CC BY
5INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
ТЕАТРГА БАГЫШЛАНГАН 0МИР Базарбай Назарымбетов
Эзбекистан мэмлекетлик керкем-енер х,эм Мэденият Институты Некие Филиалы «Режиссура х,эм актёр шеберлиги» кафедрасы ок;ытыушысы Эзбекистан Республикасына
хызмет керсеткен артист https://doi.org/10.5281/zenodo.7140204 Аннотация. Алгаш рет 1926 жылы «Тац нур» халыц театрыныц труппасы Карацалпацстанда внер кврсеттг. Алгашцы жылдары он Yш (13) адамнан туратын труппа царцынды турде все бастады. Б.Назарымбетов] Озбекстанныц халыц эртш Нажимаддин Ансатбаев Сапаргул Эуезовтг царацалпац театрыныц жумысында вз1не мектеп жасаган актриса деп атады. Театр бвл1м1ндег1 цойылымдарында ел цурмет тутатын тулга С.Эуезова ертецг1 ку.ннщ цайнар квз1 болса, кей туста театр внер1не цалдырган вз внертщ тэж1рибес1 де мектепке цызмет етед1. Б1з, Озбекистан мэмлекетлик внер уэм мэденият институты Нвкис филиалыныц режиссура уэм актёрлыц шеберлик кафедрасыныц оцытыушылары, сондай педагоглардыц нэтийжели куш-цуатына елесип, болашак жасларды тэрбиялаймыз.
TyMh свздер: театр, актер, мизансахна, внер, пьеса, драма, талант, образ, кейткер.
ЖИЗНЬ, ПОСВЯЩЕННАЯ ТЕАТРУ Аннотация. В Каракалпакстане впервые в 1926 году выступила труппа национального театра «Тан Нур». Труппа, состоявшая в первые годы из тринадцати (13) человек, стала быстро расти. Б.Назарымбетов] Народный артист Узбекистана Нажимаддин Ансатбаев назвал Сапаргуль Ауэзову актрисой, создавшей для себя школу в творчестве каракалпакского театра. Человек, почитаемый страной С. Ауэзовой в ее спектаклях на театральном отделении служат источником вдохновения на будущее, а в ряде случаев и опыт собственной карьеры, которую она оставила для театральное искусство, послужит школе. Мы, преподаватели кафедры режиссуры и актерского мастерства Нукусского филиала Узбекского государственного института искусств и культуры, будем обучать будущую молодежь, подражая плодотворным усилиям таких педагогов.
Ключевые слова: театр, актёр, мизансцена, искусство, спектакль драма, талант, образ, характер.
A LIFE DEDICATED TO THE THEATER Abstract. For the first time in 1926, the troupe of the national theater "Tan Nur" performed in Karakalpakstan. The troupe, which consisted of thirteen (13) people in the early years, began to grow rapidly. B. Nazarymbetov] People's Artist of Uzbekistan Nazhimaddin Ansatbaev called Sapargul Auezov an actress who created a school for herself in the work of the Karakalpak theater.The person revered by the country S. Auezova in her performances at the theater department serves as a source of inspiration for the future, and in some cases the experience of her own career, which she left for theatrical art, will serve the school. We, teachers of the department of directing and acting skills of the Nukus branch of the Uzbek State Institute of Arts and Culture, will educate future youth, imitating the fruitful efforts of such teachers.
Keywords: theatre, actor, mise-en-scene, art, play, drama, talent, image, character.
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
КИРИСИУ
Эзбекстан Республикасы Президенти Ш.М.Мирзиёевтыц 2017-жыл 7-августтагы П^-3176 санлы карарына тийкарланып х,эмде 2017-жыл 3-августтагы зиялылар менен ушырасыуындагы Эзбекстан Республикасыныц Президенти Ш.М.Мирзиёевтыц карар х,эм пэрманларыныц аркасында елимизде болып атырган жацаланыуларды айтып етсек бираз жаксы басламалардыц гууасы боламыз. 2017-жыл 3-августтагы ушырасыудагы сейлеген сезинде елимиздеги ел ардаклаган халык артистлерге нуранийлерге х,эм тагы баска халык хожалыгындагы кезге керинетиндей мийнет ислеген инсанлардыц мийнетлерин есапка алыу зэрYP деп керсеткен еди. Мине усы карар х,эм пэрманларга тийкарланып ^аракалпакстан Республикасы тарийхы х,эм Мэденияты Мэмлекетлик Музейи Эзбекстан х,эм ^аракалпакстан халык артисти Сапаргул Ауезованыц мийнет жолына арналган «Театрга багышланган емир» атлы ушырасыу кешеси болып онда Сапаргул Ауезованыц басып еткен жолы х,эм аткарган реллери хдккында сез болып етти.
