CC BY
13Cilt: 2, Sayi: 2, 2019
Vol: 2, Issue: 2, 2019
Sayfa - Page: 113-128
E-ISSN: 2667-4262
iThenticate*
3L Professional Plagiarism Prevention
KRÄFTNER'tN "ES IST EINE SEEREISE BIS ZU DIR"1 ADLI §»ÜRlNiN "KHARON
KOMPLEKSt"2 EKSENiNDE ANALizi
THE ANALYSIS OF THE POEM NAMED "THIS IS A SEA VOYAGE TO YOU" BY KRÄFTNER WITHIN THE AXIS OF "KHARON COMPLEX"
Funda KIZILER EMER*
MAKALE BiLGiSi ÖZET
Geü$: 05.11.2019 s/ Kabul: 13.12.2019 Bu çakjmada, savaj sonrasi Avusturya yaziiumn (Nachkriegsliteratur) ve 20. yüzyil kadin yazininm (Frauenliteratur) önemli temsilcilerinden sayilan Hertha Kräflner'in (1928-1951) 10.03.1951 tarihinde kaleme aldigi "Bu Sana Bir Deniz Seferidir" ("Es Ist Eine Seereise Bis Zu Dir") adli çiiri Tiirkçeye yaptigimiz çevirisiyle birlikte incelenecektir. Bajligi Ttirkçede "Bu Sana Bir Deniz Seferidir" anlamina gelen bu jiirde öne çikan imgeler; deniz, deniz yolculugu, riizgär, gemi ve dümenci çeklinde siralanabilir. Çaliçmanin amaci; tüm bu imgelerin yarattigi poetik tabloda, lirik ben tarafindan görünürde somut bir sevgiliye yapilan deniz yolculugunun, çiirin derin semantik düzleminde nasil ölüme yolculuga dönü§tügünü ya da açk olgusunun nasil ölüme vardigini açiga çikarmaktrr. §iir, Gaston Bachelard'm ortaya attigi "Kharon Kompleksi" çerçevesinde temel olarak arketipik ve psikanalitik eleçtiri yöntemleriyle analiz edilecektir. Ancak bütün olarak bakildiginda çaliçmada, çiir metninin çogul okumalara açik yapisi göz önüne ahnarak; yazar/metin/ okur odakli eleçtiri yöntemlerini dengeli biçimde harmanlayan eklektik bir yöntemden yararlanilacakhr. Çalijmanin önemi, Hertha Kräflner'in bu çiiri üzerine ülkemizde yapilacak ilk akademik çaliçma olmasi ve yurtdijmda yapilan çaliçmalardaysa, bu jiirin hiç "Kharon Kompleksi" ekseninde okunmamiç olmasidir.
Anahtar Kelimeler: Hertha Kräftner, Avusturya yazim, Gaston Bachelard, Kharon Kompleksi, A§k ve Ölüm.
Araçtirma Makalesi
ARTICLE INFO ABSTRACT
^ Received: 11.05.2019 s/Accepted: 12.13.2019 In this article, the poem "This Is A Sea Voyage To You" ("Es 1st Eine Seerreise Bis Zu Dir") will be analysed with Turkish translation, which was written in 10.03.1951, by Hertha Kraftner (1928-1951) who is considered as one of the prominent representatives of postwar Austrian literature (Nachkriegsliteratur) and of the 20th century woman literature (Frauenliteratur). In this poem, of which the title meant in Turkish "Bu Sana Bir Deniz Seferidir", the prominent images can be specified as sea, sea travel, wind, ship and steelsman. The aim of this study in this poetic scene formed by all of these images is to reveal the conversion of the sea travel by lyrical self to a concrete beloved into a death travel within the context of deep semantic level of the poem. In other words, we reveal that how love phenomenon travels to death. The poem is going to be analyzed, as a basis, by means of psychoanalytic and archetypal criticism within the frame of "Kharon Complex" raised by Gaston Bachelard. Totally in this study, an eclectic method that blends different methods such as text/ writer/ reader-oriented criticsm in a balanced way will be utilized considering the open structure of the poem-text examined for plural readings. The significance of this study is that in our country it is the first academic study that is going to be done on this poem by Hertha Kraftner and it is an important fact that the poem has never been read within the frame of "Kharon Complex" in the studies abroad.
Keywords: Hertha Kràftner, Austrian literature, Gaston Bachelard, Kharon Complex, Love and Death.
Research Article
* Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakiiltesi, Alman Dili ve Edebiyati, Sakarya / Türkiye, E-mail:
fkizilertâ'yahoo.de.
ORCID https://orcid.org/0000-0003-2204-3063. Bu makaleyi çu çekilde kaynak gösterebilirsiniz (APA):
Kiziler Emer, Funda (2019). "Kräflner'in "Es Ist Eine Seereise Bis Zu Dir" Adli Çiirinin "Kharon Kompleksi" Ekseninde Analizi". Uluslararasi Dil, Edebiyat ve Kültür Ara^tirmalari Dergisi (UDEKAD), 2 (2): 113-128.
1 (Kräftner 2001: 276-277).
2 (Bachelard 2006: 86-94).
Extended Abstract
In this work, the poem "This Is A Sea Voyage To You" ("Es 1st Eine Seerreise Bis Zu Dir") written up by Hertha Kraftner (1928-1951) on 10.03.1951 has been analyzed within the scope of "Kharon Complex" worked up by Gaston Bachelard. Hertha Kraftner, whose literacy is generally compared with Ingeborg Bachmann, is
regarded as one of the most important and extraordinary representative of postwar Austria literature (Nachkriegsliteratur) and woman writers (Frauenliteratur). The significance of this work is not only to have Turkish readers recognize a poem of Australian poet Herha Kraftner, who has hardly been known by Turkish readers, but it is also the work that has firstly been done in our country. In few studies which have been done abroad, that the poem hasn't been analyzed within the scope of "Kharon Complex" unlike in our work reveals that it is a unique one.
The prominent images in this poem "This Is A Sea Voyage To You" ("Es 1st Eine Seerreise Bis Zu Dir") written by Kraftner are primarily sea and voyage as it is seen in its topic. The other significant components of lively and exotic poetic scene that the poem has created are wind, storm, ship, boat, a dark man, helmsman, dumb Chinese, island, beach, tavern, foreign port, lighthouse, flute, snake, wine, fish, the voice of albatross etc. The purpose of this work is, in the poetic scene that all these images create, to reveal, according to the first person narrator with lyrical tone, that the voyage to a tangible darling changes into the one to death in the deeply semantically explanation of the poem; in words of one syllable; how 'love' arrives 'death'. So, it is referred to the concept of "Kharon Complex" proposed by Gaston Bachelard. The poem has been basically analyzed by the methods of archetypal and psychoanalytic within the scope of "Kharon Complex". Totally in this study, an eclectic method that blends different methods such as text, writer and reader-oriented criticsm in a balanced way will be utilized considering the open structure of the poem-text examined for plural readings.
In the first part of the poem, first person narrator with lyrical tone indicates that he has been on the 'voyage' with his ship for years in order to reach his darling. Time is like in heroic ages for him. Hertha Kraftner
gets the readers to visualize mythologies (Carl G. Jung) in collective unconscious by treating of heroic ages in which the heroes cross the seas out and away in order to reach his love. In that way, the poems cross from uncertain present time to the archaic world of mythology through the sea, water and voyage images.
"Kharon", who was boatman of the underworld in the ancient Greek mythology and needed to his guidance in the river which had to be crossed in order to arrive Hades (the city of the dead), represents "Chinese helmsman" in Hertha Kraftner's that poem. "Kharon", which was called "boatman of inferno", and his boat in Dante Alighieri's The Divine Comedy seems as "helmsman" and "ship" or "boat" in this poem we have worked
on. At the last part of the poem, it is allegorized that the voyage to darling or love reaches death by talking about heroic ages, always a lighthouse died in those times, the God blew up the sails very slowly with his wind — that is, it was the end of the way and impossible to go further. As in the analysis we have made within the scope of "Kharon Complex" by Gaston Bachelard, 'the voyage to the darling' in superficial examination of the poem changes into 'the voyage to death' in deeply semantically explanation. This ending can be considered as 'love into death' or the death — unique meaning of life and last destination — into true love.
