CC BY
9Беларуазацыя Праваслаунай Царквы у мгжваенны перыяд: дакументы i матэрыялы
Частка 2
У apтыкyлe aнaлiзyюццa i доу^юц^ дaкyмeнты i мaтэpыялы a6 ricTOpbii бeлapyciзaцыi Пpaвacлayнaй Цapквы y мiжвaeнны пepыяд. Дзякуючы гэтым дaкyмeнтaм мoжнa пpacaчыць acaблiвacцi rnyc.^ зëннaй ^arabm выкapыcтaння бeлapycкaй мoвы y ^pRoy^rn жыцщ Зaxoдняй Бeлapyci, вык^чы^ a^oy^rn тэapэтычныя пoгляды, як1я icнaвaлi cяpoд бeлapycкaй iнтэлiгeнцыi i дyxaвeнcтвa a^ocra пы-тaння вbIкapыcтaння бeлapycкaй мoвы y цapквe. ÂпyблiкaвaнbIя мa-тэpыялы будуць кapыcнымi для гicтopыкaУ, нaвyчэнцay, ycix тых, xro цiкaвiццa ricropbim Пpaвacлayнaй Цapквы нa Бeлapyci.
Ключавыя словы: бeлapyciзaцыя, бeлapycкi нaцыянaльны pyx, Вшьня, Зaxoдняя Бeлapycь, Пpaвacлayнaя ^praa.
Дaдзeнaя чacткa з'яyляeццa пpaцягaм публ^цып дaкyмeнтay i мaтэpыялay пa ricTOpMi бeлapyciзaцыi Пpaвacлayнaй Цapквы y 3a-xoдняй Бeлapyci y мiжвaeнны пepыяд, яюя был1 aпyблiкaвaны y № 5 «Xpornca» зa 2017 г.
У ёй змeшчaны кapэcпaндэнцыi i шшыя мaтэpыялы з зaxoднe-бeлapycкaгa пepыядычнaгa дpyкy, y яюх poзным чынaм зaкpaнaлacя пpaблeмa выкapыcтaння бeлapycкaй мoвы y пaycядзëнaй цapкoУнaй
Публтацыя i заyвагi A.C. Горнага
№ 1
Рэзалюцыя Беларускай канферэнцьп у Вшьш, 1918 г.
Аб беларускай мове у праваслаунай царкве
Аб беларускай мове у царкве Беларуская Конфэрэнщя у Вшь-ш1 5 студня сёл[етняга] г[ода] вынесла аднагалосна гэткую рэзалю-цыю
«Конфэрэнщя дамагаецца:
1) Каб праваслауные сьвяшчэньнiкi у пропаведзях ужыват не расейскай, а беларускай мовы.
2) Каб былi аткрыты нанова праваслауные духоуные семiнарыi i каб навучаньне у семiнарыях адбывалося у беларускай мове.
3) Каб на кошт эпархш была арганiзавана камгая дзеля перак-ладу на беларускую мову набожных кнiг што друковалюя дагэтуль па расейску, i надрукаваньня iх».
Крытца: Гоман. 1918. 19 лютага. № 14. С. 2.
№ 2
Карэспандэнцыя з газеты «Гоман», 1918 г.
Беларуси рух сярод праваслаунага духавенства
«Б. Вед» тшуць: «Памiж беларускага духавенства, што так рва-лася да цэнтра, пачынае зьяуляцца усё балей i балей асоб, каторыя пазнаюць, што не аднэй толькi цягай да Масквы трэба паддзержа-ваць тут на месцы праваслауе, але што канечна патрэбна удзялщь у царкве месца i увагi мясцоваму жыцьцю, каторае дамагаецца да сябе некаторага "прытарнаваньня".
1 Беларуская канферэнцыя адбывалася у Вшьш 25-28 студзеня 1918 г. У вышку працы канферэнцьп была утворана Вшенская Беларуская Рада.
Да лiчбы мясцовых асаблiвасьцяy трэба залiчыць беларускую мову, што нядауна так пiльна выкаранялася i абмiналася. З мовы i пачалi пiонэры беларускай iдэi з памiж беларускага праваслаунага духавенства. У цэлым сьцягу прыходау пачалiся проповедзi на беларускай мове, каторыя народ прымае з вялiкай радасьцяй. Спро-ба з чытаньнем у беларускай мове мал^вау паказала, што малггва, прачытаная у роднай мове, ёсьць для верных, каторыя дагэтуль мэ-ханiчна навучвалiся незразумелых слоу - шчырым адкрыцьцём.
