Научная статья на тему 'ХУСУСИЯТҲОИ АСОСИИ ТАВАККАЛИ ХОҶАГИДОРӢ'

ХУСУСИЯТҲОИ АСОСИИ ТАВАККАЛИ ХОҶАГИДОРӢ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Таваккал / иқтисоди бозорӣ / корхона / рақобат / хоҷагидорӣ / қарорҳои идоракунӣ. / Риск / рыночная экономика / предприятие / конкуренция / экономика / управленческие решения.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Шарипов Ҳ. А.

Дар шароити иқтисоди бозорӣ корхона метавонад бо баланд бардоштани самаранокии фаъолияти худ дар рақобат муваффақ шавад. Барои таъмини фаъолияти самараноки ширкат идоракунии дурусти корхона зарур аст. Унсури муҳимтарини идоракунии хоҷагӣ таҳлили фаъолияти иқтисодии он мебошад. Бо ёрии таҳлили фаъолияти иқтисодии ташкилот тамоюлҳои умумии рушди корхона омухта, сабабҳои тағйироти натиҷаҳои фаъолият таҳқиқ карда мешаванд, нақшаҳои рушди корхона тартиб дода, тасдиқ карда мешаванд ва қарорҳои идоракуни кабул карда мешаванд. ба амал бароварда, рафти иҷрои нақшаву қарорҳои тасдиқшуда санҷида, захираҳои баланд бардоштани самаранокии истеҳсолот ва ба натиҷаҳои фаъолияти корхона баҳо дода, стратегияи иқтисодии тараққиёти он тартиб дода мешавад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MAIN CHARACTERISTICS OF BUSINESS RISK

В условиях рыночной экономики предприятие может добиться успеха в конкурентной борьбе за счет повышения эффективности своей деятельности. Правильное управление предприятием необходимо для обеспечения эффективной работы компании. Важнейшим элементом управления фермерским хозяйством является анализ его хозяйственной деятельности. С помощью анализа хозяйственной деятельности организации изучаются общие тенденции развития предприятия, исследуются причины изменения результатов деятельности, составляются планы развития предприятия и утверждены и приняты управленческие решения. ее реализуют, проверяется ход реализации утвержденных планов и решений, оцениваются ресурсы повышения эффективности производства и результатов деятельности предприятия, составляется экономическая стратегия его развития.

Текст научной работы на тему «ХУСУСИЯТҲОИ АСОСИИ ТАВАККАЛИ ХОҶАГИДОРӢ»

УДК: 338.24.01

ХУСУСИЯТ^ОИ АСОСИИ ТАВАККАЛИ ХОЦАГИДОРИ Шарипов Х,.А.

Аннататсия. Дар шароити ицтисоди бозори корхона метавонад бо баланд бардоштани самаранокии фаъолияти худ дар рацобат муваффац шавад. Барои таъмини фаъолияти самараноки ширкат идоракунии дурусти корхона зарур аст. Унсури мущмтарини идоракунии хоцаги та^лили фаъолияти ицтисодии он мебошад. Бо ёрии та^лили фаъолияти ицтисодии ташкилот тамоюлуои умумии рушди корхона омухта, сабаб^ои тагйироти натица^ои фаъолият тащиц карда мешаванд, нацша^ои рушди корхона тартиб дода, тасдиц карда мешаванд ва цароруои идоракуни кабул карда мешаванд. ба амал бароварда, рафти ицрои нацшаву цароруои тасдицшуда санцида, захира^ои баланд бардоштани самаранокии исте^солот ва ба натица^ои фаъолияти корхона ба^о дода, стратегияи ицтисодии тарацциёти он тартиб дода мешавад.

Калимахри калидй: Таваккал, ицтисоди бозори, корхона, рацобат, хоцагидори, цароруои идоракуни.

Барои ицтибос: Шарипов, Х.А. Хусусият^ои асосии таваккали хоцагидори / X.. А. Шарипов //Паёми молия ва ицтисод. - 2024. - No. 3(42). - С. 330-340.

ОСНОВНЫЕ ХАРАКТЕРИСТИКИ ХОЗЯЙСТВЕННОГО РИСКА

Шарипов Х.А.

Аннотация. В условиях рыночной экономики предприятие может добиться успеха в конкурентной борьбе за счет повышения эффективности своей деятельности. Правильное управление предприятием необходимо для обеспечения эффективной работы компании. Важнейшим элементом управления фермерским хозяйством является анализ его хозяйственной деятельности.

