Научная статья на тему 'ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГ ИМИЖИНИ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК ТАДҚИҚ ЭТИШ МЕЗОНЛАРИ'

ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГ ИМИЖИНИ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК ТАДҚИҚ ЭТИШ МЕЗОНЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
17
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
замонавий педагог / имежалогия / шахслилик сифатлари / ўз соҳасининг устаси / адолатлилик / етакчи / талаба / современный педагог / имагология / качества личности / мастер своего дела / справедливость / лидер / студент.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Жўраева Соҳибжамол Норқобиловна

Мақолада замонавий педагогнинг ўзига хос қиёфаcи, касбий тайёргарликка бўлган эҳтиёжи, унинг янгиликка ва ижодий изланишларга мойиллиги, ўз ишида бирлаштирилган янги иқтисодий ва касбий фазилатларни моҳирлик билан кўрсатиш қобилияти, замонавий интенсив жамиятда педагог образининг бундай ривожланиши замонавий педагог фаолиятининг механизмлари ва хусусиятларини батафсил ўрганишни талаб қилади. Ушбу мақолада замонавий педагог имижида гавдаланувчи ўқитувчи шахсига хос сифатларини тадқиқ қилишда педагог ва талабалар муносабатлари акс этган. Мазкур ҳолатни баҳолашда педагогнинг шахслилик сифатларини баҳолашга эътибор қаратилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

КРИТЕРИИ СОЦИАЛЬНО-ПСИХОЛОГИЧЕСКОГО ИССЛЕДОВАНИЯ ИМИДЖА СОВРЕМЕННОГО ПЕДАГОГА

В статье рассматривается специфический имидж современного педагога, его потребность в профессиональной подготовке, его склонность к инновациям и творческим исследованиям, умение умело проявлять новые экономические и профессиональные качества, сочетающиеся в его работе, такое развитие имиджа педагога в современном интенсивном обществе требует детального изучения механизмы и особенности современной педагогической деятельности. В данной статье отражены взаимоотношения педагогов и учащихся при исследовании качеств, присущих личности учителя, воплощенных в образе современного педагога. Оценка этой ситуации сосредоточена на оценке личностных качеств педагога.

Текст научной работы на тему «ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГ ИМИЖИНИ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК ТАДҚИҚ ЭТИШ МЕЗОНЛАРИ»

Жураева Сох,ибжамол Норк,обиловна,

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети " Умумий психология" кафедраси доценти, психология фанлари доктори

ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГ ИМИЖИНИ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК ТАДЩ ЭТИШ МЕЗОНЛАРИ

УУК: 159.9

DOI: 10.34920/SO/VOL_2023_ISSUE_8_3

ЖУРАЕВА С.Н. ЗАМОНАВИЙ ПЕДАГОГ ИМИЖИНИ ИЖТИМОИЙ-ПСИХОЛОГИК ТАДЖИК, ЭТИШ МЕЗОНЛАРИ

Маколада замонавий педагогнинг узига хос киёфаси, касбий тайёргарликка булган эх,тиёжи, унинг янгиликка ва ижодий изланишларга мойиллиги, уз ишида бирлаштирилган янги иктисодий ва касбий фазилатларни мох,ирлик билан курсатиш кобилияти, замонавий интенсив жамиятда педагог образининг бундай ривожланиши замонавий педагог фаолиятининг меха-низмлари ва хусусиятларини батафсил урганишни талаб килади. Ушбу маколада замонавий педагог имижида гавдаланувчи укитувчи шахсига хос сифатларини тадкик килишда педагог ва талабалар муносабатлари акс этган. Мазкур х,олатни бах,олашда педагогнинг шахслилик сифатларини бах,олашга эътибор каратилган.

Таянч суз ва тушунчалар: замонавий педагог, имежалогия, шахслилик сифатлари, уз сох,асининг устаси, адолатлилик, етакчи, талаба.

ЖУРАЕВА С.Н. КРИТЕРИИ СОЦИАЛЬНО-ПСИХОЛОГИЧЕСКОГО ИССЛЕДОВАНИЯ ИМИДЖА СОВРЕМЕННОГО ПЕДАГОГА

В статье рассматривается специфический имидж современного педагога, его потребность в профессиональной подготовке, его склонность к инновациям и творческим исследованиям, умение умело проявлять новые экономические и профессиональные качества, сочетающиеся в его работе, такое развитие имиджа педагога в современном интенсивном обществе требует детального изучения механизмы и особенности современной педагогической деятельности. В данной статье отражены взаимоотношения педагогов и учащихся при исследовании качеств, присущих личности учителя, воплощенных в образе современного педагога. Оценка этой ситуации сосредоточена на оценке личностных качеств педагога.

