Развіццё рэлігійнай сферы ў Беларусі: паміж папай і Патрыярхам Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

РАЗВ1ЦЦЁ РЭЛ1Г1ЙНАЙ СФЕРЫ У БЕЛАРУС1: ПАМ1Ж ПАПАЙ I ПАТРЫЯРХАМ

Наталля Васiлевiч

Рэзюме

Найбольш важныш nадзеямi 2009 г. сталi абранне новага Патрыярха Рус-кай Праваслаунай Царквы i яго вiзiт у Беларусь, а таксама сустрэча Прэзь дэнта А. Лукашэнк з Папам Рымшм у Ватыкане. У параунанн з мшулым годам, з абраннем новага Патрыярха, адносшы памiж беларускiм рэжы-мам i Беларускай Праваслаунай Царквой халаднеюць, павялiчваецца ды-станцыя памiж БПЦ i Рускай Праваслаунай Царквой. Стасунк з Рыма-Ка-талiцкай Царквой, наадварот, робяцца больш штэнаунымк Узаемадзеян-не з галоуны^ канфесiямi ператвараецца, бадай, у галоуны сродак стварэння «прэстыжнага iмiджу Беларусi на мiжнароднай арэне». Тым не менш, у канфесiйнай сферы зноу узнiкаюць справы датычна сва-боды сумлення. Да традыцыйных формау уцiску дадаюцца i гучныя пра-цэсы, звязаныя з крымшальным пераследам вершкау за адмауленне узяць у рукi зброю i патрабаванне альтэрнатыунай службы. На працягу года доугачаканыя змены у Закон «Аб свабодзе сумлення» не былi унесеныя, тым часам у рамках шщыятывы «За свабоднае веравыз-нанне» быу распрацаваны альтэрнатыуны закон. Адбываюцца няудалыя спробы арганiзацыйнага афармлення партьп «Беларуская Хрысцiянская Дэмакратыя» (БХД), штэнафкуюцца яе стасункi з канфесiямi.

Тэндэнцьп:

• працягваецца уцiск на рэлтйнае поле - пераследы асобных рэлтйных арганiзацый, замежных грамадзян;

• палiтыка рэжыму, скiраваная на усталяванне больш шчыльных стасун-кау з Ватыканам, дамiнуе у публiчным полi, аднак на рэальныя саступкi прэзiдэнт не щзе;

• халаднеюць стасункi памiж Беларускай Праваслаунай Царквой i яе юрау-нiцтвам у Маскве;

• БХД вядзе дыялог з канфешм^ асаблiва каталiцкай i праваслаунай, аднак найбольшую вагу партыя мае у пратэстантау, што абумоулiвае спецыфiку палiтычнага дыскурсу.

Агульная характарыстыка

Найбольш важнымi падзеямi 2009 г. сталi, безумоуна, абранне новага Патрыярха Рускай Праваслаунай Царквы i яго вiзiт у Беларусь, а таксама сустрэча Прэз^дэнта А. Лукашэнкi з

Папам Рымсюм у Ватыкане. Менав^а яны найбольш падра-бязна асвятлялюя у сродках масавай шфармацыь Але гэтыя падзеi былi экстраардынарным^ таму толькi на iх аснове не-магчыма меркаваць аб той рущне i больш фундаментальных тэндэнцыях, што адбываюцца у рэлiгiйнай сферы.

Перашс насельнiцтва, якi прайшоу у 2009 г., традыцыйна не утрымлiвау пытання аб рэлiгiйнай прыналежнасцi рэспан-дэнтау, таму правесцi якую-кольвек верыфжацыю афiцыйных даных аб колькасцi вершкау той цi iншай канфесii не уяуля-ецца немагчымым. Упаунаважаны па справах рэлтй i нацыя-нальнасцей Л. Гуляка адзначыу, што, у адпаведнасщ з арт. 5 Закона Рэспублт Беларусь «Аб свабодзе сумлення i рэлтй-ных аргашзацыях», «шхто не абавязаны паведамляць аб сваiм стауленш да рэлiгii i не можа падлягаць якому-кольвек пры-мусу пры вызначэннi свайго стаулення да рэл^п, да вызнання той щ iншай рэлiгii, да удзелу щ няудзелу у дзейнасцi рэлтй-ных аргашзацый»1.

Аднак, нягледзячы на тое, што ^дэнтычнае палажэнне у дачыненш да нацыянальнай прыналежнасцi змяшчаецца у Законе «Аб нацыянальных меншасцях у Рэспублщы Беларусь»2, пытанне пра нацыянальную прыналежнасць у пераш-се ф^уравала. Не зважаючы на адсутнасць даных, чыноунiк заяуляе, што 85% вершкау дэкларуюць сябе праваслаунымi, i толькi каля 12% каталiкамi. Л. Гуляка мяркуе, «што менталь-насць беларусау у гэтым плане збалансаваная»3.

Пры падвядзеннi вынiкау развiцця этнаканфесшнай сферы за 2009 г. на традыцыйным пасяджэннi калегii свайго апарату, Упаунаважаны пра справах рэлМй i нацыяналь-насцей Л. Гуляка адзначыу, што за 2009 г. у Беларус не быш зарэпстраваныя новыя рэлiгiйныя накiрункi. Паводле слоу чыноунiка, на 1-га студзеня 2010 г. у Беларус дзейнiчала 25 зарэпстраваных рэлiгiйных накiрункау, якiя уключалi 3263 рэлiгiйныя арганiзацыi, сярод яюх «Беларускую Праваслау-ную Царкву мнопя лiчаць духоуным лiдарам у беларусюм грамадстве»4. У ёй дзейнiчае 1509 абшчын, у тым лiку цягам

1 http://churchby.info/bel/409/

2 http://www.levonevski.net/pravo/razdel2/num3/2d350.html.

3 Там жа.