С помощью анализа хозяйственной деятельности организации изучаются общие тенденции развития предприятия, исследуются причины изменения результатов деятельности, составляются планы развития предприятия и утверждены и приняты управленческие решения. ее реализуют, проверяется ход реализации утвержденных планов и решений, оцениваются ресурсы повышения эффективности производства и результатов деятельности предприятия, составляется экономическая стратегия его развития.

Ключевые слова: Риск, рыночная экономика, предприятие, конкуренция, экономика, управленческие решения.

MAIN CHARACTERISTICS OF BUSINESS RISK

Sharipov H.A.

Annotation. In a market economy, an enterprise can succeed in the competitive struggle by increasing the efficiency of its activities. Proper enterprise management is necessary to ensure the efficient operation of the company. The most important element of farm management is the analysis of its business activities.

With the help of the analysis of the economic activities of the organization, general trends in the development of the enterprise are studied, the reasons for changes in the results of activities are investigated, plans for the development of the enterprise are drawn up and management decisions are approved and made. it is implemented, the progress of the implementation of approved plans and decisions is checked, resources for increasing the efficiency of production and the results of the enterprise's activities are assessed, an economic strategy for its development is drawn up.

Key words: Risk, market economy, enterprise, competition, economy, management decisions.

Гузориши масъала. Хусусиятхои асосии таваккали хочагидорй як низоми амалхо оид ба идоракуние мебошад, ки дар чараёни фаъолияти хочагидорй ба вучуд омада, хадафи он ин кам кардани эхтимолияти рух додани ходисахои номусоид дар раванди фаъолияти хочагидорй мебошад.

Тахлили тах,кикотх,ои охир ва нашриёт. Доир ба арзёбии фаъолияти хочагидорй дар корхои илмии олимон Д. А. Марсинковский, А. Владимирсев, О. А. Марсинковский.Дар асархои олимони ватанй,аз чумла: Г.С.,Умаров

Х.У.,Ризокулов Т.Р.,Исмоилов М.М. ва дигарон.

Максади макола - ин муайяннамоии хусуситятхои асосии таваккали хочагидорй ва таъсири он ба фаъолияти хочагидорй мебошад, ки дар раванди тахкик муаммохои мавчудбуда кайд гардида, тахкидот аз нигохи муаллиф оварда шудааст.

Мух,тавои асосии мавод. Вазифаи хусуситятхои асосии таваккали хочагидорй мебошад. Илова бар ин, ба даст овардани фоида хочагидорй ва ба хадди аксар расонидани он бо сатхи нисбатан назоратшавандаи хусуситятхои асосии таваккал мухим аст.

Дар шароити иктисоди бозорй корхона метавонад бо баланд бардоштани самаранокии фаъолияти худ дар ракобат муваффак шавад. Барои таъмини фаъолияти самараноки ширкат идоракунии дурусти корхона зарур аст. Унсури мухимтарини идоракунии хочагй тахлили фаъолияти иктисодии он мебошад.

Бо ёрии тахлили фаъолияти иктисодии ташкилот тамоюлхои умумии рушди корхона омухта, сабабхои тагйироти натичахои фаъолият тахкик карда мешаванд, накшахои рушди корхона тартиб дода, тасдик карда мешаванд ва карорхои идоракуни кабул карда мешаванд. ба амал бароварда, рафти ичрои накшаву карорхои тасдикшуда санчида, захирахои баланд бардоштани самаранокии истехсолот ва ба натичахои фаъолияти корхона бахо дода, стратегияи иктисодии тараккиёти он тартиб дода мешавад.

Тахлили фаъолияти иктисодии ташкилот асоси кабули карорхои идоракунй дар тичорат мебошад. Барои асоснок кардани карорхои идоракунй бояд мушкилот муайян карда шаванд, хавфхои истехсолй ва молиявй бахо дода шаванд ва окибатхои эхтимолии карорхои кабулшуда муайян карда шаванд.

Бояд гуфт, ки аз хавфу хатархоро комилан пешгирй кардан мумкин нест. Илова бар ин, хавфи баланд аксар вакт фоидаи баланд медихад. Х,ар як корхона бояд ба хатархо омода бошад. Хавфро идора кардан ва кам кардан мумкин аст зеро онро дар доираи барои созмон кобили кабул чойгир бояд намуд.