Ключевые слова и понятия: современный педагог, имагология, качества личности, мастер своего дела, справедливость, лидер, студент.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 8 (129)

JURAYEVA S.N. CRITERIA OF SOCIO-PSYCHOLOGICAL RESEARCH OF MODERN PEDAGOGUE'S IMAGE

In the article, the unique image of a modern pedagogue, his need for professional training, his inclination to innovation and creative research, his ability to skillfully show new economic and professional qualities combined in his work, such development of the image of a pedagogue in a modern intensive society requires a detailed study of the mechanisms and features of the modern pedagogue's activity. This article reflects the relationship between the pedagogue and students in the research of the characteristics of the teacher embodied in the image of a modern pedagogue. In the assessment of this situation, attention is paid to the assessment of the personality qualities of the pedagogue.

Key words and concepts: modern teacher, imagology, personality qualities, master of his craft, justice, leader, student.

Кириш. Замонавий педагог имижини тах,лил килишда бир катор йуналишлар буйича ёритишга эътибор каратдик. жумла-дан замонавий педагог имижида ижтимоий муносабатларнинг урни ва роли х,акида фикр юритмокчимиз.

Имежологияда укитувчи имижи сиё-сий етакчилар ва рах,бар тимсоллари билан таккосланади. Укитувчи жамиятнинг етакчи инсонлари сингари доимо кузга ташланиб туради. У жамоат жойларида танилади ва кундалик фаолиятида купгина мух,им маса-лаларни х,ал килади. Юкоридагиларнинг х,аммасидан ташкари педагог талабалар гурух,ларини бошкаради. Педагогнинг ташки куриниши ва хатти-х,аракатларидан ташкари талабаларнинг педагог шахсий фазилатларига билдирган муносабатлари катта рол уйнайди. Шу сабабли х,ам олий таълим муассасаларида профессор-укитувчиларнинг йиллик укув фаолияти юзасидан мониторингда талаба-ларни жалб килиш оркали х,ам анча салмокли натижалар олинади.

Мавзунинг долзарблиги Жах,он таълим ва илмий тадкикот масалаларида педагогнинг урни, замонавий педагог имижини шакллантириш, укитувчининг ижтимоий нуфузини ошириш, укитувчининг шахсий-касбий камолотини ривожлантириш-нинг талабалар тасаввурида укитувчи тим-соли, замонавий олий таълимнинг психологик жих,атларини такомиллаштириш, педагогик жамоанинг ижтимоий-психологик хусусиятла-рини урганиш ва бу борада замонавий педагог имижини шакллантиришнинг ижтимоий-психологик омилларини аниклаш, таълим-тарбия жараёни таъсирчанлигини ошириш,

олий таълим муассасаларининг нуфузини кутариш бугунги куннинг долзарб муаммола-ридан саналади.

Мавзу буйича бошца олимлар илмий асарлари цисцача та^лили Педагог имижи шаклланишининг ижтимоий-психологик омилларида юзага келади-ган турли муаммолари Узбекистон олим-ларидан Р.З.Гайнутдинов, М.Г.Давлетшин, А.М.Жабборов, А.А.Зокиров, В.М.Каримова, З.Т.Нишонова, А.И.Расулов, F.Б.Шоумаров, Кодиров, Э.F.Fозиев, Ш.А.Эшметов ва бошкалар томонидан илмий тадкик этилган.

Мустакил Давлатлар Хамдустлиги олим-ларидан С.А.Азаренко, Е.Н.Богданов, Е.В.Гордиенко, В.Г.Горчакова, А.А.Деркач,

A.С.Ковальчук, Е.И.Манякина, А.Ю.Панасюк. Е.Б.Перелыгина, Г.Г Почепцов, А.В.Соколов,

B.М.Шепель, И.П.Шкуратова ва бошкалар шахс имижи, имижда ташки киёфанинг ифо-даланиши, индивидуал имижнинг шаклла-ниш хусусиятларига доир тадкикотлар амалга оширилган булса-да, замонавий педагог имижини шакллантиришга таъсир курсатувчи ижтимоий-психологик омиллар комплекс ижтимоий-психологик тадкикот сифатида урганилмаган.

Хориж тадкикотчиларидан С^кт, М.Е.В1о, D.M.Bus, К.ВоиИтд, А.С1агк, А.Р.Еад1у, B.T.Johnson, M.Elwood, Е.КПпдег, E.Kretschmer, L.C.Winters ва бошкаларнинг тадкикотлари реклама, маркетинг ва ташкилот имижи шак-лланиш масалалари доирасида амалга оширилган.

