Научная статья на тему 'РАВИЯҲОИ МЕТОДИИ АРЗЁБИИ ИҚТИДОРИ ИҚТИСОДИИ ХОҶАГИҲОИ ХОНАВОДАГӢ'

РАВИЯҲОИ МЕТОДИИ АРЗЁБИИ ИҚТИДОРИ ИҚТИСОДИИ ХОҶАГИҲОИ ХОНАВОДАГӢ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
8
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
иқтидори иқтисодии хонаводаҳо / вазифаҳои иқтисодии хонаводаҳо / усулҳои арзёбии даромад ва хароҷоти хонавода / хоҷагиҳои ёрирасони шахсӣ / худмуҳофизаткунӣ / фаъолияти меҳнатии инфиродӣ / ҳифзи иҷтимоии аҳолӣ / economic potential of households / economic functions of households / methods for assessing household income and expenses / personal subsidiary plots / self-defense / individual labor activity / social protection of the population

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Негматова Шоҳида Ғуфроновна

Иқтидори иқтисодии хоҷагии хонаводагӣ ва усулҳои муосири арзёбии он баррасӣ шудааст. Диққати асосӣ ба ҷузъҳои таркибии категорияи «иқтидори иқтисодӣ», муаммоҳои он, фаъол гардондани ташаббуси соҳибкорӣ бо роҳи инкишофи фаъолияти меҳнатии инфиродӣ ва хоҷагиҳои ёрирасони шахсӣ дода мешавад. Иқтидори иқтисодии хоҷагиҳо, ки онро миқдоран ва сифатан арзёбӣ кардан мумкин аст, яъне шумора, даромаду хароҷот, сатҳи маълумотнокӣ ва дигар нишондиҳандаҳои онро омӯхтан мумкин аст, ба вазъи хонаводаҳо таъсир расонида метавонанд. Дар мақола усулҳои таҳлили мантиқӣ ва омории нишондиҳандаҳои иқтисодӣ истифода шуданд. Дар натиҷаи истифодаи усулҳои оморӣ ба чунин хулоса омадан мумкин аст, ки арзёбии некӯаҳволии иқтисодии хоҷагиҳо раванди мураккаб буда дар тамоми марҳилаҳои низоми идоракунии иқтидори хоҷагии хонаводаҳо сурат мегирад. Хулосаҳои мақола ба андозагирии миқдорӣ ва сифатии хусусиятҳои захираҳои аҳолӣ бо мақсади таъмини самаранокии он нигаронида шудаанд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

METHODOLOGICAL APPROACHES TO ASSESSING THE ECONOMIC POTENTIAL OF HOUSEHOLDS

The economic and resource potential of households and modern methods for its assessment are considered. The main emphasis is placed on the components of the category “economic potential”, the problem of its implementation, and the activation of entrepreneurial initiative through the development of individual labor activity and personal subsidiary plots. The economic potential of households, which can be assessed for quanty and quality, that is, their numbers, income and expenses, level of education and other indicators can be studied, can influence the state of households. During the preparation of the article, methods of logical and statistical analysis of economic indicators were used. As a result of the use of statistical methods, it was concluded that assessing the economic well-being of households is a complex process carried out at all stages of the household potential management system. The findings are aimed at quantitative and qualitative measurement of the characteristics of the population's resources in order to ensure their effectiveness.

Текст научной работы на тему «РАВИЯҲОИ МЕТОДИИ АРЗЁБИИ ИҚТИДОРИ ИҚТИСОДИИ ХОҶАГИҲОИ ХОНАВОДАГӢ»

УДК 338

DOI 10.24412/3005-8023-2024-4-110-117

РАВИЯХРИМЕТОДИИАРЗЁБИИ Негматова Шо^ида Fуфроновна, н.и.и.,

ИЦТИДОРИ ИЦТИСОДИИ дотсенти кафедраи менецменти ДДХрСТ

ХОЦАГИХОИХОНАВОДАГЙ (Хуцанд, Тоцикистон)

МЕТОДИЧЕСКИЕ ПОДХОДЫ К Негматова Шохида Гуфроновна, ОЦЕНКЕ ЭКОНОМИЧЕСКОГО канд.экон.наук, доцент кафедры менеджмент ПОТЕНЦИАЛА ДОМОХОЗЯЙСТВ ТГУПБП (Худжанд, Таджикистан)

