим Мустафо Хасанайн ал-Мансурй, ки соли 1915 дар Кохира китоби худ «Таърихи таълимоти сотсиалистй»-ро ба табъ расонд, икрор шуда буд: «Мо дар бораи сотсиализм бисёр мешунавем, вале мохияти масъаларо ками мо мефахмем. Aз хама бештар он чизе ки мо медонем, он аст, ки сотсиализм таълимотест, ки баробарии моликияти одамонро эълон мекунад. Ин чизе хилофи табиати инсонй ва акидахои диние, ки дар миёни мо хукмфармост ва барои хама кобили кабул нест»[7].
Дар баробари муносибати комилан манфй нисбат ба сотсиализм чизи дигар, яъне дар «исломикунонии» сотсиализм истифода бурдани суннати ал^фгонй ва баъзе дигар ислохотчиёни либералии мусулмон, ба доираи суннати исломй дохил намудани акидахои он низ вучуд дошт. Маълум аст, ки ал^фгонй иддао мекард, ки «сойсиализми ислом» кариб хамеша вучуд дошт, вай «на танхо бо ислом хамчун дин омезиш ёфт, балки бо урфу одатхои одамон, хатто дар даврони чохилият кучманчй буданд хам, омехта шуда буд [8]. Яъне, бо аамин рушан нишон дод, ки сотсиализм
абад'1 аст ва бешак пеш аз зушури ислом ба вулуд омадааст, зеро «лошилият» (лашолат, лошилият) дар таърихи арабшо давраи пеш аз ислом аст.
Рахбари Миср Ч,амол Aбдyлносир дар солхои 1950 (яъне пеш аз тахияи низоми назари худ) "сотсиализми исломй"-ро ифодаи хисси вахдати уммат, шаъну шараф ва сарнавишти муштараки он медонист. Ва исломро низ аввалин инкилоб дар рохи сотсиализм, баробарй ва аз байн бурдани хукмронии бархе аз мардум бар дигарон медонист[9]. Х,атто харифи идеологии у, назариячй ва рохбари шуъбаи суриягии «Ихвон-ул-муслимин» Мустафо ас-Сибой дар китоби худ «Сотсиализми ислом» дар соли 1959 майлу хохиши умумии адолати ичтимоиро хам ба мусулмонон ва чи ба коммунистон хос эътироф кардааст. У уммати мусулмонро намунаи чамъияти сотсиалистй медонист, ки дар он дар баробари нигахдории моликияти хусусй ва сарвати «халол ба даст овардашуда», бархам додани истисмори инсон аз тарафи инсон, чорй намудани баробарии умумихалкй, бархам додани хукуки камбизоатй ва таъмини «зиндагии муносиб» барои хама бо рохи аз нав таксим кардани сарвати миллй дар асоси дастурхои ислом пешбинй карда шуда буд [10].
Максади асосии иктисоди исломй ё модели иктисодии исломй муайян намудани рохи алтернативии халли мушкилоти мубрами замони имрyза, пеш аз хама дар сохаи молияи исломй ба хисоб мерафт. Дар ин замина, низоми молияи исломй яке аз чузъхои мухими иктисоди исломй ба шумор меравад.
Х,амин тарик, бояд таъкид кард, ки бисёре аз пажyхишгарони иктисоди исломй дар мавриди тадкикот оид ба иктисоди исломй, танхо низоми молияи исломиро бештар истифода мекунанд.
Назарияи иктисоди исломй дар замони имрyза хамкадами рушди бозори молиявии исломй ба хисоб меравад. Фарз кардем агар дар нимаи дуюми асри XX мухаккикони иктисоди исломй бештари таваччухи худро ба бунёди конструксияхои назариявии иктисоди исломй нигаронида бошанд, аммо айни хол онхо таваччухи бештари худро дар тахлил ва чамъбасти амалияи муассисахои молиявии сершумори исломй дар саросари чахон равона менамоянд. Новобаста аз ин , олимони форс A.Fелонй, Мухаммад Fазолй ва дигар назариячиёни модели иктисодии исломй, албатта, аз аввалин шахсоне ба шумор мераванд, ки кушиши аз дидгохи исломй тахлил кардани чолишхои капитализми исломиро доштанд.
