Научная статья на тему 'АСОСҲОИ НАЗАРИЯВИИ ТАШАККУЛЁБИИ ИҚТИДОРИ СОДИРОТӢ ДАР ШАРОИТИ МУОСИР'

АСОСҲОИ НАЗАРИЯВИИ ТАШАККУЛЁБИИ ИҚТИДОРИ СОДИРОТӢ ДАР ШАРОИТИ МУОСИР Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
1
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
иқтидор / содирот / иқтидори иқтисодӣ / иқтидори содиротӣ / содирот / воридот / тавозуни тиҷорати хориҷӣ / диверсификатсия / саноатикунонии босуръат. / потенциал / экспорт / экономический потенциал / экспортный потенциал / экспорт / импорт / внешнеторговый баланс / диверсификация / ускоренная индустриализация.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы —

Дар мақолаи мазкур ҷанбаҳои назариявии ташаккули иқтидори содиротӣ мавриди пажӯҳиш ва баррасӣ қарор гирифтааст. Аз ҷониби муаллиф муҳиммият ва саривақтии таҳқиқи ин категория, таъсири назарраси он дар тавсеаи гардиши тиҷорати хориҷӣ ва дар умум ба иқтисоди миллӣ таҳқиқ гардида, заминаҳои меъёриву қонунгузории татбиқ ва амалисозии он асоснок карда шудааст. Муаллиф исбот намудааст, ки новобаста аз таваҷҷӯҳи калони мутахассисон нисбат ба масъалаи зерин, иқтидори содиротӣ категорияи мураккаб, доманадор ва тибқи як қатор самтҳо ба таври кофӣ мавриди таҳқиқ қарор нагирифта мебошад. Ба ақидаи муаллиф, амалисозӣ ва тавсеаи иқтидори содиротӣ боиси рақобатпазир гардидани молу маҳсулотҳои ватанӣ дар бозорҳои ҷаҳонӣ гардида, боиси таъсиси корхонаҳои нави истеҳсоливу хизматрасонӣ, истеҳсоли маҳсулоти саноатии ба содиротнигаронидашуда мегардад. Муаллиф исбот намудааст, ки маҳз тавсеаи иқтидори содиротӣ метавонад, дар амалисозии саноатикунонии босуръати кишвар таккони ҷиддӣ бахшида, натиҷаи он воридшавии асъори хориҷӣ ба кишвар, қависозии тавозуни тиҷорати хориҷии он, афзоиши сармоягузориҳои ватаниву хориҷӣ мегардад. Дар маҷмӯъ, муаллиф дар ҳошияи омӯзиши ҷанбаҳои назариявии ташаккули мафҳуми иқтидори содиротӣ тавсияҳои худро пешниҳод намудаааст, ки метавонанд дар таҳқиқи асосҳои назариявии ин категория таъсири мусбӣ расонанд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THEORETICAL BASES OF EXPORT POTENTIAL FORMATION IN MODERN CONDITIONS

В данной статье изучены и обсуждены теоретические аспекты формирования экспортного потенциала. Автором исследована актуалность и своевременность исследования данной категории, ее существенное влияние на расширение внешней торговли и национальной экономики в целом, а также обоснованы нормативные и законодательные основы ее реализации. Автор доказывает, что, несмотря на большое внимание специалистов к данному вопросу, экспортный потенциал представляет собой сложную, многогранную категорию и недостаточно исследован по ряду направлений. По мнению автора, реализация и расширение экспортного потенциала приведет к повышению конкурентоспособности отечественных товаров и продукции на мировых рынках, способствует созданию новых производственных и сервисных предприятий, выпуску промышленной продукции, предназначенной для экспорта. Автор доказал, что расширение экспортного потенциала может дать серьезный толчок ускоренной индустриализации страны, результатом чего является приток иностранной валюты в страну, укрепление ее внешнеторгового баланса, увеличение внутренных и иностранных инвестиции. В целом автор представил свои рекомендации в рамках изучения теоретических аспектов формирования понятия экспортного потенциала, которые могут оказать положительное влияние на исследование теоретических основ данной категории.

