Научная статья на тему 'БАҲОДИҲИИ САМАРАНОКИИ ИҚТИСОДИИ ИСТИФОДАИ ЗАХИРАҲОИ ЗАМИН ВА ОБ ДАР НОҲИЯҲОИ ТОБЕЪИ ҶУМҲУР'

БАҲОДИҲИИ САМАРАНОКИИ ИҚТИСОДИИ ИСТИФОДАИ ЗАХИРАҲОИ ЗАМИН ВА ОБ ДАР НОҲИЯҲОИ ТОБЕЪИ ҶУМҲУР Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
1
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
самаранокӣ / захира / замин / об / ҳосилнокӣ / кишоварзӣ / истеҳсол / нишондиҳанда / истифодабарӣ. / эффективность / ресурс / земля / вода / урожайьность / сельское хозяйство / производство / ппоказатель / использование.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Ализода Тоҳир Саидаброн, Шарифов Зариф Раҳмонович

Дар доираи мақолаи мазкур андешаи илмии олимон оид ба равишҳои таҳқиқ ва баҳодиҳии истифодаи оқилонаи захираҳои замину об мавриди таҳлил қарор гирифта, маълум карда шуд, ки солҳои охир олимон ва коршиносони соҳа оид ба масоили истифодаи самарабахши захираҳои замину об дар соҳаи кишоварзии Ҷумҳурии Тоҷикистон таваҷҷӯҳи хоса дода истодаанд.Ҳамчунин, дар раванди таҳқиқот низоми нишондиҳандаҳои баҳодиҳии истифодаи захираҳои об мавриди истифода қарор дода шуда, муайян карда шуд, ки меъёри илман асоснокшудаи обёрии зироати кишоварзӣ дар давраи нашъунамо ва боришоти атмосферӣ умумӣ хоҳад буд. Ҳамзамон, ба исбот расонидашудааст, ки обдиҳӣ бо иловаи боришоти атмосферӣ, ки махсусан дар ноҳияҳои кӯҳии НТҶ дида мешавад, чун қоида набояд аз ҷамъи обистеъмолкунии зироати кишоварзӣ дар заминҳои обии кӯҳистон киштшаванда зиёд бошад. Бо мақсади баҳодиҳии самаранокии истифодаи захираҳои заминии ноҳияҳои тобеъи ҷумҳур системаи нишондиҳандаҳои ҷамъбастӣ, хусусӣ ва ёрирасон иборат аз бузургии ҳаҷми фоида, арзиши маҳсулоти истеҳсолшуда, истеҳсоли маҳсулот ба 100 гектар замини кишоварзӣ, ҳосилнокии зироатҳо, маҳсулнокии чорво, ҳаҷми истеҳсоли шир, гӯшт ба заминҳои кишоварзӣ, арзиши аслӣ, фондғунҷоиш ва меҳнатғунҷоиш муйян карда шуда, мавриди таҳлил ва хулосабарории илмӣ қарор дода шудааст. Дар натиҷаи таҳқиқоти илмӣ собит гардид, ки ҳиссаи заминҳои обёришаванда дар таркиби заминҳои умумии таъиноти кишоварзӣ дар ҷумҳурӣ 16,5 ва НТҶ бошад 7,9%-ро ташкил медиҳад ки ин зуҳурот дар шаҳру ноҳияҳои алоҳидаи тобеъи ҷумҳурӣ хеле ташвишовар арзёбӣ мегардад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ASSESSMENT OF THE ECONOMIC EFFICIENCY OF USING LAND AND WATER RESOURCES IN AREAS OF REPUBLICAN SUBORDINATION

В рамках данной статьи было проанализировано научное мнение ученых о подходах к исследованию и оценке рационального использования земельных и водных ресурсов, было отмечено, что в последние годы ученые и эксперты отрасли уделяют особое внимание вопросам эффективного использования земельных и водных ресурсов в сельском хозяйстве Республики Таджикистан. Также в процессе исследования была применена система показателей оценки использования водных ресурсов, и было установлено, что научно обоснованный критерий орошения сельскохозяйственных культур будет общим в период роста и атмосферных осадков. В то же время доказано, что орошение с добавлением атмосферных осадков, наблюдаемое, в частности, в горных районах РРП, как правило, не должно превышать общую сумму потребления воды сельскохозяйственными культурами, возделываемыми на горных орошаемых землях. С целью оценки эффективности использования земельных ресурсов районов республиканского подчинения была определена система сводных, частных и вспомогательных показателей, состоящая из величины прибыли, стоимости произведенной продукции, выпуска продукции на 100 га сельскохозяйственных угодий, урожайности сельскохозяйственных культур, продуктивности скота, объема производства молока, мяса на сельскохозяйственных угодьях, себестоимости, товарноматериальных запасов и трудоемкости, подвергнута научному анализу и обобщению. В результате научных исследований было установлено, что доля орошаемых земель в составе земель общего сельскохозяйственного назначения в республике составляет 16,5%, а в РРП-7,9%, что в отдельных городах и районах республиканского подчинения оценивается как весьма тревожное явление.

Текст научной работы на тему «БАҲОДИҲИИ САМАРАНОКИИ ИҚТИСОДИИ ИСТИФОДАИ ЗАХИРАҲОИ ЗАМИН ВА ОБ ДАР НОҲИЯҲОИ ТОБЕЪИ ҶУМҲУР»

4. Духаев А.Д. Совершенствование методов государственного регулирования структурно-инвестиционных процессов. - М.: Экономист, 2005 - 116 с.