METHODOLOGICAL Negmatova Shohida Gufronovna, candidate of

APPROACHES TO ASSESSING THE Economics, associate professor of management

ECONOMIC POTENTIAL OF department under the TSULBP (Khujand,

HOUSEHOLDS Tajikistan) e-mail: [email protected]

Ицтидори ицтисодии хоцагии хонаводагй ва усулуои муосири арзёбии он баррасй шудааст. Диццати асосй ба цузщои таркибии категорияи «ицтидори ицтисодй», муаммоуои он, фаъол гардондани ташаббуси соуибкорй бо роуи инкишофи фаъолияти меунатии инфиродй ва хоцагщои ёрирасони шахсй дода мешавад. Ицтидори ицтисодии хоцагщо, ки онро мицдоран ва сифатан арзёбй кардан мумкин аст, яъне шумора, даромаду хароцот, сатуи маълумотнокй ва дигар нишондщандауои онро омухтан мумкин аст, ба вазъи хонаводауо таъсир расонида метавонанд. Дар мацола усулуои тащили мантицй ва омории нишондщандауои ицтисодй истифода шуданд. Дар натицаи истифодаи усулуои оморй ба чунин хулоса омадан мумкин аст, ки арзёбии некуауволии ицтисодии хоцагиуо раванди мураккаб буда дар тамоми маруилауои низоми идоракунии ицтидори хоцагии хонаводауо сурат мегирад. Хулосауои мацола ба андозагирии мицдорй ва сифатии хусусиятуои захирауои ауолй бо мацсади таъмини самаранокии он нигаронида шудаанд.

Калидвожа^о: ицтидори ицтисодии хонаводауо, вазифауои ицтисодии хонаводауо, усулуои арзёбии даромад ва хароцоти хонавода, хоцагщои ёрирасони шахсй, худмууофизаткунй, фаъолияти меунатии инфиродй, уифзи ицтимоии ауолй

Рассматривается экономический потенциал домохозяйств и современные методы его оценки. Основной акцент сделан на составляющих категории «экономический потенциал», проблеме его реализации, активизации предпринимательской инициативы посредством развития индивидуально-трудовой деятельности и личных подсобных хозяйств. Экономический потенциал домохозяйств, который можно количественно и качественно оценить, то есть изучить их численность, доходы и расходы, уровень образования и другие показатели, способен оказать влияние на состояние домохозяйств. В ходе подготовки статьи были использованы методы логического и статистического анализа экономических показателей. В результате использования статистических методов был сделан вывод, что оценка экономического благополучия домохозяйств - это сложный процесс, проводимый на всех стадиях системы управления потенциалом домохозяйств. Полученные выводы направлены на количественное и качественное измерение характеристик ресурсов населения в целях обеспечения их эффективности.

Ключевые слова: экономический потенциал домохозяйств, экономические функции домохозяйств, методы оценки доходов и расходов домохозяйств, личные подсобные хозяйства, самозащита, индивидуально-трудовая деятельность, социальная защита населения

The economic and resource potential of households and modern methods for its assessment are considered. The main emphasis is placed on the components of the category "economic potential", the problem of its implementation, and the activation of entrepreneurial initiative through the development of individual labor activity and personal subsidiary plots. The economic potential of households, which can be assessed for quanty and quality, that is, their numbers, income and expenses, level of education and other indicators can be studied, can influence the state of households. During the preparation of the article, methods of logical and statistical analysis of economic indicators were used. As a result of the use of statistical methods, it was concluded that assessing the economic well-being of households is a complex process carried out at all stages of the household potential management system. The findings are aimed at quantitative and qualitative measurement of the characteristics of the population's resources in order to ensure their effectiveness.

Key words: economic potential of households, economic functions of households, methods for assessing household income and expenses, personal subsidiary plots, self-defense, individual labor activity, social protection of the population

Дар шароити щтисодиёти бозорй хочагии хонаводагй дар фаъолияти щтисодию ичтимоии кишвар на^ши мухим дорад. Хочагихои хонаводагй мухимтарин субъекти муносибатхои бозорй мебошад, ки дар дигаргунихои стратегии и^тисодиёт ва чомеа на^ши бузург доранд. Онхо субъекти муста^или и^тисодиёт ба хисоб рафта, дар муносибатхои истифодаи захирахо, ки дар ихтиёри онхо аст, сахми арзанда доранд.