МАТЕРИАЛЫ МЕН ЭД1СТЕР1
Керкем-енер эййемги дэуирлерден баслап Елге калыс минсиз хызмет етиудин Yлгилерин баскышпа-баскыш рауажланып келген х,эр бир халыктыц езине тэн мэденияты эдебияты кэлиплескен. Соныц менен бирге каракалпак халкы керкем енериде рауажланыу дэуири баскышларынан еткен. Буган мысал ^аракалпакстанда биринши рет 1926-жылы шелкемлестирилген «Тац нуры» миллий театр труппасыныц шелкемлестирилиуи еди. Дэслепки жыллары он Yш (13) адамнан ибарат болган труппа тезлик пенен рауажланды. Жергиликли жас драматург, режиссёр, актёр, актрисалар менен кебейип баслайды. ^аракалпакстан керкем енерине театр сахнасы рауажланыуына ез Yлесин коскан актриса Сапаргул Ауезова 1927-жыл Кегейли районында тууылган. Орта мектепти питкергеннен кейин х,эзирги Бердак атындагы музыкалы академиялык театрына актриса болып езиниц мийнет жолын баслаган. Ол арнаулы билимге ийе болмаса да тэбият инэм еткен туума таланты менен саналы емириниц елиу жылдан аслам дэуирин сахнага багышлаган бул эжайып инсан барлык деретиушилик укыбын, кYш жигерин, ези дереткен жанлы образларда сэулелендирип тамашагейлердиц алгысларына халыктын хYрметине ылайык болды.
НЭТИЖЕЛЕР
Сапаргул Ауезова театр сахнасында елиуден (50) аслам спектакльлерде турли жастагы х,эм характердеги хдял-кызлардыц алуан тYрли образларын жаратты. Ол жараткан А.Н.Островскийдиц «Жарлылык айып емес» спектакльинде Анна Ивановна Ж.Аймурзаевтиц «Берлак» спектакльинде Кумар «Айгул-Абат» спектакльинде Yзилдик, Асан Бегиммов х,эм Тереш Алланазаровлардыц «Гарип-Ашьщ» музыкалы драммасында-Гулжамал Сапар Хожаниязовтыц «СYЙмегенбе-CYЙкенбе» спектакльинде Паршагул Мустай Каримниц «Ай тутылган тYнде» драммасында Байбише Пирлепес Тилегеновтын «Аналар» спектакльинде Рысгул Нажим Даукараевтыц Гулжан Хамзаныц «Майсараныц хийлесин» шыгармасында Майсара Саид Ахмаддыц « Келинлер козгаланы» Фарманбийби х,эм баскада тэкирарланбас образлары каракалпак миллий театры тарийхында жацалык болды. Сапаргул Ауезованыц пидакерлик мийнетлери мэмлекетимиз тэрепинен жокары бахдланып оган 1957-жылы ^аракалпакстан халык артисти 1963-жылы Эзбекстанга
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
хызмет керсеткен артист 1967-жылы болса ец уллы атак Эзбекстан халык артисти хYрметли атаклары берилди .
1980-жылы С.Ауезова Бердак атындагы Мэмлекетлик сыйлыктыц лауреаты атагына мияссар болды. Дереткен образлары кейинги эулад жYрегинде мэцгиге сакланып калады. Сапаргул Ауезованыц токсан бес (95) жыллык еслеу кешеси ^аракалпакстан Республикасы тарийхы х,эм мэденияты Мэмлекетлик музейинде шелкемлестирилмекте.