5. Игонина Л.Л. Финансирование инвестиционной деятельности в Российской экономике. Дисс...д.э.н. 08.00.10. Москва 1999. С.292.

6. Лопатина И.Ю. Государственное регулирование инвестиционной сферы экономики / И. Ю. Лопатина, А. А. Запевалов, М. А. Малышевская, Ю. С. Яковенко // Сфера услуг: инновации и качество. - 2020. - № 48. - С. 6372.

7. Терехова Е.В. Некоторые финансово-правовые вопросы инвестиционной деятельности на макро - и микроуровне. // Вопросы экономики и права. - 2015. - № 10. - С. 13-20.

8. Турлай И.С. Влияние региональной экономической интеграции на привлечение прямых иностранных инвестиции. Монография. Москва 2016.с.88.

9. Яндарбаева, Л.А. Государственное регулирование инвестиционной деятельности в депрессивных республиках / Л.А. Яндарбаева, Н.Т. Эльгайтарова // Известия Кабардино-Балкарского научного центра РАН. -2018. - № 6(86). - С. 120-124.

10. Государственное регулирование инвестиции. https://scienceproblems.ru/.

11. Содиков, М. С. Современные тенденции и перспективы развития интеграционных связей стран ШОС / М. С. Содиков, М. Х. Данаева // Финансово-экономический вестник. - 2019. - № 3(19). - С. 137-145.

12. Содиков, М. С. Некоторые теоретические вопросы развития международной экономической интеграции / М. С. Содиков, Ф. Х. Фародов // Финансово-экономический вестник. - 2018. - № 4(16). - С. 20-27.

Маълумот дар бораи муаллиф:

Сафаров Илхом Нурмамадович - муаллими калони кафедраи фаъолияти бонкии Донишгоди давлатии молия ва иктисоди Точикистон. Сурога: 734067, Чумдурии Точикистон, ш. Душанбе, к. Нахимов 64/14. Тел.: + (992)918993363. E-mail: [email protected]

Информация об авторе:

Сафаров Илхом Нурмахмадович - старший преподаватель кафедры банковское дело Таджикского государственного финансово-экономического университета, Адрес: 734067, Таджикистан, г. Душанбе, ул. Нахимов 64/14, Телефон: + (992) 918993363. E-mail: [email protected]

Information about the author:

Safarov Ilhom Nurmakhmadovich - Senior Lecturer, Department of Banking, Tajik State University of Finance and Economies, Address: 734067, Tajikistan, Dushanbe, st. Nakhimov 64/14, Phone: + (992) 918993363. E-mail: [email protected]

УДК: 338.48 (575.3)

БАХ.ОДИХ.ИИ САМАРАНОКИИ ИКТИСОДИИ ИСТИФОДАИ ЗАХИРА^ОИ ЗАМИН ВА ОБ ДАР НО^ИЯ^ОИ ТОБЕЪИ ЧУМ^УР

Ализода Тохир Саидаброн Шарифов Зариф Рахмонович

Аннотатсия. Дар доираи маколаи мазкур андешаи илмии олимон оид ба равишдои тадкик ва бадодидии истифодаи окилонаи захирадои замину об мавриди тадлил карор гирифта, маълум карда шуд, ки солдои охир олимон ва коршиносони сода оид ба масоили истифодаи самарабахши захирадои замину об дар содаи кишоварзии Чумхурии Точикистон таваччуди хоса дода истодаанд.

Дамчунин, дар раванди тахкикот низоми нишондихандахои баходихии истифодаи захирахои об мавриди истифода карор дода шуда, муайян карда шуд, ки меъёри илман асоснокшудаи обёрии зироати кишоварзй дар давраи нашъунамо ва боришоти атмосферй умумй хохад буд. Дамзамон, ба исбот расонидашудааст, ки обдихй бо иловаи боришоти атмосферй, ки махсусан дар нохияхои кухии НТЧ, дида мешавад, чун коида набояд аз чамъи обистеъмолкунии зироати кишоварзй дар заминхои обии кухистон киштшаванда зиёд бошад.

Бо максади баходихии самаранокии истифодаи захирахои заминии нохияхои тобеъи чумхур системаи нишондихандахои чамъбастй, хусусй ва ёрирасон иборат аз бузургии хачми фоида, арзиши махсулоти истехсолшуда, истехсоли махсулот ба 100 гектар замини кишоварзй, хосилнокии зироатхо, махсулнокии чорво, хачми истехсоли шир, гушт ба заминхои кишоварзй, арзиши аслй, фондгунчоиш ва мехнатгунчоиш муйян карда шуда, мавриди тахлил ва хулосабарории илмй карор дода шудааст. Дар натичаи тахкикоти илмй собит гардид, ки хиссаи заминхои обёришаванда дар таркиби заминхои умумии таъиноти кишоварзй дар чумхурй 16,5 ва НТЧ, бошад 7,9%-ро ташкил медихад ки ин зухурот дар шахру нохияхои алохидаи тобеъи чумхурй хеле ташвишовар арзёбй мегардад. Вожахои калидй: самаранокй, захира, замин, об, хосилнокй, кишоварзй, истехсол, нишондиханда, истифодабарй.