Маъмулан тахти истилохи "и^тидор" — ба маънои васеъ маблагу манбаъхое, ки барои ноил шудани хадафи мушаххас, ичрои на^ша, имкониятхои шахс, чомеа, давлат истифода бурда мешаванд, фахмида мешавад. Мафхуми и^тидори и^тисодии субъекти хочагидорй бошад, имкониятхо, воситахо, захирахое мебошанд, ки барои ноил шудан ба хадафхои рушди ичтимоию и^тисодй истифода мешаванд.

Хднгоми тах^и^и категорияи "и^тидори и^тисодй" баррасии мафхуми мазкур танхо дар намуди мачмуи захирахои дар ихтиёри хочагии хонаводагй буда добили ^абул нест. Дар ин маврид бояд принсипи низоммандро истифода намуд, ки хамаи падидахои мураккабро дар намуди низоми ^исмхои ба хам ало^аманд баррасй мекунад, ки хар яки онхо нисбатан муста^ил мебошанд.

И^тидори и^тисодии хочагии хонаводагй категорияи нисбатан нав буда, ба кадри кифоя омухта нашудааст. И^тидори и^тисодии хочагихои хонаводагй табиатан мохияти духела доранд. Аз як тараф, онхо чун манбаи ^онеъ гардонидани талаботи худи хочагихои хонаводагй ба хисоб мераванд, аз тарафи дигар, и^тидори хочагихои хонаводагй ба сифати манбаи ба худ хоси ^онеъ гардонидани талаботи дигар субъектхои хочагидорй ба омилхои истехсолот баромад мекунанд.

Хочагии хонаводагй хамчун субъекти муста^или и^тисодй бо дигар субъектони и^тисодй, яъне ширкатхо, давлат, бахши хоричй дар самти мубодилаи захирахо, истифодаи натичаи истехсолот, пешниходи захирахо вобастагй дорад. Аз ну^таи назари мантией субъекти хочагихои хонаводагй захирахои гуногун доранд ва онхоро чунин ифода кардан мумкин аст:

S захирахои мехнатй (^увваи корй, сармояи зехнй, ^обилияти сохибкорй);

S захирахои моддй (объектхои гайримащул, тачхизот, замин ва г.);

S захирахои молиявй (даромади ахолй, ки аз андухт ва пасандоз иборатанд);

S захирахои такрористехсолй (^обилияти зиёд кардани шумораи ахолй). Модели фаъолияти ин субъектро дар низоми муносибатхои иктисодй бо дигар

субъектхои мухити инcтитyтcионaлй acоcнок нaмyдa, мyaйян кaрдa шуд, ки бaлaнд бaрдоштaни caмaрaнокии фaъолияти хо^гй та тaнхо 6a тaшкили дохили корхота, бaлки 6a тaшкили и^тисодиёти субъектхои хо^гидории дигaр хо^гихои хонaводaгй, дaвлaт Ba ширтатхо вобacтa acт. (ниг. 6a рacми 1)

Расми 1.

Нацш ва вазифа^ои хоцагии хонаводаги дар низоми ицтисоди (тах,ияи муаллиф)

Кисми acоcии aхолй фaъолияти хaётии худро муст^нгата тaъмин мекyнaд. Хо^гихои хонaводaгие, ки дaромaди устувор дорaнд, ищ-идори caрмоягyзории бaлaндро cохибaнд. Кисми дигaри aхолй a3 хисоби воcитaхои дaвлaт фaъолият мебaрaнд. Дaр ин мaврид щтидори пacaндозию caрмоягyзории онхо ночиз aCT. Сохибкорон, дaр нaвбaти худ, бо caтхи бaлaнди мyтобщшaвй бa тaFЙирёбии мухити берyнa тaвcиф мешaвaнд Ba имкониятхои мyхтaлифи и^тисодию инвеститсиониро бaрои aфзоиши дaромaди худ иcтифодa мебaрaнд.

Бa нaзaри мо, зaрyрaти омузиши и^тидори и^тисодии хо^гихои хонaводaгй дaр он зухур меёбaд, ки тaхлили имкониятхои мaвчyдaи хо^гихои хонaводaгй чун субъекти хо^гидори муста^^ою фaъолияткyнaндa дaр чустучуи роху мехaнизмхои иcтифодaи о^илотаи онхо ёрии кaлон мерacонaд.