Асаблiва трэба зазначыць работу у гэтым кiрунку о. Андрэя Корнiловiча, сьвяшч. Хоноускай2 царквы, Вялейскага павету, като-ры уклау цэлы зборнiк проповедзяу у беларускай мове, i работу о. 1онна Хруцкага, дыякана Лебедзеускай царквы, Вялейскага павету, каторы шмат працуе над аб'ясьненьнем малггвау з перакладам iх з славянскай мовы на беларускую, карыстаючыся зборнiкамi матт-вау у беларускай мове сьв. Романова i Чэльцова.
Вгаючы добрыя пачаткi гэтых сьвяшчэншкау, мы ня можам не пажадаць, каб iх запрауды пастырская работа знайшла самы жывы водктк i магчыма вялiкшую лiчбу прыхшьшкау сярод мясцовага, як праваслаунага, так i каталiцкага духавенства, бо толью родная мова патрапiць зрабiць зразумелымi народу проповедзi i малiтвы i толькi яна разбудзiць у душы лепшыя учуцьщ i вышэй падыме мораль-насьць, што так упала у вайну».
Крытца: Гоман. 1918. 29 кастрычнжа. № 85. С. 2.
№ 3
Карэспандэнцыя з газеты «Беларусь», 1920 г.
Беларускае пытаньне на зьезде праваслаунага духавенства
Мы ужо шсал^ што на зьезде праваслаунага духавенства у Мен-ску мiж iншымi пытаньнямi, будзе разглядацца пытаньне аб аднос>
2 Так у тэксце. Насамрэч маецца на увазе царква у мяст. Хажова (цяпер Маладзе-чанскi раён Мшскай вобласцi).
rnx пpaвacлayнaгa дyxaвенcтвa да белapycкaгa нацыянальнага pyxy. Пpы выpaшэньнi гэтага пытаньня зьезд paзьдзялiycя на два npaujy-ньк лягэpы - cялянcкiе cьвяшчэньнiкi, як маючые бoльш беспа-cpэдныx звдсш з нapoднымi мacaмi i таюм чынам, paзyмеючые, як мoжнa палепшыць дoлю нашага cелянiнa, cтaялi за тое, каб пpыняць yчacьце у белapycкiм нацыянальным pyxy i ^ы сваей кyльтypнa-асветнай пpaцы кapыcтaццa белapycкaю мoвaю, а дpyгi лягэp, яуна pycыфiкaтapcкi, стаяу пpoцiy усяго гэтага. Актыyнымi антыбела-pycкiмi oпoзыцыянеpaмi былi два члены зьезду - сьв. Ачагоусю i Пaкpoycкi, кaтopым yдaлocя yзбyдapaжыць пpoцiy белapycay нека-тopyю часьць дyxaвенcтвa.
Дзякуючы ix ст^ань^м i iнтpыгaм, cпpэчкi ^ы выpaшэньнi белapycкaгa пытаньня пpынялi таю cyмбypны xaparcrap, штo ^ыня-ць аб ím пэуную pэзaлюцыю зьезду былo немагчыма.
Крытца: Белapycь. 1920. 19 чэpвеня. № 130. С. 3.
№ 4
Карэспандэнцыя з газеты «Наша думка», 1921 г.
Вoт табе на?!
Начальшк paйoнy y м. 1лья3, Вялейск. павету зьвяpнyУ тутэй-шаму сьвяшчэньшку назад ягo пpocьбy пicaнyю на белapycкaй мoве.
Сьвяшчэньнiк пpaciy пазваленьня на Уcтpoйcтвa пpыxaдcкo-га caбpaньня 22.V. Сaбpaньне не aдбылocя, 6o не aдтpымaнa пазваленьня п. начальшка. Пpычынa - пpocьбa шсана на белapycкaй мoве. Кажуць тpэбa пicaць пaпoльcкy i ^ыхла^!^ 20 Mapa^ Скopa, глядзi, цi ня скажуць нам i мaлiццa т^льску. Вoт табе й на!
Крытца: Наша думка. 1921. 3 чэpвеня. № 22. С. 4.
