CC BY
25FTAXP 16.01.09
ЦАЗАЦТЬЩ Т1ЛД1К САНАСЫНДАГЫ «ЦОНАЦЖАЙЛЬЩ» КОНЦЕПТ1С1
А.Ж. Галымова1, А.МРахимова2 11- курс магистранты, 2 гылыми жетекшю PhD 12 I. ЖансYгiров атындагы Жетiсу мемлекеттiк университет^ Талдыкорган к., Казахстан
email: alima_97_kz@mail.ru
Конакжайлык казак халкынын санасындагы басты моральдiк норма ретiнде гасырлар бойы казак мэдениетiнiн калыптасуына взiндiк улес косты. Бул макалада казактын улттык санасындагы «конакжайлык» концептiсiнiн алатын орны мен мэнi талданып жазылды. ¥лттык санада «конакжайлык» угымынын алгаш кандай мэнге ие болганы жэне казiргi танда кандай мэнде колданылатыны талданды. Сондай-ак, макалада улттык салг-дэстYрдiн фразеологизмдерде квршс табуы карастырылды. Ягни, «конакжайлык» концепгiсiн ашатын бiрнеше фразеологизмдер жинакталып, топтастырылды. «Конакжайлыктын» казiргi казак халкынын санасындагы орны мен магынасы ассоциациялык эксперимент аркылы аныкталды.
Т}йт свздер: сана, улттыщ сана, т1лд1к сана, щонащжайлыщ, концепт, фразеологизм
Когнитивт лингвистика гылымынын басты категориясы саналатын «концепгiлер» аркылы тш мен сананын байланысы жYзеге асырылады. Концепт - сананын гiлдегi квршюш айкындайтын гiлдiк бiрлiк. Ол жеке адамнын гана емес, жалпы бiр улттын ДYниеганымын, санасын, ойлау ерекшелшн бейнелейдi. Бул жайлы галым А. Ислам былай дейдi: «Концепт дегенiмiз - улттык дYниеганымнын ыкшам да,терен магыналы дYниеганым кундылыктарын айкындайтын тшде кврiнiс тапкан кYPделi бiрлiгi. Эр улттын концептыер жYЙесiн дYниеганым кундылыктары курайды. Концептшер бiр-бiрiмен тыгыз байланыста болып, бiр-бiрiнен туындап отырады. Эр когамнын даму кезендерге сэйкес тш мен мэдениет иелерiнiн абстрактiлi концептыердг танып тYсiнуiнде взгерiстер болганымен, непзп мэдени, дYниетанымдык мэнi взгерiссiз урпактан-урпакка берiлiп отырады» [1; 136].
А.Б. Эмiрбекова да взiнiн аныктамасында концептiнiн белгiлi бiр улттын менталитетш таныта алатындыгын атап втедi. Ол: «Концепт дуниенщ кундылыктарын танытады; санадагы дYниенiн мэнiн бейнелейдi; тiл аркылы объективтенедц субъектiнiн бiлiми денгейiн танытады; белгш бiр улттын мэдени денгей мен менталитетiн кврсетедi; эрбiр улттын танымдык белгiлерiнiн мазмунын ажыратады; тулганын взiндiк танымдык стилiн айкындайды; концепт -адам тэжiрибесiндегi идеалды тYсiнiктiн ен кiшкене бiрлiгi; бiлiмдi тарату, сактау жэне оны вндеудiн непзп бiрлiгi; белгiлi бiр мэдени болмыстын негiзгi уясы»,- дейдi [2; 48].
Fалымдардын пiкiрiне CYЙенсек «концептi» аркылы бiз улттык тiлдiк сананы танып, айкындауымызга болады. Казак халкынын улттык санасын бейнелейтш бiрнеше концептiлер бар. Мысалы: «конакжайлык» концептiсi, «отбасы» концептю, «тек» концептiсi жэне т.б. Бул концептшер казак халкынын кYнделiктi турмысында ерекше орынга ие жэне казак халкын взге елден ерекшелейтiн улттык спецификага бай угымдар.