Яке аз машшуртарин донишманди ислом'1, ки акоиди худро оид ба д иктисод дарч намудааст. Ибни Халдун ба хисоб меравад. Уро хамчун пешгузаштаи иктисодшиносони муосир эътироф мекунанд. У дар дар асари машхури худ бо номи «Мукаддима» оид ба таърихи чахонии худ дар бораи назарияи иктисодй ва сиёсй андешаронй намудааст. У боварии комил дошт, ки бисёре аз нерушои илтимо1 хусусияти давраг1 доранд, шарчанд даврашои ногашон1 ба вулуд меоянд, ки намунаи онро нобуд месозандАндешахои y оид ба фоидаи таксимоти мехнат чолиб жониста мешавад. Aз чумла кайд менамояд, ки муттахидии чамъият хар кадар бештар душвор бошад, таксимоти бомуваффакият хамон кадар душвортар мешавад ва он ба афзоиши иктисодиёт оварда мерасонад. Инчунин таъкид менамояд, ки афзоиш ва рушд хам талабот ва хам пешниходро ба таври мусбй хавасманд мекунад ва куввахои талабот ва пешниход нархи молхоро муайян мекунанд. Ба гайр аз ин y омилхои макроиктисодии афзоиши ахолй, рушди сармояи инсонй ва таъсири технология ба
тараккиётро кайд намудааст. Вокеан, Ибни Халдун бовар дошт, ки афзоиши аftOлï бевосита ба сарват вобаста аст.[11].
Олими файласуфи форс Насириддини Тусй дар китоби худ «^хлоки Носирй» (таълимоти ахлок) мефармояд: «Дар миёни мардум се чиз барои хифзи адолат зарур аст - « иззати илохй », «козй » ва «пул». Олим дархол аз Aрасту иктибос оварда, минбаъд менависад: «Пул шарафи одами одил аст». [12]. Мушаккикони имрузаи иктисоди исломï бар ин назаранд, ки афкори иктисодии асршои миёна дар осори энсиклопедистшо, аз кабили Газаш, Ибни Таймия, Ибни Халдун ва дигарон ба авли худ расидааст. Aммо муаллифони мусулмони асримиёнагй асаршои алошидаро роъеч ба масъалахои иктисодй набахшидаанд. Муносибати онхоро метавон байнисохавй номид, дар холе ки масъалахои сирф иктисодй дар доираи дигар мушкилот: муносибатхои байни хоким ва тобеон, мусулмонон ва гайримусулмонон, ичрои вазифахои динй аз чониби диндорон ва гайра баррасй мешуданд [13].
Барои мисол, барои илохиётшинос, файласуф ва факехи барчастаи мусалмон Aбу Х,омид Мухаммад ибни Мушаммад ал-Газоли ат-Tyeï риояи меъёршои исломï дар шаёти иKтисодï (ба шарте, ки чунин фаъолияти иKтисодï ба мардум нафъ бахшад) низ як навъ ибодати Худованди Мутаъол буда, бахше аз илрои фарзшои динии муъминон ба хисоб меравад, ки онро дар ахлоки тичоратии мукобил низ дидан мумкин аст. Яке аз далелхо ба тарафдории ин равиш ин аст, ки агар мусалмонон ба иктисод таваччух накунанд, боиси мушкилоти иктисодй дар чомеа мегардад ва дар нихоят метавонад ба худи Ислом зарари манфй расонад, зеро заминаи моддии он касод мешавад. Ба эътикоди аксари факехони мусалмон, бар асоси як хадиси маъруф, на он касе, ки тамоми руз ба намоз
банд бошад, ва хеч коре бахри хонаводаи худ накунад ва аз чихати молй ба дигарон вобаста бошад, пас шахсе, ки дар корхои хочагидорй фаъолона ширкат варзида, ба чомеа ва дин нафъ мебахшад ба Ислом фоидаи бештаре хохад овард. Зеро «Х,ама махлукот ба Худо таваккал мекунанд ва Худованд бештар касеро дуст медорад, ки ба махлукоташ муфидтар бошад. Ва агар бигуй: «Одам се навъ аст: шахсе, ки бар зарари зиндагии имрузи худ дар бораи зиндагии ояндаи худ гамхорй мекунад, голиб аст. Марде, ки зиндагии хозирааш уро аз зиндагии оянда парешон мекунад, одами гумшуда аст. Ва касе, ки бо хардуи онхо сару кор дорад, ба хатар дучор мешавад ва таваккал мекунад ва голиб аз касе, ки дучори хатар аст, бехтар аст, пас бидонед, ки дар ин кор як асрор хаст, он аст, ки танхо ба макоми баланд ноил шудан мумкин аст, танхо бо рафъи хавфу хатархо». Aз ин ру, бартаритарин рох интихоби як василаи тиллой миёни зиндагии дунявй ва рухонй аст.
