Научная статья на тему 'ТАҲЛИЛИ РЕТРОСПЕКТИВӢ: МУБРАМИЯТИ ФАЪОЛГАРДОНИИ МОЛҲОИ ВОРИДОТИВАЗКУНӢ ДАР ДАВРОНИ ИСТИҚЛОЛИЯТ'

ТАҲЛИЛИ РЕТРОСПЕКТИВӢ: МУБРАМИЯТИ ФАЪОЛГАРДОНИИ МОЛҲОИ ВОРИДОТИВАЗКУНӢ ДАР ДАВРОНИ ИСТИҚЛОЛИЯТ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Сармоягузорӣ / саноат / молҳо / саноаткунонии босуръат / рақобатпазирӣ / устувори иқтисодӣ / тақвияти неруи инсонӣ / такмили низоми идораи давлатӣ / тавсеаи имкониятҳои содиротии мамлакат / беҳтар кардани фазои сармоягузорӣ / инкишофи бахши хусуси ва беҳбуди вазъи бозори меҳнат / стратегия. / Инвестиции / промышленность / быстрая индустриализация / конкурентоспособность / экономическая стабильность / укрепление человеческого потенциала / совершенствование системы государственного управления / расширение экспортных возможностей страны / улучшение инвестиционной среды / развитие частного сектора и улучшение рынка труда. ситуация / стратегия.Ключевые слова: Инвестиции / промышленность / быстрая индустриализация / конкурентоспособность / экономическая стабильность / укрепление человеческого потенциала / совершенствование системы государственного управления / расширение экспортных возможностей страны / улучшение инвестиционной среды / развитие частного сектора и улучшение рынка труда. ситуация / стратегия.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Эмомов М., Давлатова Н., Давлатёрова Б.

Соҳибкории саноатӣ дар шароити муосир, ба андешаи мо, ба бахши хусусии иқтисодиёт мубаддал мегардад, ки моҳиятан низоми ошкоро ва мураккаби ташкилӣ-хоҷагидорӣ мебошад. Стратегияи рушди он бояд ба қисмати таркибии стратегияи рушди иқтисоди миллӣ табдил гардад. Вазъияти корхонаҳои саноатӣ ба дараҷаи муаӣян бо муҳити беруна муаӣян карда мешавад. Дар маҷмуи унсурҳои муҳимтарини муҳити беруна барои корхонаҳои саноатӣ унсурҳои ниҳодӣ (институтсионалӣ) мавқеи муҳимро ишғол мекунанд. Муҳити мазкурро ба дараҷаи муаӣян ниҳодҳои Сохтории дастгирии давлатии сиёсати саноатӣ муаӣян мекунанд. Дар кишварҳои тараққикарда рушди сиёсати саноатӣ самти муҳими сиёсати давлатии саноатӣ маҳсуб мешавад, зеро вазъияти сиёсати саноатӣ чунин нишондиҳандаи муҳиме дониста шудааст, ки вазъияти умумии иқтисодиро дар кишвар тавсиф медиҳад, дараҷаи пешрафтро инъикос мекунад ва ба ҳаллу фасли мушкилоти бекорӣ дар домеа саҳмгузорӣ мекунад. Аз таҷрибаи мамлакатҳои Аврупо маълум аст, ки такрибан 60% 73 арзиши иловашуда дар соҳаи саноат истеҳсол мешавад. Сатҳи рушди соҳибкории саноатӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон аз нишондиҳандаҳои кишварҳои мазкур ба таври ҷиддӣ, такрибан ба 20% кафо мондааст. Дар кишварҳои хориҷииқдомҳои давлатӣ дар соҳаи сиёсати саноатӣ асосан моҳияти баӣнисоҳавӣ доранд, аксарияти онҳо барои ҳаллу фасли мушкилоти барои ҳамаи ширкатҳо умумӣ равона карда шудаанд, барои баланд намудани ракобатпазирии ширкатҳои саноатӣ ҳадафгузорӣ шудаанд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