Барои иктибос: Ализода Т.С., Шарифов З.Р. Баходихии самаранокии иктисодии истифодаи захирахои замин ва об дар нохияхои тобеъи чумхур / Т.С. Ализода, З.Р. Шарифов // Паёми молия ва иктисод. -2024. - No. 1(40). - С. 225-232

ОЦЕНКА ЭКОНОМИЧЕСКОЙ ЭФФЕКТИВНОСТИ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ЗЕМЕЛЬНЫХ И ВОДНЫХ РЕСУРСОВ В РАЙОНАХ РЕСПУБЛИКАНСКОГО ПОДЧИНЕНИЯ

Ализода Тохир Саидаброн Шарифов Зариф Рахмонович

Аннотация. В рамках данной статьи было проанализировано научное мнение ученых о подходах к исследованию и оценке рационального использования земельных и водных ресурсов, было отмечено, что в последние годы ученые и эксперты отрасли уделяют особое внимание вопросам эффективного использования земельных и водных ресурсов в сельском хозяйстве Республики Таджикистан. Также в процессе исследования была применена система показателей оценки использования водных ресурсов, и было установлено, что научно обоснованный критерий орошения сельскохозяйственных культур будет общим в период роста и атмосферных осадков. В то же время доказано, что орошение с добавлением атмосферных осадков, наблюдаемое, в частности, в горных районах РРП, как правило, не должно превышать общую сумму потребления воды сельскохозяйственными культурами, возделываемыми на горных орошаемых землях.

С целью оценки эффективности использования земельных ресурсов районов республиканского подчинения была определена система сводных, частных и вспомогательных показателей, состоящая из величины прибыли, стоимости произведенной продукции, выпуска продукции на 100 га сельскохозяйственных угодий, урожайности сельскохозяйственных культур, продуктивности скота, объема производства молока, мяса на сельскохозяйственных угодьях, себестоимости, товарно-материальных запасов и трудоемкости, подвергнута научному анализу и обобщению. В результате научных исследований было установлено, что доля орошаемых земель в составе земель общего сельскохозяйственного назначения в республике составляет 16,5%, а в РРП-7,9%, что в отдельных городах и районах республиканского подчинения оценивается как весьма тревожное явление.

Ключевые слова: эффективность, ресурс, земля, вода, урожайьность, сельское хозяйство, производство, ппоказатель, использование.

ASSESSMENT OF THE ECONOMIC EFFICIENCY OF USING LAND AND WATER RESOURCES IN AREAS OF REPUBLICAN SUBORDINATION

Alizoda Tohir Saidabror Sharifov Zarif Rahmonovich

Annotation. As part of this article, the scientific opinion of scientists on approaches to research and assessment of the rational use of land and water resources was analyzed; it was noted that in recent years, scientists and industry experts have been paying special attention to the issues of efficient use of land and water resources in agriculture of the Republic of Tajikistan.

Also, during the research process, a system of indicators for assessing the use of water resources was applied, and it was found that a scientifically based criterion for irrigation of agricultural crops will be common during the period of growth and precipitation. At the same time, it has been proven that irrigation with the addition of atmospheric precipitation, observed, in particular, in the mountainous regions of the DRS, as a rule, should not exceed the total amount of water consumption by agricultural crops cultivated on mountainous irrigated lands. In order to assess the efficiency of using land resources in regions of republican subordination, a system of summary, partial and auxiliary indicators was determined, consisting of the amount of profit, the cost of production, output per 100 hectares of agricultural land, crop yield, livestock productivity, volume of milk and meat production per agricultural land, cost, inventory and labor intensity, subjected to scientific analysis and generalization.

As a result of scientific research, it was found that the share of irrigated lands in the composition of general agricultural lands in the republic is 16.5%, and in the RRP - 7.9%, which in some cities and regions of republican subordination is assessed as a very alarming phenomenon.

Key words: efficiency, resource, land, water, productivity, agriculture, production, indicator, use.

Ty3opHmH Mact&ra. ,3,ap mapoHTH HMpy3a, HCTH^ogan caMapaHOKH 3axupaxou 3aMHH Ba 06 gap Ha3apua Ba aM&mau xo^arugopuH coxau KHmoBap30 MaB^en acocupo Kac6 MeHaMoag. Ham^axou hhxohh 6agacT0BapgaH KopxoHaxou KumoBap30, pymgu h^thmohm HKTHcogHH MHHTaKaxou MaM^aKaT a3 gypycr 6a pox MOHgaHH ucTH^ogau caMapaHOKHH o6y 3aMHH Bo6acTa acT. Eapon "HyMxypnn To^hkhctoh, kh KumBapu KaM3aMHH Ba axo^uam co^xou oxup py 6a a$30um acT, 3negKyHHH xa^MH ucTexco^H Maxcy^OTH KumoBap30 Ba caMapaHoK ucra^oga 6ypgaHH 3axupaxou 3aMHH Ba o6 xaMema Macbanaxou My6paMH TaxsuKOTH hjmh 6ok0 MeMOHag [3, c.3].