Myxarçrç^ О.Н. Зyевa тaъкид кaрдaacт, ки «тахти и^тидори хо^гии хонaводaгй низоми омилхои бa хaм aлоrçaмaндy вобacтa Ba хaмкорикyнaндaро фaхмидaн лозим aCT, ки рушди caмaрaбaхш Ba устувори хо^гихои хонaводaгиро хaм дaр шaроити хозирa Ba хaм дaр дуртамо тaъмин мекушнд».[1, с.51]

Кисми асосии арзёбии хочагихои хонаводагй асосан аз далелу ракамхои демографй (хайьати хонавода) таваллуд, фавт, хачми даромад ва харочоти хочагии хонавода, холати амволй вобаста аст.[2, с.483]

Дар вакти арзёбии истеъмолоти хочагии хонавода, яъне хачми харочот даромади хочагихои хонаводаро ба чунин гуруххо таксим кардан мумкин аст:

— даромад аз музди мехнат - пардохтхои ичтимой ба бучет ва фондхои гайрибучетй; даромади расмй аз фаъолияти сохибкорй;

— даромад аз сахмияхо ва дигар даромадхо аз иштирок дар идоракунии амвол; фоизхо аз пасандозхои бонкй; маблагхои меросй; даромад аз амволи ба хонавода тааллукдошта бо хукуки моликият;

— даромади гайрирасмии мехнат; даромад аз фаъолияти сохибкорй; маблаге, ки аз шахсони сеюм ройгон гирифта шудааст; даромад аз истифодаи такрории чангал (буттамева, ашёи хоми техникй); даромади шикорчиёни хаваскор; даромад аз фуруши мева ва махсулоти китьахои замини назди хавлигй.

Доктори илмхои ицтисодй профессор Кодиров Д.Б. муаммохои дар самти дигаргунсозихои иктисодй-ичтимой дар иктисодиёти кишвар ба миёномадаро бо масьалахои паст шудани арзиши мехнат дар шароитхои нави хочагидорй, тафрикаи беасоси даромадхо ва хусусиятхои истеьмолии ахолй вобаста намудааст.[3, с.130]

Муайян намудани даромади хар як нафари аьзои хонавода, яьне тафрикабандии даромадхои хочагии хонавода аз нуктаи назари меьёрхои зерин сурат мегирад:

^ даромади хар як узви хочагии хонавода аз хадди акалли харчи зиндагй кам аст (ин хел гурухи хочагихои хонаводагй ба гурухи камбизоатон дохил мешаванд);

^ даромади хар як узви хочагии хонавода аз хадди акалли харчи зиндагй баланд аст, вале аз сабади истеъмолй кам мебошад (ин гурухи хочагии хонаводагй ба категорияи камтаъминшуда дохил мешавад);

^ даромад ба хар як узви хочагии хонавода аз сабади истеьмолй зиёд аст, вале аз бучети даромади баланд, даромади пастро ташкил медихад (ин гурухи хочагии хонаводагй миёнатаъминшуда ба хисоб меравад);

^ хочагии хонаводагие, ки даромад ба хар узви он аз бучети даромади баланд зиёд аст (ин гурухи хочагии хонаводагй ба сатхи баланд дохил мешавад). [4, с.103] Аз руи вазифахои дар боло кайд гардида дар иктисодиёти бозорй оид ба муайян кардани холат ва сахми хочагии хонаводагй усулхои гуногун истифода бурда мешаванд.

Ицтидори мехнатй мухимтарин унсури ицтидори хочагихои хонаводахост, зеро худтаъминкунии мехнатй принсипи зиндагии инсон дар хама намудхои низомхои ицтисодй, аз чумла иктисоди бозорй мебошад.

Ицтидори мехнатй имконият медихад некуахволии ахолиро тавассути кувваи корй таьмин намояд, ки мачмуи хусусиятхои зерини хонаводахо: микдор (шумораи ахолии кобили мехнат) ва параметрхои сифатии кобилияти кориро дар назар дорад.

Дар тахкикоти иктисодй иктидори мехнатй аксар вакт ба хусусиятхои таълимй ва касбию тахассусй ишора мекунад. Махз таносуби табаддули ин захира ба даромади мехнатй вобаста аст. Аммо аз нуктаи назари такрористехсоли онхо чузьхои ичтимой ва физиологй ахмияти зиёд доранд, ки таьрифи онхо на ба хочагихои хонавода, балки ба чомеа дахл дорад.

