Research BIB / Index Copernicus
ГЛОБАЛЛАШУВ ШАРОИТИДА МАЪНАВИЙ ТАХДИДЛАРНИНГ МАЦСАДЛАРИ ВА АСОСИЙ ЙУНАЛИШЛАРИ
Ёшлар хавфсизлигига таудид солиб турган омиллар сарасида маънавий таудидлар алоуида урин тутади. Унинг моуиятини аницлашдан аввал фалсафа назариясининг барча учун маълум булган назарий хулосасига мурожаат этиб утиш лозим. Маълумки, маънавият уацида гап кетганда, энг аввало, "жа-миятнинг маънавий соуаси" ва "инсон маънавий циёфаси" тушунчаларини бир-биридан ажратмоц лозим. Жамиятнинг маънавий соуаси инсон ацл-заковати билан яратилган сиёсий, ууцуций, ахлоций, диний, фалсафий, илмий, эстетик, ицтисодий, экологик ва бошца царашлар, билимлар, зоялар, тасаввурлар, кайфиятлар ва уоказолар йигиндисини цамраб олади.
Калит сузлар: генетик таудидлар, репродуктив таудидлар, инсон маънавий циёфаси, техника ва технологиялар таргиботи, информацион уруш, инсоннинг рууий комплекслари, сиёсий, мафкуравий, ахлоций.
Among the factors threatening the security of young people, spiritual threats occupy a special place. Before determining its essence, it is necessary to turn to the well-known theoretical conclusion of philosophical theory. As is known, when talking about spirituality, first of all, it is necessary to distinguish between the concepts of "spiritual sphere of society " and "spiritual image of man ". The spiritual sphere of society includes a set of political, legal, moral, religious, philosophical, scientific, aesthetic, economic, environmental and other views, knowledge, ideas, imaginations, moods, etc. created by human intelligence.
Keywords: genetic threats, reproductive threats, spiritual image of man, propaganda of technology and equipment, information warfare, human spiritual complexes, political, ideological, moral
Бугунги дунёда кечаётган мураккаб жараёнлар ёшлар тарбиясига янада катта эътибор беришни талаб этмокда. Бу борада Глобаллашув жараёнининг мамлакат хаётига ижобий ва салбий таъсири бизнинг фикримизча, аввало, уша мамлакатларнинг худудий жойлашуви, географик урни ва энг мухими, мамлакат ёшлари фаоллиги, интилиши билан хам богли;. Энг мухими,
Очилова Нигора Рузимуратовна
Иктисодиёт ва педагогика университети Тарих ва Ижтимоий фанлар" кафедраси доценти
АННОТАЦИЯ
ABSTRACT
КИРИШ
Research BIB / Index Copernicus
глобаллашув жараёни келтирадиган кулайлик ва имкониятлардан купрок фойдаланиш учун уни чукур урганиш, фойдали ва зарарли жихатларини атрофлича тахлил килиш зарур. Нима булганда хам, глобаллашув жараёнининг ижобий таъсирини эътироф этган холда, утмиш кадриятларимиз билан замонавий дунёдаги узгаришларни мунтазам урганиб бориш миллий киёфасизлик, ахлоксизлик, масъулиятсизлик каби салбий холатларга замин яратувчи глобал таъсирлардан ёшларни имкон даражада асраш бугунги кундаги энг мухим вазифадир1.
Президентимиз Шавкат Мирзиёев "Миллий тараккиёт йулимизни катъият билан давом эттириб, янги боскичга кутарамиз" асарида маънавиятга юксак бахо бериб, бизнинг хавас килса арзийдиган буюк тарихимиз, хавас килса арзийдиган бекиёс бойликларимиз борлигини, худо хохласа, хавас килса арзийдиган буюк келажагимиз хам булишини, ана шундай ёруг келажакни авваламбор азму шижоатли, жушкин орзу-интилишлар билан хаётга кириб келаётган, хеч кимдан кам булмайдиган навкирон авлодимиз, бутун Узбекистон ёшлари барпо этиш зарурлигини таъкидлади. Давлат рахбаримизнинг уктиришича, "... ёш авлодимизда катъий хаётий позиция ва Ватанимиз такдири учун юксак масъулият туйгусини шакллантириш алохида мухим ахамиятга эга".
МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР
Жахонда содир булган хар кандай сиёсий, иктисодий, ижтимоий ёки маънавий-маданий вокеа маълум сиёсий кучларнинг манфаатлари контекстида ёритилмокда. Бунга реал имкониятлар хам мавжуд: информация оламида ривожланган мамлакатларнинг кули баланд келиб тургани, аксарият информация узатиш воситалари уларнинг кулида эканлиги хакида биз гапириб утдик. Агар вокеа шу сиёсий кучларнинг манфатларига мос тушса, бу оламшумул вокеа сифатида ёритилади.
Информацияни етказиш учун журналистлар миллий, диний ёхуд иркий мансублигига караб танланади. Масалан, узбек аудиторияси учун миллати узбек булган (афсуски!) кимсалар телерадиостанциялар, тахририятларга жамланади. Фикрларнинг ишонарли булиши учун "номдор" аналитик олимлар, Гарб оламида эътибор козонган жамоат ва давлат арбоблари ва шу кабилар чакирилади.
Негатив ахборотларни таркатишнинг кучайиб бораётгани кишини хушёр торттиради. Жахон ахлини бетакрор овози билан хушнуд этиб келаётган Дмитрий Хворостовский ёхуд узбек кушикчилик санъатининг даргаси Шерали
1 Бухорий С.С. Калбимиз ва шууримизга узимиз эгалик килишимиз лозим. Эркин фаровон хаётни юксак маънавиятсиз куриб булмайди. - Т.: Узбекистон, 2006.-57-б.
Research BIB / Index Copernicus
Жураевнинг бирор бир концерти, Нобель мукофоти лауреати Жорес Алферовнинг илм ахлини хайратга солган бирор бир маърузаси хотирдан фаромуш булиши мумкинки, кайси бир мамлакатнинг кайси бир чекка кишлогида кичкина бир автобуснинг тунтарилиши барча телеканал-лардан намойиш этилиши тайин 2.
Ахлокий деградация. Ёшларнинг интеллектуал салохиятига, ахлокий фазилатларига таъсир утказишга каратилган тадбирлар купаймокда. "Х,озир-ги вактда,- деб ёзади И. Каримов,- ахлоксизликни маданият деб билиш ва аксинча, асл маънавий кадриятларни менсимасдан, эскилик саркити деб ка-раш билан боглик холатлар бугунги тараккиётга, инсон хаёти, оила мукаддас-лиги ва ёшлар тарбиясига катта хавф солмокда ва купчилик бутун жахонда бамисоли бало-казодек таркалиб бораётган бундай хуружларга карши курашиш накадар мухим эканини англаб олмокда"3.
Масалан, Гарб оламида катта-катта кампаниялар йигит ва кизларнинг интеллектуал салохиятини емирувчи, ахлоксизлик сари ундовчи реалити-шоулар, ток-шоулар, камеди-клаблар, уйинлар, рекламаларнинг сценарий-ларини тузиш ва экспорт килиш, порнографик сайтлар ташкил килиш билан машгуллар.
Рухий агрессия. Узбекистон фукароларининг рухий кечинмаларини назорат остига олишга уринилмокда. Профессор М. Чукаснинг таъкидла-шича, «рухий агрессия инсон рухий кечинмаларини маълум мафкурага буйсундириш максадида амалга оширилган тадбирлардан таркиб топади4.
Бу тадбирларнинг асл максадлари хатто яширилмай куйилган. Масалан, америкалик муаллифлар томонидан тайёрланган "Психологик уруш хрестома-тиясида" шундай деб ёзилади: "Инсоннинг рухий комплекслари - унинг энг заиф жойидир, шу боисдан бизнинг сиёсий, мафкуравий, ахлокий хужумимиз ана шу нуктага каратилган булиши керак"5.
Маънавий поклик, инсонпарварлик ва ватанпарварлик хамма даврда, хар кандай жамиятда инсоннинг энг гузал фазилати сифатида эъзозланган, маънавий покликни тарбиялаш оркали инсонни инсонпарвар килиб тарбиялаш гояси олга сурилган. Зотан, маънавият - тарбиянинг асоси, ук илдизидир. Ш.М.Мирзиёв "Узаро ишонч, яхши кушничилик ва дустликни янада мустахкамлаш - энг мухим вазифа" маърузасида маънавият ва маърифатни таргиб килиш хар бир зиёлининг виждон иши экани, маърифатчи фидойи
2 Чориев С. Оламга негатив муносабат: хавфсизликка тахдид.// Хавфсизлик ва баркарор тараккиёт йулида. Респ. илмий-наз. конф. мат.- Карши, 2007.- 16-б
3Каримов И. Юксак маънавият - енгилмас куч.- Т. : Маънавият, 2008.- 117-б.