EuHo6ap hh, 3apypaTH TaxKHKOTH caMapaHOKHH HKTHcogHH HCTH^ogau 3axupaxou 3aMHH Ba o6, TaKMH^H paBaHgn o6 Ba 3aMHHucTH$oga6ap0, a3 OMyxTa HamygaHH ^aH6axou Ha3apuaB0 Ba aM&mu MymKH^OTH Ma3Kyp gap mapoHTH KyxucroH acocHoK Merapgag. Acocxou h^mhh 3aMHH Ba o6HCTH$oga6ap0 a3 moxhhth HRTHcogn Ba MaxcycuaTxou uppuraTCHa xaM^yH omhjh 6a^aHg6apgopHH xochotokhh 3upoaTxou KumoBap30 6oag ofo3 e6ag. A36acKH xoch^hokhh HKTHcogHH hh e oh 3aMHH 60 Ma^Myn yHcypxon xaM Ta6u0, 6uoflor0, xaM TapTn6n HKTHcog0, TexHHK0 Ba TexHonor0 MyafiaH Kapga MemaBag, Ta6nncT, kh TamKH^H 3aMHHgopuu o6epnmaBaHga 6oag xaMOH TaBp coxTa maBag, kh omh^h 06 6a TaMOMH ^y3ixo (yHcypxo) Taicnpn Myc6aT pacoHag. Th6kh hh Ta^a6oT 3apyp acT, kh TaMOMH Ma^Myn hh30mh o6epumaBaHgaH 3aMHHgop0 6a TaH3HM gapoBapga maBag.

MaKcagu MaKO^a a3 KopKapgu TaBcuaxou MeTog0 Ba aMa^0 oug 6a paBHmu MyafiaH HaMygaH Ba ap3e6nH HCTH^ogan caMapaHOKH 3axupaxou 3aMHH Ba 06 gap mapoHTH MHHTasaxou Kyxuu hoxhhh To6eiH TyMxyp0, u6opar Me6omag.

Tax^H^H TaxKHKOTxoH oxup Ba HampueT. ,3,ap MaBpngn 6axoguxuH caMapaHOKHH HCTH^ogau 3axupaxou 3aMHH Ba 06 aK Karop o^hmohh BaTaH0: Fa^ypoB X.r., nnpneB ^.C., BoxugoB B.B., fflapu^OB 3.P., HocupoB P., KygpaTOB P.P., K^aroMOB H.K., MupcaugoB A.E., A6ga^HM0B A., ffl. ^aB^aTaM, Эflмypоgов 3.X. fflapunoB H.O. Ba gurapoH TaxsHKOTH hjm0 aH^OM gogaaHg.

MyxTaBOH acocuH MaBog. ,3,ap mapoHTH pymgu HKTHcogu 6HcepmaK^aH 6o3op0 gap ^yMxypuu To^hkhctoh HgopaKyHHH gaB^arHH 3axupaxou 3aMHH Ba 06 gap ucTexco^OTH arpap0 6a TaBpu Ha3appac KocTa rapguga, 6a Koxumu xocraxe3HH xok, 6agmaBHH xorarn эк0fl0гнн 3aMHHx0H KumoBap30, a$30umu эpознaн 6og0 Ba 060, cap$H a3 Metep 3Hegu 06, BafipoHmaBHH HHmooTxoH o6pacoH OBapga pacoHg.

X,aMHH TaBp, 3aMHHgop0 gap mapoHTH uppuraTcua, paBaHgu MypaKKa6 Ba aroHau Taicupu MexHaT, BocuTaxoH ucTexconoTH TaiHHOTH KumoBap30 Ba HppuraTcHOHHM Me^HopaTHB0 6a 3aMHH 60 Mascagu 6agacT0puH MHKgopu 3Hegu Maxcy^OT a3 Boxugu MafigoH Me6omag. Hh ^o TaMOMH H0pa6uHHx0H arpoTexHHK0 Ba rngpoTexHHK0 60 xaMgurap a^OKaMaHg MemaBaHg.

TaiMHHH ucTH^ogau Huc6aTaH cap^aKopoHa Ba HKTucogHH 3axupaH 06 6apou uppuraTcua MyxHM ap3e60 MemaBag. Pe^au o6epupo 60 npuHcunu

«иловашавандагй» бояд баркарор кард. Ин маънои онро дорад, ки оби обёрикунанда ба китъахои обёришаванда ба боришоти атмосферй ба сифати иловакунанда дода мешавад. Баробари ин, меъёри илман асосноккардаи обёрй барои ин ё он зироати кишоварзй дар байни обистеъмолкунии барои давраи нашъунамо ва боришоти атмосферй умумй хохад буд. Обдихй бо иловаи боришоти атмосферй, ки махсусан дар нохияхои кухии НТЧ дида мешавад, чун коида набояд аз чамъи обистеъмолкунии зироати кишоварзй дар заминхои обии кухистон киштшаванда зиёд бошад.

Накши асосй дар баландбардории самараноки истифодаи замин дар шароити бавучудомада ба зиммаи давлат гузошта шудааст, барои ин бояд давлат барномаи максаднокро оид ба хифзи зироатхо тахия ва амалй созад, ба ихтисор ва истифодаи гайримаксадноки он рох надихад, ба тагйири шароити умумииктисодие, ки барои такрористехсолкунии васеъ

ва интенсификатсияи кишоварзй асос мебошанд, имконият фарохам орад, амалисозии бартарихои муносибатхои нави моликият ва механизми хочагидориро таъмин намояд.

Барои баходихии самаранокии истифодабарии захирахои замин системаи нишондихандахои чамъбастй, хусусй ва ёридиханда истифода мешаванд. Ба нишондихандахои чамъбастй: хачми фоида, арзиши махсулоти истехсолшуда, истехсоли махсулот ба 100 га замини кишоварзй, ба нишондихандахои хусусй: хосилнокии зироатхо, махсулнокии чорво, хачми истехсоли шир, гушт ба заминхои кишоварзй ва ба нишондодхои ёрирасон: арзиши аслй, фондгунчоиш, мехнатгунчоиш мансуб мебошанд [4, С.60].