Дар иктисодиёти ватанй ба омузиши масъалахои назарияи хавф то охири солхои 20-ум то андозае талабот мавчудбуд. Пурзур намудани накши усулхои фармондихй ва маъмурии идоракунй боиси кам шудани шавку хавас ба омузиши проблемахои хавф, кор карда баромадани роххои кам кардани онхо ва гайра гардид. Гузариш ба муносибатхои бозорй дар солхои 90-уми асри 20 ба гузаронидани тадкикотхо дар самти идоракунии хавфхо талабот пайдо шуд. Дар бахши саноат мухлатхои дарози татбики лоихахо, гардиши паст ва баргардонидани маблагхо ба баходихии объективии хавфхо ва тахияи тадбирхои баландсифат оид ба паст кардани онхо халал мерасонанд.[1].

Яке аз хатархои асосие, ки ба фаъолияти корхонахои бахши вокеии иктисодиёт таъсир мерасонад, - хавфи иктисодй мебошад.

Хавфи иктисодй - эхтимолияти аз даст додани як кисми захирахои худ, камомади даромад ё харочоти иловагй дар натичаи

фаъолияти муайяни истехсолй ва молиявй мебошад.[2]

Коршиносон сабабхои зерини хатари иктисодиро муайян мекунанд:[3]

✓ тагйироти мустакил дар шароити иктисодй нисбат ба корхона (андозхо, бочхо ва г.);

✓ ба вучуд омадани таклифхои фоиданоктаре, ки дар он шумо имкон пайдо мекунед, ки аз бастан ё ичрои созишномахои пештара даст кашед;

✓ тагйирот дар хадафхои шарик;

✓ тагйир додани шароити харакати мол, молия ва захирахои мехнатй байни корхонахо (ба вучуд омадани шароити нави гумрукй ва гайра).

Таснифи хавфхои иктисодй гуногун буда бо гуногунии намудхои корхонахои саноатй, омилхое, ки ба фаъолияти онхо таъсир мерасонанд ва ноустувории мухити беруна шарх дода мешавад.

Вобаста ба сатхи кабули карорхо байни хавфи глобалй (миллй) ва махаллй (хатар дар сатхи корхона) фарк карда мешавад.

Аз руи давраи амал, хатархо ба дарозмуддат ва кутохмуддат чудо мешаванд.Вобаста ба омилхое, ки пайдоиши онро муайян мекунанд, хавф ба як катор гуруххо таксим мешавад (рас. 1. Хавфхои иктисодй дар корхонахо вобаста ба омилхое, ки пайдоиши онхоро муайян мекунанд) [4]

Хавфхри хочагидорй дар корхона

Хaвфx1oи 6o тaбиaти ингани aлoк1aмaнд

/

Омилхри Омил^и

табии ицтигадй

(беморй, (мaнфиaти

фалокатхр ва м^ддй Ba

faíípa) Faйpa)

X

Хaвфx1oи 6o тaбиaти инсoн aлoк1aмaнд нaбудa

X^aTX^ K,ygpa™ бaртaрaфнaшaвaндa (o6xe3^ зaминч,унбй)

Объективй (имкoннoпaзирии фуруши мax1сулoт gap бoзoри

Тасниф пешнидод карда мешавад, ки хатардоро вобаста ба эдтимолияти натичадои бедтарини ракибон дар мукоиса бо корхонаи мyшаххас фарк мекyнад.

Хaвфи a3 дaст додaни моликияти зеднй. Дар корхонадо имконпазир аст, ки мустакилона технологиядои навро барои раванддои истедсолии худ тадия ва татби; намyд ё барои истифодаи иктидордои истедсолии нав патент гиранд. Хавф дар эдтимолияти ихрочи иттилоот зодир мешавад ва ин навоваридо метавонанд дар раванддои истедсолии ракибон истифода шаванд.

Хaвфи 6apTapnn Ta4Xfl30TO техникии рaкибон.Эдтимол дорад, ки тачдизоти харидашyда, сарфи назар аз

навоварии худ, раванди истедсолии корхонаро аз раванди истедсолии ракибон ё раванди истедсолот дангоми истифодаи тачдизоти кудна самараноктар нагардонад. Ракибон инчунин метавонанд тачдизоти самарабахштар харанд, ки раванди истедсолотро арзон карда, арзиши аслии мадсулотро кам карда, фоидаи корхонаро зиёд кунанд.

Агар дар истедсолот микдори зиёди тачхизоти кудна истифода бурда шавад, ки аксар вакт аз кор мебарояд ва харочоти таъмири он бошад аз харидани тачдизоти нав зиёд мебошад.

