CC BY
10
РЭЛШЙНАЯ СФЕРА: "М1НСК1 РАСКОЛ" ЗАМЕСТ "М1НСКАГА ДЫЯЛОГУ"
Наталля Васiлевiч
Рэзюмэ
У 2018 годзе шматгадовая мара беларусюх уладау зрабiць Мiнск цэнтрам рэлтйнага прымiрэння пацярпела фiяска. У кастрычшку, менавiта на сваiм пасяджэнн у Мiнску, Святы Сiнод, юраушчы орган Рускай Праваслаунай Царквы, прыняу рашэнне пра перапыненне еухарыстычнай еднасц з Усясветным Патрыярхатам, якое сталi называць "мшсмм расколам", цi "мшскай схiзмай".
Падзеi вакол стварэння новай праваслаунай царквы ва Украше i наданне ёй Канстанцiнопальскiм Патрыярхатам томаса аб аутакефалп актуалiзавалi дыскусii датычна магчымасцi атрымання у перспектыве падобнай незалежнасц ад Маскоускага Патрыярхата i Беларускай Праваслаунай Царквой.
Беларускiя цэрквы таксама узялi актыуны удзел у грамадсюх дэбатах датычна прыняцця новага закона аб хатшм гвалце, выступаючы пераважна супраць такога закона.
Тэндэнцьп:
• кантроль за рэлтйнай сферай адбываецца праз заканадаучыя i бюракратычныя мехашзмы;
• у Беларускай Праваслаунай Царкве i грамадстве пашыраюцца дыскусii пра аутакефалп, аднак яны не маюць штэнаунага характару;
• у грамадска-пал^ычнай сферы цэрквы прытрымлiваюцца кансерватыунага трэнду.
Заканадауства i шстытуцьп
У кастрычшку 2018 года Беларусь праходзта працэдуру перыядычнай справаздачы у Камiтэце па правах чалавека ААН. У сваiх заключных заувагах1 Камiтэт звярнуу увагу на "празмерныя абмежаваннi на ажыццяуленне свабоды рэлтГ', якiя iснуюць у Беларус i сярод якiх
«Заключительные замечания по пятому периодическому докладу Беларуси (CCPR/C/BLR/5).» Комитет по правам человека Организации объединённых наций, 22 Nov. 2018, http://und0cs.0rg/ru/CCPR/C/ BLR/CO/5.
былi адзначаны, па-першае, патрабаванне абавязковай рэпстрацып рэлтйных абшчын, па-другое, факты адмовы у такой рэгiстрацыi для шэрагу рэлiгiйных абшчын, i па-трэцяе, небходнасць атрымання замежнымi грамадзянамi спецыяльнага дазволу на удзел у рэлiгiйнай дзейнасщ на тэрыторыi Рэспублiкi Беларусь (п. 45). Паводле Камиэта, для таго каб Беларусь выконвала свае абавязю, узятыя на сябе удзелам у адным з асноуных мiжнародных шструментау па правах чалавека — Пакце аб грамадзянсюх i палиычных правах, патрабаванне абавязковай дзяржаунай рэгiстрацыi павшна быць адмененае (п. 46).
Беларусыя улады хаця i не пайшлi на адмену патра-бавання абавязковай дзяржаунай рэйстрацьп рэлiгiйных арганiзацый, у канцы года адмянiлi крымiнальную адказнасць за дзейнасць без такой рэпстрацып — былi унесеныя змены у Крымiнальны кодэкс, i кантраверсiйны артыкул 193.1 быу выключаны. Тым не менш замест крымiнальнай адказнасцi за такую дзейнасць была уведзена адказнасць адмшютрацыйная (арт. 23.88 КоАП), якая прадугледжвае пакаранне у выглядзе штрафу.