Тадцицотнинг мацсади замонавий педагог имижини шакллантиришга таъсир курсатувчи ижтимоий-психологик омилларни

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 8 (129)

18 ТАЪЛИМ ПСИХОЛОГИЯСИ / ПЕДАГОГИЧЕСКАЯ ПСИХОЛОГИЯ ч____

1-жадвал. Замонавий педагог имижида намоён булувчи шахслилик хусусиятлари (N = 536)

№ Сифатлар Х I Ранжировка

1 Уз сохасининг устаси 6,80 2,25 1

2 Адолатлилик 6,67 2,03 2

3 Талабалар муаммоларини тушунадиган 6,62 2,21 5

4 Хайрихох 6,37 2,39 10

5 Талабчан 6,57 2,28 5

6 Хазил-мутойиба хиссига эга 6,33 2,02 11

7 Кенг камровли билимга эга 6,65 2,06 3

8 Хушчак,чак, 6,43 2,25 9

9 Хушмуомала 6,62 2,34 5

10 Мураббий 6,54 2,18 4

11 Етакчи 6,63 2,29 4

12 Интизомли 6,67 2,13 2

13 Вазмин 6,58 2,12 6

14 Киришимли 6,51 2,11 7

15 Нотик, 6,51 2,24 7

16 Инсонпарвар 6,62 2,06 5

17 Бежирим кийинадиган 6,48 2,09 8

комплекс ижтимоий-психологик тадк,ик,от сифатида урганиш.

Тадцицотнинг объекти замонавий педагог имижи шаклланишининг ижтимоий-психологик омилларини аниклаш жараёни булиб, олий таълим педагог ва талабаларидан иборат.

Та^лил ва методлар. Биз уз

тадкикотимизда хам замонавий педагог имижида гавдаланувчи укитувчи шахсига хос сифатларини тадкик килишда талабаларни жалб этдик. Мазкур холатни бахолашда «Шахслилик сифатларини бахолаш методикасидан» фойдаланилди. Методиканинг татбикида 17 та шахслилик сифатлари инсоннинг кундалик фаолиятида намоён булишига кура 10 балли тизим буйича бахоланади. Талабалардан 17 та сифатнинг педагог шахсида намоён булишига кура бахолаш суралди. Агар сифат энг куйи даражада намоён булса 1 балл, энг юк,ори даражада камол топган холатда 10 балл билан бахолаш суралди. Шахслилик сифатлари-нинг даражасига кура 1 баллдан 10 баллгача бахолаш кузда тутилган.

Талабалар педагогнинг шахслилик сифатларини бахолагандан сунгра уларнинг умумий акс эттирувчи жадваллар шакллантирилди. Куйида амалга оширилган изланиш натижа-лар тахлили амалга оширилади.

Эмпирик курсаткичлар педагог имижини тавсифловчи шахслилик сифатлари талаба-ларнинг умумий, таълим боск,ичлари буйича

ажратилган холда талк,ин этиш имкониятини берди.

Дастлабки тахлил синалувчиларнинг умумий курсаткичлари буйича амалга оширилди. Натижаларнинг тахлилича талабаларнинг умумий курсаткичларига кура замонавий педагог имижида куйидаги шахслилик сифатлари усту-вор эканлиги такдим этилди.

Талабаларнинг замонавий педагог имижи-даги шахслилик сифатларнинг намоён булиш хусусиятига кура уларнинг барчаси 10 баллик тизим буйича бир хил ораликдаги микдорни акс эттирганлиги сабабли статистик жихатдан аниклик ва дифференциациясини таъминлаш учун ранжировка усулидан фойдаланишни лозим топдик. Жадвалда келтирилган холатга кура педагог имижини тавсифловчи сифатларнинг тафовутланишига эришилди.

Натижалар. Натижалар тахлилига кура педагог шахсига хос хусусиятларининг таф-силотига кура «уз сохасининг устаси» мезони (6,80 балл ва 1 ранг) энг юк,ори уринни олди. Талабаларнинг назарича «адолатлилик» ва «интизомлилик» (6,67 балл ва 2 ранг) бир хил даражага эга булди (1-жадвал).

Педагогнинг шахслилик сифатларининг бундай тус олганлиги уртачадан юк,ори бал-лар билан чегараланган булса-да, замонавий педагог тимсоли юк,орида санаб утилган сифатлар буйича ижобий эътироф этилмокда. Талабаларнинг бахосига кура замонавий педагог «Хазил-мутойиба хиссига эга» сифати

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 8 (129)

буйича курсаткичлар куйи даражага эга булди (6,33 балл ва 11 ранг).