RETROSPECTIVE ANALYSIS: MAIN ACTIVITIES OF IMPORTED GOODS DURING THE INDEPENDENCE PERIOD

Промышленное предпринимательство в современных условиях, на наш взгляд, превращается в частный сектор экономики, который по своей сути представляет собой открытую и сложную организационно-экономическую систему. Стратегия ее развития должна стать неотъемлемой частью стратегии национального экономического развития. Положение промышленных предприятий определяется внешней средой. Среди важнейших элементов внешней среды для промышленных предприятий важное место занимают институциональные элементы. Эту среду определяют структурные институты государственной поддержки промышленной политики. В развитых странах развитие промышленной политики считается важным направлением государственной промышленной политики, поскольку состояние промышленной политики считается важным показателем, характеризующим общую экономическую ситуацию в стране, отражающим прогресс и способствующим решению проблемы безработицы. в регионе. Из опыта европейских стран известно, что примерно 60% добавленной стоимости 73 производится в промышленности. Уровень развития промышленного предпринимательства в Республике Таджикистан серьезно отстает от показателей этих стран примерно на 20%. В зарубежных странах действия правительства в области промышленной политики носят преимущественно междисциплинарный характер, большинство из них направлены на решение общих для всех компаний задач и направлены на повышение конкурентоспособности промышленных компаний.

Текст научной работы на тему «ТАҲЛИЛИ РЕТРОСПЕКТИВӢ: МУБРАМИЯТИ ФАЪОЛГАРДОНИИ МОЛҲОИ ВОРИДОТИВАЗКУНӢ ДАР ДАВРОНИ ИСТИҚЛОЛИЯТ»

УДК:332.01(575-3)

ТА^ЛИЛИ РЕТРОСПЕКТИВА: МУБРАМИЯТИ ФАЪОЛГАРДОНИИ МОЛ^ОИ

ВОРИДОТИВАЗКУНЙ ДАР ДАВРОНИ ИСТЩЛОЛИЯТ

Эмомов М.

Давлатова Н.

Давлатёрова Б.

Аннотатсия. Сощбкории саноати дар шароити муосир, ба андешаи мо, ба бахши хусусии ицтисодиёт мубаддал мегардад, ки мощятан низоми ошкоро ва мураккаби ташкили-хоцагидори мебошад. Стратегияи рушди он бояд ба цисмати таркибии стратегияи рушди ицтисоди милли табдил гардад. Вазъияти корхона^ои саноати ба дарацаи муаиян бо мущти беруна муаиян карда мешавад. Дар мацмуи унсур^ои мущмтарини мущти беруна барои корхона^ои саноати унсуруои нщодй (институтсионали) мавцеи мууимро ишгол мекунанд. Мущти мазкурро ба дарацаи муаиян нщодуои Сохтории дастгирии давлатии сиёсати саноати муаиян мекунанд.

Дар кишвар^ои тараццикарда рушди сиёсати саноати самти мущми сиёсати давлатии саноати ма^суб мешавад, зеро вазъияти сиёсати саноати чунин нишондщандаи мущме дониста шудааст, ки вазъияти умумии ицтисодиро дар кишвар тавсиф медщад, дарацаи пешрафтро инъикос мекунад ва ба %аллу фасли мушкилоти бекори дар домеа са^мгузори мекунад. Аз тацрибаи мамлакат^ои Аврупо маълум аст, ки такрибан 60% 73 арзиши иловашуда дар со^аи саноат исте^сол мешавад. Сатщ рушди сощбкории саноати дар Цум^урии Тоцикистон аз нишондщандауои кишвар^ои мазкур ба таври цидди, такрибан ба 20% кафо мондааст. Дар кишвар^ои хорициицдом^ои давлати дар со^аи сиёсати саноати асосан мощяти байнисо^авй доранд, аксарияти он^о барои %аллу фасли мушкилоти барои %амаи ширкат^о умуми равона карда шудаанд, барои баланд намудани ракобатпазирии ширкат^ои саноати щдафгузорй шудаанд. Калидвожахр: Сармоягузори, саноат, мол%о,саноаткунонии босуръат, рацобатпазири, устувори ицтисоди, тацвияти неруи инсони, такмили низоми идораи давлати, тавсеаи имконият^ои содиротии мамлакат, бе^тар кардани фазои сармоягузори, инкишофи бахши хусуси ва бефуди вазъи бозори ме^нат, стратегия.

Барои ицтибос: Эмомов, М. Та^лили ретроспективи: мубрамияти фаъолгардонии мол^ои воридотивазкуни дар даврони истицлолият /М. Эмомов, Н. Давлатова, Б. Давлатёрова //Паёми молия ва ицтисод. - 2024 №4 (43) - С. 236245.