Казак халкынын санасында бурыннан калыптаскан манызды угымдардын бiрi -«конакжайлык» концептiсi. Ол - халыктын этникалык санасын, мшезш, ерекшелiгiн, тулгасын бейнелейтiн негiзгi концептшердщ бiрi. «Конакжайлык» концептiсi - жалпы барлык ултта кездесетiн, эмбебап, жалпыга тYсiнiктi угым. Бiрак бул концепт эр улттын санасы мен ойлауынын ерекшелiгiн танытады. Мэселен, казак халкында коллективизм басым болса, агылшындыктардын санасында индивидуализм басым, ал орыс халкында салыстырмалы индивидуализм басым келедi екен. Сол себепт агылшындыктардын квркем эдебиеттервде «to conduct the ladies to their rooms» (конактарды конак бвлмесше шыгарып салу); «all day long she stayed in her own room, her door bolted within» (ол куш бойы есшт кулыптап, вз бвлмесшен шыкпады) жэне т.б. мысалдарды кездестiруге болады [3; 344]. Ал казак халкына ужымдык сана тэн болгандыктан, конактан жвн сурап, конакпен энгiме-ДYкен куру жэне т.б. конак кутудщ манызды YДерiсi болып табылады.
Kora^aräbrnbi^ ¥Fымын тYсiнyдегi мэдени aйырмaшылыrçтaр мэдениетaрaлыrç коммyникaциядa елеyлi кедергiге ¥шырaтaды [4; 75]. Мэселен, rçaзiрri зaмaнFы фрaнцyз rçoFaмындaFы rçoнarçжaйлылыrç либерaлдыrç демокрaтия принциптерше негiзделген жеке жэне мемлекеттiк зaцдaрмен реттеледi. Олaр «rço^rç» деп бocrçындaрды (сaяси, зaцcыз, мигрaнттaр) aйтaды. Кeшi-rçoнFa rça^rc™ мемлекеттiк сaясaт бocrçындaрдьщ e3 ayмaFындa oлaрдьщ aзaмaттыrç aлyынa дешн ¥3arç eмiр CYPyiн rçaмтaмacыз етед^ coндaй-arç ж¥мыспен rçaмтy жэне eмiр CYPУ Yшiн мaтериaлдыrç жaбдыrçтaр беруд кeздейдi. Kaбылдayшы тaрaп келген rçornrçrça мaтериaлдыrç жaFдaй мен кeмек гарсеткенмен, oлaр rçoнarçтaрмен кoммyникaтивтiк бaйлaныcrça тYCпейдi. Yй иесi немесе rçaбылдayшы жarç rçoнarçпен мэдениетaрaлыrç rçaрым-rçaтынacrça тYCпегендiктен, rçoныcтaнyшы дa rçoFaмыньщ этникaлыrç нoрмaлaры бoйыншa ризaшылыrç бiлдiрy rçaжеттiлiriн сезiнбейдi [5, 325]. Б¥л ситyaциядaн rçoнarçжaйлыrç пен rçornrç ¥Fымдaрыньщ эр ¥лтга eзiндiк ерекшелiгiн бaйrçayFa бoлaды. Соц^й^, б¥ндaй rçornrç кYтy мен ^¥рмет кeрсетyде эр елдщ ¥CтaнFaн принциптерiн тYсiне бiлy мaцыздылыFы тyaды. Осындaй rçoFaмдa болып жaтrçaн ситyaциялaр мен eзгерiстер «Koнarçжaйлыrç» ¥Fымын rçaрacтырyды eзектендiре тYседi.
Ец aлFaш rçoнarçжaйлыrç ¥Fымы сaнaлы aдaм «Homo Sapiens» пaйдa бoлFaн кезде тyындaйды (https://ru.wikipedia.org/wiki/Гoстеприимствo). ОндaFы rçoнarçжaйлыrçтыц мarçcaты тобыр aрaсындa aзыrç-тYлiк Yшiн бoлaтын тaлaсты бoлдырмay. Сол себепт aдaмдaр тaбылFaн aзыrç-тYлiктi oртarç бeлiсiп, бiрге пaйдaлaнy YPДiсi пaйдa болды. ^ни «rçoнarçжaйлыrç» ¥Fымы aлFaшrçы кезде «тaбылFaн тaмarç пен aзыrç-тYлiктi бiрге бeлiсiп жеу» деген мaFынaFa ие бoлFaн.
