Научная статья на тему '“ЎЗБЕКИСТОН” ТЕЛЕКАНАЛИДА ЎЗБЕК МИЛЛИЙ РАҚС САНЪАТИНИНГ ЁРИТИЛИШИ (“Ассалом, Ўзбекистон!” телекўрсатуви мисолида)'

“ЎЗБЕКИСТОН” ТЕЛЕКАНАЛИДА ЎЗБЕК МИЛЛИЙ РАҚС САНЪАТИНИНГ ЁРИТИЛИШИ (“Ассалом, Ўзбекистон!” телекўрсатуви мисолида) Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
10
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тарих / миллий руҳ / кўрсатув / санъат / мусиқа / урф-одат / рақс / нафосат / хореограф / ансамбль / қадрият. / history / national spirit / show / art / music / tradition / dance / sophistication / choreographer / ensemble / value.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Миралимова, Дилноза

Мазкур мақолада Ўзбекистон Миллий Телерадиоком¬па¬нияси “Ўзбекистон” телеканалида ўзбек миллий рақс санъатига оид ма¬салаларнинг ёритилиши Ўзбекистон халқ артисти Мукаррама Тур¬ғун¬бо¬ева ижодига бағишланган телекўрсатувлар, лавҳалар, суҳбатлар ми¬со¬ли¬да тадқиқ этилади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

COVERAGE OF UZBEKISTAN NATIONAL DANCE ART ON THE “UZBEKISTAN” TV CHANNEL (on the example of the TV show “Assalamu, Uzbekistan!”)

This article highlights issues related to the Uzbek national dan¬ce art on the Uzbekistan TV channel of the National Television and Radio Com¬pany of Uzbekistan, as well as through the example of television prog¬rams, interviews dedicated to the work of the People's Artist of Uzbekistan Mu¬karrama Turgunboeva.

Текст научной работы на тему «“ЎЗБЕКИСТОН” ТЕЛЕКАНАЛИДА ЎЗБЕК МИЛЛИЙ РАҚС САНЪАТИНИНГ ЁРИТИЛИШИ (“Ассалом, Ўзбекистон!” телекўрсатуви мисолида)»

VIII TRANSLATION FORUM (E)ISSN: 2181-1784

VIII ФОРУМ ПЕРЕВОДОВЕДОВ 4(27)t Dec, 2024

VIII TARJIMASHUNOSLAR FORUMI

www.onens.uz

"УЗБЕКИСТОН" ТЕЛЕКАНАЛИДА УЗБЕК МИЛЛИИ РАЦС САНЪАТИНИНГ ЁРИТИЛИШИ ("Ассалом, Узбекистан!" телекурсатуви мисолида)

d https://doi.org/10.5281/zenodo.14650867

Дилноза МИРАЛИМОВА,

ТДШУ 1-курс магистранти, Тошкент, Узбекистон

Tel.: 90 960 81 99; e-mail: [email protected]

Аннотация: Мазкур мацолада Узбекистон Миллий Телерадиокомпанияси "Узбекистон " телеканалида узбек миллий рацс санъатига оид масалаларнинг ёритилиши Узбекистон халц артисти Мукаррама Тургунбоева ижодига багишланган телекурсатувлар, лавуалар, суубатлар мисолида тадциц этилади.

Калит сузлар: тарих, миллий руу, курсатув, санъат, мусица, урф-одат, рацс, нафосат, хореограф, ансамбль, цадрият.

Аннотация: В данной статье исследованы вопросы освещения узбекского национального танцевального искусства на телеканале «Узбекистан» Национальной телерадиокомпании Узбекистана, а также рассмотрены телепередачи, интервью, посвященные творчеству народной артистки Узбекистана Мукаррамы Тургунбоевой.

Ключевые слова: история, национальный дух, передача, искусство, музыка, традиция, танец, изысканность, хореограф, ансамбль, ценность.

Annotation: This article highlights issues related to the Uzbek national dance art on the Uzbekistan TV channel of the National Television and Radio Company of Uzbekistan, as well as through the example of television programs, interviews dedicated to the work of the People's Artist of Uzbekistan Mukarrama Turgunboeva.

Key words: history, national spirit, show, art, music, tradition, dance, sophistication, choreographer, ensemble, value.