4

http://churchby.info/rus/news/2010/01/15-2/

2009 г. з'яв^ася 36 новых прыходау; гэта на 15% меней, чым у 2008 г.5

Што тычыцца Рыма-Каталщкай Царквы, то Л. Гуляка кан-статавау «узрастанне ролi Рыма-Каталiцкай Царквы у гра-мадскiм жыццi Беларуо»6. На 1-га студзеня дзейнiчала 470 абшчын гэтага накiрунку, пры гэтым цягам 2009 г. было зарэ-гiстравана 3 новыя абшчыны — у параунанш з 2008 г. гэты паказчык знiзiуся больш чым у тры разы.7 Дынамiка росту шшых рэлiгiйных арганiзацый не асвятлялася.

Чыноушк робiць наступныя высновы: «У 2009 г. узрасло значэнне узаемадзеяння беларускай дзяржавы i вядучых рэл> гiйных канфесiй ва умацаваннi не толью стабiльнасцi грамад-ства, але i у фармiраваннi на мiжнароднай арэне iмiджу Бела-русi як крашы, у якой забяспечваецца плённае суюнаванне разнастайных рэлiгiйных i этшчных груп»8. Можна зрабiць выснову, што стварэнне «прэстыжнага iмiджу Беларусi на мiжнароднай арэне» ператвараецца, бадай, у адну з асноуных стратэгiй беларускага рэжыму, у тым лiку, i у сферы рэлiгii, альбо нават пераважна у сферы рэлiгii.

У рэалiзацыi названай мэты беларуская дзяржава ад-водзiць вядучую ролю Каталщкай Царкве, развiццё узаема-адносiн з якой у апошшя два гады ушсваецца менавiта у гэ-тую стратэгiю: тут i вiзiт кардынала Т. Бертонэ у 2008 г.; i на-ведванне А. Лукашэнкам Ватыкана (гэта быу яго першы вiзiт пасля зняцця вiзавых санкцый, што вельмi сiмвалiчна)r• i пад-рыхтоука канкардату; i спроба А. Лукашэню арганiзаваць су-стрэчу на тэрыторып Беларусi Патрыярха Маскоускага i Папы Рымскага. Тым не менш, дзеянш самога рэжыму не спрыяюць стварэнню прэстыжнага iмiджу краiны: так щ iнакш у канфе-сшнай сферы зноу узнiкаюць справы датычна свабоды сум-лення: штрафуюцца баптысты (Царква ЕХБ «Пераяуленне», Вiцебская вобл.) — за нямэтавае выкарыстанне будынкау; «Сведкi 1еговы» (Магiлёуская вобл.), «Новае Пакаленне» (Баранавiчы)9, пастар 1рына Маршалкоуская-Грык (Чавускi

5 http://www.belta.by/ru/print?id = 324661.

6 http://churchby.info/rus/news/2010/01/15-2/

7 http://www.belta.by/ru/print?id = 324661.

8 http://churchby.info/rus/news/2010/01/15-2/

9 http://www.forum18.org/Archive.php?article_id=1327.

раён)10 — за незарэпстраваную рэлтйную дзейнасць11. Двум ксяндзам — Э. Смагу i А. Банькоускаму, якiя з'яуляюцца гра-мадзянамi Польшчы, — не падаужаюцца вiзы для заняцца рэ-лiгiйнай дзейнасцю12; працягваецца псторыя з будынкам царквы «Новае жыццё»13.

Цяпер да традыцыйных формау уцiску дадаюцца i гучныя працэсы, звязаныя з крымiнальным пераследам вершкау за адмауленне узяць у рую зброю i патрабаванне альтэрнатыунай службы: гэта справы Дзмггрыя Смыка14 («Сведю 1еговы», Гомель) у лютападзе i 1вана Мiхайлава15 («Месяшсюя габрэЪ>, Мiнск) у снежнi. Тут назiраецца наступная тэндэнцыя: у апош-нiя гады менавiта службу у армii дзяржава пачала выкарысто-уваць як рэпрэауны механiзм.

Арганiзацыя «Форум 18» у сваёй справаздачы па Беларус адзначае, што рэпрэсiуная рэлшйная палiтыка Прэзiдэнта А. Лукашэнкi застаецца нязменнай. На погляд аналiтыкау гэ-тай арганiзацыi, «законныя» абмежаваннi уключаюць наступ-ныя дзеяннi: «патрабаванне да усёй рэлiгiйнай дзейнасцi, якая ажыццяуляецца групай, мець дзяржауны дазвол i ажыццяу-ляцца толькi у межах адной геаграфiчнай тэрыторыir• забаро-на малггоуных сустрэч i iншай рэлтйнай дзейнасцi у прыват-ных дамах, калi яны маюць рэгулярны щ масавы характар; патрабаванне, каб усе культавыя будынкi былi зацверджаныя дзяржавай у якасщ такiXrr пастаяннае справоджванне з краь ны каталiцкiх i пратэстанцкiх замежных царкоунаслужыце-ляу»16. Падобным чынам ацэньвае сiтуацыю у рэлтйнай сферы у Беларусi i Дзярждэпартамент ЗША у сваёй штогадовай справаздачы па правах чалавека17, а таксама у сваёй мiжна-роднай справаздачы па свабодзе рэлтР.

Таксама i еурапейскiя iнстытуцыi выказваюць заклапоча-насць сiтуацыяй у Беларусi: у дзвюх рэзалюцыях Еурапала-

10 http://www.prochurch.info/index.php/news/more/15904.

11 http://churchby.info/rus/news/2009/10/20-1/

12 http://churchby.info/bel/431/

13 http://newlife.by.

14 http://www.euramost.org/index.php?artc=13025.

15 http://spring96.org/be/news/32013/

16 http://www.forum18.org/Archive.php?article_id=1311.