Fайр аз ин, Fазолй хангоми омузиши масъалахои эсхатологй чунин кайд менамояд, ки яке аз ангезахои таксими руз ва шаб аз чониби Худованд хостори таъмини руз барои конеъ кардани ниёзхои дунявй ба шумор меравад. Яъне Fазолй ба зухуд ва дурй аз зиндагии дунявй даъват намекунад: «Ва агар ба молу мулки Сулаймон ва мартабаи паёмбаре, ки ба У ато шудааст, таваччух кунед, дарк хохед кард, ки зухд дар зохид аст, на дар факр." Машхуртарин асари олим "Эхёи илмхои имон" ("Ихё улум ад-дин") ду тафсири факрро дар бар мегирад. Aз як тараф, инсон бояд барои факирй талош кунад, зеро он «стансия» шоистаи тахсин аст, сифатест, ки инсонро ба камолот наздик мекунад. Aз тарафи дигар, факр хамчун мусибате тавсиф мешавад, ки аз боло ба одамон фиристода мешавад. Худованд тамоми неъматхои руи
заминро фарохам кардааст, то инсон аз онхо истифода кунад. Aммо инсон набояд дороихои дар ихтиёраш бударо ба ганч табдил дихад, зеро ин хилофи ахдофи Худост. Яъне маблагшо бояд тавре истифода шаванд, ки Aллош фармудааст ва анломдишии холï ё бадтараш муомилоти суд! хилофи конуншои мукарраркардаи Худованд аст. Fазолй онхоеро, ки ба хотири пул чамъ мекунанд, ба онхое монанд кардааст, ки хокими як давлатро ба зиндон меандозанд ва аз ичрои вазифахояш монеъ мешаванд [14].
Fазолй вазифахои пулро тахлил намуда, чунин кайд менамояд: «Тилло ва нукра атои Худованд аст. Ба шарофати онхо хама корхои дунё анчом меёбанд. Aммо (тилло ва нукра) танхо металлхоянд ва дар худ арзише надоранд. Мардум онхоро мехоханд, зеро онхо метавонанд тамоми молхои чахонро харидорй намоянд». Пул вазифаи ченаки арзишро ичро намуда хамчун доваре баромад мекунад, ки нархи хар як ашёро муайян мекунад. Fазолй хамчунин тилло ва нукраро ба оина ташбех додааст, яъне «... оина дар худ арзише надорад, вале дар он тачассум меёбад, ки хар чизеро ки намудор шуд инъикос менамояд». Aсари дигари Fазолй, ки бо номи «Кимиёи саодат» хело машхур аст ва онро баъзе аз донишмандон то ба хол иштибохан як нусхаи маъмули «Эхёи улуми эътикод» медонанд, масъалахои марбут ба закот ва накши молияи давлатй дар чомеаи мусулмониро дар замина ба таври муфассал баррасй мекунад. Aммо Fазолй на ба чанбахои вокеии иктисодй ва хукукии чамъоварй ва таксими андоз, балки ба чанбахои ахлокй таваччухи бештар медихад. Олим хам ба касе, ки закот медихад ва хам ба он кас, ки онро кабул мекунад, тавсия медихад, то хар ду чониб расман ба ичрои хама талаботхои марбут ба андози поксозй наздик нашаванд, балки
онро бо дил ба чо оваранд. Aммо ал^аззолй имкони чорй кардани андозхои наверо, ки шариат пешбинй накардааст, инкор намекунад, балки чонибдори такозо ва манфиати диндорон ва давлат мебошад.