Ра;с шундай санъатки, у утмиш ва бугунги кунни мисоли куприк каби боглайди, миллатлар ва элатларни бирлаштиради. Хдмда хар бир хал;нинг фа;ат узигагина хос булган ;адим урф-одатларини, минг йиллик анъаналарини дунёга курсата оладиган бебахо санъат тури хдсобланади. Шу боис малакатимизда муста;илликнинг илк кунларидан бошлаб турли сохалар ;аторида узбек миллий ра;с санъатини ривожлантиришга хам катта эътибор ;аратилди. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 4 февралдаги

"Миллий ракс санъатини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида" хамда "Ракс санъати сохасида юкори малакали кадрлар тайёрлаш тизимини тубдан такомиллаштириш ва илмий салохиятини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида", 2020 йил 28 сентябрдаги "Лазги" халкаро фестивалини ташкил этиш ва утказиш тугрисидаги"ги ^арорлари узбек ракс санъати тараккиётида янги ислохотлар даврини бошлаб берди [1]. Хусусан, 2020 йил 4 февралдаги "Миллий ракс санъатини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисидаги" карорида "Узбекистонда ракс санъатини янада ривожлантириш, бу борада шаклланган ижодий мактабларга хос анъаналарни, мохир балейтмейстерлар, балет артистлари меросини тиклаш, миллий ракс санъатининг мумтоз ва замонавий ижро намуналари "олтин фонди"ни яратиш, халкимиз, хусусан, ёш авлодни миллий ракс санъати хакидаги назарий ва амалий билимлар билан кенг таништириш оркали уларнинг калби ва онгида миллий узликни англаш аждодлар меросига хурмат туйгусини, юксак бадиий-эстетик дид ва тафаккурни камол топтириш" вазифалари белгиланган [1].

Юртимиз хаётига оид хар кандай янгиликни тезкор ёритишда ва таргиб килишда шубхасиз телевидениенинг урни бекиёс. Телевидениенинг илк бадиий вазифаси санъат турлари, хиллари, куринишлари, самараларини намойиш килишдан иборат булган, хамда эстетик фаолиятнинг алохида сохаси сифатида карор топган [5,47]. Шу маънода, Узбекистон Миллий Телерадиокомпанияси миллий ракс санъатимизни ёритишда, сохага оид янгиликларни етказишда пешкадам, десак муболага булмайди. Телеканаллар оркали узбек миллий ракс санъатининг утмиши ва бугуни, унутилиб бораётган хамда кадриятга айланаётган ракс турлари, устоз санъаткорлардан мерос колган мактаблар фаолиятини урганиш, замонавийлашиб бораётган ракс санъатининг миллийликни канчалик таргиб килаётгани, камчилик ва муаммолари соха мутахассислари иштирокидаги курсатувлар, сухбатлар оркали тахлил килинади.

Мисол тарикасида Узбекистон телеканали, "Ассалом, Узбекистон" дастурини олайлик. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020-йил 4 февралдаги "Миллий ракс санъатини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида"ги карори эълон килинган кундан бошлаб, ушбу дастурда Узбекистон Давлат Хореография академияси устоз педагоглари ва мутахассислари билан хамкорликда туркум лавхалар, сухбатлар такдим этиб келинмокди. Теледастур оркали нафакат узбек миллий ракс санъатининг утмиши ва бугунига багишланган кимматли маълумотлар, фактлар хакида гапирилади, балки, сухбат жараёнида нодир ракс асарлари ижро этилади. Бир вактнинг узида устоз хореографлар намойиш этилган ракснинг дунёга келиш тарихи хакида хам атрофлича маълумот берадилар. Телетомошабинлар бир

вактнинг узида санъат асарларини хам томоша киладилар, хам ракс тарихига оид кизикарли маълумотларга эга буладилар.

Узбек миллий ракс санъати хакида гап кетганида унинг даргалари, ушбу санъатга таъмал тошини куйган устоз санъаткорлар куз олдимизга келади. "Узбек ракс меросини узларидан олдинги авлодлардан кабул килиб, уни асрлар мобайнида куз корачигидек саклаб келган купгина ижрочиларнинг номлари маълум. Юсуфжон кизик Шакаржонов, Ахмаджон Умурзоков, Уста Олим Комилов, Кимматхон Султонова, Шарофат Тураева, Тамарахоним каби 19 аср охири 20 аср бошларида яшаб утган унлаб таникли ракс усталарининг номлари машхур" [6,330]. Устозлари Уста Олим Комилов, Тамарахоним, Юсуфжон кизик Шакаржоновдан олган билимлари ва урганганлари билан дунёни забт этган ракс фидойиси, Узбекистон халк артисти, махоратли раккоса, балетмейстер Мукаррама Тургунбоева узбек раксини жахонга танитган ва миллатлараро дустлик, биродарлик ришталарини мустахкамлашга улкан хисса кушган эл суйган санъаткор эди.