Уarçыт eте келе aдaм сaнaсыныц жетiлyi мен rçoFaмдa дшнщ пaйдa 6олуы eмiрге деген кeзrçaрac пен оны rçaбылдayFa e3 эсерш тигiздi. ^ни, aдaм сaнaсындa «^om^aKmi^» ¥Fымы рyхaни сипaт aлып, тYрлендi. Дiн aдaмдaрды rçoнarçжaй бoлyFa Yндедi. ЯFни, дiнде «rçoнarçжaйлыrç» ¥Fымы жaнындaFЫFa кeмек кeрсетy, м¥rçтaж жaндaрды YЙге шarçырып тaмarçтaндырy, oлaрдыц rçaЙFы-rçaciретiн жещлдету, aлыс сaпaрдaн келе жaтrçaн жoлayшыFa ac ¥сынып, oлaрFa rçyamrn №iräay жэне т.б. мэнге ие болды.
Б.Н¥PДэyлетoвa rça3arç xaлrçыньщ caнacындaFы «rçoнarçжaйлыrç» жaйлы былaй дейдi: «^a3arç xan^^iR кoгнитивтiк oйлayындa rçornrç кeптеген xami^ra кездесе бермейтiн ерекше тaнымFa ие. ОFaн «^¥тты rçornrç келсе, ^ой егiз тaбaды», «rçornrç e3 нешбешмен келедi», «кырык;тыц бiрi -Кыдыр» тэрiздi мarçaл-мэтелдер дэлел бoлaды. «Атaцнaн rçornrç ¥лы», «rçoнaFы ырaзы бoлca, К^дай ырaзы» aфoризмдерiне негiз болып т¥рFaн ¥лттьщ aялыrç бiлiмдi былaйшa жYЙелеyге бoлaды: «aдaм бaлacыныц мarçcaты К^^йды ырaзы етy, K¥ДaЙFa жaзыrçты болып rçamay, егер rço^rç™ ырaзы rçылcaц, K¥Дaй дa caFaн ырaзы» немесе «aдaм бaлacы Yшiн e3rn дYниеге экелiп, бaFып-rçarçrçaн aтa-aнaдaн rç¥рметтi aдaм жо^. K¥рaндa: «aлдымен aтa-aнaцды, сосын тaFы дa aтa-aнaцды cыйлa» деген. Ал rçornrç aтa-aнaцнaн дa rç¥рметтi, ¥лы». Осы тYciнiктiц e3i rço^rç^iq rça3arç xaлrçыньщ лингвомэдени caнacындa rçaншaлыrçты мaцызды орын arara^m кeрcетедi» [б; 13б].
Kaзiргi rça3arç тшнщ тYciндiрме ceздiгiнде «Koнarçжaйлыrç» мaFынacын былaй тYciндiредi: «KoнaFyaрлыrç - rçoнarçжaйлыrç, меймaндocтыrç. Ka3arç cемьяcынa ерекше тэн aбзaл rçacиеттердщ бiрi - ежелден берi келе жaтrçaн rçoнaFyaрлыrç» [7; 359].
«Koнarçжaйлыrç» ceзi rça3arç™4 «rçornrç» ceзiнен шыrçrçaндыFын ескерсек, «rçornrç» тезше тYciндiрме ceздiкте екi aныrçтaмa береди Ол: 1. жoлayшылaп келе жaтып YЙге тYCкен aдaм, меймaн; 2. сый-сиятат кeрcетy Yшiн YЙге, елге aрнaйы шarçырылFaн aдaм [8; 517]. Сeздiкте бiрiншi aныrçтaмa «rçornrç» тезшщ шыFy тeркiнiн aйrçындaп т¥р. ^ни «rçornrç» ceзi «rçorn» деген етютштен жacaлып, YЙге к;онып шыFaтын aдaмды aтaп т¥р. Кeшпелi xaлыrçтaрдa жoлayшылaрFa aрнaлFaн aрнaйы rçornrç y^Í4 бoлмayынaн, жoлдa кезiккен YЙге rço^ кдлыпты caнaлFaн. Ал бiр тYнеп кететш жoлayшыны aдaмдaр «rçornrç» деп aтaп кеткен.
