АРЗЁБИИ БАРҚАРОРШАВИИ УСТУВОРИИ МОЛИЯИ КОРХОНА ДАР ҶУМҲУРИИ ТОҶИКИСТОН ДАР МИСОЛИ КХМ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

УДК: 334.7

АРЗЁБИИ БАРЦАРОРШАВИИ УСТУВОРИИ МОЛИЯИ КОРХОНА ДАР ^УМ^УРИИ ТОЧИКИСТОН ДАР МИСОЛИ КХМ Кошонова М.Р. Сафарзода М.С.

Аннотатсия. Дар мацола устувории молиявии корхонауои хурду миёна дар шароити щтисоди бозоргони дар Тоцикистон таулил шудааст. Таулили устувории молияви дар асоси тадцицотуои назарияви ва амалии мууаццицони ватани ва хорици дару карда шудааст. Таулили SWOT гузаронида шуда, дар асоси муайян кардани меъёруои устувории молиявии корхонауо, суръати барцароршавии корхонауо дар Цумуурии Тоцикистон муайян карда шуд.

Калидвожахр: устувории молияви, SWOT- таулил, барцароршавии пардохтпазири, таулили устувории молияви, фаъолияти молияви, таносуб, нишондиуандауои барцароршави.

Барои ицтибос: Кошонова, М.Р. Арзёбии барцароршавии устувории молияи корхона дар Цумуурии Тоцикистон дар мисоли КХМ / М. Р. Кошонова, С. М. Сафарзода // Паёми молия ва ицтисод. - 2024. - № 4(43). - С. 24-33.

ОЦЕНКА ВОССТАНОВЛЕНИЯ УСТОЙЧИВОСТИ ПРЕДПРИЯТИЯ В РЕСПУБЛИКЕ ТАДЖИКИСТАН НА ПРИМЕРЕ МСП Кошонова М.Р. Сафарзода М.С.

Аннотация. В статье анализируется финансовая устойчивость малого и среднего предпринимательства в условиях рыночной экономики Таджикистана. Анализ финансовой устойчивости основан на теоретических и практических исследованиях отечественных и зарубежных исследователей. Проведен проведен SWOT анализ и на основе определения критерий финансовой устойчивости предприятиях были определены коэффициенты восстановлния предприятий в Республики Таджикистан Ключевые слова: финансовая устойчивость, SWOT-анализ, восстановление ликвидности, анализ финансовой устойчивости, финансовая деятельность, коэффициенты, показатели восстановления.

ASSESSMENT OF THE RECOVERY THE STABILITY OF AN ENTERPRISE IN THE REPUBLIC OF TAJIKISTAN: IN CASE OF SME Koshonova M.R. Safarzoda M.S.

Annotation. The article analyzes the financial stability of small and medium-sized businesses in the market economy of Tajikistan. The analysis of financial stability is based on theoretical and practical research by domestic andforeign researchers. A SWOT analysis was carried out and, based on determining the criteria for financial stability of enterprises, the recovery rates of enterprises in the Republic of Tajikistan were determined

Key words: financial stability, SWOT analysis, liquidity restoration, financial stability analysis, financial activity, coefficient, indicators of recovery.

Ty3opHmH Macba.ia. Pymg Ba gacrrupHH coxh6kopohh xypgy MHëHa aKe a3 Ba3H^axou MyxuMTapuHH gaB.aT 6a xhco6 MepaBag. ^ap naëMH npe3ugeHTH HyMxypuu To^hkhctoh 6a Ma^.ucu O.H ougu gacrrupHH coxh6kopoh u6po3 HaMygaaHg, kh 6a cy6teKTxou ^ato.uaTH coxh6koph, kh gap aMa.HHaMOHH xaga^xou C03aHgaBy 6yHëgKopoHau KumBapu a3H3aMOH HaKmu ca30B0p gopaHg, HMTHë3xoH 6emTapu xyKyKH goga maBag Ba HKgoMxou Ha^u6u 6a pymgu HKTucogu mh..h paBOHarapgugau ohxo xaMaTapa^a gacrrupH Kapga maBag [11]. Macta.au pymgu coxh6koph, kh 6emTap a3 ^ato.uaTH KopxoHaxou xypgy MHëHa Bo6acTa acT ofo3 Merupag. ^Ke a3 Macta.axou My6paMH KopxoHa hh Hurox gomTaH a3 My^.ucmaBH Me6omag. ^ap xa..H Macta.axou pymgu coxh6koph xycycuaTxou nemrupuu My^.ucmaBHH KopxoHaxo aBBa.HHgapa^a Me6omag. EuHo6ap gap oaHga 6a Macta.au HOM6apmyga 6oag guKKaTH 6emTap goga maBag.