4 Choukas M. Propaganda Comes of Age.-Washington,1975.- P. 210.
5 2 Psychological Warfare. Sasebook.- Baltimore, 1982.- P. 15.
Research BIB / Index Copernicus
ôynMOFH KepaKguruHu TatKuggafigu: "ËmgapHu yKuram, ygapHu MatHaBufi Ba axgoKufi Tapôuagam, ygapHuHr ôuguM ogumu Ba y3HHH y3u KaMogra eTKa3umra HHTHHHmHHH maKggaHTupumra agoxuga эtтнôop Kaparum go3uM", - geô yKgupagu.
MatHaBHfi gapa^aga rgoôaggamyBHuHr cagôufi tomohh hhcohhh ^a^ar HCTetMonnura afigaHTupagu. EyHga ôaxT-caogar Moggufi $ap0B0HnuK ôugaH ôegrugaHagu. ^mamgaH Ma^cag xaëTgaH энг MKppu gapa^aga ga33aTgaHumgaH uôopar ôyguô Kogagu. Pyxufi-MatHaBufi KagpuaTgap, эзгygнк, caBoô, ôeFapa3 ëpgaM Kypcarnm Kaôu ogufi TymyHnagap yHyTugagu. HHCOHnapapo MyHocaôaraap ^a^ar ^ofiga Ba 3apap KOHyHu acocuga umgafigu. KyHrugxymguKgapHuHr Ky3 Kypuô, Ky^OK эmнтмaгaн Typgapu M3ara Kegagu.
rgoôaggamyB xogucacuHuHr u^oSufi Ba cagôufi ^uxargapu ôop. 3Hr cagôufi ^u^ara - 3aMOHaBufi gyHëga ogaMufiguKHu ôofi ôepuô Kyfium xaB^u WKopu.
OguM Ba MyraxaccucgapHuHr ^uKp-Mygoxasagapura TaaHraH xogga, Fapôra Taxgug cogaëTraH xaB^-xarapgapHu caHaô yTafiguK:
EupuHHucu, Fapô MaMgaKaraapuga TyFugum gapa^acuHuHr KecKuH nacafiumu. Ey xaKga Fapô oguMu ôyHgafi ë3agu: "Fapô tom MatHoga "ygMoKga", geapgu ôapna Fapô MaMgaKaraapu axogucu aKg ôoBap KugMac gapa^aga KaMafiuô ôopMOKga. Yh TypTuHHu acpga OBpyna axogucuHuHr yngaH ôup kucmuhu Kupuô roôopraH "Kopa ygar" o^aragaH ôyëH Fapô TaMaggyHu xagu ôy Kagap xarapgu Taxgugra gyn KegMaraH. Ey o^ar ôyTyH Fapô axogucuHu Kupuô roôopumu xen ran эмac. X,o3up OBpyna MaMnaKaraapuHuHr Kynuga yguM KypcaTKunu TyFugumgaH aHna WKopugup.
mkkuhhucu, guH Ba ogoôra 3ug ôygraH Foa, KapamgapHuHr cuH^upugumu oKuôarnga Muggufi KagpuaT, yp$-ogar Ba aHtaHagap eMupugMoKga. MatgyMKu, Fapô MaMnaKaraapu TapaKKuëTHuHr WKcaK HyKKugapura KyTapugumuga guHufi KagpuaT, yp$-ogar Ba aHtaHagap, axgoKHuHr axaMuaTu KaTTa ôygraH. ^yMgagaH, Fapô TapuxnugapugaH ôupu ôyHgafi ë3agu: "hhcohuat Tapuxufi TapaKK^TuHuHr Kaficu gaBpura Ha3ap TamgaMaHr, guHufi эtтнкog xap KaHgafi ôywK gaBgarnuHr nofigeBopu cu^arnga xu3MaT Kuguô KegraHura ryBox ôygacu3. X,uHgucToH, Xurofi, Mhohuctoh, A^puKa ëxyg ^aHyôufi Ba MapKa3ufi AMepuKa TaMaggyHnapu ôynaguMu - ynapHuHr ôapnacuga ôup xun ^apaëHHu Ky3aTum MyMKuH: TaMaggyHnap guH Heru3uga By^ygra KenraH Ba aKcuHna, KaHgafigup caôaônap Ty^afinu aHtaHaBufi эtтнкogнннг ^aMuaT xaëTura Tatcupu cycafiraH ëxyg yHgaH ôyTyHnafi bo3 KenunraH xonga MunnaTnap, xanKgap Ba gaBnaTnap TaHa33ynra W3 TyTraH".