РЕТРОСПЕКТИВНЫЙ АНАЛИЗ: ОСНОВНАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ

ИМПОРТНЫХ ТОВАРОВ В ПЕРИОД НЕЗАВИСИМОСТИ

Эмомов М.

Давлатова Н.

Давлаёрова Б.

Аннотация. Промышленное предпринимательство в современных условиях, на наш взгляд, превращается в частный сектор экономики, который по своей сути представляет собой открытую и сложную организационно-экономическую систему. Стратегия ее развития должна стать неотъемлемой частью стратегии национального экономического развития.

Положение промышленных предприятий определяется внешней средой. Среди важнейших элементов внешней среды для промышленных предприятий важное место занимают институциональные элементы. Эту среду определяют структурные институты государственной поддержки промышленной политики.

В развитых странах развитие промышленной политики считается важным направлением государственной промышленной политики, поскольку состояние промышленной политики считается важным показателем, характеризующим общую экономическую ситуацию в стране, отражающим прогресс и способствующим решению проблемы безработицы. в регионе. Из опыта европейских стран известно, что примерно 60% добавленной стоимости 73 производится в промышленности.

Уровень развития промышленного предпринимательства в Республике Таджикистан серьезно отстает от показателей этих стран примерно на 20%. В зарубежных странах действия правительства в области промышленной политики носят преимущественно междисциплинарный характер, большинство из них направлены на решение общих для всех компаний задач и направлены на повышение конкурентоспособности промышленных компаний. Ключевые слова: Инвестиции, промышленность, быстрая индустриализация, конкурентоспособность, экономическая стабильность, укрепление человеческого потенциала, совершенствование системы государственного управления, расширение экспортных возможностей страны, улучшение инвестиционной среды, развитие частного сектора и улучшение рынка труда. ситуация, стратегия.

RETROSPECTIVE ANALYSIS: MAIN ACTIVITIES OF IMPORTED GOODS DURING THE INDEPENDENCE PERIOD

Emomov M. Davlatova N. Davlaterova B.

Annotation. Industrial entrepreneurship in modern conditions, in our opinion, is turning into the private sector of the economy, which at its core is an open and complex organizational and economic system. The strategy for its development should become an integral part of the national economic development strategy.

The position of industrial enterprises is determined by the external environment. Among the most important elements of the external environment for industrial enterprises,

institutional elements occupy an important place. This environment is determined by the structural institutions of state support for industrial policy.

In developed countries, the development of industrial policy is considered an important direction of state industrial policy, since the state of industrial policy is considered an important indicator characterizing the overall economic situation in the country, reflecting progress and helping to solve the problem of unemployment. in the region. From the experience of European countries it is known that approximately 60% of added value 73 is produced in industry.

The level of development of industrial entrepreneurship in the Republic of Tajikistan seriously lags behind the indicators of these countries by approximately 20%. In foreign countries, government actions in the field of industrial policy are predominantly interdisciplinary in nature, most of them are aimed at solving common problems for all companies and are aimed at increasing the competitiveness of industrial companies. Key words: Investment, industry, rapid industrialization, competitiveness, economic stability, strengthening human potential, improving public administration, expanding the country's export capabilities, improving the investment environment, developing the private sector and improving the labor market. situation, strategy.

Гузориши масъала. Дар даврае, ки муносибатхои бозаргонй хукмфармо аст, васеъ намудани сектори сохибкорй ба яке аз вазифахои афзалияти илм ва амалияи хар як давлати мустакил мубаддал мегардад.

Тахлили тахкикотхои охир ва нашриёт. Вобаста ба кори мазкур як катор олимон аз кабили Абдугаффаров А. А., Абдуллоев 3., Абдусамадов С., Бусыгин А.В., Бучаев А.Г., Виленский А., Власова И., Гаврилов А.И., Ганиев Т.Б. ва Гафуров, X. Корхои илмй анчом додаанд.

Максади макола - тахлили ретроспективии мубрамияти фаъолгардонии молхои воридотивазкунй дар даврони истиклолият ба хисоб меравад.