Эр ¥лт дYние, элем тyрaлы тYciнiктерiн тYрлi тiлдiк фaктiлер aрrçылы aнa тiлiнде кесш-шшед^ тYЙiндейдi. Сoндaй тiлдiк бiрлiктердiц бiрi - фрaзеoлoгизмдер. Фрaзеoлoгиялыrç бiрлiктерде rçoFaмньщ ¥лттьщ тaнымы мен rç¥ндылыrçтaры гартю тaбaды. ^a3arç тшшщ ceздiк rçoрындa «rçoнarçжaйлыrç» ¥Fымынa Karaera бiрнеше фрaзеoлoгизмдердi кездеcтiрyге бoлaды. Олaрдыц e3i rçomrç шarçырy, кYтy, ac берy, rçoнarçты rçaрcы aлy, ^orn^rça cый-cияпaт
кeрcетy мaFынacындaFы фрaзеoлoгизмдер бoлca, тaFы бiреyi rçoнarç пен YЙ иеciне rçaрaтылып aйтылFaн т¥рarçты œ3 тiркеcтер. Мыcaлы:
1. ^онакка шакыру мэнд1 фразеологизмдер : Дэм-ayыз типзу (rçoнarçrça шarçырды, дэм тaтты), есш [тeр] кeрcетy (rçoнarçrça шarçырды, дэм ayыз тигiздi), rçaзaн Ycтiнен тaмarçrça шarçырy
(арнап аспаFан тамакка шакыру туралы айтылады), сыбаFа тарту (eншiсiнe, Yлeсiнe ж болды), сый-сияпат кeрсeту (аса жоFары к¥Pмeттeп кYту);
2. Koнaкты Kapebi ялу, шыFapып сaлу мэцщ фpaзeoлoгизмдep: амандасып кауышты,
кушактасты (коштасып гарют^, кош алды, кYттi (карсы алды), кош болды (риза болды,
^нш толды), кошeмeт кeрсeттi [кылды, erri] кош тутты (шашбауын кeтeрдi; сый-курмeт жасады; курмeттeдi), к¥шаFын ашу [жайып карсы алды] (шын ыкыласы тYсiп, кeнпeйiлмeн карсы алды), сэлeм бeрдi (амандасты, саулык сурады), шYЙiркeлeсiп амандасты [сeйлeстi](eз ара энгiмeгe кiрiстi, сырласа жай-кYЙ сурасты);
3. Конлк куту мэнд1 фpaзeoлoгизмдep : ас кайырды (тамактан сон, нe бурын бата кылды), аска бакауыл болды (тамак бeлушi болды), ауылдын алты аузы (конак алдында ауыл адамынын эуeлi эн бастап бeру салты), аяFынан тiк турды (курмeт кeрсeттi, тeбeсiнeн тiк турып карсы алды), конаFын аткарды (мeйман кYттi), конаккэдe [кэдeсiн] iстeдi [кылды] (жатар мeзгiлдe, тeсeк салынар шакта конак орнынан турып, жай босатып, сыртка шыFатын салтын жасады), шай-суын ала жYгiрдi (шын пeйiлмeн кызмeт eттi,кYттi), шылбырына оралды (кYту, кызмeт кeрсeту);
4. KoMaKKa сый-сияпят жясяу, сыйляу мэцщ фpaзeoлoгизмдep: конак кэдe (YЙ дасшщ, ауылдык кeрсeткeн сый-курмeтiн лайык eрeуiнe каруы eтiп, конактын eз eнeрiн кeрсeту салты), сый тартты (курмeттeп тарту жасады), тарту тартты, тарту тараеты тартты (сый бeрдi, сый-сияпат кeрсeттi), шапан жапты (сыйлады), iзeт eiri (ибалык жасап, эдeп сактап, курмeт бiлдiрдi);