Tax,.H.H Tax,KHKOTx,OH oxnp Ba HampnëT. ^ap gaB.aTX,ou a3 ^uxaTH HKTucogH TapaKKHKapga pymgu coxh6koph Ba xyccycaH ^ato.uaTH KXM gap 6axmu xycycuu HKTHCoguëT gap TapaKKHëTH HKTucoguBy h^thmohh ohxo caxMH Ka.OH gopaHg. EuHo6ap 6appacuu hh Macta.a gap mapouTH HMpy3au "HyMxypuu To^hkhctoh axaMHaTH Ka.OH gopag.

Marçcagu MaKO.ia - Tax.u.u 3axupaxou mo.habhh KopxoHau xypgy MHëHapo, a3 ^yM.a 6apKapopmaBHH ycryBopuu MO.uaBHH ohpo, kh a3 aK KaTop кoэ$$нтснeнтxo Bo6acraaHg guga 6apoMaga, nemrupuu My^.HHCHH KopxoHapo nemHHxog HaMygeM.

MyxraBOH acocHH MaBog. KopxoHaxou xypgy MHëHa, ë hh kh 6u3Hecu xypg aKe a3 ^y3tu 3apypuu o6teKTHBH hh30mh ^OMetau h^thmoh HKTHCogHH MyTapaKH Kapga Me6omag, kh 6e oh nempaBHH ^aMtuaT Ba pymgu HKTHCoguëT Faiïpu hmkoh acT. Acoch 3hcth

h^thmoh Ba HKTHCogupo gap hh30mh xo^arugopuu 6o3opu HKTucogH KopxoHaxou xypgy MHëHa xuco6uga MemaBag, kh maxcoHH 6ucëpepo ^a.6 MeHaMoag Ba $ato.ora gap map0HTx,0H ryHoryHH TaFHupë6aHga MyTo6uKmaBaHga Me6omag.

Pymg Ba gacrrupHH coxh6kopohh xypgy MHëHa aKe a3 Ba3H$axou MyxHMTapuHH gaB.aT 6a xhco6 MepaBag. Max3 a3 hh .uxo3 gap gaBpau Myocupu To^hkhctoh KOHyHxou 6a3aBH, caHagxou Metëpu xyKyKHH 6apou TaH3HMH oh TamKH. goga mygaaHg. ^Ke a3 hh mhco.xo KOHyH gap 6opau ^acrrupHH coxh6kopohh xypgy MHëHa gap HyMxypuu To^hkhctoh, kh co.h 2004 Ka6y. myga 6yg, myga MeTaBOHag ë hh kh ^OHyH ougu pymgu Coxh6kopohh xypgy MHëHa gap ^T (gap co.h 2014); CTpaTeruau gaB.aTHH pymgu 6o3opu Me^HaT gap ^T to 2030 (a3 28.01.2021c.) [12]. MapoTopuau Ka6y. Kapga, kh 6apou gacTrupuu coxh6kopohh xypgy MHëHa, paBOHa Kapga myga 6yg, atHe 030g HaMygaH a3 xaMau HaMygxou Ta^TumoT acT: aKyM gap co.h 2011, gap MygaTH 3 co., gyroM gap co.h 2018, gap MygaTH 2 co. Ba ceroM 6op gap co.h 2023 gap MygaTH aK co. acT, hc6oth oh Me6omag.

Tatcupu HHryHa Hopa6uHH^o Bogop HaMyg, kh gap po6uTa 6a hh, th6kh Mat.yMOTH 0M0pH TaBaccyTH "PaB3aHau aroHa" to 1 anpe.H co.h 2024 gap capocapu ^yMxypH 352 xa30py 400 cy6teKT^OH cox,h6koph 6a Kang rupu^Ta mygaaHg, kh Huc6aT 6a xaMHH gaBpau co.h ry3amTa 2,8 ^OH3 3Hëg Me6omag.

A3 hh myMopa 318 x,a30py 502 agagpo

co^h6kopohh ^ato.H HH^upogH TamKH. Megu^aHg, kh Huc6aT 6a x,aMHH gaBpau co.h ry3amTa 2,9 gapcag a^3Oum ë^TaacT.

A3 hh myMopa 47 xa30py 39 Ha$ap gopou naTeHT, 57 xa30py 989 Ha$ap maxogaTHOMau gopou mapoHTH Maxcyc, 35 xa30py 780 Ha^ap maxogaTHOMa Ba 177 xa30py 694 Ha$ap xo^aruxoH gexKOHH Me6omaHg.