Муайян намудани меъёрхои арзёбии кобилияти мехнатиро, ки дар чадвали 1 оварда шудааст, олимон Шатилов И.Н. Комаров Е.И., Войтенко А.И. тахкик карданд. Дар он арзёбии иктидори мехнатй дар асоси низоми холгузорй истифода бурда мешавад. Холгузорй тибки нишондихандахои аз паст то баланд, яьне аз 0 то холи максималй (хадди аксар) сурат мегирад.[5, с.144]

Цадвали 1.

Meъёpxíоu ap3ë6uu цобилияти ме.\натии хоцаги.\ои хонаводага_

Иктидори мехнати

Сатх;и маълумот (Ml) Цобилияти коpa (М2) Ма^сулнока (М3) Вацти цустуцуи ко_p (М4) Та^ибаи коpa (MS)

Меъёрхо хол меъёрхо Хол Меъёрхо хол Меъёрхо хол меъёрхо Хо л

пойгохй Ba пacт 0 0,0i-0,25 0 0,0i-0,25 0 зиёдa aз i сол 0 aз i сол кaм 0

ибтидой i 0,26-0,50 i 0,26-0,50 i &з 6 мох то i сол i aз i то 3 сол i

миёнaи мaхcyc 2 0,5i-0,75 2 0,5i-0,75 2 &з 3 то 6 мох 2 aз 3 то 5 сол 2

олй з 0,76-i,0 з &з 3 мох там з зиёдa оз 5 сол з

Аз чадволи i бaрмеояд, ки хднгоми aрзёбии имкониятхои бо кор тaъминкyнй ди^^ти acоcй 6a сотхи мaълyмотнокй додa мешaвaд, яъне мовчудияти мaълyмоти олй ё ибтидой Ba миётаи кacбй, мaълyмоти миёнaи умумй Ba Faйрa. Бинобaр ин, arap дaр хочогихои хонaводaгй хиссои охолии дорои мaълyмоти олй бештap бошад, он aз cифaти бaлaнди мaълyмотнокии хонaводa шоходот медихад. Бaъди apзёбй, меъёрхо бapои apзёбии интегpaлй гз руи фоpмyлaи зерин хисоб кapдa мешaвaд:

ИМ= Ml X Км1+ М2 X Км2+ Мз X Км3+ М4 X Км4+ Ms X Км5 (1.1). дap ин чо: ИМ- и^тидори мехнотии хочогихои хонaводaгй (бо холхо); Mi, М2, Мз, М4, М5 - нишондихондохои щтидорхои мехнотй (дap бондхо); Км:, Км2, Кмз, Км4, Км5 -коэффисиенти вaзни мех^'т^о^бй.

Вaзъи и^тидори aмволии хочaгии хонaводaгй низ бо хдмин рох мyaйян кapдa мешaвaд. (ниг. бa чадволи 2)

Цадвали 2.

Meъёpxlоu аpзёбuu uк^muдоpu амволии хоцаги^ои хонаводага

Иктидори амволи

Коэффип ти сохтм манзил ( 1сшн они Al) Мавцудияти манзили иловага (A2) Мавцудияти нацлиёти шахса (A3) Мавцудияти цитъаи замин (A4) Пасандоз (AS)

меъёрхо xол меъёрхо xол Меъёрхо xол меъёрхо xол меъёрхо Хо л

оз 0,33 кaм 0 нест 0 Нест 0 Нест 0 Нест 0

0,зз-0,66 i xaCT, дор дехот i мошинохои котегорияи i i бе ^итши зомин i сохмия i

0,67-i,00 2 хост, дор шохр 2 мошинохои котегорияи 2 2 дор мосо-х&ти 20 км 2 пacaндозй 2

оз i зиёд з дор моркози вилоят кдрор дорзд з бештор оз 20 км з мaблaFхои худй з

И^тидори aмволии хочaгии хонaводa, чи хеле ки as чaдвaли 2 дидa мешaвaд, дap ососи нишондихондохои гуногун apзёбй мешaвaнд: коэффитсиенти мaнзил, мaвчyдияти мaнзили иловaгй, мaвчyдияти но^иёте шaхcй, мaвчyдияти aмволи Faйpииcтиrçомaтй,

мавчудияти китьаи замин, пасандоз.