yhuhhucu, Fapôga Muggufi KagpuaT Ba aHtaHagap cu^uô nu^apu^uô, ëm aBgog Kagôu Ba oHrura FafipuuHcoHufi Foagap cuHrgupugMo^ga. EyHuHr oKuôaraga Fapô MaMgaKaTgapuga "oMMaBufi MagaHuaT" TymyHnacu W3ara Keggu. Y Fapô gyHëcuga
Research BIB / Index Copernicus
утган асрнинг иккинчи ярмида шаклланди. Гарчи "маданият" деб аталса-да, аслида, мазмун-мохиятига, ният-максадига кура, "оммавий маданият" хакикий маданиятнинг кушандаси. "Оммавий маданият" купдан-куп шаклларда узини намоён этади. Масалан, "китч" - заррача бадиий-эстетик кимматга эга булмаган нарса ва буюмларга юксак андоза тусини бериш. "Комикс" - тагига киска матн ёки лукмалар битилган бехаё матбаа-расм махсулотлари. "Старизм" - субъектив эхтиросларга берилган холда эстрада артистлари, актёрлар, спортчилар, телебошловчиларни кукка кутариш. "Хэппининг" - ногахон уюштириладиган "кескин" томошалар, масалан, пианино ёки автомобилларни уриб, абжагини чикариш ёхуд ут куйиб вахшиёна, оммавий "кунгил очиш"ларни утказиш. Ушбулар "оммавий маданият"нинг айрим куринишлари, холос.
Туртинчиси, гарб маданияти ажралиш, аборт ва узбошимчаликни тараккиётнинг узига хос мухим боскичлари сифатида талкин этаётганидан ташвишланиб, бир олим бундай ёзади:
ХУЛОСА
Бугунги кун ёшларини узларига жалб килаётган, янги йуналишдаги турли-туман мусикий шоулар, клиплар, ахлоксиз фильмлар, теледастурлар хамда бир катор интернет клубларда ташкил этилаётган кунгилочар уйинлар ва бошка шунга ухшаш "Оммавий маданият" намуналарига тобий булиб колишдан асрашимиз керак. Шунингдек, ёшларни глобал ахборот хуружларидан химоя килишда, миллий кадриятларимизга таяниш, миллий узлигимизни тараннум этадиган бадий асарларни укишни кенг таргиб килиш, маънавий меъросимизни урганиш, миллатимизга хос булган ахлокий тарбияни йулга куйиш каби, ортга суриб булмайдиган ишларни изчил амалга оширишимиз зарур.
АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ:
1. Шавкат Мирзиёев. Миллий тараккиёт йулимизни катъият билан давом эттириб, янги боскичга кутарамиз. 1-том. - Т.: Узбекистон НМИУ, 2018 й., 501 б . -162-б. 4.
2. Ш.М.Мирзиёев. Миллий тараккиёт йулимизни катъият билан давом эттириб, янги боскичга кутарамиз. 1-том. Т.: Узбекистон НМИУ, 2018 й. - 501 б. - 422-б.
3. Бухорий С.С. Калбимиз ва шууримизга узимиз эгалик килишимиз лозим. Эркин фаровон хаётни юксак маънавиятсиз куриб булмайди. - Т.: Узбекистон, 2006.-57-б.
Research BIB / Index Copernicus
4. ^opueB C. OnaMra HeraTHB MyHOca6aT: xaB^cronHKKa Taxgug.// XaB^cronHK Ba ôap^apop TapaKKHëT fiynuga. Pecn. H.mMHH-Ha3. koh$. MaT.- KapmH, 2007.- 16-6
5. KapHMOB H. roKcaK MatHaBH^T - eHranMac Kyn.- T.: MatHaBH^T, 2008.- 1176.
6. Choukas M. Propaganda Comes of Age.-Washington,1975.- P. 210.