Инчунин, ба холати 1 апрели соли 2024 шумораи умумии шахсони хукукй дар чумхурй 33 разору 489 нафарро ташкил медихад, ки нисбат ба хамин давраи соли гузашта 2,0 фоиз зиёд мебошад.

Дар ин давра дар чумхурй 409 филиали намояндагии шахсони хукукии хоричй ба кайд гирифта шудааст, ки нисбат ба хамин давраи соли 2023 1,7 фоиз зиёд мебошад [2].

Х,олати муосири корхонахои хурду миёна (КХМ) дар Ч,Т инъикоскунандаи низоми фархангй ва моделхои рафтори ичтимои ва иктсодиро хамчун яке аз омилхои асосй на танхо меъёри таъсиррасони тавакалии сохибкорон, балки бесуботии чомеаи ичтимой дар бар мегирад. Дар шароити муосири низоми иктисоди ичтимой КХМ яке аз манбахои ташаккулёбии синфи миёна ба хисоб меравад ва дастгирй ва фарохам овардани шароитхои муосид талаб менамояд, то ки рушд ва инкишоф ёбад. Асоси чунин дастгириро дар меъёрхои идоранамудани масъалахои ичтимои дидан мумкин аст.

Аз нуктаи назари В.В. Радаев «сохибкорй» аз се чузъи асоси иборатаст: амалхои ташкилотчигй; ташшабускории тагирёбанда; даромади пулй хамчун нишондихандаи бадаст овардани максадхои комёб. Аз нуктаи назари классикони иктисодй симои сохибкор аз чунин хислатхо иборатаст: неруи зехни, максади ба дастовардани навоварй (Кирснер) ва идрок, ва тасавуроти эчодкори (Ч,. Шэкл) кувваи неруи шахсй, ирода ба амалхо, (И. Шумпетер, Ф. Визнер); алокамандии аклй ва эчодкорй, (В. Зомбарт). М. Вебер сохибкориро хамчун тасвири окилона мехисобад. У кайд мекунад, ки рафтори окилона сохибкорро фаъол мегардонад ва хавасманд менамояд, ки фоидаи калон ба даст дароварад. Албата рафтори окилонаи сохибкор аз этикаи протестанти огоз ёфтааст, ки асоси ахлок ва рафтори сохибкорро ташаккул додааст [3]. Х,амин тарик, сохибкорони хурду миёна ин

шакли гуногуни ташакулёбии ичтимоии фаъолияти иктисоди мебошад, ва механизми муракаби хочагидори буда вазифааш аз чустучуй ва истифодабарии роххо ва усулхои самаранок мебошад.

Дар сохтори КХМ шуъбахои махсуси идоранамоии рушди молииявии корхонахо онкадар кофй нест. Ин албата монеъахое мебошанд, ки барои бадаст овардани устувории молиявии корхонахо самараи фаъолияти КХМ-ро нисбатан кам менамояд. КХМ имконияти начандон васеъ доранд барои таъмини кадрхо ва шуъбахои молиявй назар ба корхонахои азим.

Омилхои манфие, ки ба чалби сармоягузорон барои КХМ мебошад, инхоянд:

1. Кохиш ёфтани захирахои маблаггузорй (инвеститсия) дар иктисодиёти миллие, ки имкониятхои баланд бардоштани сармояи худиро махдуд менамояд.

2. Кам шудани хачми маблагхои молиявй дар бозори молияи чахони ва ватанй. Дар ин чода таъсири на танхо сабаби пандемия КОВИД -19 ба вай шударо гуфта метавонем, балки эълон намудани Санксияхои байналмиллалй (ИМА, Руссия Иттиходияи Аврупо), чанги Руссия бо Украина ва гайра.

3. Махдудгаронии имкониятхои захирахо ва сармояи худй

4. Паст гардидани имкониятхо оиди чолибияти карзхои кредитй аз тарафи субъектони хочагидории ватанй.

5. Бенихоят паст гардидани имкониятхо оиди карзхои дарозмудати бонки, маблагхое, ки ба навсозй (модернизатсия) равона карда мешуданд.

6. Паст гардидани сатхи пардохтпазирии аз тарафи субъетхои хочагидорие, ки таъсири манифии худро ба таъминоти пардохтпазирй (ликвиднокй) корхонахо ва окибат ба устувории молиявии ташкилотхо расонид.

7. Дар сатхи паст нигох доштани рушди институтхои сугуртавие ки тавакалии молиявиро дар сатхи фазои низоми молиявии кредитии милли истифода карда мешуд.

8. Кам намудани харочотхо барои таъминоти фаъолияти инфироди дар шакли интиколи маблагхои пулии фаъолияти мехнатй.