Дар асоси нишондихандахои оварда шуда дар ин самт низ арзёбии интегралй муайян карда мешавад, ки он бо формулаи зерин хисоб карда шудааст:

ИА= Ai х Kmi+ А2 х Км2+ Аз х Кмз+ A4 х Км4+ А5 х Kms; (1.2.) дар ин чо: ИА- имкониятхои амволии хочагихои хонаводагй (бо холхо); Ai, А2, А3, А4, А5 - нишондихандахои имкониятхои амволй (бо холхо); Км1, Км2, Кмз, Км4, Км5 -коэффисиенти вазнии меьёри имкониятхои амволй.

Барои арзёбии динамикаи некуахволии вокеии хочагии хонаводагии минтака истеьмоли миёнаи вокеии хонаводахо ба хар сари ахолй бо назардошти кобилияти харидории онхо, яьне таносуби истеьмоли миёнамохона ба хар сари ахолй ва арзиши мачмуи муайяни молхо ва хизматрасонихои барои мукоисаи байниминтакавии кобилияти харидории ахолй истифодашаванда ошкор карда шуд.

Тахлили иктисоди хочагии хонавода ба ошкор сохтани робитаи мутакобилаи ин ниходи ицтисодй бо низоми ицтисодии минтака имкон медихад, ки он дар вазьи бозори минтакавй ва махаллии мехнат, бозори неьматхо, талаботи умумй, сармоягузорй дар минтака ва гайра инъикос меёбад. Шаклхои мутобикшавии хочагии хонаводагй ба шароитхои бозории хочагидорй дар худуд аз омилхои иктисодию инсонй ва аз вижагихои мухити институтсионалй, ки дар он хочагихои хонаводагй фаъолият мебаранд, вобастаанд.

Амалй намудани механизми дигаргуншавии захирахои ицтисодии хочагихои хонаводагй дар хамон сурат самарабахш буда метавонад, ки агар, аз як тараф, инвеститсияхо ба рушди иктисодиёти минтака таьсири мусбати махсус расонанд, аз тарафи дигар, захирахои хочагихои хонаводагиро капитализатсия ва диверсификатсия намоянд.

Як катор мухаккикон мафхуми фаъолияти «пасандозй» ва фаъолияти «инвеститсионй»-и хочагихои хонаводагиро фарк мекунанд. Масалан, фарки байни онхо дар шакли нигох доштани пасандоз ва ниходхои истифодашаванда аст.[6, с.167]

Фаъолияти пасандозй воситахои пулй ва асъорро дар шакли накдина дарбар мегирад. Мухаккик Геронин Н.Н. ин мафхумхоро чун мафхумхои баробари айниятдошта махсуб мекунад. [7, с.176]

Раванди дигаргуншавии иктисодиёти хочагихои хонаводагй ду мархиларо дарбар мегирад: 1) чамъшавии воситахои пулй (хамчунин дороихои дилхохи бебозгашт гирифта); 2) гузариши онхо ба инвеститсияхо. Зимнан як шаклро ба шакли дигар табдил додан мумкин аст. Раванди табдилдихй бояд онхоро ба тарзе диверсификатсия кунад, ки онхо даромаднокии хадди аксар ва хавфнокии хадди акалро хам аз мавкеи худи хочагии хонаводагй ва хам аз мавкеи иктисодиёти минтака дошта бошанд.

Яке аз нишондихандахои пахншудаи арзёбии самарабахшии инвеститсияхои хонаводахо мултипликатори инвеститсионй мебошад, ки онро Ч,.М. Кейнс пешниход кардааст. Дар консепсияи мултипликатор мавчудияти вобастагии устувори дутарафаи байни тагйирёбии хачмхои инвеститсия ва даромади умумй пешбинй карда мешавад. [8,с.344]

Ба тахлили муосири талабот ва пасандози ахолй аввалин шуда Ч,.М. Кейнс асос гузоштааст. У бори аввал мафхуми функсияи истеьмолиро чорй намуд, ки истеьмоли чориро бо даромади чорй алокаманд мекунад. У собит сохт, ки байни истеьмол ва пасандоз даромадро таксим кардани хочагии хонавода яке аз карорхои калидиест, ки одамон онро кабул мекунанд. Намояндагони ин чараён хочагии хонаводагиро ба сифати манбаи асосии пасандоз баррасй намуда, вазифаи пасандозиро яке аз вазифахои асосии он мешуморанд. Fайр аз ин онхо алокаи мутакобилаи байни сатхи даромади хочагихои хонаводагй ва сатхи истеьмолии онхоро ошкор сохтанд.

