ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 24th December 2024 Accepted:25th December 2024 Published:27th December 2024 KEYWORDS генетик таудидлар,
репродуктив таудидлар, инсон
маънавий циёфаси, техника ва
технологиялар таргиботи,
информацион уруш, инсоннинг
рууий комплекслари, сиёсий,
мафкуравий, ахлоций
Ёшлар хавфсизлигига таудид солиб турган омиллар сарасида маънавий таудидлар алоуида урин тутади. Унинг моуиятини аницлашдан аввал фалсафа назариясининг барча учун маълум булган назарий хулосасига мурожаат этиб утиш лозим. Маълумки, маънавият уацида гап кетганда, энг аввало, "жа-миятнинг маънавий соуаси" ва "инсон маънавий циёфаси" тушунчаларини бир-биридан ажратмоц лозим. Жамиятнинг маънавий соуаси инсон ацл-заковати билан яратилган сиёсий, ууцуций, ахлоций, диний, фалсафий, илмий, эстетик, ицтисодий, экологик ва бошца царашлар, билимлар, гоялар, тасаввурлар, кайфиятлар ва уоказолар йигиндисини цамраб олади.
Бугунги дунёда кечаётган мураккаб жараёнлар ёшлар тарбиясига янада катта эътибор беришни талаб этмокда. Бу борада Глобаллашув жараёнининг мамлакат хаётига ижобий ва салбий таъсири бизнинг фикримизча, аввало, уша мамлакатларнинг худудий жойлашуви, географик урни ва энг мухими, мамлакат ёшлари фаоллиги, интилиши билан хам боглик;. Энг мухими, глобаллашув жараёни келтирадиган кулайлик ва имкониятлардан купро; фойдаланиш учун уни чукур урганиш, фойдали ва зарарли жихатларини атрофлича тахлил ;илиш зарур. Нима булганда хам, глобаллашув жараёнининг ижобий таъсирини эътироф этган холда, утмиш кадриятларимиз билан замонавий дунёдаги узгаришларни мунтазам урганиб бориш миллий киёфасизлик, ахло;сизлик, масъулиятсизлик каби салбий холатларга замин яратувчи глобал таъсирлардан ёшларни имкон даражада асраш бугунги кундаги энг мухим вазифадир1.
Президентимиз Шавкат Мирзиёев "Миллий тара;;иёт йулимизни катъият билан давом эттириб, янги бос;ичга кутарамиз" асарида маънавиятга юксак бахо бериб, бизнинг хавас ;илса арзийдиган буюк тарихимиз, хавас ;илса арзийдиган бе;иёс бойликларимиз борлигини, худо хохласа, хавас ;илса арзийдиган буюк келажагимиз хам булишини, ана шундай ёруг келажакни авваламбор азму шижоатли, жуш;ин орзу-
1 Бухорий С.С. ^албимиз ва шууримизга узимиз эгалик килишимиз лозим. Эркин фаровон ^аётни юксак маънавиятсиз куриб булмайди. - Т.: Узбекистан, 2006.-57-6.
Volume 1, Issue 18, December 2024
интилишлар билан х,аётга кириб келаётган, х,еч кимдан кам булмайдиган навкирон авлодимиз, бутун Узбекистон ёшлари барпо этиш зарурлигини таъкидлади. Давлат рах,баримизнинг уктиришича, "... ёш авлодимизда катъий х,аётий позиция ва Ватанимиз такдири учун юксак масъулият туйгусини шакллантириш алохдда мух,им ах,амиятга эга".
Жах,онда содир булган х,ар кандай сиёсий, иктисодий, ижтимоий ёки маънавий-маданий вокеа маълум сиёсий кучларнинг манфаатлари контекстида ёритилмокда. Бунга реал имкониятлар х,ам мавжуд: информация оламида ривожланган мамлакатларнинг к;ули баланд келиб тургани, аксарият информация узатиш воситалари уларнинг кулида эканлиги х,а;ида биз гапириб утдик. Агар вокеа шу сиёсий кучларнинг манфатларига мос тушса, бу оламшумул вокеа сифатида ёритилади.
Информацияни етказиш учун журналистлар миллий, диний ёхуд иркий мансублигига ;араб танланади. Масалан, узбек аудиторияси учун миллати узбек булган (афсуски!) кимсалар телерадиостанциялар, тах,ририятларга жамланади. Фикрларнинг ишонарли булиши учун "номдор" аналитик олимлар, Гарб оламида эътибор козонган жамоат ва давлат арбоблари ва шу кабилар чакирилади.