З аднаго боку, адмена арт. 193.1 можа разглядацца як крок насустрач патрабаванням мжнародных арганiзацый i праваабаронцау. Але гэты артыкул не ужывауся у поуным аб'ёме: дзяржауныя органы абмяжоувалiся вынясеннем папярэджанняу i патрабаванняу спынiць дзейнасць незарэйстраваных рэлШйных арганiзацый пад пагрозай яго ужывання. З iншага боку, паслабленне адказнасщ за такую дзейнасць можа паспрыяць таму, што адмiнiстрацыйны артыкул, да адказнасщ паводле якога змогуць прыцягваць нават у дасудовым парадку, будзе ужывацца пашырана, ствараючы л1дарам i членам незарэгiстраваных рэлiгiйных арганiзацый вялiкiя фшансавыя праблемы.
У Беларусi юнуюць рэлiгiйныя супольнасцi, якiя не жадаюць рэгiстравацца з прычыны асаблiвасцяу свайго веравучэння. Але сама працэдура рэйстрацып даволi складаная, адмовы з боку рэйстрацыйных органау могуць быць цалкам непразрыстымi. З асаблiвымi цяжкасцямi пры рэгiстрацыi сутыкаюцца аутаномныя абшчыны, як1я не уваходзяць у склад ужо зарэйстраванага рэлiгiйнага
аб'яднання, альбо абшчыны новага для Беларуй рэлiгiйнага к1рунку. Найбольш часта улады спасылаюцца на адхшенне на той цi iншай падставе прапанаванага юрыдычнага адраса. Таксама адзначаецца наяунасць пазiцыi мясцовых уладау супраць рэйстрацып новых рэлтйных абшчынау.
Паказальнымi у 2018 годзе выпадкамi сталi справа пастара В. Навакоускага (пяцщзясятнщкая царква "Няхай будзе воля твая"), як1 зрабiу шэраг беспаспяховых спробау рэгiстрацыi сваёй царквы, а таксама сггуацыя абшчын рэлiгiйнага к1рунку "Сведи 1еговы", каля дзесяцi з як1х пазбаулены дзяржаунай рэгiстрацыi2.
Аyтакефалiя Украшскай Царквы i Беларуская Царква
У красавцу прэз1дэнт Украiны Пётр Парашэнка звярнууся да Усясветнага патрыярха з просьбай пра наданне аутакефалп Украшскай Праваслаунай Царкве. Просьба такая гучала не упершыню, перамовы украiнскiх уладау з Канстанцшопалем беспаспяхова праходзiлi з 2008 года.
У кастрычшку Сшод Усясветнага Патрыярхата адмянiу рашэнне ад 1686 года аб перадачы Юеускай Мiтраполii Маскоускай Царкве, а таксама прызнау кананiчны статус епiскапау юрысдыкцый альтэрнатыуных Украiнскай Праваслаунай Царквы (Маскоускага Патрыярхата) — Украшскай Аутакефальнай Праваслаунай Царквы (УАПЦ) i УПЦ (Юеускага Патрыярхата), разаслаушы iм, а таксама етскапам УПЦ (МП) запрашэнне прыняць удзел у Аб'яднаучым саборы новай украшскай Царквы, якая i павшна была атрымаць аутакефалда ад Канстанцшопаля. Юрысдыкцыя Маскоускага Патрыярхата ва Украше прызнавалася несапрауднай.
Пятнадцатага снежня 2018 года у Юеве адбыуся Аб'яднаучы сабор ешскапау розных праваслауных юрысдыкцый, пераважна былога Кiеускага Патрыярхата i УАПЦ, а таксама тольк двух епiскапау УПЦ (МП), i была заснавана новая Царква — Праваслауная Царква
«Беларусь: Приказ не регистрировать новые религиозные общины?» За свабоднае веравызнанне, 30 Jan. 2019, http://forb.by/node/687.
Украшы, абраны новы кГраушк — Мiтрапалiт Кiеускi Етфанш, i 6 студзеня 2019 года быу атрыманы томас аб аутакефалп. Такiм чынам, ва Украiне Гснуюць дзве царкоуныя юрысдыкцыi — Праваслауная Царква Украiны (ПЦУ), якая прызнаецца кананiчнай Канстанцiнопальскiм Патрыярхатам i чый статус знаходзiцца пакуль у працэсе разгляду iншымi памеснымi праваслаунымi цэрквамГ, i Украiнская Праваслауная Царква (Маскоускага Патрыярхата), якая прызнаецца адзiнай канашчнай Царквой ва Украiне Маскоускiм Патрыярхатам i чый статус таксама знаходзщца у стане разгляду iншымi памеснымГ цэрквамi.