Хaвфи ихрочи ^дрхо. Он дар сурати сиёсати бесамаронаи родбарияти корхона нисбат ба кадрдо, масалан, нисбат ба

ззз

ракибон кам шyдани музди кор, чаpимаxои беасос, иклими тезу тунд дар коллектив ва Fайpа тезу тунд мешавад. Хавфи ихрочи кадpxо бо эxтимолият алокаманд аст гузарондани кормандони корхонаи сармоягузор ба шиpкатxои ракобатпазир. Махсусан хатарнок он аст,ки коргарони ихтисоснокро бо xоxиши худашон аз кор озод намоянд.

Бо истифода аз мисоли xатто коpпоpатсияxои бузургро мо мебинем, ки чй гуна pyxияи корпоративй пас аз ба нафака баромадани пешвоёни ботачриба ва шаxсиятxои прутачриба бебозгашт таFЙиp меёбад. Талафоти онxо чуброннопазир аст ва ширкат xеч гоx мисли пештара наxоxад буд. Дар хакикат номи онро дигар кардан мумкин аст,аммо ин дигар он корхона нест.

Хaтaри доштaни iviaH6î^xon aлтернaтивии пшён хом xангоми интихоби нодурусти таъминкунанда ба миён меояд. Дар баробари ин, ракибон метавонанд ашёи хомро бо шаpтxои мусоидтар харидорй кунанд ва ба ин васила харочоти истеxсолот ва наpxxоpо кам кунанд.

ХпвФи мaркетингй ин хатарест, ки бо арзёбии нодурусти шароити бозор, сиёсати нодурусти нархгузорй ва таблетот алокаманд аст, дар xоле ки дар шиpкатxои ракобатпазир таxкикоти маркетингй метавонад самараноктар бошад, ки дар мукоиса бо мо барои ракибон натичаxои беxтаpе меорад.

Х,ама омилxое, ки ба дарачаи хавф таъсир мерасонанд ба ду Typyx таксим мешаванд:

1) берунй;

2) дохилй.

Ба омилxои беруна омилxое дохил мешаванд, ки аз фаъолияти худи ширкат вобаста нестанд.

Ба инxо дохил мешаванд: таваррум (баландшавии якбораи нархи ашёи хом, масолеxи сузишворй, энергия, маснуоти

комплектй, наклиёт ва дигар xизматpасониxо), таFЙиpёбии меъёри фоизxо, шаpтxои карз, меъёри андоз ва бочxои гумрукй, таFиpёбии

мyносибатxо,моликият, конунгузории

меxнат, бyxpонxои иктисодй, самтxои сиёсати давлат ва Fайpа.

Омилxои дохилй омилxоеpо дар бар мегиранд, ки бевосита корхонаи мазкурро тавсиф мекунанд: иктидори истеxсолй, тачxизоти техникй, ташкил ва xосилнокии меxнат ва Fайpа.

Мазмуни раванди идоракунии xавфxо аз вазифаxое иборат аст, ки фаъолияти алоxидаpо дар давраи умумии идоракунии xавфxо ифода мекунанд: банакшагирй, ташкил, xамоxангсозй, xавасмандкyнй, назорат ва Fайpаxо.[5]

Бояд кайд кард, ки идоракунии xавфxо xам окибатxои манфй ва xам мусоид дорад. Моxияти идоракунии xавфxо муайян кардани xавфxои эxтимолй аз натичаxои ба накша гирифташуда ва ин качравиро барои беxтаp кардани дурнамо, кам кардани талафот ва беxтаp кардани эътибори каpоpxои кабулшуда идоракуниро анчом дидед. Идоракунии xавфxо маънои муайян кардани дурнамо ва имкониятxои беxтаp кардани фаъолиятро муайян ва эxтимолияти pyйдодxои номатлубро пешгирй ё кам карданро дар назар дорад.

Идоракунии xавфxо таxлили xамачонибаи шароити кабули каpоpxоpо дар бар мегирад ва бояд як раванди мантикй ва систематикй бошад, ки метавонад барои интихоби pоxи такмили минбаъдаи фаъолият ва баланд бардоштани самаранокии pавандxои тичоратии созмон истифода шавад.