I-Giri §
Hertha Kräftner (1928-1951), büyük yikim ve kiyimlann ger?ekle§tigi II. Dünya Sava§i'mn akil almaz vah§etini ya§ami§, metinlerini bu 9alkantili ve kaotik dönemde kaleme almi§tir. Hertha Kräftner on yedi ya§indan itibaren §iir ba§ta olmak üzere; günce, kisa öykü, roman fragmam ve drama gibi farkli türde metinler yazmi§tir. Ancak yazinsal yaratiminin agirlik noktasi lirik türde oldugu i9in genellikle §air kimligiyle one 9ikar (Lescovar 2005: 1032; Altmann 2007: 7-30). Paul Hühnerfeld, 23 ya§inda intihar eden Hertha Kräftner'i §öyle tanitir: "Az rastlamr bir durulukta yazan poetik bir yetenek, aramizdan 50k erken ayrildi, buna ragmen Hertha Kräftner'in ardindan biraktiklan, bizde hayranlik uyandirmaya fazlasiyla yeter" (Hühnerfeld 1957: 340). Zeyringer de §airin, "1951'deki intiharmdan sonra ardinda ince, ama buna ragmen 90k degerli bir yapit birak(tigini)" belirtir (Zeyringer 2008: 88).
Gelenek9i yazarlann ve eril söylemin egemen oldugu Viyana yazin 9evresine 20 ya§inda gen9 bir kadm olarak 9ikan Hertha Kräftner, kisa sürede kendine saglam bir yer edinerek sesini duyurmayi ba§arir (Millner 2004: 77-90; Schmidjell 2004: 158-163). Ya§adigi dönemde kisa sürede ün kazanmasma ragmen, ölümünün ardindan uzun yillar boyunca unutulmaya terk edilmi§, ancak 70'li yillarda feminist ele§tirmenler tarafindan adeta yeniden ke§fedilmi§tir (Schmidjell 2004: 143). "Muazzam yetenek", "harika 90cuk", "dahi sanat9i" diye nitelendirilen Kräftner, sava§ sonrasi Avusturya yazimmn en yetenekli ve sira di§i kadm §airlerinden biri sayilir (Zeyringer 2008: 87-90; Rocek 1978: 34-38; Härtling 1983: 248; Lescovar 2005: 12). Yaraticiligi genellikle Ingeborg Bachmann'la (1926-1973) kiyaslanan Kräftner, Schütz'e göre "Ingeborg Bachmann'in yaninda, sava§ sonrasinin en önemli kadin §airi olarak kabul edilmeyi hak eden bir düzine §iir yazmi§tir" (Schütz 1988: 156). Bu tür kiyaslamalan ele§tiren Schmidt-Dengler ise Kräftner'in metinlerini "(n)e kadar titiz bir §ekilde incelersek, burada kimseyle kar§ila§tmlamayacak denli kendine özgü bir metin yaratiminin söz konusu oldugunu o kadar iyi anlanz" diyor (2004: 29).
Ba§langi9ta dönemin bir9ok gen9 §airi gibi, Rainer M. Rilke'den ve Georg Trakl'dan hayli etkilenen, ancak zamanla bu etkileri kendi sesine eklemleyen Kräftner, sanatsal a9idan kendine özgü sira di§i bir metin evreni kurmayi ba§armi§tir. Klinger, §airin üzerindeki belirgin Rilke etkisini a§tiktan sonra özellikle anlik ruh betimlemelerine, "an'in dönü§ümünü formüle etmeye" yöneldigini belirtir (Klinger 1980: 179). Ancak Breicha ve Okopenko'ya göre Kräftner, salt ya§amdan alinan bir kesite / bir an'a, §ok edici bir "yabancila§tirma" etkisi yaratarak "burada ve §imdi deneyimi"ne odaklanan avangard sanata yönelmekle kalmaz, onun metin evreni daha 90k, geleneksel ve modern anlatim araflarinin bire§imini sunma 9abasiyla irasalla§ir (Breicha-Okopenko 1963: 201). Nesnel ve öznel, ger9ek ve kurmaca / hayal arasindaki sinirlan muglakla§tirmak onun yazinsal programinin temel stratejisidir. Tümüyle otobiyografik bir metin evreni kurdugu gerek9esiyle ele§tirilen Kräftner, metinlerinde sava§ sonrasinin ko§ullarmdan dogrudan söz etmese de, bunu yogun bir simge dili kullanarak örtük bi9imde ger^ekle^tirir. Ona göre "(h)er ruhsal tasvir, aym zamanda dünyanin bir tasviridir" (Altmann 2007: 29). Nitekim Kaszynski, "sava§ travmasi"mn algi ve his dünyasina etkilerini "Hiristiyanlik, Musevilik ve varolu§9uluga özgü simge dili(ni)" kullanarak anlatmasi bakimindan Kräftner'in §iirlerini Bachmann ve Mayröcker'in §iirlerine benzetir, ama son kertede onun kendi "ki§isel deneyimleri ve estetik ilgileri" ile
bifimlendirdigi öznel "ger?eklik algisinin" kendine özgü bir tinisi oldugunu da ekler
(Kaszynski 2012: 194).
Kräftner'in tarihsel ve dinsel dokuyu örtük bir ele§tirel simgecilikle art alanina i§ledigi §iirlerinde; kimileyin sava§ sonrasinin yikintilar dünyasindan "harabelerin tozu-topragi"2 (Kräftner 2001: 274) yükselir ve "ala karga kümesi"nin ürkütücü "Qigliklari" (a.g.e.: 185) papazin adimlariyla kilisenin Qan seslerine kan§irken, kimileyin "Sari bir Tanri'mn sakli tapinagi(ndan)" da "yosun, katran ve lila renkli sarma§anlarin kokusu" (181) duyulur. Kräftner, "damagimda bir tatsin artik sen: / tüm yemeklerde tattigim" (190), "yeni boyanmi§ evdeki kire? ve tutkal kokusu" (223), ya da "kinlmi§ badem iglerinin / ve ender bitkilerin beyaz köklerinin/ kokulari()" (291) vb. dizelerinde görüldügü gibi, sava§in kana bulayip kararttigi dünyayi egzotik ülkelere özgü imgelerle; türlü 9i?ek, baharat ve meyve kokulanyla, "kadinsi bir duyusallik ve duyarlik(la)" donatir, be§ duyuya e§zamanli olarak seslenerek adeta "sinestezik bir §ölen" yaratir (Emer Kiziler 2014: 98; Emer Kiziler 2019: 15-20).
Ancak Kräftner'in metin evreni yüzeydeki bu canli ve renkli dokusuna kar§in; Qagin paradokslarini yansitan türlü ya§am kesitlerinin ve anlik ruh hallerinin sarsici betimlemeleriyle insanligin deh§et verici acimasizligini ele§tirmekten de geri durmaz. Art alanda genellikle son derece i? burkutucu aci bir alayla yankilanan büyülü bir metin evreni yaratan §airin metinlerindeki bu örtük ele§tiri düzlemi; simgecilik, gergeküstücülük (sürrealizm) ve büyülü gergekfilik akimlanndan izler ta§ir. Kräftner giirleri ilk baki§taki "ya§am co§kusuna benzer tuhaf canliligina kar§in", denn semantik düzlemde son derece güflü, zapt edilip "dizginlenemez bir melankoliyle, co§ku ve hatta tutku dolu bir ölmek ve / veya kendini öldürmek / intihar etmek arzusuyla kaplidir" (Emer Kiziler 2019: 18).
Bu fali§mada inceleyecegimiz "Es Ist Eine Seereise Bis Zu Dir" adli §iir de, Hertha Kräftner'in §iir evrenini irasalla§tiran temel unsurlan barindirmasi ve §airin en yetkin §iirlerinden bin olmasi bakimdan, onun §iirlerini okura tanitmak i9in ideal bir örnek olu§turmaktadir. Ba§ligi Türk?ede "Bu Sana Bir Deniz Seferidir" anlamina gelen bu §iirde öne Qikan ba§lica imgeler; deniz, deniz yolculugu, rüzgär, gemi ve dümenci §eklinde siralanabilir. Qali§mamn kapsami ve amaci; tüm bu imgelerin yarattigi poetik tabloda, lirik ben tarafindan görünürde somut bir sevgiliye yapilan deniz yolculugunun, §iirin derin semantik düzleminde nasil ölüme yolculuga dönü§tügünü, daha a?ik ve yalin bir anlatimla a§k olgusunun nasil ölüme vardigini agiga fikarmaktir.