Модели классикии Ч,.М. Кейнс самараи мултипликативй намуди зеринро дорад (формулаи 1.3):

AY = тМ, (1.3)

дар ин чо m - мултипликатори инвеститсияхо, A Y - тагйирёбии даромади умумй (барориш), A1 - тагйирёбии инвеститсияхо аст.

Аз руи формулаи (1.3) бармеояд, ки мултипликатори инвеститсияхо бузургии таносуби тагйирёбии даромади умумиро (махсулотро) ба тагйирёбии инвеститсияхо (формулаи 1.4) муайян мекунад:

m = AL (Ы)

Ба як катор махдудиятхо нигох накарда модели классикии мултипликатори Ч,. Кейнс ба таври васеь барои арзёбии таьсири афзоиши инвеститсияхо ба афзоиши даромад дар мамлакатхои мухталифи чахон истифода мешавад. Мукаррароти методии механизми амали мултипликатор истифодаи моделхои аньанавиро дар шароити имрузаи иктисодй ва гузаронидани тахлили самараи мултипликативии инвеститсияхоро дар амалия аз руи тамоми доирахои нишондихандахо, аз чумла аз руи хачми истехсолот, махсулоти умумй, даромади миллй ва минтакавй, даромади инфиродй ва гайра имконпазир мегардонад. Храмин тарик, модели мултипликатор ба арзёбии самараи инвеститсионии мултипликативй барои иктисодиёти минтакавй имконият медихад.

Омузиши асосхои методии тадкики хочагии хонаводагй нишон дод, ки хар як чараён ба он сахми худро гузоштааст. Хулоса, дар тадкики фаьолияти инвеститсионии хочагихои хонаводагй чараёнхои зеринро истифода бурдан мумкин аст: муносибати неоклассикии рафтори истеьмоли хочагихои хонаводагй, ташаккули пасандоз ва фаьолияти инвеститсионй; муносибати институтсионалй, ки таьсири ниходхои (институтхои) берунаро чун асоси зарурии фаьолияти самарабахши дарозмухлати аксарияти хочагихои хонаводагй муайян менамояд; муносибати неоинститутсионалй сохтори дохилии хочагихои хонаводагй, шароит ва заминахои кабули карорхои иктисодиро меомузад, хамчунин муносибатхоро барои ба даст овардани хамкории мутавозини байни хочагихои хонаводагй, давлат ва корхонахо эьлом медорад.

Фарки асосй дар муносибатхои методии мавчуда таркиби мухталифи инвеститсияхои сармояхои эхтимолии хочагихои хонаводагй мебошад. Танхо корхои ангуштшумор ба тадкики тамоми мачмуи иктисодиёти хочагихои хонаводагй, ки активхои молиявию гайримолиявй ва сармояи инсониро дарбар мегирад, бахшида шудаанд.

Fайр аз ин, худудхои алохида бо нобаробарй дар инкишофи инфрасохтори сармоягузорй ва мухити иктисодию ичтимой тавсиф мешаванд, ки онхо имкониятхои сармоягузории хочагихои хонаводагиро муайян мекунанд. Дар натича, ба сабаби гуногун будани сатхи хаёти ахолй ва сатхи рушди ичтимоию иктисодии худудхои алохидаи минтака типхои мухталифи стратегияи инвеститсионии хочагихои хонаводагй ташаккул меёбанд. Дар иртибот бо ин, ба назари мо, истифодаи механизми ягонаи табдилёбии иктисодиёти хочагихои хонаводагй дар минтака ва чумхурй боиси таквияти нобаробарй дар таксими фазоии онхо мегардад, яьне сурьати бурунрафти захирахо аз нохияхои дехот ба шахр меафзояд. Муносибати тафрикавиро истифода бурда зарур аст бигуем, ки мохияти он дар истифодаи методхо ва олоти мухталифи танзими табдилёбии иктисодиёт вобаста аз гуруххои хочагихои хонаводагии дорои типхои гуногуни стратегияи инвеститсионй ифода меёбад. Ин имкон медихад тадбирхои мувофик, хадафманд ва саривактй андешида шаванд, ки на танхо ба болоравии чалб ва хамгироии захирахои ахолй ба муомилоти хочагидории минтака, балки ба муьтадил сохтани нобаробарй нигаронида шудаанд. Дар мавриди арзёбии гайриканоатбахшии механизми дигаргуншавии захирахои иктисодии хочагихои хонаводагии минтака норасоихои фаьолияти хамин механизм чудо ва самтхои асосии такмили он муайян карда мешаванд.