Текст научной работы на тему «АСОСҲОИ НАЗАРИЯВИИ ТАШАККУЛЁБИИ ИҚТИДОРИ СОДИРОТӢ ДАР ШАРОИТИ МУОСИР»

УДК: 331.41 (575.3)

АСОСХ.ОИ НАЗАРИЯВИИ ТАШАККУЛЁБИИ ЩТИДОРИ СОДИРОТЙ ДАР ШАРОИТИ МУОСИР

Собиров Исмоил Абдусабурович

Аннотатсия. Дар мацолаи мазкур цанбауои назариявии ташаккули ицтидори содироти мавриди пажууиш ва барраси царор гирифтааст. Аз цониби муаллиф мууиммият ва саривацтии тауцици ин категория, таъсири назарраси он дар тавсеаи гардиши тицорати хорицй ва дар умум ба ицтисоди милли тауциц гардида, заминауои меъёриву цонунгузории татбиц ва амалисозии он асоснок карда шудааст. Муаллиф исбот намудааст, ки новобаста аз таваццууи калони мутахассисон нисбат ба масъалаи зерин, ицтидори содироти категорияи мураккаб, доманадор ва тибци як цатор самтуо ба таври кофи мавриди тщциц царор нагирифта мебошад. Ба ацидаи муаллиф, амалисози ва тавсеаи ицтидори содироти боиси рацобатпазир гардидани молу маусулотуои ватани дар бозоруои цауони гардида, боиси таъсиси корхонауои нави истеусоливу хизматрасони, истеусоли маусулоти саноатии ба содиротнигаронидашуда мегардад. Муаллиф исбот намудааст, ки мауз тавсеаи ицтидори содироти метавонад, дар амалисозии саноатикунонии босуръати кишвар таккони цидди бахшида, натицаи он воридшавии асъори хорици ба кишвар, цависозии тавозуни тицорати хориции он, афзоиши сармоягузориуои ватаниву хорици мегардад.

Дар мацмуъ, муаллиф дар уошияи омузиши цанбауои назариявии ташаккули мафууми ицтидори содироти тавсияуои худро пешниуод намудаааст, ки метавонанд дар тауцици асосуои назариявии ин категория таъсири мусби расонанд.

Калидвожщо: ицтидор, содирот, ицтидори ицтисоди, ицтидори содироти, содирот, воридот, тавозуни тицорати хорици, диверсификатсия, саноатикунонии босуръат.

Барои ицтибос: Собиров, И. А. Асосуои назариявии ташаккулёбии ицтидори содироти дар шароити муосир /И. А. Собиров, //Паёми молия ва ицтисод. - 2024. - N0. 2.1(41). - С. 208-215.

ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ФОРМИРОВАНИЯ ЭКСПОРТНОГО ПОТЕНЦИАЛА В СОВРЕМЕННЫХ УСЛОВИЯХ

Собиров Исмоил Абдусабурович

Аннотация. В данной статье изучены и обсуждены теоретические аспекты формирования экспортного потенциала. Автором исследована актуалность и своевременность исследования данной категории, ее существенное влияние на расширение внешней торговли и национальной экономики в целом, а также обоснованы нормативные и законодательные основы ее реализации. Автор доказывает, что, несмотря на большое внимание специалистов к данному вопросу, экспортный потенциал представляет собой сложную, многогранную категорию и недостаточно исследован по ряду направлений. По мнению автора, реализация и расширение экспортного потенциала приведет к повышению конкурентоспособности отечественных товаров и продукции на мировых рынках, способствует созданию новых производственных и сервисных предприятий, выпуску промышленной продукции, предназначенной для экспорта. Автор доказал, что расширение экспортного потенциала может дать серьезный толчок ускоренной индустриализации страны, результатом чего является приток иностранной валюты в страну, укрепление ее внешнеторгового баланса, увеличение внутренных и иностранных инвестиции. В целом автор представил свои рекомендации в рамках изучения теоретических аспектов формирования понятия экспортного потенциала, которые могут оказать положительное влияние на исследование теоретических основ данной категории.

Ключевые слова: потенциал, экспорт, экономический потенциал, экспортный потенциал, экспорт, импорт, внешнеторговый баланс, диверсификация, ускоренная индустриализация.

THEORETICAL BASES OF EXPORT POTENTIAL FORMATION IN MODERN CONDITIONS

Sobirov Ismoil Abdusaburovich

Annitation: This article studies and discusses theoretical aspects of export potential formation. The author investigates the relevance and timeliness of the study of this category, its significant impact on the expansion of foreign trade and the national economy as a whole, and substantiates the normative and legislative basis for its realization. The author proves that, despite the great attention of specialists to this issue, export potential is a complex, multifaceted category and is insufficiently researched in a number of directions. According to the author, the realization and expansion of export potential will lead to an increase in the competitiveness of domestic goods and products in world markets, promotes the creation of new manufacturing and service enterprises, the production of industrial products intended for export. The author proved that the expansion of export potential can give a serious impetus to the accelerated industrialization of the country, resulting in the inflow of foreign currency into the country, strengthening its foreign trade balance, increasing domestic and foreign investment.

In general, the author presented his recommendations within the framework of the study of theoretical aspects of the formation of the concept of export potential, which can have a positive impact on the study of the theoretical foundations of this category.

Keywords: potential, export, economic potential, export potential, export, import, foreign trade balance, diversification, accelerated industrialization.