Hertha Kräftner'in 10.03.1951 tarihinde kaleme aldigi bu §iir, Gaston Bachelard'in ortaya attigi "Kharon Kompleksi" 9er9evesinde (Bachelard 2006: 86-94) temel olarak 'arketipik' ve 'psikanalitik ele§tiri' yöntemleriyle analiz edilecektir. Ancak 9ali§mamn bütününde esasen, §iirin 90gul okumalara a9ik yapisi göz önüne alinarak, yazar / metin ve okur odakli ele§tiri yöntemlerini dengeli bi9imde harmanlayan eklektik bir yöntem kullamlacaktir. Makalenin önemi, Hertha Kräftner'in bu §iiri üzerine ülkemizde yapilacak ilk akademik 9ali§ma olmasi ve yurtdi§inda yapilan az sayidaki 9ali§madaysa, bu §iirin daha önce
3 "Freitag" adli bu §iirin Türk^e fevirisi ifin bkz: (Kiziler 2015: 34-39).
hi? "Kharon Kompleksi" ekseninde ele alinmami§ olmasidir (Rocek 1978: 34-38; Altmann 2001: 345-346; Altmann 2007: 62-65). Bu da 9ali§manin özgün degerini ortaya koymaktadir.
n-"Es Ist Eine Seereise Bis Zu Dir" Adli §iirin "Kharon Kompleksi" Ekseninde Analizi
Hertha Kräftner'in metin evreninde en 90k kullandigi motifler; yukanda da belirtildigi gibi, - "karabiber ve mercankö§kü kokuyor" (291) diye kokusuna dek betimledigi - ölüm, ölmek ve kendini öldürmek arzusudur. Ama onun yamnda, onun kadar sik kullandigi bir ba§ka motif de; onun kar§iti olan a§k motifidir. Ölüm tanrisi "Thanatos" ile a§k tanrisi "Eros" arasindaki mücadele, Kräftner metinlerinin kurucu bile§enleridir (Unterholzer 1996: 19; Altmann 2001: 343; Altmann 2007: 67).
Hertha Kräftner'in farkli türdeki bir9ok metninde, "ironik, aslinda daha 90k sarkastik bir tutumla i§ledigi kadin-erkek ili§kisinde a§k, nihayetinde her daim ölüm'le i9 i9e ge9er ya da dogrudan ona varir" (Emer Kiziler 2019: 55). Bu nedenle a§k, "agir ve karanlik kilar insani" (Kräftner 2001: 177). A§kin yarattigi "biz"in i9inde "ben" yitip gider: "- : o ve ben - biz beni kaybettik" (77). A§k bir yamlsamadir, ölüm ise hakikat: "Her §ey bir dü§. Yalmzca ölüm ger9ek olacak" (83). "(U)zun parmakli, güzel elleri" (40) olan ölüm, bu metinlerdeki kadin ana figurier i9in kendisiyle kucakla§ilmak istenen bir (eril) ä§ik / sevgili figürüne dönü§ür adeta; "sevmek", "ölmek" anlamina gelir: "Sevmek aci verir, (...) sevmek, dedi (kendi kendine), ölmektir, diye dü§ündü" (59). A§k ölüp ölüp dirilmektir; "sevilen i9in hi? ara vermeden ölmektir" (182). Genelde 'a§(i)k' olarak ki§ile§tirilen ölüm, hem hakikat, hem de hakiki a§k olarak görülür (Emer Kiziler 2019: 53-55).
Kräftner'in "Es Ist Eine Seereise Bis Zu Dir" adli bu §iirinde de art alanda yine ölüm motifi kar§imiza 9ikmaktadir. Kräftner'in bu giirini, 10.03.195l'de intihanndan sekiz ay önce kaleme aldigi "Kendimi Öldürdügümde" ("Wenn ich mich getötet haben werde", 02.03.1951) adli yazisindan3 hemen sonra yazmi§ olmasi dikkat 9ekicidir. "Birinin ölmesinin ger9ek nedenini bilmek, asla mümkün degildir; ger9ek ve kesin olan tek §ey, ölümün Tahran'a da geldigidir" (Kräftner 2001: 274-276) §eklinde biten bu sira di§i metin, bir tür "intihar ve sanat manifestosu" olarak nitelendirilebilir (Emer Kiziler 2019: 82-84). Kräftner bu §iirinde de neredeyse tüm metinlerinde oldugu gibi esasinda ölümü izlek edinmi§tir.
§imdi, lirik ben tarafindan a§(i)ka / sevgi(li)ye yapilan deniz yolculugunun, §iirin derin semantik düzleminde nasil ölüme yolculuga dönü§tügünü, daha yalin bir anlatimla a§k'in nasil ölüm'e vardigini, arketipik ve psikanalitik ele§tiri yöntemlerinin i§igi altinda metnin orjinali ve Türk9eye yaptigimiz 9evirisi üzerinde kar§ila§tirmali olarak gösterip analiz etmeye 9ali§alim:
4 Kräftner'in poetikasini anlamada kilit rol oynayan bu yazi, §airin sonradan gerfekten de ger5ekle§tirecegi intiharina ilijkin yapilacak türlü yorumlara, kendisini elejtirecek olanlara bir yanit; akrabalarina, sevgililerine, yakin ve uzak fevresine ve okurlarina sunulmu? bir veda mektubu niteliginde olup, onun metin evrenine egemen olan ölüm, ölmek arzusu ve intihar dü§üncesinin boyutlarini ortaya koymasi bakimindan önem ta§ir. (Emer Kiziler 2019: 83-84).
ES IST EINE SEEREISE BIS ZU DIR BUSANA BÏR DENtZSEFERÎDÎR
weil immer das Meer çûnkii daima deniz vardir
vor der Liebe ist a§km önünde
und auf dem Meer nur der Sturm. ve denizde yalniz firtma.
Immer noch sind Heros Zeiten... Kahramanlar vaktidir daima...
Seit Jahren ist mein Schiff Yillardan beridir gemim
unterwegs. yollarda.
Inseln ziehen vorbei, Adalar geçip gider önünden,
vom Mond beschienen, ay mgiyla aydinlanan,
Sandküsten, traurig und leer. kumsallar, kederlidir ve issiz.
Eine brauner Mann gibt Flaggenzeichen Bronzla§mv§ bir adam çeker flamayi
auf der Mole. molalarda.
Flöten, Schlangen und Wein in den Tavernen. Flütler, yilanlar ve §arap tavernalarda.
Und der große Wind. Ve koskoca bir rüzgär.
Wind mit Fischgeruch und Rüzgär, balik kokulu ve
Albatrosschrei und Wind Albatros çiglikli ve rüzgär
mit dem Dunst aus fremden Häfen. yabanci limanlarin bugusu sinmiç.
Das Meer und der Wind Deniz ve rüzgär
schlagen laut an mein Boot, dövmekte §iddetle botumu.
aber der Steuermann Fakat dümenci
ist ein stummer Chinese. dilsiz bir Çinli.
Wie ich dich auch liebe, Ne kadar seviyor olsam da seni,
du bist doch eine Reise von mir. Benim yaptigim bir sefersin sen.
Erinnerst du dich, Ammsar mis in,
Dass in Heros Zeiten kahramanlar vaktinde
immer wieder ein Leuchtturm mütemadiyen bir kulenin feneri
erlischt? Und Gottes Winde söner? Ve Tanrinin rüzgäri
blähen nur langsam die Segel. çok az §i§irir yelkenleri.
(Kräftner 2001: 276-277) Çev. Funda Kiziler Emer, 2019
§iirin, "Bu Sana Bir Deniz Seferidir" ("Es Ist Eine Seereise Bis Zu Dir") anlamina gelen ba§ligina göre lirik ben, "sen" diye hitap ettigi bir ki§iye ula§mak i?in bir deniz yolculuguna / seferine 9ikmi§tir. §iirin ba§ligindan sonuna dek lirik ben kar§ismdaki (varsayimsal) bir "sen" ile konu§uyor gibi görünse de, burada söz konusu olan bir diyalog degil, diyalojik görünümlü bir monologdur. Nitekim Kutschera da bu yüzden bu §iiri, lirik ben'in "yalniz bir insamn inanilmaz ölfülü bi9imde kisik sesle haykirmasi" (Kutschera 1979: 33'ten aktaran; Altmann 2007: 63) olarak alimlar.
§iirde toplamda ü? kez yinelenen "daima, her zaman" anlamina gelen "immer" zaman zarfi, §iir evrenindeki zaman kavramini a?ip yayarak genelle§tirir. Hemen ardindan gelen ve §iirde toplamda iki kez yinelenen "kahramanlar zamani" diye gevirdigimiz "Heros Zeiten" (Kräftner 2001: 276-277) ifadesiyse, §iirin §imdiki zamanini - ki bu da §iirin yazildigi dönem (1951) göz önüne alindiginda, modern zamanlari kapsamaktadir - mitolojik ge?mi§i ve (yine aym §ekilde tekerrür edecegi) gelecegi de i9ine alacak denli geni§letir. Dolayisiyla §iir evreninde modern dönemin fizgiselci / teleolojik zaman algisi ilga edilerek, tarihin döngüsel yineleni§ine kar§ilik gelen arkaik zaman'a ge?i§ gerQekle§ir ki, Eliade bunu "ebedi dönü§ mitosu" olarak adlandirir.