Му^окама. Талабаларнинг умумий курсаткичлари асосида педагоглардаги шах-слилик сифатлар буйича корреляцияси аникланди. Корреляция коэффициентига кура замонавий педагог имижини тавсифловчи сифатлар орасида корреляция боFликлик таф-силоти балл курсаткичлари бир хил поFонадан жой олган булса-да, аммо уларнинг муно-сабатлари орасидаги алокадорлик эса етар-лича коэффициентга эга булмади. Эмпирик курсаткичларга кура «уз сох,асининг устаси» коэффициенти ва вазминлик (г=0,284; р<0,01) ва «бежирим кийинадиган» (г=0,309; р<0,01) сифатлари билан корреляция боFликликни акс эттирди. Замонавий педагоглардаги бир бири билан боFлик сифатлар касбий фаоли-ятда баркарорликка эришмасдан юкори нати-жаларга эриша олмаслиги х,амда узининг доимо саранжом, бежирим тутишга интили-шисиз эришиб булмаслигини ифодаламокда.

Шунингдек, замонавий педагог «адолатли» булиши «талабалар муаммоларини тушу-ниши» билан узаро боFлик (г=0,327; р<0,01) ва талабчанликсиз (г=0,258; р<0,05), интизом-лиликка (г=0,258; р<0,05), эриша олмасликдан далолат беради.

Замонавий педагогда хайрихох,ликнинг усиши унинг талабаларга нисбатан талабчан-ликни х,ам шаклланишига сабаб булар экан (г=0,423; р<0,01). Педагогнинг хайрихох,лиги талабаларга фикрларни баён этишда эркин, панд-насих,атли, уларнинг маслагига мос фикрларни баён этишида х,ам кузатилди (г=0,297; р<0,01).

Педагогнинг кенг камровли билимга эга-лиги эса мураббийликка (г=0,228; р<0,05) ва бежирим кийинадиган (г=0,288; р<0,01) инсон сифатида фаолият олиб боришига туртки беради.

Кенг камровли билимга эгалик педагогни факат мутахассис эмас, балки эстетик ва этика жих,атдан комил инсон тимсолини шаклланти-ришга сабаб булди.

Хушчакчак ва кувноклик инсоннинг сало-матлиги х,амда позитив х,аётий мух,ити учун мух,им ^исобланади. Тадкикотдаги эмпирик курсаткичлар эса хушчакчаклик факатгина саломатлик эмас, балки интизомли булиш

учун ^ам имконият яратар экан (г=0,220; р<0,05).

Олдинги корреляцион боFликликни ифо-далаган х,олат сингари навбатдаги сифатларда х,ам хушчакчаклик табиатан шахсни шахсла-раро муносабатининг ижобий ва синтоник (бир катор хусусиятлар уЙFунлигида) мулокот услуби учун зарур эканлигини тасдикламокда (г=0,237; р<0,05).

Олий таълим муассасаларида педагоглар-нинг талабалар билан маънавий-маърифий ишларни ташкил этишларига алох,ида урFу берилади. Бу х,олат педагоглар шахсий иш режаларининг ажралмас кисми х,исобланади. Шунингдек, узбек этносида тарбия ва маъ-навий камолот масаласига алох,ида эъти-бор каратилганлиги сабабли педагоглар-нинг мураббийлик сифатига эга булиши эмпирик курсаткичларда х,ам уз исботини топди. Мураббийлик сифатининг усиб бориши уларда сермулох,азалик, айтиладиган гап-нинг мух,имлигини бах,олай оладиган, сугге-стив кобилиятга эгаликни таъминлашга хиз-мат килмокда (г=0,260; р<0,05) (2-жадвал).

Педагог талабалар билан индивидуал ва гурух,ий ишлар экан, х,ар иккала х,олатда х,ам шахсларнинг уз йуналишига йуналтира олиши ва зарур х,олларда курсатмалар бера олиши билан ажралиб туришини талаб этади. Бу эса педагогда етакчилик сифатида уз аксини топган. Етакчиликнинг самарали булиши унинг хушмуомалалиги х,исобидан (г=0,387 р<0,01) таъминлашини курсатмокда. Уз навбатида етакчилик педагогдан мулокотга киришаётганлари билан инсонпарвар-лик (г=0,218 р<0,05) фазилати билан муно-сабат урнатишини такозо этади. Эмпирик курсаткичлар ва замонавий педагог имижида етакчилик билан инсонпарварлик мух,им шахс фазилатларини камол топишининг психологик конуниятига х,ам асосланишини курсатмокда.

