ТИ1МД1 0НД1Р1СТ1К ПРОЦЕСТЕРД1 ТАЦДАУ ЭД1СТЕР1Н ТАЛДАУ
САЛЬЩБАЕВ МЕЙРАМБЕК БАЙГАЛИ¥ЛЫ
магистрант Батыс ^азакстан инновациялык-технологиялык университетi, ^азакстан
Республикасы, Орал к.
Андатпа: Магистральды цубыр жабдыцтарыныц сетмдштн басцару ЖYйeciн уйымдастырушылыц, ацпараттыц цамтамасыз ету жэне т.б. кYрделi memiK реттде царастыруга болады. Жумыста тиiмдi вндiрiстiк процeстeрдi тацдау эдютерт талдау царалды.
Kmmmi свздер: Жабдыцтыц сетмдытн басцару ЖYйeci, социологиялыц эдic, дэстYрлi эдic, сараптамалыц эдс
Abstract: The system for managing the reliability of equipment in pipeline transportation of oil can be considered as a complex mechanism, which is characterized by organization, information support and purposefulness. The paper discusses the analysis of methods for selecting the most efficient production processes.
Key words: Equipment reliability management system, sociological method, traditional method, expert method.
Жабдыктардыц сешмдшшн арттыру мунай-газ саласындагы басты максатты мшдетп -каушт eндiрiстiк объектшерде колданылатын жабдыктардыц апаттыгын тeмендетудi юке асырады.
Жабдыктардыц сешмдшпн баскарудыц салалык жYЙесi езшщ практикалык кызметшде баскарудыц кYPделi жYЙесiн бiрге курайтын аукымды функционалдык мiндеттердi орындайды:
1) сешмдшкп баскару жeнiндегi жумыстарды жYзеге асыру Yшiн кажеттi базалык дайындык iс-кимылдарыныц жиынтыгы (гылыми-зерттеу жумыстары непзшде нормативтiк база куру, сапа саласындагы бшкп персоналды даярлау, eндiрiстiк бeлiмшелердiц жабдыктарды дайындаушы зауыттармен акпарат алмасу жагдайларын камтамасыз ету);
2) жабдыкты eндiруге дайындау немесе орнату партиясын eндiру сатысында оныц сапасын багалауды камтамасыз ететiн баскарушылык функциялар (техникалык кужаттаманы сараптау, жабдыкка зертханалык, стендтш жэне зауыттык сынактар жYргiзу, дайындаушы зауыт eндiрiсiнiц жагыдайын талдау);
3) жабдыкты дайындау, жетюзу, монтаждау жэне колдану сатыларында жабдыктыц сапасын баскару жeнiндегi уйымдастырушылык-техникалык iс-шаралар (техникалык кадагалау, курылыстык бакылау, жабдыкты кезецдiк сынау, eндiрiстi инспекциялык бакылау, диагностика, техникалык кызмет кeрсету жэне жeндеу, жабдыкты пайдалану нэтижелерш талдау).
^орытындылай келе, мунайды кубырмен тасымалдау жабдыктарыныц сешмдшпн баскару жYЙесiн уйымдастырушылык, акпараттык камтамасыз ету ретшде карастыруга болады. Бул кYрделi жYЙеге жауаптылык пен дербеспктщ белгiлi бiр децгейiне ие, eзара бiрiктiрiлген адам мен техникалык куралдар тобын камтитын иерархиялык тэуелдi кiшi жYЙелердiц Yлкен саны кiредi [1-3].
ЖYЙелiлiк - жYЙелiк тэсiлдi пайдалануды болжайды, онда барлык элементтер ортак максатка кол жеткiзу Yшiн бiрыцFай YЙлестiрiлген тетiк ретiнде жумыс iстеуi тиiс.
Жумыс iстеу сапасын жYЙелi-акпараттык талдау Yшiн жYЙенiц eлшемдерiн аныктау мацызды. Жумыс iстеу сапасы осы критерийлердщ жиынтыFын орындау дэрежесiне байланысты, ал берiлетiн максаттар - бул мацызды критерийлердщ накты мэндерi, олар жYЙенiц жумыс iстеуiн бакылау Yшiн колайлы [4-5].
Олардьщ рел^ сипаты, табигаты, мYмкiндiктерi бойынша сешмдшкт баскару жYЙесiшц жумыс iстеу сапасыньщ кептеген критерийлерi карастырылып отырган жYЙе жумысыныц тиiмдiлiгiн багалаудыц сандык мэндерш, дэлдiгiн жэне дурыстыгын айкындау эдюш дурыс тацдауды талап етедi.