17 http://www.state.goV/g/drl/rls/hrrpt/2009/eur/136021.htm

18 http://www.state.goV/g/drl/rls/irf/2009/127300.htm.

мента — у студзеш i у снежнi 2009 г. — пытанне свабоды сум-лення стаяла па-ранейшаму востра. Аднак дзяржаве удалося звесцi гэтае пытанне да асобных фактау пераследу, прыбрау-шы з-пад удару асноуны iнструмент рэлiгiйнай палiтыкi — Закон Рэспублт Беларусь «Аб свабодзе сумлення i рэлшй-ных арганiзацыях».

Заканадауства i шстытуцьп

У 2008 г. завершыуся збор подпiсау за змены у рэлiгiйнае заканадауства Беларусь Менавгга Закон «Аб свабодзе сумлення i рэлiгiйных арганiзацыях» традыцыйна разглядауся як пад-мурак рэпрэаунай дзяржаунай палiтыкi у рэлiгiйнай сферы; 50 тыс. подшсау былi перададзеныя i у еурапейскi iнстытуцыi. Аднак у студзенi 2009 г. паследавала рэзалюцыя Еурапар-ламента датычна стратэгп у дачыненнi да Беларусi, у якой асоб-ным пунктам прысутшчау заклiк да беларускiх уладау «ша-наваць свабоду рэлiгii» i асуджэнне тых фактау, «што еура-пейсюя грамадзяне, у тым лiку святары, неаднаразова справоджваюцца з Беларусi, што супярэчыць працэсу пабу-довы даверу з Еурапейсюм Саюзам»19.

Такiм чынам, у якасцi асноунай праблемы парушэння пра-воу чалавека у сферы рэл^п еурапейскiя iнстытуцыi называ-юць «факты» парушэння свабоды рэлiгii, а зуам не Закон. Ужо у снежш 2009 г. у пункт 15 рэзалюцып Еурапарламента па Бе-ларусi адной з дзевяцi умовау па дэмакратызацыi, выкананне якiх неабходнае для поунага зняцця санкцый i далучэння Бе-ларусi да еурапейсюх праграм, стала наступнае патрабаван-не: «забеспячэнне свабоды веравызнання для неправаслау-ных, у прыватнасцi, для царквы «Новае жыццё»20.

Такiм чынам, з гледзшча еурапейскiх iнстытуцый, не рэп-рэсiуны Закон, паводле якога жывуць усе канфесii: i правас-лауныя, i неправаслауныя, i традыцыйныя, i нетрадыцый-ныя, — ёсць галоунай праблемай, а толькi канкрэтная права-

19 http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP// TEXT + TA + P6-TA-2009-0027 + 0 + DOC + XML + V0//EN&language = EN.

20 http://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?type = TA&reference = P7-TA-2009-0117&language = EN&ring = P7-RC-2009-0248.

выкарыстальная практыка. Цяпер прадстаушю еурапейсюх аргашзацый не звяртаюць увап Hi на Закон, Hi на Пастанову Савета мшютрау РБ ад 30.01.2008 № 123, якая зацвярджае Палажэнне «Аб парадку запрашэння замежных грамадзян i асобау без грамадзянства у Рэспублiку Беларусь з мэтай зай-мання рэлiгiйнай дзейнасцю», г. азн. на нарматыуную базу рэ-гулявання гэтай сферы. Такая пазщыя Еуропы дазваляе бела-рускаму рэжыму станоуча вырашыць пытанне адной рэль гiйнай арганiзацыi i гэтым выканаць умову Еурапарламента.

Хаця Закон «Аб свабодзе сумлення i рэлтйных аргашза-цыях» быу мадыфiкаваны, змены, унесеныя у арт. 17 i 18, ста-лiся нязначнымi, гэтыя артыкулы тычацца працэдуры рэпст-рацып рэлтйных абшчын i аб'яднанняу. Закон №109-3 аб уня-сеннi змяненняу у шэраг законау быу прыняты у другiм чытаннi 11 снежня 2009 г., а падшсаны 4 студзеня 2010 г. Тым часам у рамках шщыятывы «За свабоднае веравызнанне» быу распрацаваны альтэрнатыуны закон21, у яюм была выдаленая прэамбула, а таксама шэраг рэпрэоуных нормау, што найбольш ускладняюць дзейнасць рэлтйных арганiзацый.

8 лiпеня 2009 г. адбылося устаноучае пасяджэнне Грамад-скай рады па маральнасщ, якое запачаткавала яе дзейнасць.22 Iнiцыятарамi стварэння Рады выступЫ БПЦ i афiцыйны Саюз пiсьменнiкау на чале з М. Чаргшцом. У яе склад увайшлi прад-стаунiкi рэлiгiй «з прэамбулы»: праваслауныя, каталiкi, лютэ-ране, юдэi i мусульмане. Мерквалася, што Рада будзе прымаць заключэннi, рэкамендацыi, звароты да тэлерадыёкампанiй, перыядычных выданняу i г. д. Аднак за 2009 г. не было зафж-савана шводнага факту, калi б дзейнасць Рады пауплывала на прыняцце якога-небудзь рашэння.

27 сакавжа Мiтрапалiт Фiларэт у сваiм выступе на сустрэ-чы Сiнода БПЦ з Прэз^дэнтам адзначыу: «У сувязi з выключ-най важнасцю гэтай праблемы, Царква заклiкае увесцi дзейс-нае рэгуляванне iнтэрнэт-кантэнту на заканадаучым узронi, як гэта зроблена у многiх краiнах, у прыватнасцi, у Kirai»23. 1 лютага 2010 г. таю акт быу прыняты. Указ № 60 «Аб мерах па удасканаленш выкарыстання нацыянальнага сегменту сетю

http://forreligiousfreedom.info/documents/proekt-zakona.htm.

http://www.belta.by/ru/belta_news?id = 393309.

http://churchby.info/bel/288/

21

22

1нтэрнэт» мае уступщь у сiлу летам 2010 г. Хаця дзяржауныя органы устрымалюя ад пераймання «кггайскага досведу», рэ-гуляванне гэтай сферы абяцае быць больш жорсткiм.