Так1м чынам, унутры праваслауя адбываюцца працэсы самавызначэння памесных праваслауных цэрквау у дачыненнi да украшскГх царкоуных юрысдыкцый, а таксама па лшп Канстанцiнопаль — Масква, якГя знаходзяцца у сiтуацыi канфлiкту.
Як гэта тычыцца сiтуацыi у БеларусГ? Па-першае, адмена Канстанцiнопалем рашэння пра перадачу Юеускай Мiтраполii, у склад якой уваходзГлГ i землi сучаснай Беларуси Маскоускай Царкве у 1686 годзе тэарэтычна павiнна была б тычыцца i беларускай царквы, якая такГм рашэннем магла б быць уключана у склад Кiеускай Мгтраполп i над ёй магла б быць адноулена кананiчная юрысдыкцыя Канстанщнопаля. Аднак гэтага не адбылося, i беларускiя епiскапы не атрымалi шякГх запрашэнняу ад Канстанцiнопальскага Патрыярхата прыняць удзел у Аб'яднаучым саборы. Паводле атрыманага томаса тэрыторыя юрысдыкцыi Праваслаунай Царквы Украiны абмяжоуваецца выключна тэрыторыяй сучаснай дзяржавы Украiна i шякГм чынам на iншыя тэрыторыi былой Юеускай Мгтраполп не распаусюджваецца.
Таим чынам, нават пры спрыяльным беларускГм заканадаустве ПЦУ не мае канашчнага права адкрываць прыходы щ ажыццяуляць нейкую рэлтйную дзейнасць на тэрыторып Рэспублт Беларусь щ па-за межамГ Украшы наогул. Гэта азначае, што нават тыя беларускГя прыходы, етскапы Г клГрыкГ, яйя былГ тым щ шшым чынам звязаныя
з былым! УАПЦ i Юеуск1м Патрыярхатам3, цi не змогуць атрымаць KaHaHi4Hara статусу y межах ПЦУ, щ ix статус будзе абмежаваны тольк1 тэрыторыяй Украiны.
Па-другое, гэта стварае актуальны прэцэдэнт, калi пры наяунасщ адпаведнага палiтычнага, сацыяльнага i унутрыцаркоунага заказу Kанcтанцiнопальcкi Патрыярхат у даволi сщслыя тэрмiны можа аднавщь сваю юрысдыкцыю над праваслаунай царквой краiны, якая знаxодзiцца на тэрыторьп Юеускай Мiтраполii, нягледзячы на актуальную юрысдыкцыйную прыналежнасць да Маскоускага Патрыярхата, а таксама урэгуляваць канашчны статус такой царквы, незалежна ад пазщып Маскоускага Патрыярхата.
Па-трэцяе, стварэнне ПЦУ, у яим актыуны удзел прымалi дзяржауныя улады ва Украiнe i у прыватнаcцi прэзiдэнт Парашэнка, i завяршэнне гэтага працэсу у выглядзе атрымання томаса аб аутакефалй, уяуляе сабой i для беларуск1х уладау прывабны прэцэдэнт па cтварэннi сваёй, незалежнай ад Масквы, але больш залежнай ад беларускай дзяржавы царквы. 1нтэнйуныя дыскусй пра аутакефалда i сам працэс яе атрымання у пэунай cтупeнi актуалiзавалi дыcкуciю пра аутакефалда праваслаунай царквы у Беларус i большую незалежнасць яе ад Масквы у грамадстве i у cамix царкоуных колах — як у межах афщыйнай Беларускай Праваслаунай Царквы, так i у альтэрнатыуных юрысдыкцыях. Аднак гэта не прывяло да стварэння сур'ёзнага прааутакефальнага руху.