Шахснинг ёшлигиданок уз ишига масъ-улиятли ва юклатилган топширикларни уз вактида бажарувчи, амалга ошираётган фао-лиятига эътиборсиз булмасликлари зарур-лиги уктирилади. Мазкур талабнинг педагог фаолиятига юкланиши янада юкорирок курсаткичларни талаб этади. Педагог таълим жараёнида талабаларни интизомга чакирар экан, бунга унинг узи жавоб бера олмаслиги аянчли муносабатга сабаб булади. Тадкикотда

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 8 (129)

2-жадвал. Замонавий педагог имижида намоён булувчи шахслилик хусусиятлари корреляция курсаткичлари

Сифатлар Педагог шахслилик сифатларининг тартиби

11 22 33 44 35 66 77 88 19 110 111 112 113 114 115 116

Уз сохасининг устаси 0,140 0,089 -0,067 -0,012 -0,091 0,203 -0,029 -0,037 -0,030 0,171 0,284** 0,049 0,052 0,018 0,025 0,309**

Адолатлилик 1 0,327** 0,131 0,258* 0,095 0,237* 0,258* 0,185 0,325** 0,199 0,418** 0,297** 0,002 0,192 0,041 0,225*

Талабалар муаммоларини тушунадиган 1 0,148 0,099 -0,181 0,042 0,030 0,173 0,091 -0,095 0,148 0,177 0,008 0,050 0,127 0,109

Хайрихох, 1 0,423** 0,023 -0,022 0,162 0,085 0,101 0,176 0,056 0,297** 0,097 -0,048 -0,033 -0,034

Талабчан 1 0,062 0,122 0,140 0,036 0,120 -0,004 0,040 0,194 -0,037 0,030 -0,042 0,067

Хазил-мутойиба х,исига эга 1 0,066 0,128 0,176 0,044 0,038 0,016 0,024 0,061 -0,014 -0,124 -0,096

Кенг к,амровли билимга эга 1 0,228* 0,063 0,050 0,082 0,265* 0,141 0,122 0,200 -0,013 0,288**

Хушчак,чак, 1 0,059 0,220* 0,078 0,068 0,116 -0,059 0,171 0,021 -0,029

Хушмуомала 1 0,237* -0,143 0,095 0,196 0,081 0,196 0,167 0,074

Мураббий 1 0,161 0,138 0,260* 0,114 0,039 0,151 0,009

Етакчи 1 0,387** 0,147 0,218* -0,060 0,171 -0,043

Интизомли 1 0,271* 0,344** 0,052 0,105 0,111

Вазмин 1 0,097 0,135 0,044 -0,013

Киришимли 1 0,244* 0,116 0,173

Нотик, 1 0,159 0,297**

Инсонпарвар 1 0,005

Бежирим кийинадиган 1

о

о

ГТ1

о

Изо* *р<0,05; **р<0,01.

педагогларнинг эмпирик курсаткичлари уз-узидан намоён булмади. Бу педагог шах-сининг ажралмас сифатлигини курсатмокда. Талабаларнинг муносабатига кура педаго-гларда интизомнинг юкори камол топиши нотиклик (г=0,271; р<0,01) ва инсонпарварлик (г=0,344; р<0,01) сифатларини камол топтирар экан.

Шунингдек, педагогларнинг назарида замо-навий педагогда намоён булаётган сифатлар-дан бири хушмуомалаликдир. Педагог жами-ятда шахс камолотини таъминлашга хизмат килар экан хушмуомалаликсиз х,еч бир нати-жага эриша олмайди. Хушмуомала педагог шогирдлари ва атрофдагилар билан муноса-батда тил ва тафаккурнинг узаро боFликлигига эришади, яъни нотиклик билан ёндашади (г=0,244; р<0,05).

Тадкикотда узига хос кузатилган х,олат нотик педагогда инсонпарварлик устувор сифатга айланар экан (г=0,297; р<0,01). Бундан куринадики, нотик педагог суздан мох,ирона фойдаланади, талабаларнинг эх,тиёжларига мос ахборотлар билан таъминлайди ва улар-нинг калбидан урин олади.

Юкоридаги тах,лилий материаллар талабаларнинг замонавий педагог имижини тав-сифлаган шахсига хос эмпирик курсаткичлар х,акида суз борган булса, куйида бу х,олатда талабаларнинг таълим йуналишига кура талкин этишга мурожаат килинади.

Эмпирик курсаткичлар талабаларнинг таълим боскичларига ажратилган х,олда тах,лил этишни х,ам такозо этади. Ушбу уринда талабаларнинг турли даражадаги тажрибаси, педагог туFрисидаги тасаввурлари оркали уларнинг имижини бах,олашга х,аракат килинди. 3-жад-валда таълим боскичларига кура педагог имижини тавсифловчи сифатларнинг тах,лилига эътибор каратилади.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Талабаларнинг педагог имижига берган бах,оларини таълим боскичларига кура тафо-вутланиши статистик мезонлари буйича таъ-минланган. Бунинг учун барча боскич талаба-ларининг педагог имижига билдирган муно-сабатлари педагог сифатларида бир бири-дан тафовутланувчи курсаткичларга эга булди. Жадвалда келтирилган курсаткичларда замонавий педагог имижини ифодаловчи сифат-лар талабаларнинг таълим боскичлари буйича етарлича дифференциацияга эгалиги стати-

стик жих,атдан аникланганлиги кузатилади. Шунинг учун уларнинг х,ар бирини такдим этишни лозим топмадик, аммо ах,амиятли курсаткичларни, юкори ах,амиятли сифат-ларни такдим этишни лозим топдик (3-жад-вал).