Гузориши масъала. Дар шароити исло^от^ои бозории иктисодиёти Ч,умхурии Точикистон масъалаи баланд бардоштани иктидори содиротии иктисодиёти миллй ва интихоби самт^ое, ки рушди имконият^ои содиротиро таъмин менамоянд, мухдм мегардад. Дар Стратегияи миллии рушди Ч,умхурии Точикистон барои давраи то соли 2030 афзоиши минбаъдаи исте^солоти содиротй ва диверсификатсияи он ^амчун вазифаи асосии иктисодиёт муайян шудааст. Дар ин замина омузиши масъалаи иктидори содиротии Точикистон ва та^ияи тавсия^о оид ба такмили минбаъдаи он ни^оят му^им аст. Иктидори содиротии иктисоди миллй, нишонди^андаи ракобатпазирии он дар бозор^ои чадонй ба назар мерасад ва кобилияти давлатро барои содироти захирахои мавчуда ва ё молу хизматрасони^о ба он^о инъикос менамояд. Вобаста ба ин, раванд^ои ташаккул ва рушди иктидори содиротии иктисодиёти миллй чанбаи му^ими стратегии рушди онро ташкил меди^анд.

Тахлили тахкикотхои охир ва нашриёт. Вобаста ба мавзуи таздикотии мазкур олимон аз кабили Люлков Р.Н., Шнайдер О.В., Е.А.Батурина, А.В.Светсих, Дружкина М.А., Б.А. Райзберг, Д.А.Фокина, Шум Н.М., М.П. Логинов, Ю Токарев ва дигарон кор^ои илмй анчом додаанд.

Максади макола - муайян намудани асос^ои назариявии ташаккулёбии иктидори содиротй дар шароити муосир ба хисоб меравад.

Мухтавои асосии мавод. Новобаста аз таваччу^и калони мутахассисон нисбат ба масъалаи зерин, иктидори содиротй категорияи мураккаб,

доманадор ва тибки як кагор самтхо ба таври кофй мавриди тахкик карор нагирифта мебошад. Дар адабиёти иктисодй ва маводхои маъмурй шархи ба таври умум эътирофгардидаи мохият ва мазмуни категорияи зерин вучуд надошта, инчунин усулхои расмии арзёбии онро низ пайдо намудан номумкин аст.

Барои муайянсозии мафхуми "иктидори содиротй", зарур аст, пеш аз хама ба чунин мафхумхо ба монанди "иктидор", "содирот", "иктидори иктисодй" ва "иктидори содиротй" таваччух зохир намоем. Одатан, иктидор захирахои мавчуда ва имкониятхои истифодаи онхоро дар бар мегирад, яъне он чизе, ки ба даст омадааст ва чй имконпазир аст.

Дар илми иктисод ва адабиёти дахлдор мафхуми иктидор ба таври васеъ истифода мешавад. Дар айни замон, амалан ягон объекте нест, ки мафхуми иктидор нисбат ба он истифода карда нашавад. Мо пайваста бо иктидори хочагии миллй, иктисодй, зехнй, инноватсионй, захирахои табий, илмию техникй, кадрй, истехсолй, кишоварзй, инфрасохторй, иттилоотй, ташкилй ва бисёр намудхои дигари иктидор ру ба ру мешавем. Дар Энсиклопедияи иктисодй "... иктидор (аз калимаи лотинии «potentia» - кувва, тавоной) хамчун захирахои дар ихтиёри субъекти хочагидор мавчудбуда, сохтори муносиби онхо ва кобилияти истифодаи окилонаи онхо барои ноил шудан ба максади муайяншуда муайян шудааст[16]. Маъмултарин таърифи пазироигардидаи ин мафхум, чунин мебошад: "иктидор - ин захирахо, воситахо, манбаъхои мавчуда мебошад, ки онхоро

ба кор андохтан, сафарбар кардан ва инчунин барои татбики накша, халли мушкилот, ноил шудан ба хадафхои муайян, имкониятхои шахс, давлат ва чомеа дар сохаи муайян истифода бурдан мумкин аст»[6]. Дар назарияи иктисодй иктидор мачмуи воситаю имкониятхои мавчуда дар хар як соха муайян карда мешавад, вале дар айни замон истилохи «иктидор» имкони мавчударо нишон медихад, на татбики онро. Инчунин, дар адабиёти иктисодй як катор шарххои мафхуми иктидор низ вучуд дорад (ниг.ба чадвали 1.).

Х,амин тавр, ба андешаи муаллиф, зери мафхуми иктидор, тавсифи низоме фахмида мешавад, ки дорои уфуки вакт буда, хамчун имкониятхои вокеии низом дар асоси захирахо ва алокахои мавчуда, инчунин имкониятхои эхтимолй, ки хангоми тагйир додани мухити беруна/дохилй амалй карда мешаванд муайян карда мешавад.