Сiнод у Мшску
Пятнадцатага кастрычшка у Мiнcку адбылося чарговае пасяджэнне Сшода Рускай Праваслаунай Царквы, напярэдадш якога Усясветным Патрыярхатам i было прынятае рашэнне аб аднауленш сваёй канашчнай
Кл1р БАПЦ нал1чвае трох чалавек у Беларус1 i пяць чалавек у ЗША i Аустралп, Еп1скапат i Святарства Беларускай Аутакефальнай Праваслаунай Царквы (http://www.belapc.org/apiskapat-i-svatarstva). Ва Украше таксама дзейн1чае святар былога Юеускага Патрыярхата, а цяпер ПЦУ прот. Сяргей Горб1к.
юрысдыкцып над былой Кгеускай Мпраполшй i пазбауленш такой юрысдыкцыi з боку Маскоускага Патрыярхата. Гэта прывяло да эскалацып узаемадачыненняу пам1ж дзвюма Памеснымi праваслаунымi цэрквамi, якое выраз1лася у прыняцщ рашэння аб надзвычайнай кананiчнай меры — перапыненш у аднабаковым парадку еухарыстычных стасункау з Канстанцiнопальскiм Патрыярхатам.4 З аднаго боку, такая з'ява не выключная у сучасных м1жправаслауных стасунках — Антыяхiйскi Патрыярхат ^нуе у разрыве так1х стасункау з Патрыярхатам Iерусалiмскiм. З iншага боку, i Маскоускi, i Канстанцiнопальскi Патрыярхаты прэтэндуюць на л1дарства у праваслауным свеце, маюць прыходы i епархiяльныя структуры у замежжы, якiя супрацоунiчалi у межах епiскапскiх канферэнцый, актыуна Удзельнiчаюць у экуменiчных дыялогах, i у вынiку усё супрацоунiцтва было пастаулена пад пытанне.
Для беларусих уладау, якiя пастаянна спрабуюць стварыць Мiнску i Беларусi iмiдж месца прымiрэння, у тым лiку у рэлпшнай сферы (згадаем, напрыклад, даунюю щэю правесцi у Беларусi сустрэчу Папы Рымскага i Патрыярха Маскоускага), падобнае рашэнне аб разрыве еухарыстычных стасункау з боку Маскоускага Патрыярхата з Патрыярхатам Канстанцшопальсюм, як1 журналiсты i аналiтыкi назвалi "мiнскiм расколам", цi "мiнскай схiзмай", прывяло да iмiджавых стратау. Хаця да Мiнска i Беларусi гэтая падзея мела дачыненне фактычна выпадкова, была супадзеннем па часе.
Закон аб хатнiм гвалце
У сферы публiчных дыскусiй цэрквы зноу занялi "нiшавую" пазiцыю у дачыненнi да тэмы "традыцыйных каштоунасцяу" i "традыцыйнай сям'i".
У 2018 годзе аб'ектам крытый, у якой галоуны рэй вёу Рымска-Каталiцкi Касцёл у Беларуси стау
Журнал № 71 заседания Священного Синода от 15 октября 2018 года. Русская Православная Церковь, 15 Oct. 2018, http://www.patriarchia.ru/ db/text/5283687.html.
праект канцэпцып Закона "Аб супрацьдзеянт хатняму гвалту"5. У чэрвет арцыбГскуп Тадэвуш КандрусевГч звярнууся з адкрытым лГстом да прэзщэнта А. Лукашэнк16, выступаючы у "абарону шстытута сямТ, маральнага выхавання дзяцей Г моладзГ'. Па-першае, ён адзначыу неабходнасць пры абмеркавант згаданых пытанняу прыцягваць "прадстаушкоу традыцыйных для Беларус веравызнанняу, як1я на працягу стагоддзяу прапаведуюць фундаментальныя сямейныя каштоунасщ". Па-другое, ён падкрэслГу небяспеку для "нацыянальных штарэсау" Г "духоуных каштоунасцяу беларускага народа" згубных секулярных тэндэнцый, у першую чаргу "гендэрнай щэалогп, якая вядзе да разбурэння традыцыйнай сямТ', Г "прапаганды нетрадыцыйных сэксуальных паводзшау", у тым лГку "афшавання Г пазгтыунага паказу садомскага ладу жыцця", пад якГм маецца на увазе талерантнасць да прадстаушкоу ЛГБТК+. Па-трэцяе, не адмауляючы наяунасць праблемы гвалту у сямТ, КандрусевГч заклшау да абароны "добрасумленных бацькоу", як1я маюць права на "самае нязначнае Г бяскрыуднае "пакаранне" дзщящ у мэтах яго бяспекЦ выхавання Г дысцыплшы".