Üstelik §iirsel uzamin su'ya / "deniz"e ("Meer") afilmasi da, bunu berkiten 50k önemli bir unsurdur; ?ünkü buradaki deniz, "orji"ye" / kökene, Hiristiyanlik (aslinda kadim inani§lar ifin oldugu gibi, Ü9 semavi din i9in de ge9erlidir bu) a9isindan yaradili§in ger9ekle§tigi su'ya, "insani düzlemde vaftiz, tarih düzleminde Atlantis, vb." (Eliade 1994: 91) kozmogonilere gönderme yapar: "Temsil ettigi dinsel görü§ ne olursa olsun suyun i§levi her zaman aymdir: bütünü par9alar, bi9imleri yok eder, "günahlardan anndirir;" hem canlandirir hem arindmr" (Eliade 2014: 217). Öte yandan Kitab-i Mukaddes geleneginde yaradili§in ana unsuru olarak öne 9ikan su, Tufan'la ilgili baplarda da apokaliptik bir 9ehreye bürünerek (inanmayanlari) öldürür. Kadim inam§lardan bu yana kendisine daima meta-fiziksel anlamlar yüklenen bir element olarak su; can-verici ve can-alicidir, var olu§ kadar yok olu§la da ilgilidir. Nitekim Frye'a göre, "su, geleneksel olarak insan ya§aminin temelindeki bir varolu§ ger9ekligine, kaos haline ya da olagan ölümü izleyen, 9özünmeye ya da inorganik olana indirgenmeye aittir. Dolayisiyla ruh siklikla suyu ge9er ya da ölümde onun i9ine batar" (Frye 2015: 176). Bachelard da i§te bu nedenlerle su'yun, - tarn da bu §iirde söz konusu oldugu gibi - metin evreninde kar§ila§ilan "ölüm yolculugu imgeleri()" (Bachelard 2006: 106) arasinda 90k ayncalikli bir yeri oldugunu belirtir.
Yukaridaki "Heros Zeiten" tamlamasina dönecek olursak: Buradaki "Hero" sözcügü, hem Ingilizce "Hero"dan gelen "kahraman" (der "Held") anlamindaki "Hero" olarak okunabilir ki, bu sözcügün 90gulu "Heros" §eklindedir (Duden-Online-Hero), hem de Latincesi "heros", Yunancasi olan "Heros" olarak okunabilir ki bu sözcük, eski
Yunan mitolojisinde "Tann ve insan arasinda, (ölümlü bir anne ve Tanri'nin oglu ya da tarn tersi olan) yari Tann" ya da - yine "Hero" gibi - "kahraman" (der "Held") anlamina gelir. Ancak bunun 90gulu die "Heroen" §eklindedir (Duden-Online-Heros). Bunlann yani sira Hero ve Leandros adli mitolojik öyküdeki Hero adli rahibenin genitif formu olan "Heros" (Duden-Online-Hero und Leander Sagebung), yani "Hero'nun zamani" olarak da okunabilir. (Biz her halükarda mitolojik kahraman(lar)a gönderme yaptigindan hareketle bu tamlamayi "kahramanlar zamani" diye 9evirdik).
O halde sevgiliye ula§mak i9in "yillardir yollarda" olup gemisiyle firtinali denizler a§an lirik ben'in iki kez "heroik zamanlardan" söz etmesi, a§k kavramini mitselle§tirerek, - ba§ta Hero ve Leandros'un a§ki olmak üzere genel anlamda - okurun bellegindeki mitolojik a§k öykülerini uyandinp canlandirma i§levi görür. §iir okurunun bilinci "deniz", "su", "gemi" ve "yolculuk" motiflerinin de berkitmesiyle §imdiki zaman diliminden, mitolojinin arkaik
dünyasina ve arkaik döngüsel zamana a?ilir. Bu §iiri salt eski Yunan mitolojisindeki "Hero ile Leandros'un Öyküsü"4 9er?evesinde okuyan Altmann bunu §öyle özetliyor:
"Hero, Sestos'taki bir Afrodit (tapinagi)-rahibesidir. Leandros (Leander), dar Qana.kka.le Bogazi 'nin (Dardanellen) öte yakasindaki Abydos 'tan gelen bir delikanlidir. Ikisi birbirlerine ä§ik olur, ancak Hero kendisini tanrigaya adadigi igin a§klari gizli kalmak zorundadir. Bu yüzden Leandros her gece Qanakkale Denizi 'ni yüzerek a§mak zorunda kalir; onun yönünü ayarlamasi igin Hero kulenin penceresine bir i§ik yansitmaktadir. Bir gece bu i§ik söner ve Leandros suda bogulur " (Altmann 2007: 64).
Altmann'a göre bu miti inceleyen Kräftner, buradaki "deniz yolculugunu, insanlar arasi ili§kinin simgesi olarak kavrami§tir. Bu tabloda, sevilen insandan aynligin a§ilmasinin olanaksizligi ifade edilir." Nitekim yillardir türlü tehlikelere maruz kalarak özveriyle sevdigine kavu§mak igin "yollarda" olan lirik ben ile sevdigi ki§i arasindaki mesafe / aynlik hala a§ilamami§tir. Bu nedenle §iirde "canlandi(nlan) insanlar yalmz insanlardir." Ele§tirmen, "(k)adin kahramamn yaptigi macerali uzun yolculu(gu), bir sen'e baglanma ba§arisizligi" (a.g.e.) olarak okur. §iirdeki uzamlar gergek degildir, ben ve sen arasindaki mesafe "ruhsal uzaklik"tir (a.g.e.: 66). Burada sunulan uzamsal veriler "ruhsal manzaralar" olu§turmaktadir: "Kumsal ve adalar avutmaya yaramayan bir tablo; limanlar - emniyet hissini aktarabilecek -yerler yalnizca uzaktan deneyimlenebilir. Moladaki adam gibi dümenci - "dilsiz bir Qinli" -de arayi§ iginde olan ben'in yönünü bulmasini saglayacak herhangi bir dayanak noktasi sunmaz" (a.g.e.: 64). §iirin sonunda yer alan "kulenin i§iginin söndügü ifadesi(nin) Leandros'un yazgisina gönderme yap(tigini) ve bu yolculugun sonunu imle(digini)" belirten Altmann'a göre, "§iirin fer^evesini Qizen Hero ile Leandros'un trajik yazgisina yapilan gönderme, ölümü sen'e baglanmaktaki ba§ansizligm olasi sonucu olarak gösterir." Sonu9ta "a§k ve ölüm arasinda direkt bir baglanti ortaya 9ikar. A§k hayati olarak görünür, bir a§k ili§kisi ba§arisizliga ugrar ve böylece varlik anlamini yitirir" (a.g.e.: 65).
Altmann'in savlanna, özellikle §iirde a§k ve ölüm olgulan arasindaki göbekbagini ortaya koymasi bakimindan katilsak da, bizce Kräftner burada salt Hero ile Leandros'un öyküsüne odaklanmami§tir. Ger9i Kräftner'in §iirinde lirik ben ile a§ki / sevgilisi arasinda, tipki Hero ile Leandros'un arasinda oldugu gibi gü9lü bir "a§k" ve de onlan ayiran bir "deniz" vardir: "9ünkü daima deniz vardir/ a§kin önünde/ ve denizde yalmz firtina" (Kräftner 2001: 276). Ancak §air burada mitolojiyi, arkaik zamanlara dönmek Í9Ú1 bir ara9 olarak kullamr ve bu §ekilde a§k'in; gegmi^ten günümüze gelecegi de kapsayan döngüsel bir zamanda hep9ileyin ölüm'e varacagini imler.
Mitsel-dinsel düzlemde tümcüleyin bir yaradili§'i kucaklayan bir topografya olarak "deniz", hem iki a§igi birbirine ula§tiracak olan hem de bunu olanaksiz kilan bir ara-uzam konumundadir. Aslinda §iirin derin semantik düzleminde a§k'i a§k kilan, tarn olarak bu ikircimin kendisi olarak kar§imiza 9ikar. Buna göre a§k; sevgiliye kavu§mak degil, kavu§mak Í9Ín 9abalamaktir: "Yillardan beridir gemim/ yollarda." Belli bir yerde kalmayip - "issiz", "kederli" ve "firtinali" "yollarda" - sürdürülen yersiz-yurtsuz (tekinsiz ve de korunaksiz) bir ya§amdan söz eden bu dizeler, Altmann'in savladigi gibi bir sen'e baglanma yeteneksizligini
5 Bunutolojiköykühakkindaayrintilibilgiifinbkz: (Erhat 1972: 150-151).
ya da ba§arisizligini degil, a§k'in özündeki kavu§amazlik ilkesini - ve ayni zamanda "Das Liebespaar" adli öyküde de dillendirildigi gibi (Kräftner 2001: 317-323) a§k'in yerle§ik burjuva ya§amina kar§i bilin9li direni§ini - imler. "Sefer"e / "yol"a 9ikmaktir o halde a§k, yol almaktir, "yollarda" olmaktir. Kavu§mak i9in 9abalayip kavu§amamaktir o halde en 90k a§k: l§te bu yüzden "daima deniz vardir / a§kin önünde / ve denizde yalniz firtina" (a.g.e.: 276).