Мафхуми содирот дар санадхои маъмурй оид ба фаъолияти тичорати хоричии мамлакат муайян карда шудааст. Х,амин тавр, дар Крнуни Ч,умхурии Точикистон «Дар бораи танзими давлатии фаъолияти тичорати хоричй» - содирот хамчун баровардани молхо, корхо, хизматрасонихо, натичахои фаъолияти зехнй аз марзи гумрукии чумхурй бе ухдадорй оид ба даровардани бозгашт ба ин марз муайян карда шудааст[7]. Тибки Кодекси Гумруки Точикистон, Чадвали 1. Шар\и мафхумхои «иктидор», «икти олимони ватанию хоричй

содирот тартиботи гумрукие мебошад, ки хангоми он молхои ватанй аз худуди Ч,умхурии Точикистон барои истифодабарй ва истеъмол берун аз худуди он бе ягон махдудият бароварда мешаванд.

Мачмуи хамаи намуди иктидорхо дар як мафхуми ягонаи «иктидори иктисодй» муттахид шудааст, ки самаранокии махсулоти нихой ва ракобатпазирии онро нишон медихад. Тахлили адабиёти махсус алокамандии зичро миёни иктидори содиротй ва категорияи «иктидори иктисодй»-ро ошкор намуд. Хулосаи асосй нисбат ба ин категорияхо ин аст, ки иктидори содиротй унсури сохтории иктидори иктисодии он, яъне зернизоми он мебошад, ки бояд рушди истеъмолро тавассути фуруши махсулоти истехсолшуда дар бозори байналмилалй таъмин намояд.

Дар тадкикоти олимон якчанд равишхои дарки иктидори иктисодиро чудо кардан мумкин аст. Намояндагони равиши аввал иктидори иктисодиро хамчун кобилияти кишвар, сохахои иктисоди миллй ва корхонахо барои пешбурди фаъолияти истехсолй ва хочагидорй медонанд [15]. Ба акидаи Люлков Р.Н., Шнайдер О.В. иктидори иктисодиро метавон хамчун мачмуае муайян намуд, ки дорои захирахо ва имкониятхои мавчуда барои истифодаи онхо мебошад, ки онхоро дар раванди амалй намудани фаъолияти молиявию хочагидорй сафарбар кардан мумкин аст [9].

ри иктисодй» ва «иктидори содиротй» аз чониби

Муаллифон Мафхум

«ЩТИДОР»

Мачмуаи энсиклопедияи калони Шуравй "иктидор - ин захирахо, воситахо, манбаъхои мавчуда мебошад, ки онхоро ба кор андохтан, сафарбар кардан ва инчунин барои татбики накша, халли мушкилот, ноил шудан ба хадафхои муайян, имкониятхои шахс, давлат ва чомеа дар сохаи муайян истифода бурдан мумкин аст".

Энсикло педияи иктисодй "... иктидор (аз калимаи лотинии «potentia» - кувва, тавоной) -хамчун захирахои дар ихтиёри субъекти хочагидор мавчудбуда, сохтори муносиби онхо ва кобилияти истифодаи окилонаи онхо барои ноил шудан ба максади муайяншуда муайян шудааст".

Лугати шархи забони русй "иктидор - ин аз баъзе чихат сатхи тавоной, мачмуи баъзе воситахои имконият» маънидод гардидааст. Дар ин чо, иктидор бузургии чисмонй ва хамчун кобилиятхои дохилй баррасй мешавад".

«ИКТИДОРИ ЩТИСОДЙ»

Герасимов В.В. "иктидори иктисодиро метавон хамчун кобилияти сохахои иктисоди миллй барои иштирокчии фаъолияти иктисодй гардидан, масалан, кобилияти истехсоли махсулоти саноатй ва кишоварзй доштан, омодагии конеъ гардонидани талаботи ахолй тавассути расонидани хизматрасонии босифат, боркашонй, анчом додани сохтмони асосй маънидод намуд".

Вагин В.Д. "иктидори иктисодй кобилияти субъекти хочагидориро барои анчом додани фаъолияти иктисодй, ки барои ба даст овардани натичае, ки хам субъект ва хам чомеаро конеъ мекунад, муайян мекунад".

Гончаров Н.П. "иктидори иктисодиро хамчун «мачмуи захирахои истехсолии ба таври табий алокаманд, ки дар хама мархилахои гирдгардиш гирифта мешаванд» тавсиф мекунад".

«ИКТИДОРИ СОДИРОТЙ»

Сюй Хань "... иктидори содиротй ин падидаи мураккабест, ки заминаи захирахои табииро дар бар мегирад хамзамон кишварро бо захирахои табий, прогресси техникй, тараккиёти технологй, саноатй ва гайра таъмин менамояд".