Дамин тавр, дар кадами навбатии тахкикот нишондиханхои чамъбастй, хосилнокии зироатхоро дар НТЧ тахлил ва хулосагирй менамоем (чадвали 1).

Ч,адвали 1.-Таркиби нишондихандахои табии самаранок истифодабарии замин дар НТЧ ба хисоби миёна соли

2022

Шахру нохияхо Досилноки и галадонаги хо, с/га Истехсоли махсулоти растанй ба 100 га кишт, с Истехсоли гушт ба 100 га замини кишт, с Истехсоли гушти гусфанд ва буз ба 100 га замин, с Истехсоли сабзавот ба 100 га майдони кишт, т Истехсоли тухм бо 100 га кишти галладонагй , дона

Ч.Т, хамагй 30,9 1544,6 81,7 56,7 3745,4 251115 389068

аз он дар:

НТЧ, хамагй 24,2 2993,0 56,3 47,6 4508,1 299575

аз он дар:

Турсунзада 27,6 666,0 47,0 45,3 8110,5 384571

Дисор 27,8 784,0 88,8 78,1 4878,9 389296

Шахринав 22,4 580,0 48,8 52,2 7256,4 127600

Рудакй 18,8 901,6 61,89 48,5 4088,5 49787

Варзоб 12,3 502,4 19,1 17,8 538,0 1108777

Вахдат 35,9 1179,5 132,9 87,6 6174,0 110757

Файзобод 16,6 2242 33,2 37,4 2303,2 170154,2

Нуробод 14,0 5121,8 47,1 45,8 1356,6 177320

Сангвар 35,9 9474 40,7 35,6 807,1 430542

Рашт 23,2 11401,5 56,1 52,3 2012,5 430542

Точикобод 23,0 8501,3 88,9 90,3 1944,7 188919

Лахш 16,4 16252,7 21,1 37,6 291,1 138750

Рогун 12,7 1224,4 25,7 39,7 763,3 48297

Манбаъ: Мацмуи омори Кишоварзии Ч,Т. -Душанбе, 2023. -С.189 ва уисобуои муаллиф

Тахлили хосилнокии галладонагихо дар НТЧ нишон дод, ки дар ш. Вахдат ва н.Сангвор хосилнокй аз хисоби миёнаи чумхурй 14,5-17,7 % ва аз хисоби миёнаи НТЧ, мувофикан 45,9-5% зиёд аст.

Досилнокии галладонагихо дар хочагихои ш. Дисор (27,8 с/га), Турсунзода (27,6 с/га) аз хисоби миёна хочагихои НТЧ ба микдори 14,0-14,9 % зиёд аст. Самаранокии истехсоли галладонагихо дар ин нохияхо нисбатан баланд аст ва тачрибаи истехсоли онхо лоики

дасгирй мебошад. Дар шадру нодиядо новобаста аз шароити хуби табий досили ками галладонагй истедсол намудаанд. Досилнокии галладонагидо дар хочагидои шадру нодиядои Рогун 12,7 с/га, Варзоб 12,3 с/га, Нуробод 14,0 с/га, Файзобод 16,6 с/га, Лахш 16,4 с/га-ро ташикил дода, нисбати досилнокии миёнаи чумдурй 41,1-39,8% ва нисбати миёнаи НТЧ 50,827,5% кам аст. Аз ин хулоса мешавад, ки доло дар хочагидои НТЧ захираи зиёд намудани истедсоли галладонагй зиёд аст. Аз ин ру, родбарони хочагидоро зарур аст аз тачрибаи хочагидои пешкадам истифода карда, парвариши ин ва дигар зироатдоро дар асоси раванддои иноватсионй ба род монанд, ба масъалаи таъмини зичии нидол дар майдон, саривакт додани гизо, обмонй диккати зарур диданд.

Дар хочагидои НТЧ истедсоли картошка ба 100 га, гушт (аз руйи вазни зинда) ба 100 га, истедсоли гушти бузу гусфанд ба 100 га майдони умумии кишоварзй нисбат ба дисоби миёнай чумдури мувофикан 31,1-16,6% кам мебошад. Истедсоли гушт ба 100 га майдон дар хочагидои ш. Ваддат 132,9 Ч,адвали 2.-Таркиби нишондидандадои нисбии исти

сентнер, Дисор 88,8 сентнер, Рашт 56,03 сентнер, Точикобод 88,9 сентнер, Рудакй 61,9 сентнерро ташкил додаст, ки нисбатан нишондидандаи хуб аст. Истедсоли гушт дар хочагидои нодияи Варзоб 19,1 сентнер, Лахш 21,1 с, Рогун 25,7 сентнер ба 100 га замини кишоварзй баробар гардида, бедбудиро талаб мекунад. Кисми зиёди саршумори чорвои калони шохдор ва моли майда (бузу гусфанд) дар ихтиёри адолй аст, бинобар ин бояд ба масъалаи бедтар кардани зоти чорвои ондо, низоми хурока, назорати тиббии ветеренарй, таркиби гизонокй диккати махсус дода шавад. Дар ояндаи наздик бояд зоти чорвои калони шохдор ва бузу гусфанди адолй бедтар карда шуда, раванди афзоиши саршумор то дадде нигод дошта шавад. Рушди ин содаи даётан мудим бояд дар асоси раванддои инноватсионй ба род монда шавад ва дар ин асос самаранокии иктисодии ин сода таъмин карда шавад.