3 Цяпер аграгарадок у Вшейсюм раёне Мшскай вобласщ.
№ 5
Вытрымка з карэспандэнцьн у газеце «Беларуск звон» аб святкаванш 4-х угодкау незалежнасцi БНР, 1922 г.
<...> 25-га сакавiка Вiленскае беларускае грамадзянства адсьвяткавала 4-я угодю абвяшчэньня незалежнасьцi Беларусi. А 10-й гадзше у касьцеле сьвятога Мiкалая была адпраулена урачы-стая iмша, пасьля якой кс. А. Станкевiч сказау пабеларуску моцную прамову. У царкве сьв. Тройцы найсьвячэньшы архiяпiскап Элеуфэ-ры пры суслужэньнi 6-х сьвяшчэньшкау адправiy малебен. Прамову пабеларуску сказау а. Кушнёу4. Урачыстае набажэнства было адпраулена i у харальнай сiнагозе.
Крытца: Беларуси звон. 1922. 1 красавка. № 10. С. 4.
№ 6
Зацемк «З беларускага жыцьця» у газеце «Новае жыцьцё»,
1923 г.
Сэмiнарыст Нарко5 у нядзелю 18 сакавiка гаварыу пабеларуску казаньне у св. Траецкай цэр^ у Вiльнi.
Сэмiнарысты Духоунай Семшарьп ладзяць у блiжэйшым часе беларускую вечарыну. Пастаулена будзе «Пшская Шляхта» Марцш-кевiча.
Крытца: Новае жыцьцё. 1923. 24 сакавжа. № 4. С. 5.
4 У 1922 г. настаяцель царквы святога Аляксандра Неускага у Вiльнi.
5 Маецца на увазе будучы архiепiскап Фшафей (Нарко) (1905-1986).
Уладзiмiр Нарко - студэнт праваслаунага багаслоускага факуль-тэта Варшаускага yнiвeрсiтэта (будучы архieпiскап Фiлафeй)
Äpxiy Бapшayскaгa yнiвеpсimэma. Дpyкyеццa ynep-шыню
№ 7
Карэспандэнцыя з газеты «Беларуская шва», 1925 г.
Беларусiзацыя Вiленскай Правасл. Сэмшарып
Япiскап Антонi6, рэктар Вiл. Прав. Сэмшарыи, выехау у Варшаву, каб дамагацца ад духоунай i урадавай уладау пераходу навучань-ня у Сэмiнарыi на беларускую мову.
Нарэшце зразумела хаця блiжэйшае начальства, што школа ют-нуе для вучняу, але не наадварот... Можа, зразумеюць i вышэй.
Крытца: Беларуская шва. 1925. 18 лгстапада. № 1. С. 4.
№ 8
Карэспандэнцыя з газеты «Беларуская крынща»,
1934 г.
Беларусiзацыя
Валожын. Каля нас некаторыя праваслауныя духоунш ужо зразумелi, што трэба гаварыць казаньнi народу у роднай мове.
У Забрэзьзi, Валожынскага пав., кожнага году 15 жшуня ст.ст. адбываецца вялiкае царкоунае сьвята. На гэнае сьвята-фэст зыход-зщца з ваколiц многа народу i зьяжджаецца ваколiчнае духавенст-ва. Сёлета у гэты дзень у царкве да народу сьвяшчэньнЫ гаварылi пропаведзi пабеларуску. Першы прамауляу а. Маеусю7 з Дубiны. Казаньне яго аб выхаваньш моладзi глыбока засела у душы слуха-чоу. Другi прамауляу так-жа пабеларуску а. Ул. Насекайла з Сла-венску8. Пропаведзi абодвух гэтых бацюшкау вельмi спадабалiся
6 Архiепiскап Антонi (Марцэнка) (1887-1954) - у 1924-1926 гг. рэктар Вшенскай духоунай семшарьп.
7 Маецца на увазе протаiерэй М1ха1л Маеускi, настаяцель царквы у в. Дубiна Юр-здыцкая (цяпер вёска у Валожынсюм раёне Мiнскай вобласцi).
8 Цяпер вёска у Валожынскiм раёне Мшскай вобласцi.
нapoдy. Дoкaзaм гэтaгa - штo яшчэ i u^ep a6 ix гaвopaць та нaшыx cëлax <...>.