9. Бо максади дуруст ба рох мондани идора намудани фаъолияти молиявии субъектони хочагидорй, баланд бардоштани имкониятхо, таклиф намудани мутахассисони варзида (мушовирон, экспертон, ва f.) тавассуни онлайн.

Ба хама муълум аст, ки фаъолияти сохибкорй ва амалхои он аз вазъи молиявии корхона зич вобастааст. Дар «ЛуFати энсиклопедии молия ва карз» чунин таърифи «вазъи молиявии корхона (англ. financial position of enterprise) оварда шудааст -мачмуи нишондихандахои иктисодй ва молиявие, ки кобилияти корхонаро ба рушди устувор, аз чумла ичрои ухдадорихои молиявияш инъикос мекунад». Аз нигохи мо т аърифи мазкур мохияти мафхуми «вазъи молиявй»-ро инъикос намекунад:

1. Вазъи молиявй танхо нишондихандахо нест. Масалан, коэффитсиенти ликвиднокии чорй, коэффитсиенти мухторият нишондихандахои молиявй хам бошанд, факат ченакхои вазъи молиявй мебошанд.

2. Дар таъриф ибораи «мачмуи нишондихандахо» истифода шудааст. Он гох саволе ба миён меояд: ин мачмуъ аз чанд нишондиханда иборат аст ва тибки кадом коида нишондихандахо ба ин мачмуъ дохил карда мешаванд.

3. Ба Fайр аз ин, масалан, микдори махсулоти тавлидшуда нишондихандаи иктисодии баёнгари кобилияти корхона ба рушди устувор аст, вале оё ин нишондиханда метавонад вазъи молиявиро ифода намояд.

Бештари муаллифону тахлилгарон зери мафхуми вазъи молиявй танхо кобилияти

фоидабардориро мефахманд.

Олимони ватани ва хоричй (Хочаев П.Д., Пулотов М.М., Валиева Д.М., Ефимова О. В., Полякова Н.С. ва дигарон кайд мекунад, ки «тахлили вазъи молиявй ду максади асосй дорад:

1. Гирифтани маълумот дар бораи кобилияти офаридани арзиши иловашуда;

2. Ташаккули иттилоот дар бораи вазъи молиявй ва амвол, яъне дар бораи таъмини манбаъхои фоидаоварй».

Микдори зиёди усулхои арзёбии вазъияти молиявй боис ба он мегардад, ки истифодабарандагони натичахо, ки максадхои гуногунро пайгирй мекунанд, дар натичаи тахлил он маълумотеро мегиранд, ки дархурди манфиатхояшон нест ва кабул намудани карорхоро душвор месозад. Ба ин васила, тахлили вазъи молиявии ташкилотхои дар Чумхурии Точикистон фаъолият карда истодаро дида мебароем.

Корхонахои хурд ва миёна (КХМ) зуд ба тагйиротхои аз тарафи бозори ракобатпазир чавобгуй мебошанд, чунки ин талабот бо сабаби тахассусии махдуди худ дар як ё якчанд сегментхои бозор, инчунин набудани иерархияи аники идоракунй ва кобилияти огоз кардани амалиёт бо сармояи худи дар ибтидо хеле зуд вокуниш нишон медиханд. Ин хусусиятхои корхонахои хурду миёна бартарии онхо буда, ба онхо имкон медиханд, ки хатто бо корхонахои калон бомуваффакият ракобат кунанд. Давлат ба ташаккул ва рушди сохибкории хурду миёна манфиатдор аст, зеро он ба рушди ракобати солим дар бозор ва кохиши шумораи монополияхо мусоидат мекунад.

Бо истифода аз усулхои тахлилй ва хисоббарорй (молиявй) конунхои асосиро аз сифатхои табий (физиологй), инчунин арзиш ва захирахои дохилии ташкилот муайян кардан мумкин аст. Ба назар гирифтани ахамияти даркшудаи характеристикахои иктисодй имкон медихад, ки самараи ин хусусиятхоро дар оянда пешгуй карда шавад.

Якчандтои тахлилиро дида мебароем:

Усули (нормативй) меъёрии банакшагирии молиявй имкон медихад, ки эхтиёчоти субъектхои хочагидорй ба захирахои молиявй хисоб карда, манбаъхои ташаккули онхо мувофики меъёрхо ва стандартхои пешакй муайян карда шаванд. Ба ин стандартхо меъёри андоз, меъёри таксими тарифхо, меъёри амортизатсия, меъёри фоизхои бонкй ва гайра дохил мешаванд. Камбудихои усул тагироти доимии стандартхои назорати мутамарказ ва зарурати ислохоти дохилй ба стандартхои корхонаро дар бар мегиранд, ки бо тагирёбии шароити кор дар созмонхо алокаманданд.