Rocek de, Kräftner'in metinlerinde, tipki bu §iirinde görüldügü gibi a§k söz konusu oldugu zaman, "sen'le arasindaki u9urumu a§ma 9abasi(mn) hep bir özlem olarak kal(digim)", yani u9urumlari a§ip özlenene kavu§amamanin genel bir ilke oldugunu savunur. §airin "büyüleyici bir yakrnma" ya da "ironik bir yabancila§tirma" formunda, "sürekli yeni degi§keleriyle kagi§ motifini i§le(digini)" belirten Rocek, bunu §öyle betimliyor:
istemli belirsizlik, kavramlarin ig ige gegmesi, anlam giftlerinin birbiriyle gati§masi tipik bir rüya mantigiyla ili§ki kurar ve oto-portre, bu anlam katmanindan hareketle Hertha Kräftner 'in ya§aminin art alanini belirginle§tiren bir §effaflik kazanir. Bunun igindeyse, bitmez ve kaginilmaz bir gati§ki Halinde olan olu§ ve görünü§, gergek ve dü§, ya§anan ve dü§ünülen, cesaretve ricat, itirafve kagi§ bulunur (Rocek 1978: 36-37).
Öte yandan a§k'in önünde "daima deniz vardir" dizesi, su'yun var-olu§'la yok olu§'u i9 i9e ge9iren antagonistik simgesel dokusu üzerinden okundugunda, ölüm a§k'in sine qua non'u olarak kar§imiza 9ikar. Nitekim "(k)ötü yazgimn, ölümün ve intiharin bitmek tükenmek bilmez hayallerinin", "melankolinin" ve "umutsuzlugun" suyla göbekbagina dikkat 9eken Bachelard da bunu §öyle a9imliyor:
Ölüm ondadir. (...) Su uzaga götürür, su günler gibi gelip geger. Ama ba§ka bir hayal ele gegirir bizi, dagilma iginde varligimizdan bir kayip oldugunu ögreterek. Her bir unsur kendine özgü bir gözülme gösterir, topragin tözü vardir, ate§in dumam. Su daha bütünsel olarak gözülür. Bütünüyle ölmemize yardim eder. (...). Su ölümü unsur haline getirir. Su ölüyle birlikte, ölünün tözünde olur. O zaman su tözsel bir yokluktur. Umutsuzlukta bundan daha ileri gidilemez. Kimi ruhlar igin, su umutsuzlugun maddesidir (Bachelard 2006: 106-107).
Kräftner modern okurun bilincine etkin bi9imde girebilmek i9in, i9inden "deniz" ve "gemi" ge9en a§k §iirindeki bu mitolojik dokuyu - doktora sürecinde ciddi anlamda ilgilendigi - ger9eküstücü (sürrealist) §iirle kayna§tirarak kullamr. Kräftner'in bu §iiri, her §eyden önce "gemi" metaforundan ötürü Arthur Rimbaud'nun5 (1854-1891) lirik ben'inin "yildiz yildiz adalar(dan)" ge9tigi, "kasirgalar" i9inde ve "9ilgin 9alkantilar üstünde" yol aldigi o ünlü "Sarho§ Gemi"sine (Rimbaud 1997: 43^^^ gönderme yapar.6 Nitekim
6 Une Saison en enfer (1873) ve Les Illuminations (1886) adli §iirleriyle dünya çapinda bir une kavuçan Arthur Rimbaud, Mallarmé, Verlaine ve Baudelaire'le birlikte Fransa'da simgeciligi kurar (Kefeli, 2014: 66). Gôzle gôriilmeyene, dille ifade edilemeyene yônelen simgeci çairlerden Rimbaud, "bilinçalti giiçleri serbest birakan zihni imajlara dayanan bir dil yaratmayi dener" (a.g.e.: 132). Bu yonelimi onu aym zamanda gerçekûstûcûlûgûn ôncûlerinden biri kilar.
7 Barthes, Rimbaud'un "Sarho§ Gemi"si hakkmda §unlanyazar: "(...) gemicilik sOylenselliginde, insani geminin sahibi niteliginden siyirmamn bir tek yolu vardir; o da insani silip gemiyi yalniz birakmaktir; gemi kutu, konut, mal olmaktan çikar o zaman; yolculuk eden, sonsuzluklara sürtünen gôz olur; durmamacasina yola çikiçlar
Rimbaud'nun çiiri, yüregine "açkin aciligi dolmuç" lirik ben'in, "Yarilsin artik bu tekne, aisin beni deniz" (a.g.e.: 50) diye haykinçiyla biterek, tipki bu çiirdeki gibi coçkulu bir açk'tan -daha da tutkulu olan bir - ölüm arzusuna varir. Kräftner'in lirik ben'inin, "Albatros" çigliklan eçliginde, "Çinli bir dümenci" ile açk'a yol aldigi bu çiiri, Baudelaire'in "L'Albatros"undaki Albatroslu denizden geçerek, (Baudelaire 1996: 30-31), "Moesta Et Errabunda"sindan "kaçir beni, gemi! (...)/ O tertemiz cennet, (...) Çok daha uzaklarda mi Hint'ten ve Çin'den?" (a.g.e.: 126-129) diye haykiran lirik ben'inin sesine eklemlenir.7 Açk'in hepçileyin ölüme mahkûm olup sevenlerin kavuçmasinm olanaksizligini ve ayni zamanda açk'in asil dinamiginin, zaten bizatihi kavuçamamak oldugunu imlemesi bakimindan Kräftner'in çiirinin söylemi, "Bir tek a§k yoktur aciya gark etmesin / Bir tek a§k yoktur kalpte açmasin yara" diyen Aragon'un (1897-1982) "Mutlu a§k yoktur" (Aragon 1997: 90-91) çeklindeki serzeniçine kariçir.8
Kräftner'in lirik ben'inin açkina varmak için "yillardir" yol aldigi bu "deniz seferi", -hiç de süt-liman olmayan bir - denizde "firtina"larla bogu§masimn imledigi gibi, hayli çetin bir yolculuktur. Deniz, lirik ben'in bulundugu ana uzam olmakla birlikte, bu deniz seferinde arada sirada karaya ugradigi da olur; ay îçiginm aydinlattigi birçok adadan, "kederli" ve "issiz" birçok sahilden geçer. Yolculukta verdigi molalarda "(b)ronzla§mi§ bir adam çeker flamayi", ayak bastigi kara parçalanndaysa bir a§k-yolcusu olan kendisine "flütler, yilanlar ve tavernalarda çarap" eçlik eder. Kräftner çiirine özgü olan tum bu egzotik unsurlar, onun sira diçi çiir evrenini irasallaçtiran bir baçka bileçen olan; koku, içitme, dokunma görme duyularini e§anli çali§tiran oldukça gûçlti bir sineztezik bir dokuyla kaplanir: "Rüzgär, balik kokulu ve/ Albatros çiglikli ve rüzgär/ yabanci limanlarin bugusu sinmi§" (Kräftner 2001: 276-277). Bu çiiri "tipik bir Kräftner metni" olarak nitelendiren Altmann'a göre bu dizeler, "büyüleyici etki(si) ve egzotik dünyaya özgü imgelem(iyle)" okuru hemen ele geçirir. Ancak "varoluç sorunsali söz konusu oldugunda, çair dilde de en önemli olan'a odaklanmakla yetinir" ve böylece "(t)üm gereksiz süsler yok olur." Buradaki "metaferlerde, malzemenin insanin tüm duyulanna hitap ettigi fark edilir. Kräftner'in metinleri optik gözlemler üzerinden akustik duyumlara dogru ilerler, (öyle ki): însan onun metinlerinin dünyasina dokunabilir, kokusunu duyup tadina bakabilecegini sanir" (Altmann 2001: 345-346'ten aktaran; Emer Kiziler 2019: 18).
"Ve koskoca bir rüzgär" esip durmaktadir hep tepesinde / ardinda / önünde hep "deniz ve rüzgär" vardir. A§k yolcusuna karçi adeta firtinali denizle bir olan devcileyin rüzgär, "(d)övmekte(dir) çiddetle botunu" / gemisini. Dümendeyse kendisi degil, "dilsiz bir Çinli" (Kräftner 2001: 277) bulunmaktadir. Lirik ben'in, Almancasindan ("ein stummer Chinese") eril bir figür oldugu anlaçilan "dümenci"yle - bu figiir hem "dilsiz" hem de "Çinli" oldugu için - ileti§ime geçmesi olanaksiz gibi görünmektedir. Bu da, lirik ben'in hem içinde bulundugu uzamda - ki bu baglamda bot-gemi metaforu kendi-gövdesi olarak okunabilirlik
üretir" (Barthes 2014: 75). Kräftner'in çiirinde de yol'un (kule fenerinin sönmesine dek süren) bitimsizligi buna
benzer.