Kpытца: Бeлapycкaя xp^iKiqa. 1934. 11 лicтaпaдa. M 41. С. 4.
№ 9
Карэспандэнцыя з газеты «Беларуская крышца»,
1936 г.
Лаciца, Пacтaycкaгa пaв. Чacтa чытaючы y «Бeл. Кpынiцы» am-carnm a6 ^pray^ra cпpaвax, пacтaнaвiy i я rnmca^ кpыxy a6 ^p-кoУным жыцьцi y нac.
^ы^д нaш нeвялiкi i чыcтa бeлapycкi. Цяпepaшнiм нacтaя-цeлeм нaшaй цapквы зьяyляeццa cьвяшчэньнiк-бeлapyc А. КoУш. Пaпяpэднiкi ягo былi yce пaпы-pycкiя. 3a 4ac ix нacтaяцeльcтвa aмaль yвecь нapoд aдвяpнyycя aд цapквы y ягой пpaвoдзiлacя мac-кoУшчынa. a. А. КoУш пaчay гaвapыць пpoпaвядзi пaбeлa-
pycкy, дык людзi знoУ нaвяpнyлicя дa цapквы, ятая cтaлacя цяпep блiзкaй дa ix бeлapycкaгa cэpцa. Yce пpыxaджaнe з вял^й пaшa-нaй cлyxaюць cвaë poднae cлoвa. Hapoд cтaycя бoльш pэлiгiйным. Спынiycя y нaшым пpыxoдзe ycялякi нялaд i дэмopaлiзaцыя. Bo^ якoe знaчэньнe мae poднaя бeлapycкaя мoвa y цapквe, дзeля гэтaгa yce пpaвacлayныя бeлapycы пaвiны crofea дaмaгaццa yвядзeньня яe y cвae цэpквы.
Хмapкa
^ытца: Бeлapycкaя xp^iKiqa. 193б. 12 кpacaвiкa. M 17. С. 4.
№ 10
Мемарыял Таварыства беларускай школы i Беларускага ш-стытута гаспадаркi i культуры да царкоуных улад мгжваенай Польшчы, 1936 г.
Яго Блажэнству, Блажэннейшаму Мгграпал^ Варшаускаму i усяе Праваслаунае Царквы у Польшчы
Мэморыял
Аб'яднаныя для спрау школьнае i пазашкольнае асьветы Т-ва Беларускае Школы i Беларуси 1нстытут Гаспадаркi i Культуры у Вiльнi - гэтыя дзьве найстарэйшыя i найвялiкшыя беларускiя культурна-асьветныя аргашзацьп на супольным паседжаньнi сваiм 24 гэтага кастрычшка пастанавiлi зьвярнуць увагу Вашага Блажэн-ства i Епархiяльных Ариярэяу на ненармальнае палажэньне, якое стварылася адносна навучаньня у школах Закону Божага дзяцей-бе-ларусау праваслаунага веравызнаньня i царкоуна-асьветнае працы духавенства у прыходах з беларускiм насяленьнем.
Пад той час, як законамi Польскае Рэспублш гарантуецца наву-чаньне рэл^и у матчынай мове дзяцей, духавенства епархiяу з бе-ларусюм насяленьнем пачынае на лекцыях Закону Божага, замест языка беларускага i царкоуна-славянскага, усё больш i больш кары-стацца языком польскiм, мала зразумелым i чужым для дзяцей. Мы, беларусы, ня маем шводнага распараджэньня Вашага Блажэнства, у яюм выразна i катэгарычна было-бы запрапанована духавенству Усiх беларускiх епархiяу перайсьщ з расейскага языка, якiм яно ка-рысталася дасюль, на язык беларусю, як родны i адзшы зразумелы язык дзяцей беларусау. Толью пры ужываньнi роднага языка дзяцей царкоуна-рэлшйнае узгадаваньне iх як у школе, так i па-за школаю будзе йсьцi нармальным шляхам. 