Дар холати омyхтани осори Fазолй оид ба хос будани баъзе номутобикатй наметавон кайд кард. Ба андешаи Ибни Рушд, Fазолй дар китобхояш дар мавридхои гуногун ба хонандагони гуногун мурочиат намуда, кушиш мекунад, ки бо файласуф ба забони фалсафа ва бо суфиён ба забони онхо ва амсони он сухбат кунад. Ба шарофати ин равиш, дар осори Газзолï гошо иборашоеро пайдо кардан мумкин аст, ки дар назари аввал якдигарро истисно мекунанд.
Доир ба фаъолияти механизмхои гуногуни бозорй (аз чумла хангоми баррасии конунхои талабот ва пешниход) андешахои мухимро баён карда, олим баъзан конунхои бозорро нодида гирифта, комилан ба арзишхои маънавй хамчун танзимгари фаъолияти иктисодй такя мекард. Яке аз аввалин муаллифони мусулмоне, ки асархояш ба масъалахои иктисодй дахл кардаанд, факехи барчаста Aбyюсyф Яъкуб ибни Иброхим ал-Куфи ал-Aнсорй ба хисоб мерафт. Ба шарофати саъю кушиши y, мактаби хукукии ханафй дар чахони мусулмонй васеъ пахн шуд.
Хусусияти осори Aбyюсyф мисли бисёре диншиносон ва факехи мусалмони он замон, истифодаи равиши байнифанй ба шумор меравад. Х,амин тарик, машхуртарин китоби y «Китоб-ул-хароч» - аслан дастур оид ба андозбандй - на танхо масъалахои марбут ба чамъоварии андозхои интихоботй ва андози замин, балки масъалахои марбут ба истифодаи замину об, идораи давлатй ва хатто чазохою чиноятхоро низ баррасй мекунад.
Aбy Юсуф «Китоб-ул-Хароч»-ро дар замони козии олй буданаш бо амри халифа Х,орун ар-Рашид навишта буд. Китоб дар
шакли посух ба саволхои халифа сохта шудааст. Эхтимол меравад, ки ин як дастгохи услубй буд ва саволхоро аз номи халифа худи муаллиф тахия намудааст. Максади таълифи «Китоб-ул-хароч» сирф амалй - дарёфти таносуби оптималии даромаду харочоти давлат ба шумор мерафт. Абуюсуф осори худро дар заминаи баррасии масъулияти хоким дар назди тобеонаш навиштааст.
«Китоб-ул-хароч» теъдоди зиёди хадисхоро дар бар мегирад, ки он такрибан 550 ададро ташкил мекунад. Аммо Абуюсуф на танхо мукаррароти ^уръон ва хадисхоро он чо нишон додаааст, балки онхоро хамчун тасдики хулосахои хукукии худ овардааст.
Дар баробари ин, масалан, «Китоб-ул-Хароч»-и коршиноси маъруф Яхё инби Одам танхо аз мачмуаи хадисхо, дастурхои хукукй ва афоризмхо иборат мебошад. Муаллиф танхо дар холатхои истисной андешахои худро баён кардааст. Аз масъалахои вокеии андоз дар китоби Яхё ибни Одам: тартиби андозбандии замин, масъалаи таъсиси моликият ба замин, макоми гайримусулмонон дар танзими истифодаи замин ва гайраро мавриди баррас'1 карор додааст. Дар баробари ин дар ин асар мукаррароти муаим вобаста ба масъалашои моликияти замин, ки имруз дар
баъзе кишвараои мусулмош татбики амал'1 пайдо мекунанд, оварда шудааст.