Негатив ахборотларни таркатишнинг кучайиб бораётгани кишини хушёр торттиради. Жах,он ах,лини бетакрор овози билан хушнуд этиб келаётган Дмитрий Хворостовский ёхуд узбек куши;чилик санъатининг даргаси Шерали Жураевнинг бирор бир концерти, Нобель мукофоти лауреати Жорес Алферовнинг илм ах,лини х,айратга солган бирор бир маърузаси хотирдан фаромуш булиши мумкинки, ;айси бир мамлакатнинг ;айси бир чекка кишлогида кичкина бир автобуснинг тунтарилиши барча телеканал-лардан намойиш этилиши тайин2.
Ахло;ий деградация. Ёшларнинг интеллектуал салох,иятига, ахло;ий фазилатларига таъсир утказишга каратилган тадбирлар купаймокда. "Х,озир-ги ва;тда,- деб ёзади И. Каримов,- ахлоксизликни маданият деб билиш ва аксинча, асл маънавий кадриятларни менсимасдан, эскилик саркити деб ка-раш билан боглик х,олатлар бугунги тараккиётга, инсон х,аёти, оила мукаддас-лиги ва ёшлар тарбиясига катта хавф солмокда ва купчилик бутун жах,онда бамисоли бало-казодек таркалиб бораётган бундай хуружларга карши курашиш накадар мух,им эканини англаб олмокда"3. Масалан, Гарб оламида катта-катта кампаниялар йигит ва кизларнинг интеллектуал салох,иятини емирувчи, ахлоксизлик сари ундовчи реалити-шоулар, ток-шоулар, камеди-клаблар, уйинлар, рекламаларнинг сценарий-ларини тузиш ва экспорт килиш, порнографик сайтлар ташкил килиш билан машгуллар.
Рух,ий агрессия. Узбекистон фукароларининг рух,ий кечинмаларини назорат остига олишга уринилмокда. Профессор М. Чукаснинг таъкидла-шича, «рух,ий агрессия инсон рух,ий кечинмаларини маълум мафкурага буйсундириш максадида амалга оширилган тадбирлардан таркиб топади4.
Бу тадбирларнинг асл максадлари х,атто яширилмай куйилган. Масалан, америкалик муаллифлар томонидан тайёрланган "Психологик уруш хрестома-тиясида" шундай деб ёзилади: "Инсоннинг рух,ий комплекслари - унинг энг заиф жойидир, шу боисдан бизнинг сиёсий, мафкуравий, ахлокий хужумимиз ана шу нуктага каратилган булиши керак"5.
2 Чориев С. Оламга негатив муносабат: хавфсизликка тахдид.// Хавфсизлик ва бар;арор тара;;иёт йулида. Респ. илмий-наз. конф. мат.- ^арши, 2007.- 16-б
3Каримов И. Юксак маънавият - енгилмас куч.- Т.: Маънавият, 2008.- 117-б.
4 Choukas M. Propaganda Comes of Age.-Washington, 1975.- P. 210.
5 2Psychological Warfare. Sasebook.- Baltimore, 1982.- P. 15.
Ma^HaBufi noK^uK, uHcoHnapBap^uK Ba BaTaHnapBap^uK xaMMa gaBpga, xap ;aHgafi ^aMHHTga HHeoHHHHr энг ry3a.fi ^a3H^aTH cu^araga эгзoз^aнгaн, Ma^HaBufi noK^HKHH TapÔHH^am oprça^H HHCOHHH HHcoHnapBap Tap6uH^am FOHCH o^Fa cypu^raH. 3oTaH,
Ma^HaBHHT - Tap6uHHHHr acocu, y; u^g^ugup. n.M.Mup3uëB "Y3apo umoHH, axmu ^ymHHHH^HK Ba gycT^HKHH AHaga MycraxKaM^am - энг Myx,HM Ba3u$a" Ma^>py3acuga Ma^HaBHHT Ba Ma^pu^arau TapFHÔ Ku^um xap 6up 3uë^HHHHr BH^goH umu экaнн, Ma^pu^aTHH ^ugofiu 6y^MOFu KepaK^uraHu Ta^Kug^afigu: "Ëm^apHu y^uTum, y^apHu Ma^HaBufi Ba ax^o^ufi Tap6un^am, y^apHuHr o^umu Ba y3uHu y3u KaMo^ra
eTKa3umra uHTu^umuHu maK^aHTupumra a^ox,uga эг>тн6op ;apaTum ^o3um", - ge6 yrçrapagu.