Дзяржава не прыслухалася да просьбау Мiтрапалiта Ф^а-рэта аб увядзенш у якiм-кольвек выглядзе рэлiгii у школах, хаця на гэта было сюравана шмат намаганняу БПЦ: пытанне рэлiгiйнай адукацыi уздымалася на сустрэчах Прэзiдэнта i Сшода; менавiта з мэтай агiтацыi за рэлшйную адукацыю у школах крашу наведау прот. Андрэй Кураеу, аутар аднога з расiйскiх курсау праваслаунай культуры для школьшкау. Вiзiт святара адбывауся адначасова з вiзiтам Патрыярха i уключау шэраг сустрэч з педагагiчнымi работнiкамi з мэтай падрыхтоуш глебы для увядзення такога курса у Беларусi. Аднак 5-га л1ста-пада Палата прадстаушкоу прыняла у першым чытаннi праект Кодэксу аб адукацыР i паставiла крыж на гэтых планах.

Беларуская Праваслауная Царква: новы Патрыярх

У пачатку 2009 г. галоунай падзеяй для Маскоускага Патры-ярхата стау Памесны Сабор Рускай Праваслаунай Царквы, склжаны для выбарау новага Патрыярха. Мiтрапалiт Мшсю i Слуцкi Фiларэт, як i прадказвалася цягам дзесящгоддзя, стау адным з кандыдатау на пасаду. Аднак, чалавек ужо сталы, аб-цяжараны хваробамi, ён не стау змагацца за патрыяршы трон i узяу самаадвод.

27 студзеня 2009 г. Патрыярхам быу абраны Мiтрапалiт Юрыл (Гундзяеу), якi у вераснi адной з першай наведау Беларусь як крашу сваёй «канашчнай тэрыторып». У беларускай перспектыве усiх щкавш наступныя пытаннi: 1) цi дазволщь новы Патрыярх, якi мае рэпутацыю фiлакатолiка, наведанне Беларусi Папам Рымсюм?25 2) цi пашырыцца аутаномiя Беларускай Праваслаунай Царквы у складзе Маскоускага Патры-ярхату? 3) як будуць выбудоувацца стасункi Рускай Праваслаунай Царквы i беларускага рэжыму. В^давочна, што за пер-шы год патрыяршаства Кiрыла намецiлiся адказы на гэтыя пытаннi.

http://house.gov.by/images/page16/4proekt_kodeksa3sessija2.doc. http://www.svaboda.org/content/transcript/1376030.html.

24

Пэуна, паддаушыся чуткам пра «пракаталiцкасць» Патрыярха Юрыла, А. Лукашэнка вырашыу, што магла б рэаль завацца ^дэя пра сустрэчу на беларускай зямлi Папы Рымс-кага i Маскоускага Патрыярха. Адбылiся некалью сустрэчау А. Лукашэнкi з Патрыярхам, шщыятарам якiх выступiу бе-ларускi Прэз^дэнт. Патрыярх i Руская Праваслауная Царква не сталi цырымонiцца з Прэз^дэнтам, i на усе яго прапановы яму даволi адназначна далi зразумець, што патрэбы у пася-рэднщтве А. Лукашэнкi Маскоускi Патрыярхат не мае26, i перамовы з Ватыканам вядуцца па сваiх пытаннях27. Таюм чынам, разлiк Лукашэнкi на тое, каб прадставщь сябе як пасла мiру ад РПЦ атрымау досыць жорсткi адпор Царквы, i Лукашэнка быу вымушаны сказаць, што ён нiколi нiчога такога i не казау.28

Такiм чынам, адбылася некаторая «ломка стэрэатыпау», новы Патрыярх паводзщь сябе незалежна i упэунена, у Прэз-iдэнта шчога не просiць, i нiчога яму не дае. Ц гэта не тая «новая перспектыва царкоуна-дзяржауных адносiнау», пра якую гаварыу Патрыярх?

Як бы там ш было, упершыню за свой прэзiдэнцкi тэрмш Прэзiдэнт праiгнаравау пасхальнае богаслужэнне у кафедральным саборы, дзе яго традыцыйна чакалi. А праз некалью дзён ён паехау у Ватыкан. З Патрыярхам Kiрылам, вiдавочна, адносшы у яго не складваюцца. I гэтыя супярэчнасцi зрабш-ся яшчэ больш вiдавочнымi у часе вiзiту Патрыярха у Беларусь у верасш.

Па-першае, падчас свайго выступу29 у Палацы Рэспублiкi Патрыярх агучыу геапалiтычны праект «Рускага свету» — су-польнасцi Расп, Украiны, Беларус i Малдовы, праваслаунай цывiлiзацыi, пабудаванай на праваслауных каштоунасцях. Прычым ён агучыу гэты праект у процшастауленне праекту А. Лукашэнкi i ^дэалогп беларускай дзяржаунасцi, у якiя ушсауся б i вiзiт Папы, i ягоная сустрэча у Патрыярхам у Беларуси — Беларусь як мост памiж Захадам i Раояй. Для Патрыярха Беларусь не мост, а складшк «рускага свету».

http://news.tut.by/136668.html.