Дар чадвали 2 нишондидандадои нисбй ва чамъбастй самаранок истифодабарии заминро дар НТЧ, тадкик ва бадогузорй менамоем. даи самараноки замин (дисоби миёнаи солдои 2019-

Шадру нодиядо Диссаи заминдои кишоварзй дар майдони умумии замин,% Диссаи замини шудгоршаванда дар таркиби замини киштзори кишоварзй, % Диссаи зироатдои интенсивй дар таркиби майдони кишт, % Диссаи замини обёришаванда дар таркиби майдони замини киштзори кишоварзй, га Микдори ЧКШ ба дисоби 100 га киштзори кишоварзй, сар Микдори гусфанд ва буз ба дисоби 100 га киштзори кишоварзй, сар Саршумори паранда ба 100 га кишти галадонагидо, дона

Ч.Т, хамагй 26,0 18,0 45,7 16,5 65,0 158,0 2499

аз он дар:

НТЧ, хамагй 32,6 10,5 51,3 7,9 66,0 160 3933

аз он дар:

Турсунзода 58,4 10,9 68,1 9,8 61,4 152 1279

Дисор 74,3 17,0 47,4 16,1 102 175 3154

Шадринав 58,2 15,9 64,5 10,8 48 83 4098

Рудакй 73,6 13,8 60,30 7,0 57,0 93 2133

Варзоб 38,2 4,1 56,9 0,9 53,0 197 1086

Ваддат 25,9 14,6 53,6 12,3 84 165 9187

Файзобод 57,8 12,6 45,4 9,9 85 208 11789

Нуробод 60,5 5,7 31,9 3,3 56 174 5391

Сангвар 29,1 4,3 52,6 3,9 62,0 135 3004

Рашт 36,5 6,7 26,8 7,6 113 253 5382

Точикобод 30,8 13,4 27,3 9,7 86 305 3353

Лахш 22,1 6,2 14,6 5,2 28 133 4972

Рогун 66,4 6,7 68,3 0,018 53 218 1452

Манбаъ: Маумуи омори Кишоварзии Ч,Т. -Душанбе, 2023 вауисобуои муаллиф

229

Аз руйи хисоби мо хиссаи заминхои таъминоти кишоварзй дар мачмуи заминхои чумхурй ба 26,0%, дар НТЧ бошад 32,6%-ро ташкил медихад. Ин бузургй дар шахру нохияхои Рудакй 73,6, Дисор 74,3%, Рогун 66,4%, Нуробод 60,5%, Турсунзода 58,4% ва Шахринав 58,2% -ро ташкил медихад. Кисми зиёди худуди заминхои шахру нохияхои дар боло зикршударо заминхои таъиноти кишоварзй ташкил медихад, ки аз хисоби миёнаи чумхурй 2,8 маротиба ва нисбати хисоби миёна НТЧ 2,3 баробар зиёд аст. Чунин хачми зиёди заминхои таъиноти кишоварзй дар нохияхои зикршуда барои зиёд кардани хачми истехсоли махсулоти растанипарварй, саршумори чорво ба 100 га заминхои таъиноти кишоварзии мустахкам кардани бозори хуроки чорво, мусоидат намудааст. Дар ин шахру нохияхо хиссаи заминхои алафдарав ва чарогоххо нисбатан зиёд аст, ки барои рушди чорвои майда ва ба гардиши рушди заминхои кишоварзй бошад, мусоидат мекунад.

Диссаи замини шудгоршаванда дар таркиби замини киштзори кишоварзй дар чумхурй ба 18,0 % ва дар НТЧ ба 10,9 % баробар буда, ин нишондиханда дар нохияхои Варзоб 4,1 %, Сангвор 4,3 %, Нуробод 5,7 %, Рашт 6,7 %, Лахш 6,2 %-ро дар бар гирифта, аз хисоби

миёна НТЧ аз 36,2 то 61,0 %-ро ташкил медихад. Дар Рашт 29,8 %, Лахш 15,9 %, Рогун 59,7 %, Нуробод 54,8 %, Варзоб 34,1 % хиссаи заминхои умумии таъиноти кишоварзиро даштхо, чарогоххо, алафдарав ва чангалзорхо ташкил медихад, ки хосилнокии табии ин заминхо ба хисоби миёна 6-10 с/га аст. Дар ин минтакахо бояд аз нурихои маъданй ва дигар тадбирхои агротехникии инноватсионии ба зиёдшавии хосилнокии чарогоххо (алафдарав) мусоидаткунанда гузаронида шавад.

Диссаи заминхои обёришаванда дар таркиби заминхои умумии таъиноти кишоварзй дар чумхурй 16,5 ва НТЧ бошад 7,9%-ро ташкил медихад. Чунин холат дар шахру нохияхои алохидаи тобеъи чумхурй хеле ташвишовар аст. Масалан, дар нохияи Варзоб хиссаи заминхои обёришаванда 0,9 %, Рогун 0,1 %, Нуробод 3,3 %, Сангвор 3,9 %, Лахш 5,2 %-ро ташкил медихад. Дар ин нохияхо шумораи чашмахо кам нестанд ва бояд бо рохи ташкили обанборхои хурд масохати заминхои обй зиёд карда шавад.

Дар чадвали 3 нишондихандахои иктисодии истифодаи самараноки заминро дар шахру нохияхои Шахринав, Дисор, Турсунзода тахлил ва бахогузорй намудем.