Мухтавои асосии мавод. Асосгузори сулху вахдати миллй - Пешвои миллат, мухтарам Эмомалй Рахмон дар Паёми хеш ба Мачлиси Олй кайд намудаанд: "Мо саноатикунонии босуръатро хамчун хадафи чоруми стратегии кишвар кабул кардем, зеро рушди саноат барои таъмин намудани устувории иктисодиёт, ташкили чойхои нави корй, баланд бардоштани иктидори содиротии мамлакат ва ракобатнокии он замина мегузорад. Хукумати Точикистон ба

сармоягузории сохахои иктисодиёт хамчун воситаи асосии саноатикунонии босуръат таваччухи хоса зохир намуда, дар самти бехтар гардонидани фазои сармоягузорй ва чалби харчи бештари сармояи мустаким тадбирхои мушаххасро амалй карда истодааст".

Аз ин лихоз барои дастгирии сиёсати саноатй, махсусан, дар сохахои истехсолй ва содироткунандагони ватанй чихати ичрои вазифахои захирахои дастгирии сохибкорй таъсис додани бонк зарур аст.

Хукумати Чумхурии Точикистон фаъолияти худро ба самти ноил шудан ба хадафхои дар Стратегияи миллии рушд пешбинигардида равона карда, баланд бардоштани сатху сифати зиндагии мардумро тавассути халли масъалахои пешрафти устувори иктисодй, таквияти неруи инсонй, такмили низоми идораи давлатй, тавсеаи имкониятхои содиротии мамлакат, бехтар кардани фазои сармоягузорй, инкишофи бахши хусуси ва бехбуди вазъи бозори мехнатро хадафи олии худ эълон намудааст.

"Мо таъмини истиклолияти энергетикй ва истифодаи самарабахши неруи барк, аз бунбасти коммуникатсионй

баровардан ва ба кишвари транзитй табдил додани Точикистон, хифзи амнияти озукаворй ва дастрасии ахолии мамлакат ба Fизои хушсифат, инчунин, вусъатдихии шyFли пурмахсулро хамчун хадафхои стратегии худ интихоб намуда, накшаи гузариши иктисодиёти кишварро аз шакли аграрй - индустриалй ба индустриалй - аграрй амалй гардонида истодаем. Вале ба ракобат тобовар набудан ва баланд будани арзиши аслии махсулоти баъзе корхонахо, номукаммал будани роххои хифзи манфиатхои содироткунандагон дар хоричи кишвар то хол ба таъмин намудани гуногунсамтии истехсолот ва содирот мусоидат накарда истодааст".

Таъмини истехсолоти

воридотивазкунанда бо истифодабарии захирахои истехсолии ватанй ва воридотй (ашё, масолех, техника ва технологияи истехсолй) имконпазир аст. Бинобар хамин воридотивазкуниро вобаста аз ду сатх

мушохида намудан мумкин аст.

Воридотивазкунии сатхи якум чунин ташкили истехсоли махсулоти воридотиро дар назар дорад, ки дар он омилхои истехсолоти хоричй (воридотй) (тачхизоти истехсолй, ашё, масолех ва тайрахо) истифода мешаванд. Воридотивазкунии сатхи дуюм дар он асос меёбад, ки хангоми он ташкили истехсоли моххои пештар воридот кардамешуда, афзалиятхои мукоисавии мамлакат ва омилхои истехсолоти дохилй хаматарафа истифода бурда мешаванд.

Мубаддалшавии пасандозхо ба захирахои аслии инвеститсионй, чй тавре ки амалия нишон медихад, асосан ба воситаи низоми бонкй ба миён меояд. Тахлили холати мазкур дар Чумхурии Точикистон нишон медихад, ки дар давраи солхои 2015-2021 пасандозхои умумии миллй аз хачми амонатхои низоми бонкй якчанд маротиба зиёданд (чадвали 1).

Ч,адвали 1. - ТаFирёбии пасандозхои умумии дохилй ва пасандозхои умумии миллй ва таносуби пасандозхои хокчагихои хонавода, фирмахо ва давлат дар пасандозхои умумии миллй (млн. сомонй)