http://churchby.info/rus/news/2009/11/15-2/

http://churchby.info/rus/news/2009/06/27-2/

http://churchby.info/rus/news/2009/09/26-1/

26

27

28

Па-другое, Патрыярх заявiу з высокай сцэны Палацу Рэс-публiкi — самага афщыйнага месца у Беларусi, — што Курапа-ты з'яуляюцца адным з омвалау беларускага народа. Курапа-ты — гэта месца, якога рэжым баiцца, i дзе нават загадалi знiшчыць каплiцу Беларускай Праваслаунай Царквы. Будау-нiцтва святынi дабраславiу яшчэ папярэдш Патрыярх Аляксiй II падчас свайго вiзiту у Беларусь, а яе разбурэнне за-моучваецца Беларусюм Экзархатам. Такiм чынам, Патрыярх паказау i Беларускаму Экзархату, i Прэз^дэнту, якую мадэль царкоуна-дзяржауных адносiнау ён бачыць — гэта не пустыя дэкларацыi аб супрацоунiцтве, якiмi так ганарацца i Царква, i рэжым. Бо на справе няма ш навучання праваслаунай рэл^п у школах, ш прызнання навуковых ступеняу, ш рэальнай фiнансавай дапамогi царкве (тыя фонды, што выдзяляюцца на некаторыя праекты, гэта даволi дробныя сумы, нават у маш-табах Беларуо).

Сам жа А. Лукашэнка пра^наравау не толькi пасхальнае богаслужэнне, але i выступ Патрыярха у Палацы Рэспублжь Больш за тое, нават атрымаушы адпор ад РПЦ, Прэз^дэнт пра-цягвае выказвацца пра сябе як аргашзатара сустрэчы памiж Папам i Патрыярхам, хоць i у шшым духу. 30 Такiм чынам, у дачыненнi да двух пытанняу — дазволу на вiзiт Папы i цар-коуна-дзяржауных узаемаадносiнау — палггыка новага Патрыярха з'яуляецца досыць канкрэтнай i яскравай.

Разгледзiм цяпер пытанне, што тычыцца Беларускай Праваслаунай Царквы. Па-першае, усе сустрэчы Лукашэнк з Патрыярхам адбывалюя з ^нараваннем Беларускага Экзархату. Па-другое, калi мы прааналiзуем пытанш, узнятыя Мiтрапалiтам Фiларэтам падчас сустрэчы Сшода з Прэзiдэн-там31: 1) рэгуляванне штэрнэту; 2) рада па маральнасщ; 3) вы-данне Слуцкага Евангелля; 4) «пытанне аб духоуна-мараль-ным кампаненце прадметау гуманiтарнага цыклу», — то мож-на зрабщь выснову: Прэзiдэнту удалося адкупiцца Радай па маральнасщ, якая практычна не мае шякага уплыву (што па-казала гiсторыя са спробай адмянщь канцэрт гурта Rammstein); а таксама выданнем Слуцкага Евангелля у коль-касцi 500 асобнiкау.

http://churchby.info/rus/news/2009/11/29-1/

http://churchby.info/rus/news/2009/03/30-1/

Дзяржава узяла пад увагу пазщыю наконт рэгулявання штэрнэту; верагодна, дзяржава сама i навязала БПЦ такую пазщыю. Што ж тычыцца асноунага пытання — аб выкладанш праваслауя у школах, — то яно дагэтуль застаецца нявыраша-ным. Больш за тое, калi раней гаворка шла пра увядзенне спе-цыяльнага прадмета, то цяпер усяго толькi аб «духоуна-мараль-ным кампаненце прадметау гуманiтарнага цыклу»32. Нявыра-шаным застаецца i пытанне прызнання дысертацый.

У параунанш з мiнулым годам, з абраннем новага Патрыярха змяншся i узаемаадносшы Беларускай Праваслаунай Царквы з цэнтрам — Масквой. В^давочна, што у межах стра-тэгп Патрыярха Кiрыла не можа ющ мовы аб пашырэннi ау-таномп БПЦ. Наадварот, назiраецца тэндэнцыя да яе памян-шэння. Паводзячы сябе з Прэз^дэнтам Лукашэнкам досыць жорстка i без лшняй дыпламатыi, Патрыярх фактычна перак-рэслiу тыя сервшсцюя намаганнi, якiя столькi год раб^а БПЦ, каб дасягнуць нават тых дробных вынiкау, што ужо атрыма-лася дасягнуць. Як рэзультат, адносшы памiж беларускiм рэ-жымам i БПЦ халаднеюць. З аднога боку — iерархi БПЦ, прыз-вычаеныя маучаць цi выказваць падтрымку з любой нагоды; з другога — Патрыярх, яю выступае адкрыта i недвухсэнсоуна. Такi канфлiктны вузел можа прывесщ да павелiчэння аута-номп БПЦ ад РПЦ, калi будзе абраны шлях маучання i далей-шага мауклiвага супрацоунiцтва з рэжымам; альбо да павелi-чэння аутаномп БПЦ ад беларускага рэжыму — за кошт саль дарызацыi з агульнацакроунай палiтычнай стратэгiяй.

Магчыма, ключом да вызначэння кiрунку развiцця гэтай сггуацып можа служыць тэкст Вггання Сiнода БПЦ да Патрыярха,33 калi параунаць гэтае пасланне з аналтчным, якое пра-гучала годам раней. Падчас вiзiту Патрыярха Алякоя II, якога сустракалi настальгiяй па Савецюм Саюзе i рыторыкай Святой трыадзшай Русi, у Вгганш да Патрыярха Кiрыла западна-рускай рыторыю паменела, хоць дыскурс Святой Руа i еднасцi захоувауся. Наадварот, Сшод БПЦ згадау i пра даунейшыя вiзiты Канстанцiнопальскага i Iерусалiмскага Патрыярхау, i пра прыезд Антыяхшскага Патрыярха, якi наведау Беларусь на Тысячагоддзе Хрышчэння Русi. Гэта быццам бы падкрэсл-

http://www.president.gov.by/press69021.print.html.

http://www.church.by/resource/Dir0301/Dir0302/Page2469.html.

iвала, што Беларусь у першую чаргу належыць да Усясветна-га Праваслауя, а ужо потым — да Рускага. Быу таксама узга-даны Крыж Ефрасiннi Полацкай «як меч, яюм ахоуваецца дзяржауная годнасць Белай РусЪ>.