Д. А. Марсинковский, А. Владимирсев, О. А. Марсинковский yнсypxои асосии сохтории зерини раванди идоракунии xавфxоpо муайян кардаанд, ки дар чадвали 1 инъикос ёфтааст. [6]

Ч,адвали 1.-Унсурх,ои асосии сохтории раванди идоракунии хавфхо дар хочаги

Мардила Хусусиятдо

1. Х,амкорй ва машварат Дар хар як мархилаи раванди идоракунии хавфхо бояд бо иштирокчиёни берунй ва дохилии ин раванд хамкорй ва машварат кард

2. Таърифи матни идоракунии хавф Хусусиятхои берунии мухити сохибкорй, параметрхои дохилии ташкилот, инчунин параметрхои идоракунии хавфхоро, ки дар онхо раванд амалй карда мешавад, муайян кардан лозим аст. Талаботи фаъолият бояд муайян карда шавад, ки дар асоси он меъёрхои хавф, инчунин сохтор ва усулхои тахлили онхо муайян карда мешаванд

3. Муайян кардани хатар Муайян кардан лозим аст, ки дар кучо, кай, чаро ва чй гуна холатхои хатарнок метавонанд ба ноил шудан ба натичахои (хадафхои) ба накша гирифташуда халал расонанд, заиф кунанд, таъхир кунанд ё мусоидат кунанд

4. Тахлили хатар Окибатхо, эхтимолияти пайдоиш ва аз ин ру сатхи хавф, инчунин сабабхо ва омилхои холатхои хавфро муайян кардан лозим аст. Чунин тахлил бояд микёси окибатхои эхтимолй ва роххои имконпазири пайдоиши онхоро ба назар гирад. Тахлили хатархо инчунин бояд воситахои (моделхо ва усулхои) мавчудаи назорати хавфхоро муайян ва арзёбй кунад

5. Арзёбии хатар Сатхи хавф бо меъёрхои каблан мукарраршуда мукоиса карда мешавад. Мувофики маълумоти гирифташуда ва параметрхои модели идоракунии хавфхо (ниг. Мархилаи 1) тавозуни байни манфиатхои эхтимолй ва окибатхои манфй муайян карда мешавад. Ин ба шумо имкон медихад, ки дар бораи микёс ва хусусияти карори хавфи менечер карор кабул кунед таъсир ба хатар, инчунин муайян кардани самтхои афзалиятноки фаъолияти марбут ба идоракунии хавфхо

6. ^абул ва татбики карори хатарнок Стратегияхо ва накшахои чорабинихои махсусгардонидашудаи аз чихати иктисодй муфид тахия ва амалй карда мешаванд, ки хадафи онхо -зиёд кардани манфиатхои эхтимолй ва кам кардани харочоти эхтимолй, ки дар натичаи холатхои хавф ба вучуд меоянд

Самаранокии тамоми мархилахои раванди идоракунии хавфхо бояд назорат карда шавад, то ки фаъолиятхо пайваста такмил дода шаванд

Дар раванди идоракунй андозахо ва хосиятхои таваккал тагйир ёфта, дониш дар оиди вазъи кунунй ва тамоюлхои тагйирёбии он ташаккул ёфта, алгоритми нави амалхо ташаккул ёфта, самтхо ва воситахои фаъолияти иктисодии корхонаи саноатй тасхех карда мешаванд.

Натичаи таъсири идоракунй ба хавф муносибати нави байни ходисахои мусоид ва номусоид, арзиши нави эхтимолияти рух додани хар яки онхо мебошад. Дар ин холат, эхтимолияти окибатхои манфии ходиса кам мешавад.

Х,ангоми истифодаи хавф хамчун захира, барои васеъ кардани доираи имкониятхои сохибкор барои вокуниш ба тагйирот дар мухити беруна чорахо андешида мешаванд. Бояд гуфт, ки «идоракунии хавф нест онро метавон хдмчун як карор ё амали фаврй, хатто агар муфассал ва асоснок бошад, баррасй кард. Дар сурати зуд тагйир ёфтани шароити фаъолияти сохибкори чунин нуктаи назари статики ба принципи самаранокй мухолиф мебуд. Барои хамин идоракунии хавфхо як раванди динамикй буда, чузъи чудонашаванда ва мухими идоракунии умумй мебошад. Аз ин ру, он бояд ба хама талаботхои динамизм ва чандирии кабул чавобгу бошад карорхои тичоратй».[7]

Бо тамоми гуногунии усулхои мавчудаи тахлил ва арзёбии хатархо, ин мушкилот муносибати ягона, як халли универсалй надорад.

Дар шароити дигаргунсозии динамикии мухити фаъолияти корхонаи саноатй номуайянй ва ноустувории мухити макро зарурати объективии методологияи танзимшавандаи самараноки идоракунии хавфхо ба миён меояд.

Бо тамоми гуногунии усулхои мавчудаи тахлил ва арзёбии хатархо, ин мушкилот муносибати ягона, як халли универсалй надорад.