Объектшердш сапасын баскару женiндегi жэне ендiрiстiк кызмет сапасыныц iлеспе мэселелерi женшдеп шешiмдердi негiздеу Yшiн пайдаланылатын сандык эдютердш мэселелерiн кешендi карау келес езара байланысты багыттарды камтитын квалиметрияда [6-9] жYзеге асырылады:
- теориялык
- тYсiнiк аппаратыныц, багалаудыц, елшеудш, шкалалалаудыц жалпы мэселелерi;
- мамандандырылган
- квалиметрия эдiстерi мен модельдерi бойынша жштеу (сараптамалык, индекстiк, таксономиялык, ыктималдык-статистикалык жэне т. б.);
- пэндiк
- багалау объектшершш тYрлерi бойынша саралау.
Квалиметрияда бар сапа критерийлершш мэндерш айкындау эдiстерi акпаратты алу тэсш мен кездерi бойынша ажыратылады. Бiрiншi эдiстер объективтi, екiншiсi субъективтi деп аталады. Бiрiншiсi елшеу, тiркеу, есептеу жэне органолептикалык эдiстердi камтиды, екiншiсi - сараптамалык, дэстYрлi жэне социологиялык эдiстердi камтиды.
Бiрiншi топтыц эдiстерi колданылады: техникалык елшеу к¥ралдарын пайдалану мYмкiндiгi болган кезде; белгiлi бiр окигаларды кейiннен статистикалык ецдеумен т1ркеу кезiнде.
Элеуметтiк эдiстi де алып тастау керек, ейткенi усак мамандандырылган кызметтщ сапасын аныктау Yшiн кец аудиторияга элеуметтiк сауалнама жYргiзу, атап айтканда -салыстырмалы тYPде жогары ецбек шыгындарымен Yйлесiмде кубырмен тасымалдау жабдыктарыныц сапасын багалау жYЙесiнiц жумыс iстеуi сенiмдi нэтижелер алуга мYмкiндiк бермейдi.
ДэстYрлi эдiс Yшiн шешiм кабылдау Yшiн кажеттi акпаратты жинауды, талдауды жэне усынуды орындайтын мамандандырылган белiмшелер (сынак зертханалары, орталыктар) кажет. Бул эдiсте субъективизмнш Yлесi зор, ейткеш ол кеп жагдайда кэсшорын мамандарыныц бiлiктiлiгi мен жумыс тэжiрибесiне байланысты.
Сенiмдiлiктi баскару жYЙесiнiц тшмдшк критерийлерiн айкындау Yшiн, мамандандырылган факторлардыц кеп санын талдау, сондай-ак жагдайды кэсiби багалау, негiзделген жэне объективт шешiм кабылдау кажет болган кезде, сараптамалык эдю негурлым оцтайлы болып табылады.
Сарапшылык эдiс - сарапшылар кабылдайтын шешiм негiзiнде жYзеге асырылатын сапа критерийлерiн айкындау эдiсi. Шешiм кабылдау Yшiн кажеттi акпарат жетюпеген немесе керiсiнше артык болган жагдайда талап етшетш зерттеулер мен бшм саласында (сенiмдiлiк, стандарттау, ендiрiс, пайдалану) арнайы бiлiмi мен тэжiрибесi бар сарапшы-мамандар тартылады.
Сараптамалык эдiстер былайша топтастырылады: - акпаратты эзiрлеу тэсiлi бойынша -формальды жэне интуитивтi, ягни сараптамалык багаларды алу алгоритмiнiц болуы немесе болмауы бойынша; - тартылатын сарапшылардыц саны бойынша жеке жэне ужымдык; -сарапшылардыц жумысын уйымдастыру нысаны бойынша жария жэне жасырын сараптамалык сауалнамалар; - сарапшылардыц сараптаманы уйымдастырушылармен езара iс-кимыл сипаты бойынша кYндiзri жэне сырттай; - сараптамалык акпаратты эзiрлеу процесiнiц сипаты бойынша сауалнама жYргiзу, идеяларды генерациялау, еркiн птрталастар [10-13].
Сараптамалык эдiстi пайдалану кезшде дэстYрлi тYPде жумыс жэне сараптамалык топтар калыптастырылады. Жумыс тобы сарапшылардан пiкiртерiм алу рэсiмiн
уйымдастырады, птр парактарын дайындайды жэне жинайды, сараптамалык багаларды eцдейдi жэне талдайды [1].
Тэж1рибеде топтык сараптамалык багалауды колдану негурлым оцтайлы нуска болып табылады, ейткеш сарапшылар тобыныц жумысы зерттелетiн проблемага катысты мэселелердiц кeпшiлiгiне кешендi талдау жYргiзуге мYмкiндiк бередi. Топтык сараптама жеке сарапшыныц жумысымен салыстырганда алынган акпараттыц кeлемiн тiкелей пропорционалды тYPде улгайтады. Топтык багалау жалпыланган нэтиже алуга, кате шешiмдер кабылдау ьщтималдыгын жэне зерттелетiн проблема Yшiн елеулi емес кeрсеткiштердiц эсерiн азайтуга мYмкiндiк бередi.