1накш законавучыцель нiколi шчо-га не навучыць сваiх вучняу, нiколi ня зможа прагаварыць да душы, да сэрца дзяцей i ня будзе мець на iх нiякага уплыву, калi ня выклiча проста недаверра i яунай варожасьцi. Якiя будуць вынт такога «уз-гадаваньня» для жыцьця царкоунага i грамадзкага - хiба ня трэба
тлyмaчыць. вeдaмa, штo нeкaтopыя cьвяшчэньнiкi caмi yжo ш-paйшлi нa бeлapycкi язык пpы выклaдaньнi 3aкoнy Бoжaгa y шюэ-лax, aлe тpэбa, кaб уж^ньте бeлapycкaгa i цapкoyнa-cлaвянcкaгa языкoУ y шкoлe cтaлa зaкoнaм aбaвязкaвым для ycix a.a. зaкoнaвy-чыцялëy i y-вa ycix шкoлax, дзe ëcьць дзeцi бeлapycay пpaвacлayнaгa вepaвызнaньня. 3 дpyгoгa 6oHy, тpэбa, кaб пpы нaвyчaньнi 3aкoнy Бoжaгa y шкoлax a.a. зaкoнaвyчыцялi дaвaлi дзeцям для кapыcтaньня выключнa бeлapycкiя пaдpyчнiкi, якix цяпep ëcьць yжo чaтыpы, y aпpaцoУцы кaндыдaтa бaгacлoyя Сяpгeя ПaУлoвiчa, iмeннa:
1) Пepшaя нaвyкa 3aкoнy Бoжaгa з бeлapycкa-cлaвянcкiм бук-вapoм,
2) Пpaвacлayны Мaлiтвacлoy нa бeлapycкaй i цapк.-cлaвянcкaй мoвe,
3) Сьвяшчэннaя Гicтopыя Стapoгa Зaвeтy i
4) Сьвяшчэннaя Гicтopыя Hoвaгa Зaвeтy.
Уce гэтыя пaдpyчнiкi, зa выняткaм 3, пpaглeджaны Biлeнcкaй «^мюяй пa paзглядy бeлapycкix пaдpyчнiкay 3arn^ Бoжaгa» i yce мaюць бaгacлayлeньнe Baшaгa Блaжэнcтвa.
Штo дaтычa цapкoyнa-acьвeтнae пpaцы дyxaвeнcтвa y бeлapy-œix пpыxoдax, дык янa тaкcaмa шмaт тpaцiць нa cвaix yплывax m нapoд, дзякуючы yжывaньню нe нaйбoльш зpaзyмeлaй i poднaй бeлapycкaй мoвы, a чyжoй i мaлaзpaзyмeлaй пoльcкaй, тaк-жa pa-ceйcкaй мoвы. ^лью вeльмi нямнoгiя cьвяшчэньнiкi, дзякуючы ня-выpaзнaмy cтaнoвiшчy Bышэйшae ЦapкoУнae Угады, кapыcтaюццa пaдчac пpoпaвeдзi y ^prae i пpы дpyгix выпaдкax мoвaю бeлapy-cкaю. Яны вeльмi пaпyляpны y нapoдзe i кapыcтaюццa яго дaвeppaм i пaшaнaю. А гэтa ëcьць пepшaя зaпapyкa тaгo, што нacтayлeньнi cьвяшчэньнiкa зaпaдyць y cэpцы cлyxaчoУ i зpoбяць нa ix нaлeжны Уплыу. Haкoлькi-ж пaтpэбны тaкiя Уплывы Цapквы, пaкaзвae ycë paCTy4ae нявeppa, iндэфэpэнтызм, pacпycтa, зьдзiчэньнe i дэмo-paлiзaцыя нa вëcцы.