Швыдкий В.В. "... иктидори содиротро метавон хамчун чузъи зудтагйирёбандаи иктидори иктисодй муайян кард, ки сохтори ташкилию техникии он бо назардошти вазифа ва хадафхои корхона, инчунин таъсири омилхои мухити зист ва шароити дохилй, хачми муътадили фурушро бо суръати баланд бо назардошти сатхи даромаднокй дар бозорхои хоричй наздик ва дур таъмин менамояд фахманд".

Собиров И.А. "... иктидори содиротй ин кобилияти давлат барои содироти захирахо ва махсулоти дар он мавчудбуда ё истехсолшуда мебошад.

Сарчашма: тахияи муаллиф дар асоси назарияхои омухташуда.

Зер мафхуми «иктидори иктисодии корхонахои саноатй» хачми хадди имконпазири истехсоли неъматхои моддй ва хизматрасонихоро бо истифодаи самараноки вакт ва хосилнокии захирахои мавчудаи иктисодй фахмида мешавад [8].

Дамчун чузъхои иктидори иктисодй баъзе муаллифон навъхои иктидори бозорй, молиявй ва истехсолии корхонаро чудо мекунанд [12]. Камбудии ин равишхо дар он аст, ки хангоми муайян кардани се намуди асосии иктидори корхона барои баходихии ин иктидорхо, тадкикотчиён бояд нишондихандахои мушаххасро арзёбй кунанд, ки баъдан аз онхо нишондихандахои интегралии синтетикй ташаккул меёбанд. Ба мисли хама гуна нишондихандахои интегралй, нуксони ин равиш таъини коршиносй, субъективии вазнхо барои чузъхои интегралй мебошад.

Дар мачмуъ, таърифхои дар боло зикргардидаи иктидори иктисодй ба хамдигар мухолиф нестанд ва мувофикат мекунанд, ки иктидори иктисодй - ин захирахо ва механизмхои истифодаи онхо дар ноилгардй ба хадафхои субъектхои хочагидор мебошад. Муттаносибан, арзёбии иктидори иктисодй аз арзёбии хачми захирахои гуногун (мехнатй, молиявй, илмй ва гайра), ки дар идоракунии субъекти хочагидор карор доранд ва технологияхои истифодаи ин захирахо иборат аст.

Мафхуми дигаре, ки объекти асосии тахкикот ба шумор меравад ин "иктидори содиротй" мебошад. Бинобар ин, тахкики хамачонибаи ин мафхум зарур аст. Мавриди зикр аст, ки дар лугати бузурги энсиклопедй иктидори содиротй хамчун кобилияти тамоми истехсолоти чамъиятии ин ё он давлат барои истехсоли микдори зарурии молхое, ки дар бозори хоричй ракобатпазиранд, шарх дода мешавад. Дар таърифи ишорагардида ба як чанбаи мафхуми иктидори содиротй, яъне кобилияти ичрои вазифаи истехсолй тавассути механизми иктисодй барои конеъ кардани талаботи бозори хоричй нигаронида шудааст.

Дамзамон пайдоиши категорияи «иктидори содиротй» боиси пайдоиши таваччух ба зарурати муайян кардани равиши илмй ба шархи он гардид. Мафхуми иктидори содиротй нисбат ба иктидори иктисодй махдудтар аст, вале хамзамон якранг ва муайяншуда аст, ки шарху арзёбии онро соддатар мекунад. Вобаста ба ин бояд кайд кард, ки мафхуми иктидори содиротиро дар се сатхи асоси миллй, минтакавй ва сохавй ( корпорративй) муайян намудаанд. Масалан, Дружкина М.А. кайд менамояд, ки дар сатхи миллй иктидори содиротй хусусияти духурагии рушд дорад: дар холати аввал рушди «иктидори содиротй» шарти мухими стратегии некуахволии иктисодиёти миллй, дар холати дуюм - кобилияти низоми- иктисодии истехсоли мол, технология ва хизматрасонихои ракобатпазир мебошад [5].

Иктидори содиротии иктисоди миллй нишондихандаи ракобатпазирии он дар бозорхои чахонй ба назар мерасад ва кобилияти давлатро барои содироти захирахои мавчуда ва/ё молу хизматрасонихо ба онхо инъикос менамояд. Аз ин ру, равандхои ташаккул ва рушди иктидори содиротии иктисодиёти миллй чанбаи мухими стратегии рушди онро ташкил медиханд. Тавре ки Е.А.Батурина ва А.В.Светсих кайд кардаанд, "... иктидори содиротии иктисоди миллй хамчун тасдики бартариятхои вокеъии ракобатпазирии он дар бозорхои чахонй хизмат карда, инчунин воситаи пешбурди манфиатхои миллии кишвар дар доираи иктисоди чахонй мебошад [3]. Ба андешаи олими дигар Б.А. Райзберг "... иктидори содиротй ин кобилияти неруманди субъекти хочагидор барои содироти махсулоти тавлидшаванда ё мавчудбуда мебошад [10]. Дамин нуктаи назарро Д.А.Фокина баён мекунад, ки иктидори содиротро кобилияти мутобик шудан ба тагйироти пайвастаи мухити беруна барои ноил шудан ба хадафхои стратегии рушд медонад [11].