ТАЛЦАЛАУ
БYгинги кYнде музейде актрисаныц деретиушилик сахна керинислери тарийхынан фото CYУретлер, мийнетиниц бахаланыу нэтийжесинде Мэмлекет тэрепинен берилген сыйлыклары музей коллекциясында сакланып келмекте. Музейде сакланып атырган тарыйхый экспонатлар жэрдеминде жас эулад пенен биргеликте тарийхка саяхат атамасында кергизбелер шелкемлестириледи. Эзбекстан халык артисти Нажимаддин Ацсатбаев башкурт драматурги Мустай Каримниц «Ай тутылган тYнде" драммасын сез еткенинде драматургтыц ез аузынан еситкенлерин былай деп тэрийплейди. Бурынгы аукам республикаларыныц бул шыгарманы жигирма алты (26) театр сахналастырды х,эм бэриниц премьераларына катнастым деп айтады бирак солардыц ишинде ец жаксы х,эм езимниц кеулимдегидей етип усы шыгарманы сахнага койган Бердак атындагы каракалпак Мэмлекетлик музыкалы Академиялы театры х,эм оныц бас режиссёры Нажимаддин Ацсатбаевтай етип х,еш ким сахналастыра алмады деп автордыц ези тэрийплейди (^аракалпакстан мэденияты газетасы №16 (932) 04.09.2022. Б.Н. расында да Мустай Карим х,еш жерде бундай етип эсиресе Сапаргул Ауезовадай етип Байбишениц образын х,еш ким усы 26-театрдан ойнаган х,еш бир актриса С.Ауезовадай етип образды характерди ашып бере алган жок деп айтады. Жура Махмудов хам Хамида Махмудовалардыц пикиринше режиссёр уазыйпаны толык х,эм анык етип койганда гана тэсиршец мизан сахналарды актёр жаратыуы мYмкин ейткени спектакльдиц жанры драма яки комедия болса тек гана миан сахна аркалы актёр тамашагейге жеткереди. Мизан сахнадан гезленген максет-катнасыушылардыц ез-ара ишки мYнэсибети х,эм характерлерин физикалык хэрекети аркалы ишки кеширме пайда болары сезсиз. Мизан сахна аркалы эмелге асырылатугын Yзликсиз дауам ететугын бир-бири менен орын алмасатугын физикалык хэрекетлери спектакль мазмунын ашып береди х,эм ез максетине жетеди. (Ж.Махмудов Х.Махмудова Режиссура асослари Узбекистон миллий энциклопедияси давлат илмий нашриёти 2008 тошкент-129 навоикуч №30)
ЦОРЫТЫНДЫ
С.Ауезова каракалпак театрында езиниц мектебин жаратып кеткен уллы инсан. Бул инсанныц аткарган реллерин келешек жасларымызга эсиресе Эзбекстан мэмлекетлик керкем-енер х,эм мэденият институты Некис филиалы студентлерине сабак барысында С.Ауезова ойнаган спектакльлерди х,эм жараткан образларынан мысал ретинде сабакта тэжрийбе сыпатында пайдаланамыз (Б.Н.). Демек театрга езиниц пYткил емирин арнаган инсан келешек ауладка сабак болады деп айтсак асыра айткан болмаймыз. Эзбекстан Республикасы Президенти 2017-жыл 3 -августтагы зиялылыр менен болган ушырасыуында биз бурын жасап еткен халк артистлерин республикамыз ушын пидакарана мийнет еткен инсанларды есимизден шыгармауымыз керек деп айткан еди, мине пэрман х,эм карарларга тийкарланып ^аракалпакстан Республикасында да Yлги болатындай инсанлар, атап айтканда театр коркем-енер пидайылары огада кеп, биз оларды еске тYCирип олардыц
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337
мийнетлерин бахалауымыз орынлы деп есаплаймыз. Омирин театрга багышлаган тулгалар мийнетлери халкымызга келешек эуладка жеткерип бериу кейинги аулад уакиллериниц баслы уазыйпаларынан бири болып есапланады.
REFERENCES
1. Эзбекистан Республикасы Президенти ^арарлары Эмиударья 2018 .№3.4б.
2. ^аракалпакстан мэденияты №16(932)09.04.2022.2 б.
3. Ж.Махмудов, Х.Махмудова «Режиссура асослари» Узбекистон миллий энциклопедияси Давлат илмий нашриёти 2008 Тошкент-129 навои кучаси № 30.
4. Саният 2021 №1-2 керкем-енер. 12-13 б.