Албатта, хадафи асосии низомии доракунии хавфхои хочагидорй таъмини фаъолияти бомуваффакияти вохиди тичоратй дар шароити хавф ва номуайянй мебошад.

Барои хочагидорони муосир доштани низоми хуби идоракунии хавфхо мухим аст, ки самаранокии баланд дошта, барои бартараф кардани холатхои хавф кумаки заруриро мерасонад.

Идоракунии хавфхо тахия ва татбики тавсияхо ва чорахои аз чихати иктисодй асоснокро дар бар мегирад, ки ба паст кардани сатхи хавф нигаронида шудаанд.

Раванди идоракунии хавфхо ба натичахои арзёбии он, тахлилхои технологй ва иктисодй, тахлили мухити фаъолияти корхона, маълумоти пешгуй, тадкикоти маркетингй ва гайра асос ёфтааст.

Максади тахлили фаъолияти хочагидорй ин интихоби таркиби чорахои кам кардани хавф мебошад, ки камшавии таъсири омилхои хавфро ба гардиши пули накд дар ибтидо пешбинишуда ва устувории пешгуихо бо мурури замон таъмин менамояд. Меъёри асосии интихоби усули идоракунии хавфхо самаранокии татбики онхо, яъне харочоти татбики тадбирхо бояд аз маблаги зараре, ки дар натичаи ба амал омадани ходисаи хавф расонида шудааст, камтар бошад.[8]

Усулхои гуногуни арзёбии хатархо дар корхонахо мавчуданд. Аммо хама усулхо ба он оварда мерасонанд, ки дар хар сурат арзёбии микдорй ва сифатии хатар зарур аст.

Арзёбии хатари сифати дар назар дорад:

✓ муайян намудани хавфхое, ки ба татбики карори пешниходшуда хосанд;

✓ муайян кардани микдорИ сохторхои хавф;

✓ муайян кардани минтакахои хатарноктарин.

Тавре ки тахлили усулхои гуногун нишон медихад, баходихии микдорИ ба тахлили хавфхои рушди устувори корхонахо асос ёфтааст, ки аз гирифтани маълумоти зарурИ барои хисоб кардани он иборат аст. Тахлили микдорИ аз арзёбии дарачаи таваккал (эхтимоли рух додани ходисаи талафот, инчунин хачми зарари эхтимолИ аз он) хам нисбат ба хатархои инфиродИ ва хам дар мачмуъ корхона иборат аст. Эхтимолияти хар як намуди таваккал ва талафоте, ки аз онхо расонида мешавад, гуногун аст, аз ин ру хисоб кардан ва пешгуии онхо зарур аст. [9]

Барои муайян кардани хавф усулхои гуногун истифода мешаванд. Дар айни замон маъмултарин инхоянд:

✓ усули оморИ;

✓ тахлили имконпазирии харочот;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

✓ усули баходихии экспертИ;

✓ усулхои тахлилИ;

✓ усули хаммонанд;

✓ тахлили устувории молиявии корхона ва арзёбии кобилияти пардохтпазирии он.

Ба хамаи ин равишхо ин ё он дарача,камбудихои зерин хос мебошанд:

✓ робита ва фаркияти байни мафхумхои хавф ва номуайянИ равшан нишон дода нашудааст;

✓ фардияти таваккал ва субъективии зухуроти он кайд карда намешавад;

✓ меъёрхои арзёбии хатархо, чун коида, бо як нишондиханда махдуданд;

✓ ба нишондихандахои хавф дохил намудани чунин унсурхо ба монанди

фоидаи аз даст рафта, харочоти имконият номувофик аст, зеро онхо даромаднокии бештарро нисбат ба хавф нишон медиханд.

Ташкилотхо метавонанд усулхои гуногунро барои кам кардани хатархо, вобаста ба хусусиятхои фаъолият, омилхои дохилй ва берунии мухити зист, инчунин намуди хавфи чалбшуда истифода баранд.

Усулхои идоракунии хавфхоеро, ки дар корхонахои саноатй истифода мешаванд, метавон ба чахор гурух таксим кард: усулхои пешгирй аз хатар, махаллисозии хавф, усулхои таксими (таксимоти хавф), чуброни хавф.[10]

Хусусиятхои усулхои пешгирй аз хатар ин: рад кардани хатархо (рад кардани таъминкунандагони шубханок, шарикон, лоихахои хатарнок ва f.); интикол додани хавфхо (ба шахси дигар, ширкат ва f.); интиколи хатар ё суFурта; химояи хатар; чустучуи кафил ва гайра. Бо истифода аз ин усул, ташкилотхо, чун коида, аз татбики барномахои инноватсионй даст

мекашанд,боварй, ки ба ичрои онхо вобаста аст хатто хурдтарин шубха дорад.