Усули балансии банакшагирии иктисодиёт имкон медихад, ки байни калидхои захирахои иктисодй ва калиди маблаггузорй мувозинат пайдо карда шавад. Барои таъмини истифодаи окилонаи захирахои молиявй, ташкилот бояд тавозуни пурраи маблагхоро барои харочоти мушаххас дар асоси таксимоти манбаъхои мувофик таъмин намояд. Хусусияти банакшагирии молиявй имкон медихад, ки муайян карда шавад, ки оё усули мувозинат ба тартиби банакшагирии иктисодй дохил карда шудааст ё не. Яке аз омилхои давомнокии банакшагирии иктисодй дар ташкилот шакли даврии он мебошад. Х,ангоми ба накша гирифтани таксимоти даромад ва дигар захирахои иктисодй усули балансй истифода мешавад. Бартарии ин усул дар он зохир мегардад, дар он чузъхои фоида ва харочот ба таври возех ташкил карда мешаванд, аммо хисобхо алохида гузаронида мешаванд. Камбудии ин усул набудани динамика дар арзёбии бозор мебошад.

Чи тавре ки тахлилхои молиявии корхонахо нишон медиханд на хамаи корхонахои ватанй азим мебошанд, яке аз онхо, миёна ё ин ки хурд хам хастанд, ва хар яке онхо дар фаъолияти истехсолии худ бо ягон омилхое дучор мешаванд, ки ягон

монеъахоро барои рушди истехсоли ба вучуд меоранд. Ин омилхо метавонанд ё дохилй бошанд ё берунй. Албата омилхои берунй аз якчанд холатхои иктисолй молиявй, конунгузорй, меъёрхои андоз, сармоягузории берунй ва гайра вобаста мебошад, дигаре омилхо, ин дохили, ки аз худи фаъолияти корхонахо, норасоии кадрхо, сармояи худй, саривакт ичро накардани ухдадорихои худ дар назди бонк, кумитаи андоз ва якчанд макомотхо мебошад, ки ин албата монеъахоро барои рушди устувории молиявии корхона пайдо менамояд. Аз ин лихоз фаъолияти корхона бояд омухта шавад. Яке аз усулхои тахлили фаъолияти корхона усули SWOT мебошад.

Таърихи ихтисороти SWOT бори аввал соли 1963 дар конфронси сиёсати тичоратии Гарвард (Гарвард) аз чониби профессор Кеннет Эндрюс тахия шудааст. [5].

Соли 1965 чор профессори Донишгохи Гарвард - Леранед, Кристенсен, Эндрюс ва Гут технологияи истифодаи модели SWOT-ро барои тахияи стратегияи рафтори ширкат пешниход карданд. Накшаи LCAG (дар асоси харфхои ибтидоии насабхои муаллифон) пешниход шудааст, ки ба пайдарпайии кадамхо, ки ба интихоби стратегия оварда мерасонад, асос ёфтааст [4].

Пеш аз хама SWOT тахлили корхонаро намудан лозим, то ки тарафхои манфй, нозукихое, ки ба корхона монеъахо пайдо менамояд ва тарафхои мусбй, имкониятхои баландоштаи, ки ба корхона манфиатхои лоизмаи стратегиро муайян менамояд гузарондан даркор. Сониян арзиши дороихои корхонаро, ки дар баланси корхона инъикос ёфтааст, ва дар охир бо низоми баровардани таносуб (коэффисиент) муайян намудани фаъолияти молиявии корхонаро гузаронидан лозим меояд. Ин ба рохбарияти корхона метавонад роххои аз мушкилот баромаданро ва дар оянда ба аз хавфхои молиявй дур шуданро рохандози менамояд. Матритсаи тахлили SWOT чунин мебошад:

Омилхои (тарафхои) манфи ё ки ноустувории фаъолияти корхона Омилхои (тарафхои) мусби ё ки устувории фаъолияти корхона

Имкониятхои (омилхои) фаъол гардоние, ки ба устовории молиявии корхона таъсир мерасонад Хатархое (омилхои), ки ба устувории молиявии корхона тахдид менамоянд

Ч,адвал 1. - Тахлили SWOT - ро дар мисоли корхонаи худру миёна Ч,СК "КОБ" дида мебарем.