8 Bachelard da bu konuda Baudelaire'in Les Fleurs du Mal'inda yer alan, "La Mort"dan §u dizeyi örnek verir: "Ey ölüm, yaçli kaptan, zaman geldi! Hadi demir alalim!" (Bachelard 2006: 89).
9 Aragon'un bu çiirindeki mutsuz a§k'm eytiçimsel analizi için bkz: (Batur 1995: 5-8).
kazanir - hem de maruz kaldigi di§ etkenler - firtinali deniz metaforuyla imlenen içine dogdugu yaçam - karçismdaki acizligini, baçka bir anlatimla kendisini (muhtemelen) kaptam sandigi gövde-ya§am(in)da, dümenin (yani iplerin hiç de) kendi elinde olmadigini ortaya koyar. Bu baglamda, çiirin bu 4. figürü - ki bu, a§k yoleusu lirik ben'le, kavuçulamayan a§(i)k'i simgeleyen "sen" figürü ve egzotik ülkeleri çagriçtiran "bronzlaçmiç adam"dan sonra gelir - her çeyden önce bir tiir 'yazgi' temsilcisi olarak belirir.
Cari G. Jung'a göre sanat yapitlan "en geniç anlamda nihayete erdirilmiç bir imge" yaratir ve bu imgenin özündeki asil simgesel alan derinlemesine kavranmaksizin o yapit tam olarak deçifre edilemez (Jung, 1973: 35). îçte bu çiirdeki poetik a§k yolculugu, açk'a yapilan "deniz seferi" imgesi de, ("deniz", "gemi" / "bot" vb. motifler arasmda en çok) "dümenci" figürüyle "en geniç anlamda nihayef'e erer. Bir baçka söylemle dümencinin kimliginin derinlikli analizi, çiirin çahdamarmdaki gizemi açiga çikanr. Nitekim çaliçmamizda bu amaçla yararlandigimiz arketipik eleçtiri kurami, "sanat yapitinda ortaya konulan imge(nin), kolektif bilinçaltimn hangi kökensel imgesine dayandmlabilir" oldugunu aydmlatma giriçimidir (Jung 1973: 35).
Buna göre buradaki "dümenci", içine girdigi metne esoterik ve eskatolojik bir boyut katan salci / kayikçi figürünün bir baçka versiyonudur. (Alman yazmimn en önemli yazarlarindan biri olan Hermann Hesse'nin Siddhartha'sind^i "V^udeva" (Hesse 1974: 8394) adli salci figürü bunun en çarpici örneklerinden biridir). Bachelard'a göre, "basit bir salcinin içlevi, sala yazinsal bir yapitta yer buldugu andan itibaren, kaçimlmaz bir biçimde Kharon simgeciliginden etkilenir. Basit bir nehri geçmekle kalmaz artik, bir öbür dünya simgesini taçiyordur üzerinde. Salci bir gizemin bekçisidir" (Bachelard 2006: 92). Salci-Kharon ya da bu çiirdeki açilimiyla dümenci-Kharon, Eski Yunan mitolojisinde yer alti dünyasimn kayikçisidir. Ölüler ülkesi Hades'e gidebilmek için geçilmesi çart olan nehirde onun kilavuzlugu gerekir. Dante'nin îlahi Kcunedya'sinda "cehennem kayikçisi" (Alighieri 2011: 51) olarak adi geçen "Kharon'un kayigi her zaman cehennemlere dogru gider. Mutlulugun kayikçisi olmaz." Yani Kharon'un kayigi hemen her zaman "insanoglunun önüne geçilmez mutsuzluguna bagli kalacak bir simge olacaktir" (Bachelard 2006: 93). Bu nedenledir ki, bu §iirde, tipki art alamna dokunmuç olan trajik mitolojik öyküde oldugu gibi; açiklan kavu§turan deniz, ayni zamanda ebediyen ayiracak, (metaforik olarak ölüm'ü simgeleyen) "kulenin feneri" (Kräftner 2001: 277) hepçileyin sönecek ve (en hakiki) açiklar hiçbir zaman kavuçamayacaktir. O halde arketipik okuma düzleminde çiirdeki dümenci-Kharon, 'yazgi'mn; insanin nihai yazgisi / açmazi / bilinmezi olan 'ölüm'ün temsilcisidir.
Kräftner'in çiirinde "dümenci" kiliginda karçimiza çikan Kharon, insanligin "kolektif bilinçdiçi"na ("das kollektive Unbewusste") kayitlanmiç bir arketip / ilkörnek konumundadir (Jung 1932: 26-28; Jung 1965: 107-108). Jung'un söylemiyle "(k)olektif bilinçdi§i, bir deneyim ve ^^^amanda bu deneyimin a priori si olarak dünyanin, çaglardan
beridir olu§agelen bir imgesidir." (Jung 1965: 107). Jung, "a priori olarak ko§ullanmi§ yapilar" olarak adlandirdigi arketiplerin "kolektif ve bireysel bilinçdi§i arasinda bag" kurma içlevi üstlendigine dikkat çeker (Groeben 1972: 106-107). Arkaik çaglardan günümüze kadar milyonlarca yildir dtinyayi kendi penceresinden alimlayan atalarimizin bilinçaltmda mayalanip tortulanmiç olan "bu imgede, zamanin gidiçati içinde belli gruplar arketipleri ya da
dominantlari biçimlendirir." Jung'a göre arketipler "egemen giiçlerdir, Tanrilar, yani ruhun her zaman yeniden deneyimledigi imgelerin akiçindaki ortalama düzenliligin dominant yasalanmn ve ilkelerinin imgeleridirler." Arketiplerin gücii ve ölmezligi, onlarin "psiçik olaylarin görece sadik kopyalari()" olmalanna, "benzer deneyimlerin birikimiyle öne çikan genel özellikleri belli genel psiçik özelliklerle" örtü§ecek çekilde yansitmalanna baglidir (Jung 1932: 28; Jung 1965: 108).
Kisacasi arketipler, Eski Yunan'dan günümiize hemen hemen ayni semantik kodlamayla aktarilagelen Kharon örneginde oldugu gibi, tüm çaglarda, halklarda ve yazmlarda varligini imgesel olarak koruyan simge ve motiflere karçilik gelirler. "Ölüm ilk Denizci olmamiç midir?" (Bachelard 2006: 86) diye soran Bachelard, yüzyillardir hiç kesintiye ugramadan kaliciligini koruyan Kharon arketipinin üstlendigi ölüm kilavuzlugu rolünü sorgular: "(...), gerek halk adami ve ozan, gerekse de Delacroix gibi bir ressam dûçlerinde hep bizi "ölüme sürükleyecek" bir rehber imgesi bulurlar. Görülen söylen ardinda yaçayan söylen çok belirgin bir imgeyle bagdaçan çok yalin bir söylendir. îçte bu yüzden kalicidir." Dolayisiyla "(b)ir ozan Kharon imgesini kullandigmda ölümü bir yolculuk gibi görür. Tarihin ilk cenaze törenlerini yeniden ya§ar" (Bachelard 2006: 94).
Inceledigimiz çiirin a§k yolculugu temasi, "dümenci" figürünün ortaya çikmasiyla birlikte dönü§üme ugrar. "Dümenci" sayesinde, çiktigi a§k yolculugunun hakikatine erer a§k yolcusu: "Ne kadar seviyor olsam da seni, / Benim yaptigim bir sefersin sen" dizesi, çiirin semantik dokusunu sikica orten perdeyi bir çirpida siyinp atar. Bu dizeye göre lirik ben içsel bir aydinlanma9 (seni seven, sana â§ik olup yillardir yollarda olan ben yola çiki§ menzilimden §a§tim, nicedir sana degildir tutkunlugum, sana çiktigim yol'a vuruldum, amacim sana varmak degildir artik, yolun ta kendisi olmak varken... diyen iç sesler yayilir bu noktada adeta çiirden) yaçar; yaptigi yolculugun hakikati ya da menzili artik 'sen' degil, 'yol' olmuçtur. Nitekim Kharon (dümenci) imgesini kullanan §air, lirik ben'inin "Animsar misin, / kahramanlar vaktinde / mütemadiyen bir kulenin feneri / söner?" (Kräftner 2001: 277) çeklindeki retorik sorusuyla su'yu a§igin mezarina dönü§türür ve yol'un hakikatini açiga çikarir. Dolayisiyla, Kharon arketipi ortaya çiktigi an'da bu a§k yolculugunun rotasim degiçtirir; dümeni a§k'a degil - daha dogrusu, en hakiki a§k olan - ölüm'e kirar. O halde Kräftner'in çiirinde sevgiliye yapilan deniz yolculugu, - daha önce de belirttigimiz gibi, çairin metin evreninde çogu kez "sevgili"yle ôzdeçleçtirdigi - ölüm'e yapilan yolculuktur ve bu baglamda ölüm de en asli ve hakiki sevgili / a§k olarak okunmaya açiktir.