Магчыма, што ключ варта шукаць у iншай падзеi. Беларус-кая Праваслауная Царква вуснамi аднога са сваiх чыноунiкау архiм. Аляксея Шынкевiча выступiла у абарону Аргкамггэта па стварэннi партыi «Беларуская Хрысщянская Дэмакратыя». Беларускае тэлебачанне зняло сюжэт супраць гэтага руху з прыцягненнем дзеячау розных цэрквау. Архiм. Аляксей на-звау гэты сюжэт «заказным»34, а гэта па мерках беларускага грамадства, у яюм Беларускае тэлебачанне адлюстроувае настрой рэжыма, а апазщыя, да якой належыць БХД, з'яуляецца у вачах дзяржавы злом паводле вызначэння, выглядае ледзь не геройствам i замахам на падмурю канстытуцыйнага ладу. Тое, што гэты выступ адбыуся адразу пасля вiзiта Патрыярха Kiрыла, а сюжэт БТ пра БХД шоу у адной звязцы з асвятлен-нем гэтага вiзiту, можа наводзiць на думку, што таю iмпульс аутаномнасщ царквы ад рэжыму сваiмi смелымi словамi за-дау Патрыярх.

Рыма-Каталщкая Царква: щ прыедзе Папа?

У 2009 г. Рыма-Каталщкая Царква у Беларусi адзначала два-цаццiгоддзе свайго адраджэння — 29 верасня 1989 г., дзень ушанавання Касцёлам св. Архангела Мiхаiла, лiчыцца днём адраджэння дзейнасцi РКЦ у Беларусь35 Яюя б падзеi ш адбы-валiся цягам 2009 г. у рэлтйнай сферы, яны успрымалiся праз адзiны кантэкст: щ будзе плён з таго «павароту» да Каталщ-кай Царквы, яю распачау беларускi рэжым. Па-першае, щ прыедзе у блiжэйшы час у Беларусь, адгукнуушыся на запра-шэнне А. Лукашэню, Папа Рымскi, а па-другое, щ будзе зак-лючаны памiж беларускай дзяржавай i Ватыканам канкар-дат — дамова аб супрацоунщтве?

Яшчэ падчас вiзiту у Беларусь летам 2008 г. кардынала Тар-чызiа Бертонэ, Дзяржсакратара Ватыкана, А. Лукашэнка зрабiу спробу запрасщь Папу у Беларусь. У сярэдзше красавi-

http://churchby.info/rus/news/2009/10/03-1/

http://churchby.info/rus/news/2009/09/29-1/

ка 2009 г. Прэз^дэнт сустрэуся з юраушком Каталiцкага Кас-цёла у Беларусi Мiтрапалiтам Тадэвушам Кандрусевiчам36, i менш чым праз два тыдш была абвешчаная сенсацыйная на-вiна — А. Лукашэнка наведае Ватыкан.

Цяжка сказаць, наколью беларускi Прэзiдэнт быу жада-ным госцем у Ватыкане, але для самога А. Лукашэню прыём у Папы Рымскага стау знакавай падзеяй. Папа патрэбны Лука-шэнку, каб падмацоуваць свой сiмвалiчны капiтал, як унутры краiны, так i па-за яе межамь Але трэба ул1чыць дзве рэчы: па-першае, гэта была прыватная аудыенцыя, якiх на дзень у Папы бывае не адна. Лукашэнка любымi спосабамi iмкнуУся узняць статус сустрэчы, але афщыйная iнфармацыя Ватыкана гуча-ла даволi суха.37 Па-другое, Аляксандр Лукашэнка зноу пасп-рабавау узяць на сябе мiратворчую функцыю, i ужо ад iмя Папы заявiу, што той разлiчвае у хуткiм часе сустрэцца з Пат-рыярхам Кiрылам.38 Гэта не што шшае, як блеф — усяго толью стварэнне падабенства пацяплення стасункау з Рыма-Каталiц-кай Царквой.

Наступным крокам развiцця гэтага сюжэту можа стаць толью прыезд самога Папы у Беларусь альбо заключэнне кан-кардату. Калi у 2010 г. ш Папа не прыедзе у Беларусь, нi кан-кардат не будзе заключаны, усе намаганнi беларускага прэзь дэнта пойдуць з ветрам. Хоць час ад часу у СМ1 з'яуляюцца звесткi пра магчымую сустрэчу Папы Рымскага i Патрыярха Маскоускага, але гэта не азначае, што такая сустрэча адбуд-зецца у Беларусь Юраунщтва Рыма-Каталщкай Царквы пад-час вiзiту ad lumina таксама перадало Папу запрашэнне наве-даць Беларусь, але перспектыва гэтага прыезду выглядае змрочна. Тым больш, што вельмi замаруджваецца справа з падшсаннем канкардату.

Што тычыцца працэсу заключэння пагаднення, то адразу пасля вiзiту у Ватыкан беларускi бок бадзёра запэушвау, што канкардат ужо практычна падрыхтаваны, i яго вось-вось пад-пiшуць. Упаунаважаны па справах рэл^п у пачатку трауня заяуляу: «Вiзiт у Беларусь Тарчыта Бертонэ адбудзецца да канца першага паугоддзя 2009 г. У часе вiзiту прадстаунiка

http://churchby.info/rus/news/2009/04/14-1/

http://churchby.info/bel/news/2009/04/27-1/

http://churchby.info/rus/news/2009/04/29-1/

36

37

Святога Прастолу плануецца падшсаць пагадненне памiж Бе-ларуссю i Ватыканам»39. Але нi да канца першага паугоддзя, нi да канца другога не тое што вiзiту Папы не адбылося, не адбы-лося ш ужо запланаванага вiзiту Дзяржсакратара Ватыкана, нi падпiсання ужо падрыхтаванага канкардату. Час ад часу толью Мiтрапалiт Тадэвуш Kандрусевiч канстатуе, што раз-мовы пра канкардат вядуцца дауно, а рэальна нiчога не адбы-ваецца.40 З ватыканскiх чыноушкау у Беларусь напрыканцы года прыехау толькi Вальтэр Каспер, чалавек, яю мае дачы-ненне да каталщка-праваслаунага дыялогу, таму ад ягонага прыезду можна было б чакаць зрухау у пытаннi арганiзацыi сустрэчы Папы i Патрыярха. Але шчога не адбылося.