Усулхои махаллисозии хатархо дар холатхое истифода мешаванд, ки ба таври кофй дакик ва мушаххас хисоб кардан ва муайян кардани манбаъхои хавф имконпазир аст. Бо муайян кардани мархилаи аз чихати иктисодй хатарнок ё минтакаи фаъолият, шумо метавонед онро идорашаванда гардонед ва ба ин васила сатхи хатари нихоии корхонаро кохиш дихед. Инчунин бояд кайд намуд, ки ширкатхои калон чунин усулхоро истифода мебаранд хангоми татбики лоихахои инноватсионии нав махсулот ва Fайра.

Усулхои аз байн бурдани хавфхо барои тичорати хурд иборатанд аз: диверсификатсияи фуруш ва таъминот, диверсификатсияи фаъолият, таксимоти масъулият байни иштирокчиёни фаъолият.

Инчунин ин хамон гурухи усулхои идоракунии хавфхое аст,ки вариантхои гуногуни диверсификатсияро дар бар мегирад:

✓ диверсификатсияи фаъолият;

✓ диверсификатсияи бозорхои фуруш;

✓ диверсификатсияи хариди ашёи хом ва масолех[11]

Усулх,ои чуброни хатархо ин

сугуртаи худ, банакшагирии стратегй, пешгуии вазъи иктисодй, маркетинги фаъоли максаднок, мониторинги мухити ичтимой-иктисодй ва меъёрй, чалби захирахои беруна, чалби иттилооти иловагй мебошанд.

Ин усул метавонад дар бар гирад:

✓ банакшагирии стратегй;

✓ пешгуии иктисодии берунй мухити

зист;

✓ мониторинги мухити ичтимой-иктисодй ва меъёрй;

✓ ташкили системаи захиравй ва f.

Инчунин бояд кайд намуд,ки омилхое,

ки ба фаъолияти хочагидорй ва самаранокии ташкилот таъсир мерасонанд гуногунанд таъсир мерасонанд гуногунанд.

Ин омилхо инхоянд:

✓ омилхои умумии иктисодй. Ба ин омилхо дохил мешаванд: шакли рушди иктисоди кишвар, дастовардхо дар сохаи пешрафти илмию техникй, сиёсати андоз ва сармоягузории давлат ва Fайра;

✓ омилхои табиию географй. Ба ин омилхо дохил мешаванд: чойгиршавии ЧуFрофии ташкилот, хусусиятхои иклимии минтакае, ки корхона фаъолият мекунад ва Fайра;

✓ омилхои минтакавй. Ба ин омилхо дохил мешаванд: иктидори иктисодии ин минтака, сиёсати сармоягузорй дар ин минтака ва Fайра;

✓ омилхои саноатй. Ба ин омилхо дохил мешаванд: мавкеи ин соха дар

хочагии халк, шароити бозор дар ин соха ва гайра;

✓ омилхое, ки бо фаъолияти ин корхона муайян карда мешаванд. Ба ин омилхо дохил мешаванд: дарачаи истифодаи захирахои истехсолот, риояи тадбирхои сарфаи истехсол ва фуруши махсулот, ташкили окилонаи фаъолияти таъминот ва маркетинг, сиёсати инвеститсионй ва нархгузорй, пурратар ошкор намудан ва истифода бурдани захирахои дохилихочагй. , ва гайра.

Х,амин тарик, пас аз тахлили хусусиятхои асосии таваккали хочагидорй чунин хулосагирй намудан мумкин аст:

1. кам кардани таваккал тавассути кам кардани эхтимоли рух додани ходисаи номусоид (масалан, кам кардани фоизи камбудихо дар корхона тавассути кам кардани талафот аз камбудихо ба даст оварда мешавад);

2. кам кардани хатари зарари пешбинишуда дар сурати рух додани ходисаи номусоид (пешгирй: мо аз карорхои хатарнок дар муносибат бо шарикон ва контрагентхо даст мекашем; бо шарикон ва контрагентхои мушкилот, бастани муомилоти калон бояд хадди аккал кам карда шавад ё тамоман нест карда шавад);

3. Усулхои чуброни таваккал бояд истифода шаванд, ки андозаи худи таваккалхоро тагир надиханд, вале чуброни зиёнро дар сурати рух додани ходисаи номусоид (сугурта, худсугуртакунй, хеджирй, лизинг, факторинг) ичозат диханд.