5. KoNaKKa кятысты яйтылятын фpaзeoлoгизмдep: аузынын салуы [салымы] бар (бул фраза, габ^, тамак Yстiнe кeлгeн кiсiгe айтылады), кадамы кутты [кайырлы] болды (телга куаныш экeлдi), конаFым, eз YЙiндi дe ойлай отыр (eзiннiн эл-шаманды байка, eзiндi eскeр; eз xалiндi, шама-шаркынды eскe ала отыр дeгeн маFынады), кудайы конак (жол-жeнeкeй тYCкeн конак, кeздeйсок кeлiп калFан жолаушы);
6. Yй иeсiнe кятысты яйтылятын фpaзeoлoгизмдep: алып ушкан (жeлiкпe кeнiлмeн eлпiлдeгeн), ас иeсiмeн тэттi ^й иeсiмeн бiргe тамак жeу маFынасында айтылып тур), кeн колтык, ^н eсiк (кeн пeйiл, бауырмал жан), ^н пeйiл (ашык кeнiл; колы ашык, мырза, сарандыFы жок (адам), кeнiлiн кимады (сeзiн жeргe тастамады, мeсeлiн кайтармады), конаFуар адам (дастарканы мол, жомарт кiсi), кош алушы (кошeмeтпeн кYтушi);
7. KoKaKKa жяйьь^ян дaстapхaнFa кятысты яйтылятын фpaзeoлoгизмдep: ас [дэм, тамак] ауыз тидi (дэм татты, аз Fана тамак шт1), аузын ку шeппeн CYрттi (бардьщ eзiн жок дeп, жокты да жок дeп, тып-типыл eiri), кара eт (нансыз, баска косымшасыз таза ex), конак асы (мeйманFа эзiрлeнгeн тамак), кур ауыз кeттi (дэм татпады,eштeнe iшпeдi), пышак ушынан ^сижн] ауыз тидi (жаЙFасып отырып журтшн бiргe жeмeй, табакка салуFа дайындап жаткан тамактан жYрe жeп rani), сорпаны кыдыртты (конакка сорпа усынды), табак тартты (табакка салып тамак этелд^;
S. MeтaфopaлaнFaн фpaзeoлoгизмдep: дYниeгe мeйман (адамнын дYниeдe уакытша eмiр CYрeтiнiн айтып тур), сeзгe конак бeрмeу (басканын сeзiн тындамай, бой бeрмeй, eзi сeйлeй бeру), табактас болды (дастарxандас болды, конакта бiргe болды);
И.А.Cтeрнин тiлдiк сананы когнитивт сананын бeлшeгi дeп eсeптeйдi. Fалым тiлдiк сананы зeрттeудiн жалFыз объeктивтi эдiсi рeтiндe ассоциативтi экспeримeнттi усынады. Онын кeмeгiмeн тiлдiк бiрлiктeрдi санада кайта жанFыртуFа жэнe олардын жумыс iстeу процeсiнiн (акпаратты тYсiну,сактау жэж т.б.) сипатын аныктауFа болатынын айтады [9; 26]. Осы тужырымды жпзге ала отырып, Алматы облысы, ТалдыкорFан каласынын турFындарынан «конакжайлык» уFымына ассоциациялык экспeримeнт жYргiзiлдi. Экспeримeнткe 19 бeн 35 жас аралыFындаFы 38 адам катысты, онын 18-i eр адам, ал 20-сы эйeл адам. Катысушылар «Конакжайлык дeгeн уFымды бiр сeзбeн калай тYсiндiрeр eдщ?» дeгeн сауаета 3 тYрлi ассоцияциясын жазды. Олар тeмeндeгi кeстeдe кeрсeтiлгeн:
1-Kecme. Тaлдыщapгaн щаласыныц m¥pгындapынъщ «Конащжайлыщ» угымына aссaцuaцuясы.