Дамзамон ба андешаи Т.Губайдулина, А.Якупов, «... иктидори содиротии минтака ин кобилияти низоми иктисодии минтакавй барои содироти захирахо ва махсулоти мавчуда ё

истехсолтудя мебошaд, ки дap бозоpхои чяхонй paкобaтпaзиpaнд»[1]. Дap бобaти иктидоpи содиpотии коpxонa бошaд олимони xоpичй aз кябили Шум Н.М. вa М.П. Логинов кяйд менaмояд, ки "... иктидоpи сод^отии коpxонa мячмуи зaxиpaхо, имкониятхои мявчудя вa эхтимолии коpxонaхо, сохяхо, минтак^о, дявлятхо бapои истехсоли мяхсулот, мол, xизмaтpaсонй бо мяксяди фypyш 6a xоpичa дap aсоси се paвиш: зaxиpa, низом вa потенсиaл мебошaд фяхмидя мешaвaд [13]. Вобaстa 6a ин иктидоpи содиpотии сохя ин кобилияти сохя, aз чумля мячмуи истехсолот, кядохо, иктидоpи молиявй вa бозоpй бapои эчод вa сод^оти мяхсулоти paкобaтпaзиp бa бозоpхои xоpичй мебошaд. Д^з^он Беляковa Г.Я., кяйд менaмояд, ки "... иктидоpи сод^отии шиpкaт, ин мячмуи зaxиpaхо вa воситяхое, ки бapои ноил шyдaн бa хядяфхои истехсолй вa тичоpaтй истифодa мешaвaнд, мyaйян кapдa мешaвaд [4]. Бa aндешaи мухяккик Ю Токapев, бошaд иктидоpи содиpотиpо метявон «кобилияти умумии коpxонa муяйян кapд, ки истехсоли мяхсулоти paкобaтпaзиppо дap содиpот, бя бозоpхои xоpичй пешбapй нямудя, дap он чо фоидянок фypyxтa, сятхи зapypии xизмaтpaсониpо тяъмин менямояд»

[14].

Бя aндешaи мо, иктидоpи содиpотиpо метaвон хямчун як низоми мypaккaбе мyappифй кapд, ки доpои се yнсypи ясосй: иктидоpи доxилии иктисоди миллй (чониби пешниход), иктидоpи бозоpхои xоpичй (чониби тaлaбот) вя низоми монеяхо вя хaвaсмaндгapдонии мяхсулоти содиpотй мебошяд. Тяхлили aдaбиёти гуногун aлокaмaндии зичpо миёни "иктидоp" "иктидоpи иктисодй" вя "иктидоpи сод^ога" - pо ошкоp нямуд. Хулосяи ясосй нисбят бя ин кaтегоpияхо ин яст, ки иктидоpи сод^ота yнсypи соxтоpии иктидоpи иктисодии он, яъне зеpнизоми он мебошяд, ки бояд pyшди истеъмолpо тaвaссyти фypyши мяхсулоти истехсолшудя дap бозоpи бaйнaлмилaлй тяъмин нямояд.

Дap бapобapи ин, paвишхои мaвчyдapо бapои ошкоp кapдaни консепсияи иктидоpи содиpотй, ки дap paсми 1, овapдa шудяянд, бappaсй мекунянд. Дap aдaбиёти вaтaнй вя xоpичй мяфхуми «иктидоpи сод^ога» дap aксapи мaвpидхо мяфхуми иктисоди миллй бapои истехсоли мяхсулоти paкобaтпaзиp дap бозоpхои чяхонй вя бя хячми кофй бо нapxхои чяхонй содиpотpо дap нaзap доpaд. Ин paвиш иктидоpи содиpотpо хямчун кисми тapкибии иктисодиёти миллй тaвaссyти истехсоли мяхсулоти paкобaтпaзиp инъикос менямояд, ки ин paвишpо метявон paвиши зaxиpaвй хисоб кapд, ки муносибяти бяйни потенсиял вя зaxиpaхо, пyppaгии хaмдигappо нишон медихяд.