У чин маънода бой тарихга эга, факат халкимизга хос булган урф-одатлар, анъаналарни уз ичига олган узбек миллий ракс санъатини дунёнинг 100 дан ортик мамлакатларида намойиш эта олди. "Мукаррама Тургунбоеванинг ракс санъати узбек аёлларининг санъатга интилишдаги дадил кадами, хотин-кизларнинг ижтимоий хаётга фаол аралашувининг узига хос рамзи булиб кури-нади. Унинг лирик кахрамони узбек аёлининг азалий фазилатлари хамда юксак ирода билан янгиликка интилишининг рамзидир [6,331]. Ижодкорга хос кизикувчанлик ва тинимсиз изланишлар натижасида Мукаррама Тургунбоева томонидан сахналаштирилган "Пахта", "Пилла", "Муножот", "Тановар", "Жонон" каби катор ракслар олтин фонднинг бебахо хазинаси сифатида сак-ланиб келинмокда. Ана шу жавохирлардан бири, калбларга иликлик ва бахор тароватини багишлаб, инсоннинг ички оламини жунбушга келтирадиган ноёб сахна асари, "Бахор" ансамблининг ташриф когозларидан бири саналган ракс "Бахор вальси"дир. "Ассалом, Узбекистон!" дастурида УзМТРК архивида сак-ланаётган ракс тасвиридан фойдаланиб, Мукаррама Тургунбоева сах-налаштирган ушбу асар тарихи урганилди.

Вальс - одатда жуфт-жуфт булиб, уч тактда бир айланиб, охиста давра олиб уйналадиган равон ва вазмин ракс ва шу ракс мусикаси. Узбекистонда хизмат курсатган артист Мухаммаджон Шокиров хамда Узбекистонда хизмат курсатган маданият ходими Нуриддин Аминжонов "Ассалом, Узбекистон!" дастурининг 2022- йил 26 февраль жонли сонида мехмон булиб, ушбу ракс кандай килиб сахна юзини курганини ёдга олишди. Мухаммаджон Шокиров "Бахор" ансамблининг созандаси Отажон Матёкубовдан эшитган кимматли

маълумотлари хакида шундай дейди: "18 ёшимда Мукаррама Тургунбоеванинг таклифига кура, "Бахор" ансамблига ишга келганман. Уша пайтларда ансамбль репертуаридан урин олган "Бахор вальси" мусикасига сахналаштирилган раксга махлиё булиб, у хакда Отажон Матёкубовдан кушимча маълумотларни олишга харакат килдим. Маълум булишича, ушбу ракс учун куйни Мукаррама Тургунбоеванинг шахсан узи Узбекистон халк артисти, созанда, бастакор, ноёб иктидор сохиби Мухаммаджон Мирзаевга ансамбль илк ташкил топган кезлари буюртма килади.

Бу даврда "Бахор" ансамблида Отажон Матёкубов, Турсун Азимов, Носир Косимов, Бахтиёр Алиев, Улугбек Саидбаттолов каби машхур созандалар фаолият олиб боришар эди. Мухаммаджон Мирзаев таклифга биноан, эртасига эрталаб ансамблга келганида Улугбек Саидбаттолов рубобда куй чалаётган булган. Айнан шу куйдан илхомланган Мухаммаджон Мирзаев "Бахор" ракс ансамбли репертуари учун бетакрор вальс басталашга киришади. Мукаррама Тургунбоева хали тайёр булмаган куйнинг турт актига ансамблдаги раккосалар хамда хореографиядан келган яна 30 та киз билан ракс сахналаштиради. Кейинги кун М.Мирзаев мусикани тулик холида басталаб Мукаррама Тургунбоевага такдим этгандан сунг "Бахор вальси" дунё юзини куради. Аввалига куй оддий куринишда радиотасмаларига мухрланади, йиллар утиб 1974 йилда "Бахор" ансамбли созандалари унга сайкал бериб кушларнинг овози, сувнинг шаркираши билан янада бойитишган. Хрзирда Узбекистонда хизмат курсатган артист Зиёда Мадрахимова томонидан "Бахор вальси" ракси худди аслидагидай устоз Мукаррама Тургунбоева сахналаштиргани каби кайтадан сахналаштирилди. Узбекистон халк артисти Мукаррама Тургунбоева ижоди, фаолияти, асарлари теледастурларда энг куп ёритиладиган ва тухталадиган мавзу. Телетомошабин гузал ракс санъати намуналарини асосан телеэкран оркали томоша килади ва завкланади. "Мукаррама Тургунбоева сахналаш-тирган раксларнинг умрбокийлиги уларнинг миллийлигида. Шу боис устоз колдирган мактабни бугунги кун ракс санъатида давом эттириш долзарб масалалардан бири", дейди Узбекистонда хизмат курсатган артист, "Дустлик" ордени сохибаси Угилой Мухаммедова "Ассалом, Узбекистон!" дастурининг 2020 йил 29 февраль сонидаги сухбатида. Раксларда миллийликни саклаш мухим масалалардан бири эканини таъкидлаб, М.Тургунбоеванинг сахна-лаштириш махоратини хам бугунги ракс мактабларида куллаш кераклигига тухталади.