миёна чумхурй аз 12,2% то 77,8% ва нисбати хисоби

Ч,адвали З.-Самаранокии иктисодии истифодаи замин (хисоби миёнаи солхои 2018-2022)

Нишондихандахо Дар нтч аз чумла дар

Турсунзода Шахринав Дисор

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Боздихии замин (БЗ=МУ:АЗ), сомонй 1,47 1,89 1,74 1,83

Замингунчоиш (ЗF=АЗ:МУ), сомонй 0,73 0,87 0,61 0,87

Арзиши МУ ба хисоби 1 га заминхои киштзори кишоварзй, сомонй 58353 117305 62117 84503

ДУ ба хисоби 1 га киштзори кишоварзй, сомонй 40847 82113,5 44724 59152

Даромади соф ба хисоби як га киштзори кишоварзй, сомонй 19323 25624 21631 24302

Фоида аз фуруши махсулот ба хисоби як га киштзори кишоварзй, сомонй 12621 15430 13632 14475

Манбаъ: ^исоб^ои муаллиф дар асоси маълумоти цамоати деуоди шщру ноуияуои Турсунзода, Шщринав ва

Хисор барои солуои 2018-2023 ицро карда шудааст.

Боздехи заминхо аз руйи махали умумии таксими арзиши замин ба хисоби миёна дар НТЧ 1,47 сомониро ташкил карда бошад, ин нишондиханда дар Шахринав 1,74, Дисор 1,83, Турсунзода 1,89 соминиро ташкил медихад. Яъне дар ин шахру нохияхо самаранокии истифодаи замин аз 18,4 % то 28,6% нисбати нишондоди миёнаи НТЧ зиёд аст.

Боздихии замин бо рохи таксими арзиши махсулоти умумй ба 1 га замин дар хочагихои нохияи Шахринав 62117 сомониро ташкил медихад, ки нисбати хисоби миёна НТЧ 6,4%, Турсунзода 2,0

баробар, Дисор бошад 44,8% зиёд аст. Дамин тавр, хамаи дигар нишондихандахои самаранокии истифодаи замин дар хочагихои шахри Турсунзода нисбати хисоби миёнаи хочагихои НТЧ хуб ба рох монда шудааст. Дар ин хочагихо имконияти зиёд намудани истехсоли махсулот бо рохи баланд бардоштани хосилнокии аз 1 га, зиёд кардани микдори растанй дар 1 га, рох надодан ба холигии замин дар вакти ташаккули зироатхо, риояи речаи обмонй, истифодаи натичаи технологияи инноватсионй, мавчуд аст.

Хамин тавр, замин ва об омили ивазнашавандаи истехсолот ва неъмати умумичамъиятй мебошад, ки барои чомеа зарур аст. Аз ин ру, тамоми кишри чомеа якчоя бо мацомоти ичроияи хокимияти давлатй дар шахру нохдя, чамоат ва дехахо истифодаи самараноки захирахои замину обро назорат, танзим ва таъмин намоянд. Дар хамин сурат захираи замин ва об дар минтакаихои кухии НТЧ, метавонад такрористехсолкунии васеъро тули солхои зиёд таъмин намояд.

Ба а^идаи мо дар шароити рушди муносибатхои бозорй амалишавии тадбирхои зерин ба истифодаи самараноки захирахои замин ва об дар НТЧ, мусоидат менамояд:

-чорй намудани тачрибаи чойгиркунии маълумот дар веб-сайти расмии вазорату идорахои дахлдор, оид ба заминхои истифоданашуда;

-чорй намудани тачрибаи чойгиркунии маълумот дар веб-сайти расмии вазорату идорахои дахлдор, оид ба хосилнокии зироатхои кишоварзй;

-такмили низоми хизматрасонй ва идораи захирахои об ва замини таъиноти кишоварзй, азназаргузаронии фаъолияти ассотсиатсияхои истифодабарандагони об;

-ташкили корхонахои саноатй оид ба истехсоли лулахо ва чуйборхои пластикии сабук,

рушди истехсоли агрегату насосхо;

-баланд бардоштани малака ва дониши кормандони шуъбахои ирригатсияи нохияхо ва рохбарони хочагихои фермерй оид ба истифодаи самараноки об хангоми обёрй, шустани заминхо, хамчунин истифодаи технологияхои кохишдихандаи сарфи об;

-обёрй намудани заминхои лалмии релефашан хамвор аз хисоби васеъсозии шабакахои обанборхо, дар заминаи таваччух ба сохтмони обанборхои аз сел хифзкунанда ва обанборхои сунъй;

-чоринамоии мархалавии механизмхои бозорй дар сохаи обистифодабарй, коидахои шарикии давлатию хусусй хангоми истифодабарии объектхои хочагии об;

-муайянкунии тартиби чуброни харочоти давлатй оид ба расонидани об аз тарафи обистифодабарандагон;

-ташкили мархалавии мучаххазгардонии обистифодабарандагон бо воситахои идора ва бахисобгирии об, тахия ва чоринамоии технологияхои истифодаи самараноки захирахои оби зеризаминй, пешгирии худсарона гирифтани об аз обхои зеризаминй барои кишоварзй ва истифодаи исрофкоронаи он.

АДАБИЁТ

1. Омори кишоварзии Чумхурии Точикистон. Мачмуаи оморй. Агентии омори назди Президента Чумхурии Точикистон. - Душанбе, 2023. -350с.

2. Дисоби солонаи чамоати деходи шахру нохияхои Турсунзода, Шахринав ва Х,исор барои солхои 20182023.

3. Шарипов И.О. Самаранокии истифодабарии захирахои замин ва об дар шароити бозор (дар асоси маводхои вилояти Хатлон). Дисс. барои дарёфти дарачаи илмии н.и.и. -Душанбе, 2021. -161 с.