Хулоса. Назарияи иктисоди исломй дар осори мутафаккирони ислом дар замони имруза хамкадами рушди бозорхои молиявй ва бонкии исломй мебошад. Ин аз он шаходат медишад, ки дар нимаи дуюми асри XX мухаккикони иктисоди исломй бештари таваччухи худро ба бунёди конструксияхои назариявии иктисоди исломй нигаронида бошанд, аммо айни хол онхо таваччухи бештари худро дар тахлил ва чамъбасти амалияи муассисахои молиявии сершумори исломй дар саросари чахон равона менамоянд. Дар кисми зиёди давлатхои исломй ва гайри исломй имруз муассисахои молиявии исломй фаъолият мекунанд ва онхо тибки анъанахо ва конунхои иктисоди исломй ба ахолй хизмат мерасонанд. Новобаста аз ин, олимони форс А.Еелонй, Мухаммад Газолй ва дигар назариячиёни модели иктисодии исломй, албатта, аз аввалин шахсоне ба шумор мераванд, ки кушиши аз дидгохи исломй тахлил кардани чолишхои капитализми исломиро доштанд.
Вобаста ба ин моро зарур аст, ки имруз акоиди мутафаккирони сохаи иктисоди исломиро пурра омухта, онро барои муаррифй намудан барои наслхои оянда сахмгузор бошем.
АДАБИЁТ
1. Иззаддин, Юсуф. Аль-иштиракийя ва-ль-каумийя ва асарухума фи-ль-адаб аль-хадис (Социализм и национализм: их следы в современной литературе). Каир, 1968, - С. 69.
2. Ислам. Проблемы идеологии, права, политики и экономики. М., 1985, -С. 102.
3. Косач Г.Г. Красный флаг над Ближним Востоком? М.- 2001- С. 23, 33.
4. Котлов Л.Н. Становление национально-освободительного движения в арабских странах Азии. 1908-1914 гг. М.-1986, -С. 60.
5. Котлов Л.Н. Становление национально-освободительного движения в арабских странах Азии. 1908-1914 гг. М.-1986, -С. 60
6. Banani A. The Modernization of Iran. 1921-1941. Stanford (USA), 1961.-С. 20.
7. Левин З.И. Развитие общественной мысли на Востоке. Колониальный период XIX - XX вв. М.- 1993. С. 213-214.
8. Левин З.И. Развитие основных течений общественно-политической мысли в Сирии и Египте. М.- 1972. С 234
9. Smith W.C. Islam in Modern History, New Jersey, 1957.- С. 23.
10. Ислам. Проблемы идеологии, права, политики и экономики. М.- 1985- С. 103
11. Жан Давид К. Булакия (1971), "Ибн Халдун: экономист четырнадцатого века", Журнал политической экономии 79 (5): 1105-1118.
12. Насираддин Туси «Ахлаги-Насири»(На азербайджанским языке) Баку, Издательство «Елм» (наука), 1989. с.99
13. Насиров, А. Д. Основы исламской экономики - правовые и экономические ценности в священном Коране / А. Д. Насиров. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2010. — № 6 (17). — С. 246-251.
14. Абу Хамид Мухаммад ал-Газали ат-Туси «Кимийа-йи саадат» (Эликсир счастья) СПБ, 2002.
15. Алишоев Х.Х. Исламская экономическая мысль и практические аспекты её использования в постсоветском пространстве. Душанбе: «Ирфон», 2013. 276 стр.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Алишоев Хуршедшох, Х,асратович - н.и.и., дотсент, мудири кафедраи молия ва андоз, Донишгохи байналмилалии сайёхи ва сохибкории Точикистон, сурога: х. Борбад 48/5 734055, ш. Душанбе. Тел: (+992) 935926943; E-mail: [email protected];
Информация об авторе:
Алишоев Хуршедшох Хасратшоевич - кандидат экономических наук, доцент, заведующий кафедрой «Финансов и налогообложение» Международного университета туризма и предпринимательства Таджикистана; пр. Борбад, 48/5. 734055, г. Душанбе. Тел: (+992) 935926943; E-mail: [email protected];
Information about the author:
Alishoev Khurshedshoh Hasratshoevich - c.e.s., Associate Professor, Head of the Department of Finance and Taxation at the International University of Tourism and Entrepreneurship of Tajikistan; Borbad Ave. 734055, Dushanbe. Тел: (+992) 935926943; E-mail: [email protected];