Хавфхои хочагидорй кисми чудонашавандаи фаъолияти хочагидорй мебошанд корхонахо, аз ин ру, самаранокии амали хочагй ва рафъи номуайянй дар бораи натичахои оянда, пеш аз хама, аз имконият ва кобилияти дуруст арзёбй кардани дарачаи хавфи амалиёти пешбинишуда ва андешидани чорахои зарурйвобаста мебошанд. Арзёбии хавфи хочагидорй

ибтидой буда мардилаи раванди идоракунии хавфдо мебошад. Максади он ба даст овардани маълумоти зарурй дар бораи сохтор ва хосиятдо,объект ва хусусиятдои он аст. Маълумоти чамъовардашуда бояд барои кабули карордои мувофик дар мардиладои минбаъда кофй бошад. Тадлил аз муайян кардани хатардо ва арзёбии ондо иборат аст. Х,ангоми ошкор шудани хатардо (чузъи сифатй) тамоми хатардои ба субъекти хочагидор хос муайян карда мешаванд.

Дар охир бояд кайд намоем,ки тадлили чиддии таваккал имкон дод, ки тафсири он дамчун вазъияти алтернативаи ногузир, ки

аз номуайянии мудити беруна ва дохилии корхона ба вучуд омадааст, ки дар он ноил шудан ба натичадои банакшагирифташуда хусусияти эдтимолй дорад ва алокаманд аст. Бо натичаи мусбат (фоида) ва дам манфй (зарар) дар раванди татбики идоракунй карордое, ки ба ноил шудан ба максад нигаронида шудаанд. Тардрезии пешнидодшуда хусусиятдои асосии хавфро дар фаъолияти иктисодй - зудуроти вазъиятдо ва алтернативаи ногузир ва номуайянй, характери эхтимолй ва шартй будани раванддои идоракунй, мачмуи чихатдои объективй ва субъективй дамачониба ошкор менамояд.

АДАБИЁТ

1. Шеховцев Н. Хозяйственные риски и их влияние на безопасность // Охранная деятельность. 2008.

2. Афанасьев А. С. К проблеме измерения хозяйственного риска предприятий реального сектора экономики // Известия Иркутской государственной экономической академии. 2008. № 3. С. 87-90.

3. Самохвалова M. Г. Методы управления хозяйственным риском // Известия Иркутской государственной экономической академии. 2007. № 3. С. 80-83.

4. Шапкин А. С. Экономические и финансовые риски. Оценка, управление, портфель инвестиций. М., 2006.

5. Ступаков В. С., Токаренко Г. С. Рискменеджмент. М.: Финансы и статистика, 2005.

6. Martsynkovskij D. А., Vladimirtsev А. V., Martsynkovskij O. А. Rukovodstvo po risk-menedzhmentu [Guide to a risk management]. SPb.: Beresta, 2007.

7. Ioda E. V. Upravleniye riskami innovatsionnoj deyatel'nosti v regione: monografiya [Risk management of innovative activity in the region: monograph]. Tambov, 2007.

8. Управление рисками организации: учебное пособие / Г.Д. Антонов, О.П. Иванова, В.М. Тумин. - М.: НИЦ ИНФРА-М, 2015. - 153 с

9. Количественная оценка рисков как критерий устойчивого развития предприятий Нефедова Т., к.э.н., доцент РосЗИТЛП.1с. с5

10. Виды рисков на хозяйственных предприятиях и управление рисками как условие предотвращения кризиса // Jourclub. 2007.

11. Самохвалова M. Г. Методы управления хозяйственным риском // Известия Иркутской государственной экономической академии. 2007. № 3. С. 80-83.

Маълумот дар бораи муаллиф:

Шарипов Х,асан Абдусаломович - омузгори калони кафедраи сох,ибкорй ва ик;тисоди сохдвии Донишгохи байналмилалии сайёхй ва сох,ибкории Точикистон, 734055. Тел. (+992) 55-967-00-60

Сведения об авторе:

Шарипов Хасан Абдусаломович - старший преподаватель кафедры предпринимательства и экономики промышленности Международного университета туризма и предпринимательства Таджикистана, 734055. Тел. (+992) 55-967-00-60

Information about the author:

Sharipov Hasan Abdusalomovich - senior teacher of the department of entrepreneurship and industry economy of the International University of Tourism and Entrepreneurship of Tajikistan, 734055. Tel. (+992) 55-967-00-60

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.