Биринчи боскич талабаларида педагог имижини ифодаловчи сифатлар куйидаги ах,амиятлилик куринишига эга булди:

1. Хайрихох,лик (5,85 балл);

2. Мувозанатлилик (5,83 балл)

3. Адолатлилик (5,81 балл);

4. Бежирим кийинган (5,71 балл);

5. Инсонпарварлик (5,60 балл).

Биринчи боскич талабаларнинг назарида

олий таълимнинг дастлабки йилидаёк улар томонидан педагогларга хос сифатларни ифо-далай олганлар.

Иккинчи боскич талабаларининг замонавий педагог тимсолига хос сифатлари куйидаги курсаткичларга эга булди:

1. Уз сох,асининг устаси (6,78 балл);

2. Кенг камровли билимга эга (6,36 балл);

3. Хушмуомала (6,46 балл);

4. Хайрихох, (6,31 балл).

Талабалар муаммосини тушунадиган (6,27 балл). Эмпирик курсаткичларга кура иккинчи боскич талабаларининг замонавий педагог имижига хос сифатларнинг энг юкори беш-тасига назар солинганда дастлабки иккитаси касбий компетенцияни ифодаловчи, учтаси эса шахслараро муносабатларни ифодаловчи хусусиятлардан иборат.

Учинчи боскич талабаларида эса педаго-глар имижини тавсифловчи сифатларда узига муносабат акс эттирганлар. Уларнинг педагог имижига хос шахслилик сифатларини бах,олаганда куйидагича муносабат кузатилди:

1. Мураббий (7,61 балл);

2. Талабалар муаммоларини тушунадиган (7,58 балл);

3. Хушчакчак (7,42 балл);

4. Хушмуомала (7,40 балл).

Етакчи (7,40 балл). Учинчи боскич тала-баларининг педагог тимсоли учун бер-ган бах,олари олдинги икки боскичга нисба-тан устуворрок куриниш олганлиги эмпирик курсаткичларда уз аксини топмокда. Ушбу сифатлар эса педагогларнинг маънавий-ахлокий жих,атларига алокадор хусусиятларни акс эттирмокда.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 8 (129)

3-жадвал. Талабалар нигох,ида замонавий педагог имижини тавсифловчи шахслилик сифатлари (N = 536)

Сифатлар 1 - курс (N = 160) 2-курс (N = 135) 3-курс (N = 128) 4-курс (N = 113)