Хамин тарик, методикаи арзёбии иктидори иктисодии хочагихои хонаводагй ва

дигаргуншавии щтисодиёти хочагихои хонаводагии минта^а тахия карда шуд, ки бар хилофи методикахои мавчуда нобаробариро дар рушди ичтимоию щтисодии худудхо, некуахволии моддй, имкониятхои инвеститсионй ва махдудиятхои ахолй ба назар мегирад ва боиси ташаккули стратегияхои инвеститсионии онхо дар дохили минта^а мегардад. Ин ба такмили механизми дигаргуншавии захирахои ахолии минта^а дар асоси муносибати тафри^авй имконият медихад.

ПАЙНАВИШТ:

1. Зуева О.Н. Логистика взаимодействия потоковых процессов домашних хозяйств и организаций торговли. Специальность 08.00.05 - Экономика и управление народным хозяйством логистика) Автореферат диссертации на соискание ученой степени доктора экономических наук. - Екатеринбург, 2008. - 63с.

2. Комаров Е.И. Организация, управление и администрирование в социальной работе, - М. 2015. - 483с.

3. Кадыров Д.Б. Концептуальные основы формирования модели государственной политики роста благосостояния населения. //Сборник Наука и бизнес: условия взаимодействия индустриального партнерства// Материалы международной научно-практической конференции. 2017. - С. 130-137.

4. Саидцонов С.Ш., Зокирова Ш.М. Такмили сиёсати минтацавй дар сохаи даромади ахолй./ Саидцонов С.Ш., Зокирова Ш.М. // Ахбори Донишгохи давлатии XVKYK, бизнес ва сиёсати Тоцикистон. Силсилаи илмхои цомеашиносй.- 2022. - No. 3(92). - С.103-113.

5. Шатилов И.Н. Управление социальной работой в контексте социально -экономического развития малых городов// Экономика России: XXI век: международный сбор. науч. трудов / под общ. Ред О.И. Кирикова - Воронеж, 2018. Вып. 12. - С.144-151.

6. Семениюта О.Г., Гончаренко Т.В. Сберегательный потенциал и потенциал сбережений населения: анализ дефиниций // Научные ведомости Белгородского государственного университета. Серия: История. Политология. Экономика. Информатика, 2011. №7-1 (102) Том 18. С.188.

7. Геронин Н.Н. Финансы домашних хозяйств в современной России // Финансы. Деньги. Инвестиции, 2003. №4. - М. : Изд-во «Экономика», 1999. -793 с.

8. Кейнс. Дж. Общая теория занятости, процента и денег. //Избранное. М. : Эксмо, 2007. - 960с.

REFERENCES:

1. Zueva O.N. Logistics of interaction between flow processes of households and trade organizations. Specialty 08.00.05 - Economics and management of the national economy (logistics) Abstract of a dissertation for the degree ofDoctor of economic sciences. - Ekaterinburg, 2008. - 63p.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2. Komarov E.I. Organization, management and administration in social work, - M. 2015. - 483 p.

3. Kadyrov D.B. Conceptual basis for the formation of a state policy model for increasing the well-being of the population. //Collection "Science and business ": conditions for interaction of industrial partnership//Materials of the international scientific and practical conference. 2017. - pp. 130-137.

4. Saijonov S.Sh., Zokirova Sh.M. Improving regional policy in the sphere of population income / Saijonov S.Sh., Zokirova Sh.M. // Bulletin of the Tajik State University of Law, Business and Politics. Social Sciences series - 2022. - No. 3(92). - P.103-113.

5. Shatilov I.N. Management of social work in the context of social and economic development of small towns // Russian Economy: XXI century: international collection. scientific works / under general publication of O.I. Kirikova - Voronezh, 2018. Vol. 12. - P.144-151.

6. Semeniyuta O.G., Goncharenko T.V. Saving potential and population's savings potential: analysis of definitions // Scientific bulletins of the Belgorod State University. Series: History. Political science. Economy. Computer science, 2011. №7-1 (102) Volume 18. С.188.

7. Geronin N.N. Household finances in modern Russia // Finance. Money. Investments, 2003. No. 4. -M.: Publishing house "Economy", 1999. -793 p.

8. Keynes. J. General theory of employment, interest and money. //Favorites. M. : Eksmo, 2007. - 960 p.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.