Сямти дигapи мухими pyшди иктидоpи содиpотй paвиши системятики мебошяд, ки низоми иктисодиpо тяшкил медивдд вя тямоми yнсypхои бя хям aлокaмaндpо мутгахид мекуняд, ки иктидоpи содиpотиpо тяшкил медихянд. Бя чунин yнсypхо доxил мешaвaнд: тяшкилй, конyнгyзоpй, кaдpй, ялокя, истехсолй, молиявй вя Faйpa. Низоми

иктидоpи содиpотй хядяф, зaxиpaхо, коммуникятсия, яъне имкониятхои иктидоpи содиpотиpо муяйян мекуняд. Бояд кяйд кунем, ки тpaнсфоpмaтсияи pa«a^ вя дигapгyншaвии чяхон бя pyшди иктидоpи содиpотии кишвap тaъсиpи xосa Доpaд.

Бояд кяйд кунем, ки тpaнсфоpмaтсияи paкaмй вя дигapгyншaвии чяхон бя pyшди иктидоpи содиpотии кишвap тяъс^и xосa доpaд. Мясялян, Цзянxyн Чжянг кяйд менямояд ки: «...Ч,aхонишaвй бозоpхоpо муття^ид вя низоми чя^онии истехсол^о бя вучуд меоpaд. Х,еч кишвapе нaметaвонaд яз тaъсиpи чяхонишявй pa^ ёбяд вя хеч кишвapе кясд нaдоpaд, ки xyдpо яз paвaнди чaхонишaвй xоpич куняд. Дятто кишвapхое, ки зямоне бя стpaтегияи доxилй нигapонидa шудя будянд, бо pохи либеpaлизaтсияи xaparara фapомapзии молхо, xaдaмот вя сapмоя иктисодхои xyдpо бя шябякяи чяхонй мепяйвяндянд. Ин тямоюл ня тянхо сypъaти pyшди ин кишвapхо, бялки xapитaи paкобaти чяхонии онхо вя мявкеъи кишвapхоpо дap xapитa xеле тaFЙиp медихяд"[2].

Рявиши мяъмули дигap ин paвиши потенсиялй хямчун имкони яфзоиши иктидоpи сод^отй хянгоми тaFиpёбии мухити доxилй вя беpyнии субъекти иктисодй мебошяд. Дap инчо иктидоpи содиpотй хямчун мячмуи зaxиpaхои мявчудя вя имкониятхои эхтимолии коpxонaхо, сохяхо, минтякяхо вя дявлят бapои истехсоли мяхсулот, мол вя xизмaтpaсонй бо мяксяди фypyш бя xоpичa дap ясоси се paвиш: зaxиpa, системя вя потенсиял пешниход мегapдaд.

ПЛСШМ Ш1ЛП1Ла РА \Л Ц-Г\ЛГ*Г\ П ОЛОЛ 1 МлО л

РАСМИ 1. РАВИШХОИ МАЪМУЛ НИСБАТ БА ОШКОРСОЗИИ МАФХУМИ ИЦТИДОРИ СОДИРОТЙ

ИМКОНИЯТХОИ МАВЧУДАИ СУБЪЕКТ (НИЗОМ)

ИМКОНИЯТХ.ОИ ПОТЕНСИАЛИИ СУБЪЕКТ (НИЗОМ)

-1 ИКТИДОР 1-

\ ИКТИДОРИ ЗАХИРАВЙ ИКТИДОРИ ИНВЕСТИТСИОНЙ

»1 ИКТИДОРИ ИСТЕХСОЛЙ ИКТИДОРИ ИННОВАТСИОНЙ

»1 ИКТИДОРИ МАЪМУРЙ | ИКТИДОРИ ТЕХНИКЙ

\ ИКТИДОРИ ЗЕХНЙ ИКТИДОРИ МАРКЕТИНГЙ

\ ИКТИДОРИ ТАБИЙ | ИКТИДОРИ ИНСТИТУТСИОНАЛЙ

1 ИКТИДОРИ ИНФРАСОХТОРЙ ИКТИДОРИ МОЛИЯВЙ

ИКТИЛОРИ иктисоли

ИКТИДОРИ СОДИРОТИ

Содироти молхои модди ва Fайримодди, ки барои харидори хоричй арзиши худро доранд

Фаъолияте, ки фуруши ашёи хом, мавод, мол, кор ва хизматрасониро барои фоида дар бар мегирад

Фуруши мол ё мах,сулоти берун аз кишвар бо максади ба даст овардани фоида ва баланд бардоштани ракобатпазирии субъекти

хонагидоо

МОХИЯТИ «ИКТИДОРИ СОДИРОТИ»

Х,амин тарик, дар асоси адбиётхои назариявии омухташуда ба чунин хулосае омадан мумкин аст, ки рушди назариявии иктидори содироти муносибати хамачониба, аз чумла бехбудии инфрасохтор, диверсификатсияи иктисодиёт, тахкими муносибатхои тичоратй ва навсозии бахшхои асосии иктисодро такозо мекунад. Дар баробари ин аз чониби муаллиф дар зерсаволи мазкур мафхуми умумии потенсиал,

иктидори иктисоди ва иктидори содироти пешниход гардидааст. Дамзамон модели назарияхои асосии илмие, ки ба тичорати байналмиллалй ва ташаккули иктидори содиротй таллукдошта аз чониби муаллиф тибки сарчашмахо тахия гардидааст. Дар баробари ин равишхои маъмул нисбат ба ошкорсозии мафхуми иктидори содиротй аз чониби мо пешниход гардидааст.