"Мукаррама Тургунбоева хар бир раккосанинг иктидоридан, техникасидан келиб чикиб, ракс сахналаштиришига гувох булганман. "Шамоллар" ракси ана шундай дунёга келган. Москвага гастроль билан сафарга боришга тугри келди.

Шунда устоз: "Сенга бир ракс сахналаштирайки, у билан дунё кезгин", деган-лар. Ва менинг ташки куринишим, кобилиятимни куриб, Узбекистон халк артисти Х.Лутфуллаев билан бирга ушбу шух раксни сахналаштирганлар".

"Шамоллар" ракси кейинчалик чекка-чекка кишлокларда, куплаб гастрол сафарларда намойиш этилди ва кувнок харакатларга бойлиги, узбекона жозибаси билан халкимиз калбидан жой олиши устоз санъаткорнинг куплаб ракслари каби ана шу катта мехнат меваси, албатта. У.Мухаммедова устоз санъаткорнинг шох асари "Тановар" хакида шундай дейди. "Х,али хеч бир раккоса "Тановар"ни М.Тургунбоевадай ижро килмаган. Устоз ушбу ракс оркали узбек аёллари билан мулокотга киришган. Ракс гуёки монолог тарзида эди. У ичидаги бор хис-хаяжонини, дард ва кечинмаларини биргина ракс харакатлари, куз карашлари оркали махорат билан курсата олган. "Тановар" ракси 1943 йилда сахналаштирилган ва аёлларга урушга кетган ака-укаларини, отасини, ёрини сабр билан кутишга даъват этган. Раксдаги "кудрат" деб номланган харакат биз албатта галаба козонамиз, кутганларимиз албатта кайтади деган маънони англатган. Шу боис М.Тургунбоеванинг мазкур ракс асари улмас мерос булиб, олтин фонддан жой олган". У.Мухаммедова бугунги кунда устозидан урганган ракс сирларини ёшларга ургатиб келаётган, колаверса, Мукаррама Тургунбоеванинг мактабини ва ундан урин олган бебахо асарларини асраб-авайлаб келаётган хореограф-педагоглардан бири.

"Ассалом, Узбекистон!" дастурининг яна бир жонли сони 2022 йилнинг 31 май санаси узбек миллий ракс санъатида либослар нихоятда мухим урин эгаллаши хакида булган. Курсатувнинг ушбу сонида иштирок этган таникли санъатшунос Нурихон Зулинова устоз санъаткорнинг кийиниш маданиятига каратган эътибори хакида куп маълумотлар етказди. Мукаррама Тургунбоева либослар оркали миллийликни таргиб килишга улкан хисса кушганини гапириб шундай дейди: "Мукаррама Тургунбоева атласни яхши курарди.

Нурихон Зулинова дастур давомида ёшлик хотираларини эслаб те-летомошабинларга Мукаррама Тургунбоева ракс мактабининг ютуги факатгина унинг махоратли раккоса эканида эмас, балки шогирдларига мехридарё она була олганлигида эканини гапириб утди. "1969 йилда бахор ансамблига ишга кирганимда мендан бахтли инсон йук эди. Болаликдаги орзуим, Узбекистонда-ги энг машхур ансамблга кабул килинишим, Мукаррама Тургунбоевадек афсонавий раккоса билан бир сахнада ракс тушганим хаётимдаги энг унутил-мас ва бахтли онлардан булиб колди. Эсимда, илк бор келганимда Тожи-кистонда Узбекистон адабиёти ва санъати декадаси булиб утган. Шунда Тожикистонда учта сахна курилган. Уртада М.Тургунбоева, унг тарафда Узбекистон халк артисти К.Миркаримова, чап тарафда К.Юсупова, оркада мен

'^Baxpp" aнсaмбли рaккосaдaри кaторидa paKC тyшгaнимдa севинч куз ёшлaримни тyxтaтa олмaгaнмaн. Хaдк тaнигaн дaрFaлaр билaн биргa экaним мен учун бaxт булган. Шyндaн бошлaб уш6у aнсaмблдa йигирмa йил фaолият олиб бордим. Дунёни курдим. Устоз сaxнaдaштиргaн "Пиллa", "Зaнг", "Нaмaн-гaннинг олмaси" кaби кaтор рaкслaрини ижро килдик. Кдй юртгa бормaйлик узбек миллий рaксининг шинaвaндaдaри кyплaб топилaрди Ba мислсиз шyxрaт KOЗOнaрдик.