Деpекквзi: Авmapдыц ЩYpaсmыpуымен
№ «KoBa^aä^biK» сезше aссoциaциялap ep эйел бapлыFы
1 Мол дастарxан, ак дастарxан, жайылFан дастарxан, дастарxан жаю 6 10 16
2 Казакка тэн басты касиет; казак халкыныц к¥ВДылыгы, казак халкыныц рухани мэдениеп, казак халкыныц болмысы. 6 9 15
3 К¥рмет, сыйластык 10 5 15
4 Кецпешлд1к, кендж, дархан кещл, дархандык 2 8 10
5 Конак, мейман, конак куту 2 3 7
6 Мейр1мдшк, жанашырлык, ак кещлдшк 6 1 7
7 Эцпмелесу, танысу 4 1 5
8 Кул1мдеп карсы алу, жылы леб1з, жайдар мшез 3 2 5
9 Конак дэм, бешбармак, бауырсак 3 1 4
10 Сый-сияпат, саркыт, конак сый 1 3 4
11 Достык, б1рл1к 2 2 4
12 Колы ашык, жомарт 0 3 3
13 Жайлылык 1 2 3
14 Куаныш, жаксылык 1 1 2
15 Конак белме, конак уй 0 2 2
16 Керюу, бас косу 1 1 2
17 Молшылык 0 2 2
18 Ауыл 2 0 2
19 Куту, тосу, кешлу 2 0 2
20 Сэнд1 кшм 1 0 1
21 Агайын 1 0 1
22 Кепшшк 0 1 1
23 Карапайымдылык 1 0 1
24 Карсы алу 0 1 1
Эксперименттщ нэтижесшде кеп таралган ассоциациялар: «мол дастархан», «казак халкына тэн басты гаснет», «к¥рмет», «кецпейшдш», «конак», «мейiрiмдiлiк» жэне т.б. Эр ассоциация адамньщ санасында сакталган акпараттармен байланысты. Мэселен, «мол дастархан» тiркесi санада «конакжайлык» ¥гымыныц ец бастапкы тYсiндiрмесiмен, ягни «тамакты бiрiгiп, белiсiп колдану» магынасында сакталган. Сол себептi «дастархан» - «конакжайлык» ¥гымыныц айрылмас мацызды белт.
«К¥рмет» - ассоциациясы «конакжайлык» концептюшщ жаца мэнге иеленгендiгiн керсетедi. Ягни «конакка шакыру», «конак кYту», «конак болу», ол Yлкен к¥рметтщ белпс болып саналады. Казак халкыныц санасында адамдар конакка ездерi сыйлайтын, к¥рметтейтш адамды конак етiп арнайы шакырады. Конакка шакыру Yй иесшщ мейманга керсеткен жылы лебiзi жэне к¥рмет белгiсi болып табылады.
Талдыкорган каласыныц т^ргындарыныц санасында кецпешдщк конак шакырып отырган Yй иесiне катысты айтылатын сез жэне оган тэн касиет екенi керсетiледi. Кецш кец адамдар конагуар келетiнiн де атап етедь
«Конак», «мейман» ассоциациясы - синоним сездер. Олар - «конакжайлык» концептюш ашатын ец мацызды микроконцептi.
«Мейiрiмдiлiк» ассоциациясы санада калган дiни тYсiнiктермен байланысты. Казактыц тiлiнде «к¥дайы конак» сез тiркесi бар. Ол - аяк-асты алыс жолдан жолаушылап келген конак. Оны казактар К¥дай айдап алып келген деп сенiп, оган мейiрiмдiлiк керсетiп, тамактандырып, шелiн басып, кемектесiп кYткен. Алынган ассоцияция аркылы б¥л дiни тYсiнiк бiздiц санамызда элi кYнге дейiн сактталганын байкауга болады.
«Конакжайлык» концептiсiн ашатын тагы бiр ассоциация - «казак халкына тэн басты касиет». Б¥л ассоциация ¥лттык санада «конакжайлык» ¥гымыныц мацыздылыгын дэлелдейдi. Себебi кешпелi казак халкыныц тYсiнiгiнде «конакжайлык», «конак кYту», «конакты сыйлау» жэне т.б. ¥гымдар мацызды роль аткарып, элi кYнге дешн ¥лттык ерекшелiктi бейнелеп т¥р. Казактыц конакжайлыгы оныц мол дастарханымен, YЙ иесiнiц конакка деген шексiз мейрiмдiлiгiмен, кец кецiлiмен, аскан к¥Pметiмен кершю табады.