Ч,ихатхои манфии - корхона, ё ин бахогузорй Ч,ихатхои мусбии бахогузорй

ки камбудихо корхона, ё ин ки куввахо

-камомад ташкилнокии дохилии - -Ассортимент калони +

сохтори корхона; молхо

-Набудани стратегияи корхона - -Доираи васеи махсулот; +

- музди ками коргарон; - -Чандирии музди мехнат +

-фуруши сусти молхо аз чихати Харидории когазхои -

техникй; киматнок

-Норасоии маблаг барои маркетинг - Ворид шудан ба низоми иктисоди бозорй +

-норасоии кадрхои баландихтисос; Ч,амъ намудани маблагхо барои баркарор кардани фонди истехлокй +

Имкониятхо Хатархо

-машварати муштариён; + Ба бозор ворид шудани ракибони нав +

Калонтарин шабакаи магозахо; - ракобат байни ширкатхо афзоиш ёфтан +

Арзиши баланди мол - -мунтазам чойивазкунии кадрхо -

Таквияти ракобатпазири дар байни + Кам намудани тагиротхо -

ширкатхо дар ширкат

Имконияти ворид намудани - Нархи баланд ба +

технологияи муосир технологияи муосир

Пайдо намудани шарики нав + Муаммо оиди пайдонамудани харидор ба махсулоти истехсолй

Баланд намудани даромади + Аз хисоби нарх кам шудани

коргарон даромади корхона

Рушди Технологияи иттилоотй + Таъсири омилхои беруна нисбати фаъолияти ташкилот +

Тахлили SWOT аз чор нишондиханда мерасонад. Мисол аз руи нишондихандаи нишон дод ки корхонаи тадкиккарда хам якум - "Ч,ихатхои манфии- корхона, ё ин ки камбуди дорад ва хам омилхои мусбат дорад, камбудихо", ки чунин омилхо дохил ки ба устувории молиявии корхонахо таъсир мешавад: -камомади ташкилнокии дохилии

29

сохтори корхона; набyдани стратегияи корхона; музди ками коргарон; Фуруши сусти молно аз чинати техникй; норасоии маблаF барои маркетинг; норасоии кадрнои баландихтисос маълум гардид, ки корхона аз намин кабила на онкадар устувор мебошад;

Нишондинандаи дувум -"Чинатнои мусбии корхона, ё ин ки куввано ", ки ба он чунин омилнои мусби дохил мешаванд: намуднои (Ассортимент)-и калони молно; доираи васеи мансулот; чандирии музди меннат; харидории коFазнои киматнок; ворид шудан ба низоми иктисоди бозорй; чамъ намудани маблаFно барои баркарор кардани фонди истенлокй, корхона ба Fайр аз омили "харидории коFазнои киматнок" мавкеи корхона дар чои аввал мебошад. Сабаби "хариди коFазнои киматнок"- ба даст надаровардани он мебошад, ки дар кишвар ноло бозори коFазнои киматнот ташаккул ва рушди худро ба таври кофй нест. Танно аз нигони ташаккул ва рушди коFазнои киматнок дар ЧТ бозори дуюминдаарача фаъолият дораду, бозори аввалиндарача дар давраи ибтидоии ташаккулшавиаш карор дорад. Ин нолат дар бисёр корхонанои хурду миёнаи ЧТ дида мешавад.

Аз руи нишондинандаи севум -"Имконияттно", омилнои зеринро ташхис кардан мумкин, онно чунинанд: машварати муштариён; калонтарин шабакаи маFозано;

арзиши баланди мол; таквияти ракобатпазири дар байни ширкатно; имконияти ворид намудани технологияи муосир; пайдо намудани шарики нав; баланд намудани даромади коргарон; рушди технологияи иттилоотй; Танлил нишон дод, ки на намаи имкониятно ба ин корхонаи танкик карда мансубанд. Мисол нишондинанданои якум, чорум, панчум, шашум ва нуфтум, танно нишондинандаи: аз надоштани калонтарин шабакаи маFозано, арзиши баланди мол ; ва аз имконияти ворид намудани технологияи муосир танкиси мебаранд.

Арзиши баланди мол. Ношондинандаи чорум - "Хатарно" Барои танлили молиявии корхона оиди пардохтпазирии корхона якчанд усулно мавчуданд, ин танлилро аз руи сохтори баланси корхона дида баромадан мебошад ё ин ки аз руи усули арзиши "Z-нисобот", ки Э.Альтман пешнинод намуда буд. [13-c бб]

Дар тадкикоти худ мо кушиш ба харч гузоштем, ки ду усулро дар мисоли як корхона истифода барем. Дар тадкикот дар омузиши пардохтнопазирй дар асоси сохтори баланси корхона ду коэффисиент гирифта мешавад: яке коэффисиенти

пардохтпазирии чорй дар охири сол ва дуюм коэффисиети таъмини сармояи худи. Дар ин асос коэффисиент баркароршавии пардохтпазирй нисобида мешавад.