Топтык сараптамалык багалаудыц кемшiлiктерi ретiнде сараптамалык пiкiрлердiц келiсiлуiне кол жетюзудщ кYPделiлiгiн жэне сарапшылардыц бшктшк децгейiнiц бiртектi еместiгiн атап еткен жен. Бул ретте жеке алынган сарапшымен салыстырганда дэйексiз бастапкы деректерден сарапшылар тобыныц корытынды багаларында негурлым елеулi ауыткулар алу тэуекелi бар. Сондай-ак тэжiрибесi аз сарапшылардыц пшрше беделдi сарапшылардыц эсер ету ыктималдыгы бар, немесе кeпшiлiк ыкпалыныц себебi бойынша
Дегенмен, топтык сараптамалык багалау сарапшыларга пiкiр жYргiзу процесiн сапалы уйымдастыру, багаларды бeлудiц накты алгоритмш жасау, бiлiктi сарапшыларды тарту, автоматтандыру куралдарын пайдалану кезiнде жеке багалауга караганда негурлым тиiмдi.
^азiрri уакытта «Дельфи», «Паттерн» эдiстерi, кецестер эдiсi, аралас эдiс, ми шабуылы, синектика эдiсi жэне бiркатар баскалары жататын негурлым кeп таралган жэне танылган бiрнеше сараптамалык эдiстер пайдаланылады.
^орытындылай келе, жабдыктыц сенiмдiлiгiн арттыру максатында iске асырылатын процестердiц сапасын сандык айкындау эдютерш талдай отырып, мунайды кубырмен тасымалдау жабдыктарыныц сенiмдiлiгiн баскару жYЙесiнiц жумыс iстеуiнiц барлык аспектшерш айкындауга мYмкiндiк беретiн процестердiц табес негiзделген жэне калыптастырылган.
[10-13].
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1.
1. Вьюнов, С.И. Повышение эффективности оценки соответствия оборудования, применяемого в трубопроводном транспорте нефти /О.В.Аралов, И.В.Буянов, Е.В.Сайко, С.И.Вьюнов // Нефтяное хозяйство. - 2020. № 2. - С. 99 103.
2. Вьюнов, С.И. Совершенствование системы оценки соответствия оборудования в трубопроводном транспорте нефти/С.И.Вьюнов // Стандарты и качество. - 2020. № 4(994). - С. 26-30.
3. Вьюнов, С.И. Совершенствование системы оценки соответствия с целью повышения качества трубной продукции/О.В.Аралов, И.В.Буянов, С.И.Вьюнов, М.А.Ткачук // Наука и технологии трубопроводного транспорта нефти и нефтепродуктов. - 2021. - № 3. - С. 328-337.
4. ГОСТ 977-88. Отливки стальные. Общие технические условия. Кане, М.М. Системы, методы и инструменты менеджмента качества/М.М. Кане, А.Г. Схиртладзе, В.Н. Корешков, Б.В. Иванов. - СПб.: Питер, 2008. - 560 с.
5. ISO 9001:2015. Системы менеджмента качества. Требования. Азгальдов, Г.Г. Квалиметрия для всех: Учебное пособие/Г.Г. Азгальдов, А.В. Костин, В.В. Садовов. - М.: ИнформЗнание, 2012. - 165 с.
6. Владимиров, А.И. и др. Методы квалиметрии в машиностроении. Учебное пособие/А.И. Владимиров и др.; под ред. В.Я. Кершенбаума, Р.М. Хвастунова. - М.: Технонефтегаз, 1999. - 211 с.
7. Федюкин, В.К. Основы квалиметрии/В.К. Федюкин. - М.: Филинъ, 2004. - 296 с.
8. Фомин, В.Н. Квалиметрия. Управление Сертификация/В.Н. Фомин. - М.: ЭКМОС, 2002. - 320 с.
9. Шишкин, И.Ф. Квалиметрия и управление качеством: учебник для вузов/И.Ф. Шишкин, В.М. Станякин. - М.: Изд-во ВЗПИ, 1992. - 210 с.
10. Райхман, Э.П. Экспертные методы в оценке качества товаров/Э.П. Райхман, Г.Г. Азгальдов. - М.: Экономика, 2007. - 151 с.
11. Бешелев, С.Д. Экспертные оценки в принятии плановых решений/С.Д. Бешелев, Ф.Г. Гурвич. - М.: Экономика, 2002. - 318 с.
12. Бешелев, С.Д. Математико-статистические методы экспертных оценок/С.Д. Бешелев, Ф.Г. Гурвич. - М.: Статистика, 2004. - 274 с.
13. Литвак Б.Г. Экспертные оценки и принятие решений/Б.Г. Литвак. - М.: Патент, 2003. -149 с.