Сонымен эксперименттщ нэтижесшде, rça3ipri казак халкыныц санасында «конакжайлык» угымы ец алгашкы магынасын сактап жэне жаца мэнге ие болып, тYрленген деп корытындылауга болады. «Конакжайлык» уакыт пен адам санасындагы взгерiстер аркылы жаца сипатка ие болган. Санадагы взгерiстер адам тшнде де, свзiнде де квршю тауып тур.
ПайдаланылFан эдебиеттер
1 Ислам А. ¥лттык мэдениет контекандеп дуниенщ плдак суреп: Фил.гыл.док.дис. - Алматы, 2004 . -340 б.
2 Эм1рбекова А.Б. Концептшк курылымдардыц поэтикалык мэтщдеп вербалдану ерекшелжтерг Филол. гыл. канд. дис. - Алматы, 2006. - 125 б.
3 Альжанова А.О. Концепт «гостеприимство» как социолингвокультурный феномен. Л.Н. Гумилев атындагы Е¥У хабаршысы. № 1 (92). 2013
4 Афинская З.Н. Сопоставительный анализ культурно мотивированных понятий. Intellectual potential of the XXI century. - Sworld. 10-22 November 2015
5 Moro R. Heidenreich F. «La maigreur de l'hospitalité contemporaine», L'Autre 3/2016 (Volume 4), p. 450.
6 Нурдэулетова Б.И. Когнитивтж лингвистика. -Алматы: Асыл кггап, 2010.
7 Казак тшнщ тYсiндiрме свзд^Ь^Далиев.-Алматы: Мемлекетпк тiлдi дамыту институты, 2014.-728 б.
8 Казак тшнщ тYсiндiрме свздiгi/ Т.Жанраков. - Алматы: Дайк-Пресс, 2008.- 968 б.
9 И.А. Стернин (и др.) Языковое сознание жителей Воронежа: Монография. - Воронеж, 2010 г. - 250 стр.
10 Чжан Мянь. Этнокультурные константы концепта «гостеприимство» в русской и китайской фразеологии. Вестник Башкирского университета. 2015. Т. 20. №4, 1400 стр.
11 https://ru.wikipedia.org/wiki/Гостеприимство
12 Славянская концептосфера в сопоставительном освещении: лексикон/ под ред. Е.Е Стефанского. -Самара: Самар. гуманит. акад., 2011. - 458 с.
КОНЦЕПТ «ГОСТЕПРИИМСТВО» В КАЗАХСКОМ ЯЗЫКОВОМ СОЗНАНИИ
А.Ж. Галымова, А.М. Рахимова 1 магистрант I курса, 1 научный руководитель, PhD, 1,2 Жетысуский государственный университет имени И. Жансугурова, г. Талдыкорган
email: alima_97_kz@mail.ru Гостеприимство как одна из норм казахской морали формировало казахскую культуру на протяжении многих веков. В данной статье проанализировано значение концепта «гостеприимство» в казахском национальном сознании. В статье исследуются проблемы отражения национальных традиций во фразеологической картине мира. Анализируются особенности представления концептосферы «гостеприимство» на примере фразеологизмов. Были собраны и сгруппированы по значению несколько фразеологизмов, раскрывающих концепт «гостеприимство». Современное значение концепта «гостеприимство» определено ассоциативным экспериментом.
Ключевые слова: сознание, национальное сознание, языковое сознание, гостеприимство, концепт, фразеологизм
THE CONCEPT "HOSPITALITY" IN THE KAZAKH LANGUAGE CONSCIOUSNESS
А. Zh. Galymova, A.M. Rakhimova 1 master student 2 research supervisor, PhD 1,2 Zhetysu state university named after I. Zhansugurov, Taldykorgan, Kazakhstan
email: alima_97_kz@mail.ru Hospitality as one of the norms of Kazakh morality has shaped Kazakh culture throughout its history. This article is about the concept of hospitality in the Kazakh national consciousness. The article is also devoted to the study of language conceptualization of the hospitality, an important factor of human life, on the material of phraseological units on Kazakh language. Several phraseological units were collected and grouped according to their meaning, that reveal the concept of «hospitality». The modern meaning of the concept of hospitality is determined by the association experiment.
Key words: consciousness, national consciousness, language consciousness, hospitality, concept, phraseological units
Редакцияга 18.03.2019 кабылданды.