Таксама была створана Каардынацыйная рада т. зв. "прасямейных сглау", у якую увайшоу шэраг так щ шакш звязаных з рэлтйнымГ аргашзацыямГ розных к1рункау грамадск1х аргашзацый Г фондау, што пачалГ збор подшсау пад калектыуным зваротам супраць прыняцця закона у прапанаванай рэдакцып7, якГ, паводле меркавання шщыятарау акцып, "будзе спрыяць умяшанню у асабГстую,
«Проект концепции закона "О противодействии домашнему насилию".» https://drive.google.eom/file/d/1AaBR5j5F6QgY1luSffZ9nonDYT uv0qH6/view.
"Арцыбюкуп Кандрусевiч прэзiдэнту Беларусi: Каталiцкi Касцёл
гатовы прымаць удзел у абмеркаваннi заканадаучых праектау."
Catholoc.by, 21 June, 2018, https://cathollc.by/3/news/belarus/8264-
artsyblskup-kandrasevlch-prezldentu-belarusl-katalltskl-kastsjol-gatovy-
prymats-udzel-u-abmerkavannl-zakanada-chykh-praekta.
«"Это ювенальная юстиция". Пролайферы Беларуси — против
проекта закона МВД.» Katolik.life, 22 Aug. 2018, https://katollk.llfe/rus/
news/sotslum/ltem/3723-eto-yuvenalnaya-yustltslya-prolajfery-belarusl-protiv-
proekta-zakona-mvd.html.
сямейную сферу", а таксама фактычна "з'яуляецца сродкам паступовага дэмантажу шстытута сямТ' праз "зшшчэнне iерархiчнага ладу сям'i", "стварае умовы для свабоднага парушэння запаведзГ' пра шанаванне бацькоу, у якасщ наступствау будзе мець "фактычнае прызнанне гендэрнай роунасщ ... прызнанне розных нетрадыцыйных палоу, вычварэнствау".
У вышку Мшстэрства Унутраных Спрау палiчыла за лепшае адмовщца ад падрыхтоукi такога закона, спасылаючыся на тое, што рашэнне звязана "з высокiм грамадс^м рэзанансам i меркаваннем рэлiгiйных аргашзацый". З аднаго боку, у адрозненне ад дыскуси датычна абортау i рэпрадукцыйных тэхналогiй, у выпадку з заканадаучым актам датычна гвалту у сям'i у пралайферскага руху i рэлiгiйных арганiзацый атрымалася iстотна пауплываць на заканадаучы працэс у сваiх iнтарэсах. З iншага боку, нягледзячы на iснаванне унутры самiх рэлпшных арганiзацый экспертных груп, якiя лiчаць так1 закон мэтазгодным (гэта шэраг праваслауных праектау, звязаных з супрацьдзеяннем гвалту у сям'i i з гендэрнай роунасцю, у прыватнасцi Саюз сястрынствау Беларусi), у цэлым рэлтйныя арганiзацыi у публiчным спектры занялi сваю традыцыйную нiшу у абароне т. зв. "сямейных" i "традыцыйных" каштоунасцяу, у крытыцы гендэрнай роунасш i талерантнасцi да ЛГБТК+.
Заключэнне
У бл^эйшы час будзе актуалiзавацца пытанне пра статус Беларускай Праваслаунай Царквы: беларусюя улады, абапiраючыся на пэуныя с1лы i настроi унутры БПЦ, будуць спрабаваць аслабiць уплыу Маскоускага Патр^1ярхата, а Маскоуск1 Патрыярхат будзе iмкнуцца не тольк1 захаваць, але i павялiчыць свой уплыу — для кампенсацып страты прыходау i структур ва Украiне.