X а X а X а X а

Уз сох,асининг устаси 4,96 2,36 6,78 2,57 7,18 1,81 7,23 1,76

Стьюдент t-мезони -2,043* -3,974*** -6,713*** -4,995***

Адолатлилик 5,81 2,31 5,72 2,22 7,38 1,53 7,18 1,81

Стьюдент t-мезони -1,484 -3,520*** -4,049*** -3,159***

Талабалар муаммола-рини тушунадиган 5,62 2,36 6,27 2,63 7,58 2,10 7,38 1,53

Стьюдент t-мезони -1,676 -3,246*** -5,287*** -2,778**

Хайрихох, 5,85 2,74 6,31 2,56 7,05 1,66 7,58 2,10

Стьюдент t-мезони -1,001 -2,186 -4,637 -2,547

Талабчан 5,53 2,56 6,01 2,55 7,38 1,70 7,05 1,66

Стьюдент t-мезони -1,139 -3,932*** -4,246*** -4,303***

Хазил-мутойиба х,исига эга 5,16 2,18 5,82 2,22 7,07 1,68 7,38 1,70

Стьюдент t-мезони -4,54*** -0,937 -7,116*** -1,516

Кенг к,амровли билимга эга 5,28 2,13 6,36 2,44 7,20 1,73 7,07 1,68

Стьюдент t-мезони -1,571 -4,049*** -6,247*** -4,181***

Хушчак,чак, 5,18 2,65 5,97 2,40 7,42 2,04 7,20 1,73

Стьюдент t-мезони -1,843 -4,102*** -5,591*** -3,500***

Киришимли 5,50 I 2,64 5,87 I 2,64 7,40 I 1,57 7,42 I 2,04

Стьюдент t-мезони -0,987 -4,596*** -4,920*** -5,048***

Мураббий 5,02 2,36 6,20 2,24 7,61 1,94 7,40 1,57

Стьюдент t-мезони -3,380*** -4,054*** -8,045*** -3,022***

Етакчи 5,70 2,72 6,08 2,65 7,40 1,87 7,61 1,94

Стьюдент t-мезони -0,913 -3,547*** -5,113*** -3,184***

Интизомли 5,73 I 2,44 6,31 I 2,57 7,37 I 1,72 7,40 I 1,87

Стьюдент t-мезони -1,440 -3,012*** -4,839*** -2,423*

Вазмин 5,83 2,55 5,92 2,46 7,22 1,88 7,37 1,72

Стьюдент t-мезони -0,205 -3,699*** -4,702*** -3,827**

Хушмуомала 5,26 2,35 6,46 2,38 7,40 1,71 7,22 1,88

Стьюдент t-мезони -3,110*** -3,011*** -6,354*** -1,713

Нотик, 5,30 2,29 5,83 2,51 7,31 2,09 7,40 1,71

Стьюдент t-мезони -1,426 -4,172*** -6,583*** -4,268***

Инсонпарвар 5,63 I 2,32 6,15 I 2,08 6,92 I 1,76 7,31 I 2,09

Стьюдент t-мезони -1,463 -2,495* -4,813*** -3,801***

Бежирим кийинадиган 5,712 2,57 5,96 2,29 6,96 1,48 6,92 1,76

Стьюдент t-мезони -0,627 -3,584*** -3,698*** -3,584***

м м

>

er1 Ь

n s

X

о ь о

2Û n

>

n >

n s

X

о ь о

Изо* *р<0,05; **р<0,01; ***р<0,001.

ч_/

Туртинчи боскич талабаларида эса педагог учун зарур сифатлари бир мунча узига хосли-гини акс эттирган:

1. Етакчилик (7,61 балл);

2. Хайрихох,лик (7,58 балл);

3. Хушмуомалалик (7,42 балл);

4. Мураббий (7,40 балл), интизомли (7,40 балл), нотик (7,40 балл).

Талабалар муаммоларини тушунадиган (7,38 балл), х,азил-мутойиба х,исига эга (7,38 балл). Туртинчи боскич талабалари утган укув йиллари давомида устозларининг х,ам касбий, х,ам шахсий сифатлари туFрисида тасаввурга эгадирлар. Туртинчи боскич талабалари томо-нидан педагоглар учун хос бошкарувчилик, маънавий-ахлокий ва коммуникатив хусусият-ларига урFу берилган.

Талабалар педагог имижига хос сифат-ларни бах,олаганликларининг уртача киймати х,ар доим х,ам хусусиятлар уртасидаги боFликликни тулик ифодаламайди. Бунинг учун албатта статистиканинг мух,им усуллари-дан фойдаланишга туFри келади. Тадкикотда фойдаланилган статистика усулларидаги анъ-анага содик колган х,олда педагог имижига доир талабаларнинг эмпирик курсаткичлари устида корреляция тах,лили амалга оши-рилди. Корреляция тах,лил талабаларнинг таъ-лим боскичларига мувофик амалга оширилди. Корреляция тах,лили эса х,ар бир боскич буйича педагог имижига хос сифатларнинг намоён булиши ва ривожланишида ички конуниятлар мавжудлиги аникланди. Булар хусусида куйида тухталиб утамиз.

Биринчи боскич талабалари педа-гогда хушчакчаклик сифати ортиб кетса сузсиз интизомлиликни сусайишига (г=-0,226; р<0,05) сабаб булади деган хулосани бермокдалар.

Киришимлилик сифати х,исобидан педагоглар бежирим кийинишга урFу берар эканлар (г=-0,226; р<0,05).

Уларнинг нуктаи назарича педагогда мураббийликка хос сифатлар яккол акс этганда инсонпарварлик устувор (г=-0,226; р<0,05) шахслилик сифатига айланар экан. Уз навбатида педагогда нотиклик х,ам инсонпарварлик сифатини усишига туртки берар экан (г=-0,232; р<0,05). Тах,лилий материал-лар биринчи боскич талабаларининг олий таълимда фаолият олиб бораётган педагоглар

билан дастлабки муносабатларидаги таассу-ротлари натижасидир.

Олий таълим муассасаларида педагоглар-нинг талабалар билан маънавий-маърифий ишларни ташкил этишларига алох,ида урFу берилиши педагоглар шахсий иш режалари-нинг ажралмас кисми х,исобланиб, узбек этно-сида тарбия ва маънавий камолот масала-сига алох,ида эътибор каратилганлиги сабабли педагогларнинг мураббийлик сифатига эга булиши эмпирик курсаткичларда х,ам уз исбо-тини топди. Мураббийлик сифатининг усиб бориши уларда сермулох,азалик, айтилади-ган гапнинг му^имлигини бах,олай оладиган, суггестив кобилиятга эгаликни таъминлаган (г=0,260; р<0,05).