Соли танкик Нишондинандано бо Таносуби устувории

ракамно Дороино дар молиявй дар

мачмуъ ва сармояи худй баркароршавии пардохтпазирй

2G19 2357G43/268422 8,7

2G2G 196818/187357G G,98

2G21 314912/199549б 1,5

2G22 29996G4/59768.G8 1,5

2G23 92595/59768.G 1,5

К= Бп - Баркароршавии пардохтпазирй;

Ч,адвал 2. - Баркароршавии пардохтпазири дар мисоли КХМ-и Ч,СК "КОБ"

(х,аз.сомони)

Дк. - Дороихои корхона; Сх.- сармояи худй

КБп =

Дк/Сх

Тахлили баркароршавии пардохтпазири дар КХМ нишон медихад, ки таносуби дороихо ба сармояи худй дар соли 2019 нисбат ба соли минбаъда аз 8,7 ба 0,95 кохиш дод, яъне ба 7,2 баробар кам шуд ё ин ки дороихои корхона дар соли 2019 нисбат то соли 2023 ба 2264448 хазор сомони кам шуд. Агар аз чихати РОА нигарем, таносуби 0,9 маънои онро дорад, ки корхона метавонад карзи худро то 90% пардохт намояд (меъёри камшавй то 0,2 дороихо мебошад). Сармояи худи бошад ба 19231.92 кам гардид. Ин пеш аз хама суст шудани фаъолияти КХМ мебошад, ки сабабаш боздоштани фаъолият аз руи пахн шавии пандемияи КОВИД-19, бухрони иктисоди ичтимой дар Точикистон мебошад, шояд механизмхои молиявй дар ин давра мутобик набудан ба ингуна бухронхо.

Тахлил нишон дод ки дар соли 2019 таносуби баркароршави аз 8,7 баробар шуд; дар соли 2020 ба 0,98; 2022 ва 2023 ба 1,5 баробар гардид. Бояд кайд кард ки ба пандемия, бухронхои иктисодй, ичтимой ва молияви нигох накарда КХМ фаъолияти худро давом дод, ва коргарон бо кору фаъолият таъмин буданд, яъне вазъи устувории молияви тамоюлй муътадилро баркарор кард.

Дар холате, ки корхона баркароршаванда дида мешавад ва имконпазираст чорахои андешидашударо истифодабаранд, дар он холат ба корхона вакти муайян дода мешавад, то ки корхона фаъолияти худро дар мухлати 6 мох баркарор намояд.

Ин механизми хисоб намудани коэффисиенти пардохтпзири ба акидаи олимони ватани ва хоричи оптималй мебошад, ва мо хам низ тарафдори чунин метод мебошем, хамзамон хамин тарик хисоббаробаркунии фаъолияти уствории молияиро дастгири менамоем.

Савол ба миён меояд, ки чигуна коэффисиенти баркароршави пардохтпазири хуб хисобида мешавад?

-Агар коэффисиенти ликвидноки ба < 0,6 расад, ин маънои онро дорад, ки корхона хавфи вобастагй аз карз дорад;

- Агар коэффисент аз > 0,6 гардад, маънои онро дорад, ки коэффисиент оптималй мебошад;

- ва агар аз 0,6 - 0,95 бошад, ин маънои онро дорад, ки корхона вазифаи худро барои рушди фаъолияти худ ичро наменамояд.

Дар ин холат рохбарияти корхона ликвиднокии корхонаро аз хисоби баланд намудани дороихои дарозмудат, карзи дарозмудат, сармояхои худиро таъмин намояд.

Хуллас, дар зери мафхуми вазъи молиявии корхона (ташкилот) имконоти корхона оид ба эчоди шароит бахри фоидагирй, пардохткунии саривактии ухдадорихо бо максади пешгирй намудани норасогии пули накдй, таъмини мустакилй устувории молиявй, инчунин истифодаи самарабахши амвол ва манбаъхои ташаккули он дар шароити зуд тагйирёбанда (тахти таъсири омилхои дохилй ва берунй) бояд фахмида шаванд.

Адабиёт

1. Алексеев К.С. Методика анализа финансово-хозяйственной деятельности предприятия / К.С. Алексеев // Справочник экономиста. - 2012. - № 1. - С.14-25.

2. Ефимова О.В. Финансовый анализ. / О.В Ефимова //- М.: Бухгалтерский учет, 2006. -

352 с.