Тым не менш, можна канстатаваць даволi значную пера-могу рэжыму, дасягнутую абяцаннямi прыезду Папы i заклю-чэння канкардату: у канфлжце з Саюзам палякау Рыма-Ката-лiцкая Царква у Беларусi, нягледзячы на сваю сувязь з польскай дзяржавай i польсюм нацыянальным пытаннем, тры-мала нейтралiтэт. Наколькi доуга у рэжыма будзе магчымасць трымаць РКЦ у гэтым нейтралiтэце, пакуль цяжка сказаць. Але дзяржава працягвае ущск на рыма-каталщюх святароу, што па нацыянальнасщ з'яуляюцца палякамi, i у чарговы раз ад-мов^а у вiзах святарам Э. Смагу i А. Банькоускаму.41

Грэка-Каталiцкая Царква

Жыццё Беларускай Грэка-Kаталiцкай Царквы (БГКЦ) у 2009 г. разгортвалася вакол дзвюх штрыг: атрыманне свайго храма у Мiнску (тут яны спрабавалi звяртацца да дзяржавы); i атрыманне свайго ешскапа у Беларуа (тут яны правiлi кiраунiцтва Каталщкай Царквы). Нягледзячы на сваё досыць нявыгаднае становiшча, Грэка-Kаталiцкая Царква гуртуе вакол сябе колы нацыянальнай штэл^енцьп. У сярэдзiне красавiка яны звяр-нулiся да Прэзiдэнта з просьбай разгледзець магчымасць даз-волу пабудовы храма на месцы царквы Святога Духа у Верхнiм горадзе, якую адбудоуваюць для дзiцячай фiлармонii, звярнуу-шы увагу на тое, што за 19 год з дня адраджэння БГКЦ вершю

39 http://churchby.info/rus/news/2009/05/08-1/

40 http://churchby.info/bel/238/

41 http://churchby.info/bel/431/

так i не атрымам дазволу на пабудову храма у Мшску. Аднак на гэты лiст грэка-каталщюя вернiкi атрымал традыцыйную адмову42 — якраз пасля вяртання Прэзiдэнта з Ватыкана.

Ватыкан стау адрасатам шшага лiста грэка-каталiкоу Бе-ларусi. На гэты раз яго аутарамi сталi грэка-каталiцкiя свята-ры, i лют тычыуся пытанняу кананiчнай структуры БГКЦ.43 Аднак i на гэты лют адказ пакуль не быу атрыманы.

Калi абодва жаданнi грэка-каталiкоу спраудзяцца: яны ат-рымаюць свайго бюкупа, г. азн. будуць паунавартаснай цар-коунай структурай у кананiчным плане; а таксама калi у iх ат-рымаецца займець i свой храм, то, магчыма, гэта значна ума-цуе пазiцыi грэка-каталiцтва, прынамс сярод моладзi i нацыянальна-арыентаваная штэл^енцыь Грэка-Каталiцкая Царква можа стаць рэальным канкурэнтам — у маштабах ста-лiцы — для рыма-каталiкоу i праваслауных; нават рэальнай альтэрнатывай. Ладзячы богаслужэннi па-беларуску, гуртую-чы вакол сябе нацыянальную iнтэлiгенцыю, БГКЦ уяуляе яшчэ адну небяспеку для уладау, таму малаверагодна, што рэжым дазволщь ёй развiвацца.

Альтэрнатыунае праваслауе

Як удзельшк з'езду беларусау свету Мшск наведау лiдар Бе-ларускай Аутакефальнай Праваслаунай Царквы (БАПЦ) еп. Святаслау Лонгiн, якi таксама правёу высвячэнне новага свя-тара для БАПЦ у Беларусi. Аднак нi пра iмя святара, нi пра яго-ную дзейнасць практычна нiчога не паведамлялася. У той самы час менш актыунай зрабiлася дзейнасць Беларускай Народ-най Аутакефальнай Праваслаунай Царквы Б(Н)АПЦ, у пры-ватнасцi, святара Леашда Акаловiча, якi доугi час быу «тва-рам» беларускай апазщыь

Магчыма, на развiццё беларускага альтэрнатыунага пра-васлауя змогуць пауплываць падзеi ва Украiне, а канкрэтна тое, што Украшская Аутакефальная Праваслауная Царква (УАПЦ) пад юраунщтвам Мiтрапалiта Мяфода Кудракова звярнулася да Канстанцшопальскага Патрыярхата (КП) з просьбай прыняць iх у свiй склад, i у адказ на гэта Украiну

http://churchby.info/rus/news/2009/06/17-1/

http://carkva-gazeta.org/data/63/index.php?id = 8-2.php.