Ma^HaBufi gapa^aga r^o6a^^amyBHuHr ca^6ufi tomohu uhcohhu $a;aT ucTe^Mo^Hura afi^aHTupagu. ByHga 6axT-caogaT Moggufi ^apoBoH^uK 6u^aH 6e^ru^aHagu. flmamgaH Ma;cag xaëTgaH энг rorçopu gapa^aga ^a33aT^aHumgaH u6opaT 6y^u6 ;o^agu. Pyxufi-Ma^HaBufi ;agpu^T^ap, эзгy^нк, caBo6, 6eFapa3 ëpgaM KypcaTum Ka6u o^ufi TymyHHa^ap yHyrRflagu. MHcoH^apapo MyHoca6aT^ap $a;aT ^ofiga Ba 3apap ;oHyHu acocuga um^afigu. KyHru^xym^uK^apHuHr Ky3 Kypu6, Ky.no; эmнтмaгaн Typ^apu ro3ara Ke^agu.
r^oôa^^amyB xogucacuHuHr u^oôufi Ba ca^6ufi ^ux.aT^apu 6op. Энг ca^6ufi ^uxara -3aMoHaBufi gyHëga ogaMufi^uKHu 6ofi 6epu6 ^yfium xaB^u rorçopu.
O^um Ba MyTaxaccuc^apHuHr ^uKp-My^ox,a3a^apura Ta^HraH x,o^ga, Fap6ra Taxgug co^aëTraH xaB^-xaTap^apHu caHa6 yTafi^uK:
eupuhhucu, Fap6 MaM^aKaT^apuga TyFu^um gapa^acuHuHr KecKuH nacafiumu. By x,aKga Fap6 o^umu 6yHgafi ë3agu: "Fap6 tom Ma^Hoga "y^Mo;ga", genp^u 6apna Fap6 MaM^aKaT^apu ax,o^ucu a;^ 6oBap ;u^Mac gapa^aga KaMafiu6 6opMo;ga. Yh TypTuHHu acpga OBpyna ax.o^ucuHuHr yngaH 6up ;ucmuhu ;upu6 ro6opraH ";opa y^aT" o^aragaH 6yëH Fap6 TaMaggyHu 6y ;agap xaTap^u Taxgugra gyH Ke^MaraH. By o$aT 6yTyH Fap6 ax.o^ucuHu ;upu6 roôopumu xeH ran эмac. X,o3up OBpyna MaM^aKaT^apuHuHr Kynuga y^uM KypcaTKuHu TyFu^umgaH aHHa roKppugup
mkkuhhucu, guH Ba ogo6ra 3ug 6y^raH foh, ;apam^apHuHr cннгgнpн^нmн o;u6aTuga Mu^^ufi ;agpu^T, yp^-ogaT Ba aH^aHa^ap eMupu^Mo;ga. Ma^yMKu, Fap6 MaM^aKaT^apu Tapa;;uëTHuHr roKcaK Hy^^u^apura KyTapu^umuga guHufi ;agpu^T, yp^-ogaT Ba aH^aHa^ap, ax^o;HuHr ax,aMuHTu KaTTa 6y^raH. ^yM^agaH, Fap6 Tapuxnu^apugaH 6upu 6yHgafi ë3agu: "mhcohuht Tapuxufi Tapa^^uëTuHuHr ;aficu gaBpura Ha3ap Tam^aMaHr, guHufi эгтн;og x,ap ;aHgafi 6yroK gaB^aTHuHr nofigeBopu cu^aTuga xu3MaT Ke^raHura ryBox, 6y^acu3. XuHgucToH, XuTofi, Whohuctoh, A^puKa ëxyg ^aHyôufi Ba MapKa3ufi AMepuKa TaMaggyH^apu ôy^aguMu - y^apHuHr 6apnacuga 6up xu^ ^apaëHHu Ky3aTum MyMKuH: TaMaggyH^ap guH Heru3uga By^ygra Ke^raH Ba aKcuHHa, ;aHgafigup ca6a6^ap Ty^afi^u aH^aHaBufi эгтн;ogнннг ^aMu^T xaëTura Ta^cupu cycafiraH ëxyg yHgaH 6yTyH^afi bo3 Kenu^raH xo^ga Mu^^aT^ap, xa^;^ap Ba gaB^aT^ap TaHa33y^ra ro3 TyTraH".