3. Массарыгина В.Ф. Экспресс-анализ финансового состояния предприятия-должника / В.Ф. Массарыгина // Экономический анализ: теория и практика. - 2012. - № 31. - С.60-65.

4. Кошонова М.Р., Сафарзода М.М. Методы анализа финансовой устойчивости малых предприятий в Республики Таджикистан / М.Р. Кошонова, М.С. Сафарзода // Паёми Молия ва иктисод №3 (32) душанбе 2022.-С. 29-39 сах

5. Пулотов М.М. Вазъи молиявии корхона: мафхумхо, нишондихандахо ва роххои бехтар гардонидани онхо./ М.М.Пулотов //Мачалаи ахбори ДДХБСТ Хучанд, №1(66), 2016. С. 6-10.

6. Пулотов М.М., Валиева Д.М. Масъалахои тахкики устувории молиявии корхонахои тичоратй дар шароити муосир/ М.М. Пулотов, Д.М Валиева// -Мачалаи ахбори ДДХБСТ Хучанд, №1(66), 2016. С. 103-108.

7. Сафарзода М.С. Устувории молиявии корхонахои хурду миёна дар Чумхурии Точикистон ва идораи он дар шароити иктисоди бозорй/ М.С. Сафарзода// Паёми Молия ва иктисод №3 (37) душанбе 2023.-С. 363-376 сах

8. Ходжаев П.Д. Оценка финансовой устойчивости предпиятий транспорта./ П.Д. Ходжаев //Материалы республиканской научно практической конференции «Проблемы развития финансов, налога, учета и аудита в РТ». -Душанбе: ООО «Сапфир», 2005. С. 110

9. Шеремет А.Д., Негашев Е.В. Методика финансового анализа:/ А.Д. Шеремет, Е.В. Негашев // Учебное пособие. - 3-е изд.; перераб. и доп. - М.: ИНФРА-М, 2004. - 208с.

10. Хушвахтзода, ^.Х. Тахлили хавфу хатархои сармоягузорй дар корхонахои саноатй [Матн] / ^.Х. Хушвахтзода, Г.Х. Зувайдуллоева // Паёми Донишгохи давлатии Бохтар ба номи Н. Хусрав, 2021. - №1 -163 с.

11. Паёми Президенти Чумхурии Точикистон заминаи рушди фаъолияти сохибкорй ва рушди иктисодиёти милли https://mmk.tj/content/.

12. Стратегияи давлатии рушди бозори мехнатто 2030 аз 27.04.2015. №238.

13. Управление финансовой устойчивостью: учеб. пособие / под ред. О. Н. Дунаева. -Екатеринбург: ИПК УГТУ, 2002. - с. 66.

Маълумот дар бораи муаллифон:

Кошонова Манзура Рахматчоновна - доктори илмхои иктисодй, профессори кафедраи молияи Донишгохи давлатии молия ва иктисоди Точикистон. Сурога: 734067, Чумхурии Точикистон, ш. Душанбе, к. Нахимов 64/14, телефон: (+ 992) 93 5555072. E-mail: [email protected]

Сафарзода Мирзомурод Саидмузафар - Доктор Phd - и кафедраи молияи Донишгохи давлатии молия ва иктисоди Точикистон. Сурога: 734067, Чумхурии Точикистон, ш. Душанбе, к. Нахимов 64/14, телефон: (+ 992)98 8959635. E-mail: it.mirzo@gmail. com

Информация об авторах:

Кошонова Манзура Рахматджановна - доктор экономических наук, профессор кафедры финансов Таджикского государственного финансово-экономического университета. Адрес: 734067, Республика Таджикстан, г. Душанбе, ул. Нахимова, 64/4. Телефон: +922 93 5555072. E-mail: [email protected]

Сафарзода Мирзомурод Саидмузафар - PhD доктор кафедры финансов Таджикского государтственного финансово-экономического университета. Адрес: 734067, Республика

Таджикистан, г. Душанбе, ул. Нахимова, 64/4. Телефон: (+992)98 8959635. E-mail: it.mirzo@,gmaiL com

Information about the authors:

Koshonova Manzura Rakhmatjanovna- doctor of economic sciences, professor of department of Finance of Tajik State University of Finance and Economics. Address: Republic of Tajikistan 734067, TSFEU, Nakhimova St. 64/4 Tel.:(+922) 935555072. E-mail: [email protected] Safarzoda Mirzomurod Saidmuzafar - Phd Doctor of department of Finance of Tajik State University of Finance and Economics Address: Republic of Tajikistan 734067, Nakhimova St. 64/4 Tel.: (+ 992) 988959635. E-mail: [email protected]