4. Элмуродов З. Тахлили фаъолияти истехсолй дар корхонахои кишоварзй (китоби дарсй). - Душанбе: Ирфон, 2013. -116 с.

Маводи интернетй

5.https://www.stat.tj

6. 3 https ://www.zamin.tj

Маълумот дар бораи муаллиф (он):

Ализода Тох,ир Саидаброн - Донишгохи аграрии Точикистон ба номи Ш. Шохтемур, Докторант (PhD). СуроFа: 734003, Чумхурии Точикистон, ш. Душанбе, хиёбони Рудакй, 146. E-mail: [email protected] Tel./Fax.: (992) 55 8888 525

Шарифов Зариф Ра^монович-Донишгохи аграрии Точикистон ба номи Ш. Шохтемур, д.и.и., профессор, мудири кафедраи Бахисобгирии бухгалтерй ва аудит. СуроFа: 734003, Чумхурии Точикистон, ш. Душанбе, хиёбони Рудакй, 146. Tel./Fax.: (992) 905 00 44 00 Сведения об авторе:

Ализода Тохир Саидаброн - Таджикский аграрный университет имени Ш. Шохтемур, Докторант (PhD). Адрес: 734003, Республики Таджикистан, г. Душанбе, проспект Рудакй, 146. E-mail: [email protected] Tel./Fax.: (992) 55 8888 525

Шарифов Зариф Рахмонович-Таджикский аграрный университет имени Ш. Шодтемур, д.э.н., профессор, зав. кафедрой Бухгалтерского учета и аудит. Адрес: 734003, Республики Таджикистан, г. Душанбе, проспект Рудакй, 146. Tel./Fax.: (992) 905 00 44 00

Information about author:

Alizoda Tohir Saidabror - Tajik agrarian University named Shirinsho Shotemur, Doctor of PhD . Address: 734025, Republic of Tajikistan, Dushanbe, Rudaki Avenue, 146. E-mail: [email protected] Tel./Fax.: (992) 55 8888 525

Sharifov Zarif Rahmonovich -Tajik agrarian University named Shirinsho Shotemur, Doctor of Economics, Professor, head of the Department of Accouting and auditing Address: 734025, Republic of Tajikistan, Dushanbe, Rudaki Avenue, 146. Tel./Fax.: (992) 905 00 44 00

УДК: 338.24

МАБЛАГГУЗОРЙ БА РУШДИ «ЩТИСОДИЁТИ САБЗ» ДАР ШАРОИТИ МУОСИР

Давлатзода Абдулло Давлат

Дар мацола чанбадои назариявии ташаккули «ицтисоди сабз», маблаггузоридо ба рушди он дар шароити муосир дида баромада шудааст. Унсурдои асосии модели таъмини рушди устувори ицтисодй, чалби захирадои молиявй ба рушди ицтсиоди сабз ва омилдои таъсиркунанда ба истедсоли энергияи сабз мавриди омузиш ва тацлил царор гирифтааст. Инчунин тамоюли чалби бештари сармоягузоридо ба рушди устувори ицтисодиёт ва маблаггузоридои гайрибучетй ба «ицтисоди сабз» ва тачрибаи кишвардои рушкардаи ицтисодй дар самти бехдошти мудити зист дида баромада шудааст. Самтдои асосии маблаггузоридо ба рушди «ицтисоди сабз», татбици модели самаранокии рушди устувори ицтисодй дар Чумхурии Точикистон, дастгирии давлатии рушди «ицтисоди сабз» ва роддои кам намудани таъсири одамон ба мудити зист пешнидод гардидааст.

Калидвожадо: рушди устувор, «ицтисоди сабз», маблаггузоридо ба рушди «ицтисоди сабз», захирадои молиявй, чалби сармоягузоридо, дастгирии давлатй, беддошти мудити зист, ицтидори захиравй-табий. Барои иктибос: Давлатзода А.Д. Маблаггузорй ба рушди «ицтисодиёти сабз» дар шароити муосир / А.Д. Давлатзода // Паёми молия ва ицтисод. - 2024. - No. 1(40). - С. 232- 237.

ФИНАНСИРОВАНИЕ РАЗВИТИЯ «ЗЕЛЕНОЙ ЭКОНОМИКИ» В СОВРЕМЕННЫХ УСЛОВИЯХ

Давлатзода Абдулло Давлат

В статье рассматривается теоретические аспекты «зеленой экономики», финансирования их развития в современных условиях. Изучены основные элементы модели устойчивого развития, привлечения финансовых ресурсов в развитие зеленой экономики и производство зеленой энергии. Также рассмотрены тенденции привлечения инвестиций в устойчивое развитие экономики,привлечения внебюджетных финансирования в развитие «зеленой экономики» и опыт экономически развитых стран в сфере финансирования зеленой экономики. Предложены основные направления финансирования развитие «зеленой экономики», реализация модели эффективности устойчивого развития в Республике Таджикистан, государственная поддержка развитие «зеленой экономики» и способы снижения антропогенного воздействия на окружающей среды человечество.

Ключевые слова: устойчивое развитие, «зеленая экономика», финансирование развития зеленой экономики, финансовые ресурсы, привлечение инвестиций, государственная поддержка, охрана окружающей среды, природно-ресурсный потенциал.

FINANCING THE DEVELOPMENT OF A GREEN ECONOMY IN MODERN CONDITIONS

Davlatzoda Abdullo Davlat

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.