Педагог талабалар билан индивидуал ва гуру^ий ишлар экан х,ар иккала ^олатда х,ам шахсларнинг уз йуналишига йуналтиришида етакчилиги унинг хушмуомалалиги х,исобидан (г=0,387; р<0,01) таъминлангандир. Педагог-нинг етакчилик сифати мулокотга кириша-ётганлари билан инсонпарварлик (г=0,218; р<0,05) фазилати билан узаро алокадорликда камол топишини такозо этди.

Хулоса. Замонавий педагоглардаги бир бири билан боFлик сифатлар касбий фао-лиятда баркарорликка эришмасдан юкори натижаларга эришиш кийин масала. Демак, биз аввал таълим максадини амалга оши-рувчи педагог ва талаба шахсининг шаклла-нишида укув жараёнларида ва аудитория-дан ташкари машFулотларда х,ам мух,им рол уйнайди. Педагог уз шахсий намунаси, ташки киёфаси ва хатти-х,аракати билан уз ички маънавий сифатлари билан укувчиларга таъ-сир курсатади. Уларнинг идеал педагог билан танишиши куп киши учун х,айратланадиган ва унинг йулини танлашига олиб келади. Укитувчи педагогик фаолият субъекти сифа-тида уларни кабул килади, уйлаб чикади, укув материалини ифодалаш ва кадриятли-мазмунли акцентлаштиришнинг узи учун мос логикасини яратади. Педагог ва талаба уртасидаги дарсдаги узаро таъсир факатгина улар бир-бирини тушунишганида ва х,урмат килишганида, уз навбатида бир-бирига ишо-нишганидагина юз беради. Педагог ва тала-банинг дарсдаги факат бундай узаро таъсир бир-бирини тушуниш, бир-бирига ишониш ва узаро х,урматга асосланган булиб, таълимнинг

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 8 (129)

асосий максадига эришишга ёрдам беради: билимлар талабанинг шахсий ютуFига айла-нади. Умуман олганда ишни хулосалайдиган булсак утказилган натижалар тах,лили буйича:

1. Имиж муаммосининг методо-логик масалалари буйича изланишлар, тах,лилларнинг дастлабки тах,лилида унинг мох,иятига ва унинг келиб чикишига сабаб булувчи х,олатлар, имижнинг турлари ва фан-лараро тадкикотларда ёритилган. Тадкикот эса олий таълим муассасалари профессор-укитувчилари имижининг ижтимоий-психологик хусусиятларини тадкик этиш борасидаги изланишлар х,олатини белгиловчи вазифани утайди.

2. Олий таълим тизими профессор-укитувчилари имижини урганишга доир хори-жий психологик тадкикотлар буйича изланишлар мавжуд. Уларда тадкикот амалга оширган мух,итга хос педагог имижи тузилма-лари аникланган.

3. Замонавий педагог имижининг ижтимоий-психологик омиллари масаласи мах,аллий тадкикотлар учун янги йуналиш сифатида хизмат килади. Бу борада мах,аллий олимлар томонидан олиб борилган изла-нишларда педагог имижини тавсифлашга хизмат килувчи элементлар мавжуд. Айнан имижни урганишга баFишланган изланишлар аникланмади.

4. Педагог имижи унинг касбий мах,оратининг мух,им жих,ати ва талабаларга педагогик таъсир курсатиш воситаси сифатида каралади. У икки йул билан очиб бери-лади: биринчидан, жамият томонидан педа-гогга куйиладиган талаблар нуктаи назаридан (укитувчини тарбиячи ва ахлокий тажриба ташувчиси сифатида кандай тасаввур килади); иккинчидан, укитувчи нуктаи-назаридан узини талабаларга такдим этишга интилади, узи х,акида жамият томонидан билдирилади-ган фикрлар белгилайди.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Jurayeva S.N. In the society in forming the image of teacher the role of social psychological effects // Vidyabharati International Interdisciplinary Research Journal (Special Issue) ISSN 2319-4979 Special Issue on Emerging Techniques in Interdisciplinary Sciences (Oct. 2021).1841-1848.

2. Жураева С.Н. Cultural and historical prerequisites for the development of the innovative potential of the subject of creativity // Psychology and education: 2870-2873. 2021.

3. Джураева С.Н. Структурные компоненты профессионального имиджа педагога // Школа Будущего. - Уфа. 2018. ст. 104-108. № 4.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4. Jurayeva S.N.Interpretation of image in modern scientific research, Международный научно-образовательный электронный журнал // «Образование и наука в xxi веке». Выпуск № 8. 2020.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2023, 8 (129)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.