наведала дэлегацыя КП.44 Тым не менш, пакуль рана казаць пра магчымае умяшанне Kанстанцiнопаля ва украшсюя справы. Прынамсi агульнаправаслауная нарада у Шамбезi (Швей-царыя) дазваляе меркаваць пра паляпшэнне узаемаадносiнау памiж Kанстанцiнопальскiм i Маскоускiм Патрыярхатамi, таму чакаць iх нейкай канфрантацыi ва Украше не выпадае. Што тычыцца Kанстанцiнопальскага праваслауя, то у Беларуа таксама iснуе альтэрнатыуны i БАПЦ, i БПЦ «Грэка-правас-лауны рух» — беларусы за Kанстанцiнопальскi Патрыярхат45, якi узначальвае еп. Васiль Касцюк. Аднак гэты рух давол мар-гiнальны, пра што сведчаць i унутраныя супярэчнасцi, звяза-ныя з тым, што з яго выйшау блiжэйшы паплечнiк Касцюка свят. Сяржук Горбж.46

Беларуская Хрысщянская Дэмакратыя

Як адзначалася у прагнозах на 2009 г., гэты год стау годам партып БХД. Цягам году адбышся два устаноучыя з'езды партыi, але яна так i не была зарэпстраваная. Цiкавымi у да-чыненш да БХД у рэлiгiйнай сферы з'яуляюцца два сюжэты. Першы звязаны з затрыманнямi службай аховы парадку на фэсце у Будславе некаторых актывютау БХД, што распаусюд-жвалi бюлетэнь «Kрынiца». Другi — сюжэт перадачы БТ «Па-нарама» пра БХД, у яюм прыводзшся негатыуныя выказваннi розных рэлiгiйных дзеячау наконт дзейнасщ партыi, i ад яко-га вуснамi свайго чыноунiка урэшце дыстанцыявалася Бела-руская Праваслауная Царква.

Што тычыцца першага сюжэту, то затрыманнi адбывалiся простымi каталiцкiмi вернiкамi, што спарадз1ла адкрыты лiст Паула Севярынца да М^рапал^а Тадэвуша Kандрусевiча47, таму апошнi быу вымушаны досыць памяркоуна выказацца пра дзейнасць БХД.48 Тым не менш, в^давочна, што сярод ка-талжоу аутарытэт партыi досыць нiзкi, iх у партыi найменшы

http://churchby.info/rus/news/2009/09/30-1/

http://belpat.narod.ru.

Там жа.

http://sieviarynets.net/index.php?newsid=135.

http://old.bchd.info/modules.php?name = News&file = view&news_id = 3507.

44

45

46

47

адсотак — паводле статыстыю В^аля Рымашэускага, усяго 11 — 13%49, пры тым, што менавгга каталт традыцыйна лiчац-ца найбольш нацыянальна-арыентаванай канфесiяй у Бела-русi, а мнопя пытаннi сацыяльнай этыкi БХД i РКЦ з'яуляюц-ца даволi блiзкiмi. I нават адкрытая падтрымка некаторымi святармi БХД не павял1чвае аутарытэту партып сярод каталжоу.

БХД спрабуе таксама прадставщь, што мае падтрымку i сярод праваслауных, а большасць яе членау належаць да Праваслаунай Царквы. Насамрэч цяжка падлгчыць ступень падт-рымкi БХД у праваслауным асяроддз^ бо адкрыта яна не вы-казваецца. Варта адзначыць, што у вераснi 2009 г. адбылася важная падзея, пра якую ужо было згадана у параграфе, прыс-вечаным Праваслаунай Царкве, — выступ архiм. Аляксея Шынкевiча50, у якiм Праваслауная Царква дыстанцыявалася ад БТ i пазiцыi агульнапрапагандысцкай крытыкi БХД, аднак сцвярджаць пра нейкую падтрымку тут не выпадае. Сюжэт «Панарамы» быу скiраваны на тое, каб выбщь у БХД яе ас-ноуную сацыяльную базу — вершкау-хрысщян. Аднак, атры-маушы абарону ад Праваслаунай Царквы, БХД хутчэй выйг-рала.

Варта адзначыць, што калi БХД i далей будзе штэрпрэта-ваць падобную абарону ад Рыма-Каталщкай Царквы i Беларускай Праваслаунай Царквы як падтрымку партый, то, вера-годна, нават таюя выступы iерархау у абарону БХД могуць спынщца.

Прагноз

На 2010 г. у чарговы раз плануецца вiзiт Папы Рымскага у Беларусь, а таксама заключэнне канкардату з Рыма-Каталiцкай Царквой. Праца у гэтым накiрунку будзе весщся, аднак, хутчэй за усё, нiякiх вынiкау не будзе ш у першай, нi у другой справе. Тым не менш, цягам году да iх будзе прыцягнутая най-большая увага грамадскасцi, чым будзе карыстацца рэжым.

Што тычыцца Праваслаунай Царквы, то стасункi памiж ёй i беларускiм рэжымам будуць заставацца напружанымь Кал1

1нфармацыя, агучаная на з'ездзе парты1.

http://churchby.info/rus/news/2009/10/03-1/

Лукашэнка не зменщь сваёй стратэгп у дачыненнi да Царквы i не пойде на саступю у розных пытаннях, у т. л. памяншэння увап каталiкам i увядзення курсу «Асновы праваслаунай культуры» у школах, праграма якога ужо распрацаваная i лабiру-ецца Беларусюм Экзархатам разам з Мшютэрствам адука-цыi51, то гэтыя стасункi могуць пагоршыцца. Больш за тое, маг-чымыя некаторыя кадравыя змены у Беларускiм Экзархаце, памяншэнне яго аутаномнасщ ад цэнтра у Маскве.

Цягам 2010 г. будзе працягвацца дзейнасць БХД, у т. л. пра-ца з рознымi рэлiгiйнымi канфеаямь Верагодна, што гэта пры-вядзе да узмацнення цiску, асаблiва на тыя супольнасцi, якiя будуць звязаныя з дзейнасцю гэтай партыi.

У межах нарматыунай базы i прававыкарыстальнай прак-тыкi давядзецца чакаць новага ущску, звязанага з дзейнасцю мясцовых органау па iдэалогii, сетка яюх будзе узмацняцца у сувязi з выбарамi у мясцовыя Саветы.

http://www.nn.by/index.php?c = ar&i = 34744.