Dümenci-Kharon yolculugun bu ani dönü§ümünün ana dinamigi / tetikleyicisi konumundadir. Ancak yolculuk, daha dogrusu suda yapilan yolculuk motifi de bunda önemli bir roi oynamaktadir. însanligin en eski çaglarindan bu yana birçok kültürde ölülerin -Todtenbaum' dm (ölto agaci) yapilan tabutlar içinde suya birakan Keltlerdeki gibi - suya, topraga, havaya ve ya ateçe verildigini belirten Bachelard'a göre "(ö)lüm bir yolculuktur ve yolculuk da bir ölümdür. (...). Ölmek gerçekten de gitmektir ve insan en iyi, en cesur
10 "Derin imgelem" düzleminde "ölümiin yolculuk anlammi koruyabilmek için gereksinimi vardir suya" diyen Bachelard'a göre "(i)§te bu noktada, böyle sonsuz rüyalar için, (...), bütün ruhlarin Kharon'un kayigina binmesi gerektigi anlaçilir" (Bachelard 2006: 89).
biçimde, en açik biçimde suyun akiçini, geniç irmagin akintisim izleyerek gider. Bütün irmaklar Ölüler Irmagina akar. Yalnizca bu ölüm hayalidir. Yalnizca bu yola çikiç bir seriivendir" (Bachelard 2006: 88). Kräftner'in çiirinde yolculuk, su (deniz), bot / gemi ve dümenci bileçenleriyle resmedilen poetik tablodaki gibi, "(ö)lümün böyle dalgalar arasinda yola çikiçi bitmek tükenmek bilmez ölüm hayalinin yalmzca bir özelligidir." Daha önce de belirttigimiz gibi, semantik açidan antagonistik simge katmanlari olan (can verip alan) su; "(y)açamin tözü olan su aym zamanda, çift görünümlü hayal için ölümün de tözüdür"10 (Bachelard 2006: 86).
înceledigimiz §iir, "Tanri'nin rûzgâri(mn)" - "(d)ümen(in)de dilsiz bir Çinli"nin oldugu - geminin yelkenlerini çok "yavaç §i§ir(digi)" (Kräftner 2001: 277) dizesiyle sonlamr A§k (ya da hakiki a§k olarak ölüm) yolculugunun leitmotifi konumundaki rûzgâr, Kutsal Kitaplarda Tann'nin nefesini imler: Eski Ahit'te "RAB Tanri Âdem'i topraktan yaratti ve burnuna yaçam solugunu üfledi" (Yaratili§ 2: 7).* Nitekim daha önce de iki dizede rûzgârdan söz eden çairin "Tanrinin riizgân"ndan söz ettigi bu son dize, riizgârin kutsal'la derin irtibatini; Tanri'mn nefesini ve dolayisiyla yaradiliçi simgeledigini açiga çikarir. §iirin genel baglami açisindan bu dize, dümenci-Kharon figürü sayesinde ya§anan içsel uyaniçla asil anlamina kavuçur; lirik ben'in algiladigi hakikat, burada tanrisal bir aurayla kaplanarak berkitilir.
Sonuç
Bu çaliçmada, Hertha Kräftner'in 10.03.1951 tarihinde kaleme aldigi "Es Ist Eine Seereise Bis Zu Dir" adli §iiri, Gaston Bachelard'in geliçtirdigi "Kharon Kompleksi" ekseninde analiz edilmiçtir. Bu çiirin daha önce hiç bu eksende okunmamiç olmasi, çaliçmanin özgünlügünü ortaya koymaktadir.
Kräftner'in çiirinde öne çikan imgeler; en baçta deniz ve deniz yolculugudur. §iirin yarattigi canli ve egzotik poetik tablonun diger önemli bileçenleriyse; yolculuk, rüzgär, firtina, gemi, bot, bronzla§mi§ / yanik tenli bir adam, dilsiz bir Çinli olan dümenci, ada, sahil, tavema, yabanci limanlar, fener kulesi, flüt, yilan, çarap, balik, albatros sesleri vb. §eklinde siralanabilir. Çaliçmada, tüm bu imgelerin yarattigi poetik tabloda (özellikle de dümenci-Kharon figürü araciligiyla), lirik ben tarafindan görünürde somut bir sevgiliye yapilan deniz yolculugunun, çiirin derin semantik düzleminde nasil ölüme yolculuga dönü§tügünü, daha yalin bir anlatimla açk'in nasil ölüm'e vardigim ortaya çikarmaya yöneldik. Bunun için Gaston Bachelard'in ortaya attigi "Kharon Kompleksi" kavramindan yararlandik ve çiiri "Kharon Kompleksi" ekseninde, temel olarak arketipik ve psikanalitik eleçtiri yöntemleriyle
11 Metin evreninde bot / gemi / sal ya da kayik olarak karçimiza çikabilen deniz ta§itinin hammaddesi olan agaç gibi "su da bir ana simgesi olduguna göre, Todtenbaum'áa tohumlarm imgesinin birbirinin içine geçi§inin tuhaf bir imgesi oldugu dü§ünülebilir. Ölünün agacm gövdesine koyulmasiyla, agacm da sularm bagnna bn-akilmasiyla analik gûçleri bir anlamda ikiye katlanir, C. G. Jung'un söyledigi gibi, "ölünün yeniden dogurulmak üzere anneye teslim edili§ini" imgelememizi saglayan §u kefene sarma söyleni iki kez yajanir. Sularda ölüm, bu hayal için ölümlerin en anací olacaktir. ínsamn arzusu, der ba§ka bir yerde Jung, "ölümün karanlik sulanmn yaçamin sularina dönü§mesidir, ölüm ve onun soguk bagrimn ana kucagi olmasidir, tipki güne§i yutan denizin, ta derinliklerinde onu yeniden dogurmasi gibi... Ya§am asla Ölüme güvenmemi§tir!" (Bachelard 2006: 86).
* (Kutsal Kitap 2011: 3). Benzer bir ayet Kur'an-i Kerim'de de yer alir: "Ona çekil verdigim ve ona ruhumdan üfledigim zaman, sizhemen onun için secdeye kapanin!" (Hier Suresi, 14/15: 29) (Kur'an-i Kerim 1991: 262).
analiz ettik. Ancak bütün olarak bakildiginda ?ali§mada, §iir metninin gogul okumalara agik yapisi göz önüne alarak; yazar/ metin/ okur odakli ele§tiri yöntemlerini dengeli bi9imde harmanlayan eklektik bir yöntemden yararlandik.
Sevgilisine ula§mak igin denizlere a9ilan lirik ben, §iirin ba§inda bu ugurda "yillardir" gemisiyle "yolda" oldugunu belirtir. Zaman, tipki "heroik" Qaglardaki gibidir omni i?in. Kräftner kahramanlarin sevgili'ye / a§k'ina varmak i?in denizleri fersah fersah a§tigi "heroik faglardan" söz ederek, okurun "kolektif bilinedi§i"na (Jung) kayitlanmi§ olan mitsei öyküleri canlandirir. Bu §ekilde §iir deniz, su ve yolculuk imgeleri araciligiyla (belirsiz bir) §imdiki zaman diliminden, mitolojinin arkaik dünyasina a9ilir.
£ali§mada gösterdigimiz gibi, Eski Yunan mitolojisinde yer alti dünyasinin kayik9isi olan ve ölüler ülkesi Hades'e gitmek i9in ge9ilmesi gereken nehirde kilavuzluguna ihtiya9 duyulan "Kharon", Kräftner'in bu §iirinde "Qinli dümenciye" dönü§mü§tür. Dante'nin flahi Komedya''sinda adi "cehennem kayik9isi" olarak ge9en "Kharon'un kayigi" ise bu §iirde "gemi" ve "bot" olarak kar§imiza 9ikar. Nitekim §iirin sonunda yine "heroik 9aglardan"; "heroik 9aglarda her zaman bir deniz fenerinin söndügünden" ve "Tann'nm da rüzgäriyla yelkenleri pek yava§ §i§ir(diginden)", yani artik yol alamama durumuna ya da yolun sonuna gelindiginden söz edilerek a§k'a/ sevgili'ye yapilan yolculugun her daim ka9imlmaz olarak ölüm'e vardigi imlenir.