ynuHHUcu, Fap6ga Mu^^ufi ;agpu^T Ba aH^aHa^ap cu;u6 нн;apн^н6, ëm aB^og Ba
oHrura FafipuuHcoHufi Fon^ap cuHrgupu^Mo;ga. ByHuHr o;u6aTuga Fap6 MaM^aKaT^apuga "oMMaBufi MagaHu^T" TymyHHacu ro3ara Ke^gu. y Fap6 gyHëcuga yTraH acpHuHr ukkuhhu npMuga maK^^aHgu. rapnu "MagaHu^T" ge6 aTa^ca-ga, ac^uga, Ma3MyH-Moxu^Tura, HuHT-Ma;cagura Kypa, "oMMaBufi MagaHu^T" xa;u;ufi MagaHu^THuHr KymaHgacu. "OMMaBufi MagaHu^T" KyngaH-Kyn maK^^apga y3uHu HaMoëH этagн. Maca^aH, "kuth" - 3appana 6agннfi-эcтeтнк ;uMMaTra эгa 6y^MaraH Hapca Ba 6yroM^apra roKcaK aHgo3a TycuHu 6epum. "Komukc" - Tarura ;uc;a MaTH ëKu ^y;Ma^ap 6uTu^raH 6exaë MaT6aa-pacM Maxcy^oT^apu. "CTapu3M" - cy6^eKTuB эxтнpoc^apгa 6epu^raH xo^ga
Volume 1, Issue 18, December 2024
Page 142
эстрада артистлари, актёрлар, спортчилар, телебошловчиларни кукка кутариш. "Хэппининг" - ногахон уюштириладиган "кескин" томошалар, масалан, пианино ёки автомобилларни уриб, абжагини чи;ариш ёхуд ут куйиб вахшиёна, оммавий "кунгил очиш"ларни утказиш. Ушбулар "оммавий маданият"нинг айрим куринишлари, холос.
Туртинчиси, гарб маданияти ажралиш, аборт ва узбошимчаликни тарак;к;иётнинг узига хос мухим бос;ичлари сифатида тал;ин этаётганидан ташвишланиб, бир олим бундай ёзади:
Бугунги кун ёшларини узларига жалб килаётган, янги йуналишдаги турли-туман муси;ий шоулар, клиплар, ахло;сиз фильмлар, теледастурлар х,амда бир ;атор интернет клубларда ташкил этилаётган кунгилочар уйинлар ва бош;а шунга ухшаш "Оммавий маданият" намуналарига тобий булиб колишдан асрашимиз керак. Шунингдек, ёшларни глобал ахборот хуружларидан х,имоя килишда, миллий кадриятларимизга таяниш, миллий узлигимизни тараннум этадиган бадий асарларни у;ишни кенг таргиб ;илиш, маънавий меъросимизни урганиш, миллатимизга хос булган ахло;ий тарбияни йулга куйиш каби, ортга суриб булмайдиган ишларни изчил амалга оширишимиз зарур.
АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ:
1. Шавкат Мирзиёев. Миллий тара;;иёт йулимизни катъият билан давом эттириб, янги бос;ичга кутарамиз. 1-том. - Т.: Узбекистон НМИУ, 2018 й., 501 б . -162-б. 4.
2. Ш.М.Мирзиёев. Миллий тара;;иёт йулимизни катъият билан давом эттириб, янги бос;ичга кутарамиз. 1-том. Т.: Узбекистон НМИУ, 2018 й. - 501 б. - 422-б.
3. Бухорий С.С. Калбимиз ва шууримизга узимиз эгалик килишимиз лозим. Эркин фаровон хаётни юксак маънавиятсиз куриб булмайди. - Т.: Узбекистон, 2006.-57-б.
4. Чориев С. Оламга негатив муносабат: хавфсизликка тахдид.// Хавфсизлик ва баркарор тараккиёт йулида. Респ. илмий-наз. конф. мат.- Карши, 2007.- 16-б
5. Каримов И. Юксак маънавият - енгилмас куч.- Т.: Маънавият, 2008.- 117-б. Choukas M. Propaganda Comes of Age.-Washington,1975.- P. 210