АДАБИЁТ

1. Gubaidullinaa T., Yakupov A. Export potential of the Russian regions in the context of WTO accession / T. Gubaidullinaa, A. Yakupov // Procedia Economics and Finance. - 2015. - Т. 24(2015). - С. 275 (274-279).

2. Zhang J., Ebbers H., Mulder R. Competitiveness of Chinese Industries - A Comparison with the EU / J. Zhang, H. Ebbers, R. Mulder. - DOI: 10.5539/res.v4n1p203 // Review of European Studies. - 2012. - Т. 4(1). - C. 203-219.

3. Батурина Э. А., Цветцых А. В. Экспортный потенциал России: сущность и оценка // Актуальные проблемы авиации и космонавтики. - 2010. - Т. 2. - № 6. - С.136 (136-138).

4. Белякова Г. Я., Фокина Д. А. Инструменты управления экспортным потенциалом с учетом стратегии развития предприятия машиностроения // Вестник СибГАУ. - 2014. - № 5 (57). - С.227 (227-232).

5. Дружкина, М.А. Эффективность управления экспортным потенциалом предприятия: специальность 08.00.05 «Экономика и управление народным хозяйством»: диссертация на соискание ученой степени кандидата экономических наук / Дружкина М.А.; Курск. 2014. - 197 с.

6. Ежегодник Большой советской энциклопедии / гл. ред. С.М., Ковалев. - М.: Сов. энциклопедия, 1979. - №23 - С. 57.

7. Закон Республики Таджикистан «О государственном регулировании внешнеторговой деятельности» № 823 от 03.09.1999 г. ст. 2 п. 4.

8. Лапин Е.В. Экономический потенциал предприятия / Е.В. Лапин. - Сумы: ИТД „Университетская книга", 2002. - 310 с.

9. Люльков Р.Н., Шнайдер О.В. Экономический потенциал организации: сущность и значение: монография [Текст] / Р.Н. Люльков, О.В. Шнайдер. - Тольятти: Филиал РГСУ в г. Тольятти, 2012.- 240 с.

10. Райзберг Б. А. Современный экономический словарь / Б. А. Райзберг, Л. Ш. Лозовский, Е. Б. Стародубцева. - М.: ИНФРА-М, 2012. - 512 с.

11. Фокина Д. А. Сущность экспортного потенциала предприятий РКП // Актуальные проблемы авиации и космонавтики. - 2017. - Т. 3. - С. 966 (966-968).

12. Фомин П.А. Особенности оценки потенциала промышленных предприятий [Электронный ресурс] / П.А. Фомин, М.К. Старовойтов // Корпоративный менеджмент.

13. Шинчук, Б.Л. Управление предприятиями с иностранными инвестициями: автореф. дис. канд. экон. наук: 08.00.05; Саратовский государственный социально-экономический университет. - Саратов, 1999. - 14 с. (17 с.).

14. Шум, Н. М., М. П. Логинов Экспортный потенциал как основа системы международных экономических отношений / Н. М. Шум, М. П. Логинов // Вестник евразийской науки. - 2023. -Т. 15. - № 5. - С. 18 (1-19).

15. Экономическая энциклопедия / под ред. Л.И. Абалкина; Ин-т экономики Российской академии наук. - М.: Экономика, 1999. - 1055 с

16. Экономическая энциклопедия: в 3-х томах. Т. З. - Киев: Научный центр «Академия», 2002.- С. 275.

Маълумот дар бораи муаллиф:

Собиров Исмоил Абдусабурович - ассистенти кафедраи умумидонишго^ии назарияи щтисодй Донишго^и миллии Точикистон. Сурога: 734025, Ч,умхурии Точикистон ш. Душанбе, х. Рудакй -17. Тел: (+992) 773333878. E-mail: ismoil [email protected]

Сведение об авторе:

Собиров Исмоил Абдусабурович - ассистент кафедры экономической теории Таджикского национального университета. Адресс: Республика Таджикистан г. Душанбе, пр. Рудаки -17. Телефон: (+992) 773333878. E-mail: ismoil [email protected]

Information about the author:

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Sobirov Ismoil Abdusaburovich - assistant of the Department of Economic Theory of the Tajik National University. Address: 734005, Republic of Tajikistan, Dushanbe, Rudaki Avenue, 17. Phone: +992773333878. Email: ismoil [email protected]

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.