Sonu9 olarak Bachelard'in "Kharon Kompleksi" ekseninde ger9ekle§tirdigimiz analizde a9iga 9ikardigimiz gibi, (geminin dümenini a§k'tan ölüm'e kiran) Kharon arketipi araciligiyla, §iirin yüzey düzleminde sevgiliye yapilan deniz yolculugu, derin semantik düzlemde ölüme yapilan yolculuga dönü§ür. Bu son, a§k'in ölüme dönü§mesi olarak okunabilecegi gibi, adeta ya§amin biricik anlami, son limam olan ölümün en hakiki sevgiliye / a§k'a dönü§mesi olarak da okunabilir.
Kaynak£a
Alighieri, Dante (2011). Ilahi Komedya. 9ev. Rekin Teksoy. Istanbul: Oglak Yayinlan.
Altmann, Gerhard (2001). "Nachwort" ("Sonsöz"). Hertha Kräftner. Kühle Sterne. Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag. 343-348.
Altmann, Gerhard (2007). Hertha Kräftner. Leben und Werk. 1. Aufl. Austria: Edition Lex Liszt 12.
Aragon, Louis (1997). Mutlu A§k Yoktur. 9ev. Gertrude Durusoy, Ahmet Necdet. Istanbul: Adam Yayinlan.
Bachelard, Gaston (2006). Su ve Dualer. 9ev. Olcay Kunal. Istanbul: YKY.
Barthes, Roland (2014). "Nautilus ve Sarho§ Gemi". Qagda§ Söylenler. £ev. Tahsin Yücel. Istanbul: Metis Yayinlan. 73-75.
Batur, Enis (1995). "A§k Üzerine Marazi Bir Deneme Daha". Cogito (A§k Özel Sayisi), 4. Istanbul: YKY. 5-8.
Baudelaire, Charles (1996). Kötülük Qigekleri. 9ev. Sait Maden. Istanbul: £ekirdek Yayinlan.
Breicha, Otto-Okope^o, Andreas (1963). "Anmerkungen über Hertha Kräftner". Hertha Kräftner. Warum hier? Warum heute. (Hg.) Otto Breicha, Andreas Okopenko. Graz: Stiansy Verlag. 198-213.
Cuma, Ahmet (2013). Sembollerin Dilinden. Konya: Aybil Yayinlari.
Daemmrich, Horst S.-Daemmrich, Ingrid G. (1995). Themen und Motive in der Literatur. Tübingen und Basel: UTB Francke Verlag.
Eichmann Leutenegger, Beatrice (1998). "«.. .wie wir den Engel leicht verloren...» Gedichte, Prosa, Briefe von Hertha Kräftner (1928-1951)". Orientierung 62. 90-92.
Eliade, Mircea (1994). Ebedi Dönü§ Mitosu. 9ev. Ümit Altug. Ankara: Imge Kitabevi.
Eliade, Mircea (2014). Dinier Tarihine Giri§. ?ev. Laie A. Özcan. Istanbul: Kabalci Yay.
Emer Kiziler, Funda (2014). Duino Agitlari (Rainer M. Rilke) ile Bir Meiegin Yakari§i/ Dualar (Hertha Kraeftner) Adh Yapitlarda Melek Imgesi. Konya: Qizgi Yayinlari.
Emer Kiziler, Funda (2019). Hertha Kraeftner'in Bir Meiegin Yakari§i'ndaki ve Rainer M. Rilke'nin Duino Agitlari "ndaki Melek Imgesi II. (SAÜ Yayin No: 195). Sakarya Üniversitesi Yayinevi-Hiperli^: Yayinevi.
Erhat, Azra (1972). Mitoloji Sözlügü. Istanbul: Remzi Yayinevi.
Frye, Northrop (2015). Ele§tirinin Anatomisi. £ev. Hände Kofak. Istanbul: Ayrinti Yayinlari.
Groeben, Norbert (1972). Literaturpsychologie. Stuttgart-Berlin-Köln-Mainz: Verlag W. Kohlhammer.
Härtling, Peter (1983). "Hertha Kräftner: Warum hier? Warum heute?". Vergessene Bücher.
Hinweise und Beispiele. Karlsruhe: Loeper Verlag.
Hesse, Hermann (1974). Siddhartha. Frankfurt am Main: Suhrkamp Verlag.
https://www. duden. de/rechtschreibung/Hero [18.10.2019].
https://www. duden. de/rechtschreibung/Heros [20.10.2019].
https://www.duden.de/rechtschreiHero_und_Leander_Sagebung/ [08.10.2019].
Hühnerfeld, Paul (1957). "Hertha Kräftner. 1928 bis 1951". Zu Unrecht vergessen. Anthologie. Hamburg: Marion von Schröder Verlag.
Jung, Carl G. (1965). Über die Psychologie des Unbewussten. Zürich und Stuttgart: Rascher
Verlag.
Jung, Carl G. (1932). Die Beziehungen der Psychotherapie zur Seelsorge. Zürich, Leipzig und Stuttgart: Rascher Verlag.
Jung, Carl G. (1973). "Über die Beziehung der analytischen Psychologie zum dichterischen Kunstwerk" [1922]. Psychoanalyse und Literaturwissenschaft. (Hg.) BerndUrban, Tübingen: Max Niemeyer Verlag.
Kaszynski, Stefan H. (2012). Kurze Geschichte der österreichischen Literatur, aus dem Polnischen übersetzt von A. Höllwerth. Frankfurt am Main: Peter Lang Verlag.
Kefeli, Emel (2014). Bati Edebiyatinda Akimlar. Istanbul: Dergah Yayinlan.
Kiziler, Funda (2015). "Hertha Kraeftner Kimdir?". Hece Dergisi, 19 (227): 34-39.
Klinger, Kurt (1980). "Lyrik in Österreich seit 1945". Kindlers Literaturgeschichte der Gegenwart. Autoren. Werke. Themen. Tendenzen seit 1945. Die zeitgenössische Literatur Österreichs II. (Hg.) Hilde Spiel. Frankfurt am Main: Fischer Taschenbuch Verlag.
Kräftner, Hertha (2001). Kühle Sterne. (Hg.) Gerhard Altmann, Max Bläulich. Frankfurt am
Main: Suhrkamp Verlag.
Kutsal Kitap (Eski ve Yeni Anla§ma: Tevrat, Zebur, Incil) (2011). Korea-Korean Bible Society: Yeni Ya§am Yayinlari.
Kutschera, Anton 1979. "Lyrikprints". In: Das Erlenblatt. Vol. 1, s. 31-36. (I^inde: Altmann, Gerhard, (2007). Hertha Kräftner. Leben und Werk, 1. Aufl., Austria: Edition Lex Liszt 12. 63).
Kur'an-i Kerim ve Türkge Agiklamali Meali (1991). £ev. A. Özek, H. Karaman, A.Turgut, M. Caginci, vd. Medine-i Münewere: Kral Fehd Mushaf Basim Kurumu.
Lescovar, Veronika (2005). Die fabelhafte Welt der Hertha Kräftner. Wien: Edition Präsens.
Miliner, Alexandra (2004). "Hertha Kräftner-Porträts einer Künstlerin als eine junge Frau", "Zum Dichten gehört Beschränkung" Hertha Kräftner-ein literarischer Kosmos im Kontext der frühen Nachkriegszeit. (Hg.) Evelyne Polt-Hei^l. Wien: Edition Präsens. 77-104.
Polt-Heinzl, Evelyn (2010). "Liebesrede, Farbenspiel und der Zauber der Gerüche. Zur Lyrik Hertha Kräftners". Studia austriacaXVIII. 125-138.
Rimbaud, Arthur (1997). Ofelya. (Der. ve Yay. Haz.) Faruk Sur. Ankara: Opus Yayinlan.
Rocek, Roman (1978). "Auf der Suche nach der Wirklichkeit. Zur Lyrik von Hertha Kräftner,". Wortmühle 2. 34-38.
Schmidjell, Christine (2004). "Vergessen, verloren, vollendet, aufbegehrend. Rezeptionsmechanismen am Beispiel Hertha Kräftner". "Zum Dichten gehört Beschränkung" Hertha Kräftner-ein literarischer Kosmos im Kontext der frühen Nachkriegszeit. (Hg.) Evelyne Polt-Hei^l. Wien: Mition Präsens. 143-163.
Schmidt Dengler, Wendelin (2004). "Die schaurige Lust der Isolation". "Zum Dichten gehört Beschränkung" Hertha Kräftner-ein literarischer Kosmos im Kontext der frühen Nachkriegszeit. (Hg.) Evelyne Polt-Hei^l. Wien: Mition Präsens. 21-31.
Schütz, Hans J. (1988). Hertha Kräftner."Ein deutscher Dichter bin ich einst gewesen".
Vergessene und verkannte Autoren des 20. Jahrhunderts. München: C.H.Beck Ver.
Unterholzer, Carmen (1996)."Kühle Sterne, früher Tod". WeiberDiwan. Wien. 19-27. Zeyringer, Klaus (2008). Österreichische Literatur seit 1945. Innsbruck: Studien Verlag.