X,озирдa yстоздaн yргaнгaнлaримни, унинг ижодини ёшлaр орaсидa тaрFиб килиб келaётгaнимдaн xyрсaндмaн. М.ТyрFyнбоевa ижодигa куп тyxтaдaмaн. Хдттоки ёшлик чоFимдa бир куни гaзетaдaн илтимос килиб, Мyкaррaмa ТyрFyнбоевaнинг рaкс сaxнaдaштиришидaн тортиб фaолиятидaги биз билмaгaн xaммa жиxaтлaр xaH^a ёзинг, дейишди. Мен боричa ёзгaн мaколaмни yкигaн устоз кулиб, "Нyриxон, xaммa сирни очиб куйибсизку" - дегaн эди yшaндa. By мен учун Узбекистон xaлк aртисти Мyкaррaмa опaдaн эшитгaн энг яxши эътирофим эди" - дейди Н.Зyлиновa. Kyрсaтyв сyнггидa жонли эфир дaвомидa сaнъaткор Узи учун сaxнaдaштиргaн "Тaновaр" рaкси "Нихол" мукофоти сохи-бaси "Baxор" aнсaмбли рaккосaси Дилбaрxон Kомилжоновa томонидaн телетомошaбинлaргa тyFридaн-тyFри тамойиш килинди.

Хулоса. Мyкaррaмa ТyрFyнбоевa ижоди битмaс-тyгaнмaс xaзинa. Унинг aсaрлaри йиллaр yтсaдa эскирмaйди, бaдки сaйкaдлaниб борaверaди. Шу боис телевизион лойиxaдaр, aйниксa, узбек миллий рaкс сaнъaтини туркум дaстyрлaр оркaди ёритaётгaн ижодкорлaр бу мaвзyгa кaйтa-кaйтa мyрожaaт килишaди. Чунки, устоз сaнъaткор уз рaкслaридa миллийликни тaрaннyм этгaн, Узбеконa лутф, узбек aёллaригaгинa xос бyлгaн xaë, нaфосaт кaби xислaтлaрни сaкдaб колишгa yрингaн. М.ТyрFyнбоевa ярaтгaн мaктaб шунинг учун бугун xaм уз долзaрблигини йyкотмaйди.

фоИдаланилган адабиётлар РУИХАТИ:

[1] - Узбекистон Республи^си Президентининг '^кс сaнъaти соxaсидa юкори мaдaкaди кaдрлaр тaйёрлaш тизимини тyбдaн тaкомиллaштириш вa илмий сaлоxиятни янaдa ривожлaнтириш чорa-тaдбирлaри тyFрисидa"ги Кдрори. УзA, 2020 й, 4 феврaль.

[2] - Узбекистон Республи^си Президентининг 2020 йил 4 феврaлдaги "Миллий рaкс сaнъaтини янaдa ривожлaнтириш чорa-тaдбирлaри тyFрисидa" ги Кдрори. Уз^ 04.02.2020.

[3] - Узбекистон Республи^си Президентининг '"n^ra" Хaдкaро рaкс фес-тивaдини тaшкил этиш вa yткaзиш тyFрисидaги" ^рори. УзA, 28.09.2020.

[4] - Авдеевa Л. Узбек миллий paK^ тapиxидaн. M.ТypFyнбoевa нoмидaги "Узбекpaкc" миллий paKC биpлaшмacи. Т.: 2001.

[5] - Тaшкенбaев П. Хopеoгpaфия бyйичa caнъaтшyнocлик мyтaxaccиcлиги. Тошкент: Нaвpyз, 2018.

[6] - "Хopaзм '"Л^ги" paкcи: мaдaний диплoмaтияни pивoждaнтиpишнинг илмий-нaзapий мaънaвий-мaъpифий тaмoйил-лapи" II Хaлкapo кoнфеpенция мaтеpиaдлapи тyплaми. Тошкент, 2024.

[V] - X,aмpoевa X,. Mиpзo М. "Миллий Узликни aнглaшдa paKC caнъaтининг инсон pyx^rara тaъcиpи". Т: 2020.

[8] - Абдyxoликoв А., Kapимoв А. Тележypнaдиcтикa acocлapи Т., 2005.

[9] - Козокбоев Т., Худойкулов М. Жypнaдиcтикa aœ^ap^ Т., 2015.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.