Ha пaдcтaвe ycягo вышэйпaдaнaгa, Т-вa Бeлapycкae Шкoлы i Бeлapycкi Iнcтытyт Гacпaдapкi i Кyльтypы y Biльнi мaюць гoнap вeтлiвa пpaciць Baшae Блaжэнcтвa a6 выдaньнi нacтyпныx pacrn-paджэньняy пaдyлaднaмy дyxaвeнcтвy i aдмiнicтpaцыйным opгaнaм бeлapycкix eпapxiяy:
1) Разьясьшць духавенству, што пад «матчынай» мовай, аб якой шмат разоу гаварылася у распараджэньнях Царкоунае Улады, датыча-чых выкладаньня Закону Божага у пачаткавых школах, трэба разумець -адносна да мясцовасьцяу з беларусюм насяленьнем - язык беларусю;
2) Уперад у школах з беларускiмi дзяцьмi праваслаунага вера-вызнаньня карыстацца на лекцыях Закону Божага i пры другiх вы-падках толькi языком беларускiм i падобным пры навучаньнi мал№ вау i багаслужэньня языком царкоУна-славянскiм;
3) У паразуменьш з Мiнiстэрствам Асьветы i Веравызнаньняу, увясьцi як найхутчэй у якасьцi школьных падручнiкау цi навуковых пасобнiкаУ памянёныя вышэй чатыры кшжю па Закону Божаму;
4) Выдаць загад адпаведным царкоуным уладам распачаць пад-гатаваучую працу дзеля выданьня у блiжэйшых гадох патрэбных дзеля далейшага навучаньня асновау праваслаунае веры i наагул дзеля пашырэньня духоунае асьветы падручнiкау, якто: катахiзiс, багаслужэньне у царкоуна-славянскай мове, гiсторыя сусьветнае i беларускае праваслаунае царквы, пераклад Евангельля на белару-скую мову i др. Кшжю для духоунае асьветы беларусау;
5) Падобна да таго як было выдана Вашым Блажэнствам рас-параджэньне аб ужываньнi у царкоуных пропаведзях польскае мовы там, дзе гэтага зажадаюць пэуныя групы палякоу праваслаунага веравызнаньня, даць безадкладна загад аб выключным ужываньш беларускае мовы у пропаведзях усюды, дзе прыходы складаюцца пераважна, тым болей выключна з беларусау;
6) Каб забясьпечыць сапрауднае i шчырае выкананьне усяго патрэбнага для нормалiзацыi беларускага царкоунага жыцьця, згод-на з даунымi i справядлiвымi жаданьнямi беларускага народу, -
а) зрабщь пэуныя пэрсанальныя зьмены у царкоУна-адмiнiстра-цыйным апараце ушх беларускiх епархiяу, назначыушы i назнача-ючы на вышэйшыя i юруючыя пасты i у вясковыя прыходы толькi беларусау, разумеецца з адпаведнымi квалiфiкацыямi, спыняючы у гэтым адношаньш дасюлешнюю практыку, якая выклiкала i вы-клiкае незадаваленьне у масах беларускага народу i грамадзянства;
б) забясьпечыць адпаведнымi распараджэньнямi шырокi удзел прадстаунiкоу беларускага праваслаунага народу на штогадовых епарх1яльных зьездах духавенства i мiран i
Eenapycisa^w npaeacnaynau ^pKSbi y Mimeaennu nepbwd. H. 2. 213
b) 3araga^ KaHcicropbiaM i gyxaBeHcray, no6an g3ap^ayHae mobm, кapbICтaццa i 6enapycKaro MOBaro y HyrpaHaM кapэcnaнgэнцbIi, g3ena-Bog3TBe i gp. nago6Hbix BbinagKax;
7) ^3ena namb^HbHa gyxoyHae acbBeTbi y Macax 6enapycKara Ha-pogy, g3ena a6'agHaHbHa Ha ^pKoyHbiM пaгоcbце 6enapycKara npa-BacnayHara gyxaBeHcraa i g3ena a6apoHbi HamaM Bepbi npaBacnayHaM ag ycix ae BOHKaBbix i HyrpaHbix Boparay - acwraaBa^, mTorog, 3 CbmaganbHbix cyM royHbia кpэgнтн Ha BbigaBaHbHe y BinbHi cranara 6enapycKara ^pKoyHa-ipaMag3Kara nacanicy - MecanmKa, 3 aco6Hbrni gagaTKaMi - nicroyKaMi gna Hapogy.
Kpbm^a: EenapycKaa Kpbm^a. 1936. 8 nicTanaga. № 45. C. 1-2.
THE BELARUSISATION OF ORTHODOX CHURCH IN THE
INTERWAR PERIOD: DOCUMENTS AND MATERIALS
Part 2
The article analyzes materials about the history of Belarusian Orthodox Church during the interwar period. According to the document, we can trace the peculiarities of everyday practices in use of the Belarusian language in the church life in Western Belarus, to identify the main theoretical views that existed among the Belarusian intellectuals and the clergy on the use of the Belarusian language in the church. Published materials will be useful for historians, students and all those who interested in history of the Orthodox Church in Belarus.
Keywords: Belarusisation, Belarusian national movement, Orthodox Church, Vilnius, Western Belarus.