Нишондихандахо Солхо

2G15 2G16 2G1S 2G19 2G2G 2G21

МУД 36163,1 40525,5 45606,6 48408,7 54479,1 61197,6

Даромади умумии миллй 45552,2 57046 60484,4 61371,7 63988,1 70609,2

Истеъмолоти нихой 41047,7 46141,6 51376,3 47176,7 50619,9 56444,4

Пасандозхои умумии дохилй -4884,6 -5616,1 -5769,7 1232 3859,2 4753,2

Пасандозхои умумии миллй 4504,5 10904,4 9108,1 14195 13368,2 14164,8

Пасандозхои хочагихои хонавода (в%) 5,8 7,3 7,2 7,4 7,4 7,4

Пасандозхои фирмахо (в%) 86,7 86,0 86,1 90,4 91,5 85,2

Пасандозхои бахши давлат (в%) 7,5 6,7 6,7 2,2 1,4 7,4

Х,исоб карда шуд: Х,исобхои миллии Чумхурии Точикистон. Душанбе 2022, с. 21-22.Омори солонаи Чумхурии Точикистон 2019. Душанбе: Агентии омори назди Президенти Чумхурии Точикистон. 2019. с. 21-22; с.112, 425.

Тахлилхо нишон доданд, ки дар ва пасандозхои бахши давлатй ба назар

сохтори пасандозхои умумии миллй хачми мерасад. Х,ачми зиёди пасандозхои фирмахо

пасандозхои фирмахо зиёд буда, инчунин дар сохтори пасандозхои умумии миллй бо он пастшавии пасандозхои хочагихои хонавода асос меёбад, ки хачми истеъмоли сармояи

асосй (амортизатсия) дар низоми хисобхои миллй 6узургии калонро ташкил медиханд. [3 сах 65] Aгар аз як тараф ин падида ба фарсудашавии чисмонй ва маънавии фондхои асосии истехсолй алокаманд бошад, аз тарафи дигар онхо хамчун сарчашмаи иловагии инвеститсияхо баромад мекунанд. Зеро хиссачудокунихои амортизатсионй хамчун сарчашмахои калидии молиягузории инвеститсияхо баромад мекунанд, махсусан агар онхо 91,5% (соли 2020) тамоми андухтхоро дар иктисодиёти миллййташкил диханд. Чунин холат аз накши зарурии истифодабарии фонди амортизатсионй дар молиягузории чараёни такрористехсолот гувохй медихад. Лекин шароитхои аслии истифодабарии фонди амортизатсионй барои молиягузории такрористехсоли васеъ дар сохахои иктисодиёти Чумхурии Точикистон ба мушкилихои зиёде дучор мегардад, пеш аз хама аз хисоби чунин вазъияте, ки мувофики он дар иктисодиёти мо хиссачудокунихои амортизатсионй вазифаи табиии

такрористехсолии истеъмоли сармояи асосиро ичро намекунанд ва барои таъмини чараёни такрористехсоли оддй низ мусоидат наменамоянд.

Дар мубаддалгардии пасандозхо ба инвеститсияхои аслй таъсири чиддиро таъсисдихии чунин бозори фондй расонида метавонад, ки кобилияти чалби андухтхои ахолиро ба чараёни инвеститсионй дошта бошад. Мантики чораи пешкашкардамешуда дар он зохир мегардад, ки дар холати баланд будани фоизи карзй ва фаркияти калони он аз фоизхои амонатхо, ташкили бозори дуюминдарачаи когазхои кимматнок метавонад ба сифати унсури мубаддалкунии пасандозхо ба инвеститсияхо баромад

намояд. Зеро субъектони хочагидорй ба воситаи мукоисакунии мизонхои фоизи карзй, амонат ва когазхои киматнок аз нуктаи назари рафтори окилона истифода мекунанд. Мувофики маълумоти БМТ мизони фоизи миёна барои амонатхо 14,45%-ро ташкил карда, мизони фоизи карз 32,03%-ро ташкил медихад. Дар чунин шароит ташкили бозори дуюминдараи когазхои киматнок бо пешкаш намудани дивидендхо зиёда аз 14,5% ва аз 32% пасттар метавонад ба мубаддалшавии пасандозхо ба инвеститсияхо мусоидат намояд.

Вобаста ба гуфтахои боло, кайд намудан мумкин аст, ки истехсолоти махсулоти ракобатпазир бо максади кохиш додани вобастагии воридотии Чумхурии Точикистон масъалаи зарурии тараккиёти ичтимой-иктисодй ба хисоб меравад. Пурра даст кашидан аз воридоти молхои истеъмолй имконнопазир аст, вале истифодаи имкониятхои тараккиёти сохахои хочагии халк дар кишвар зарурати аввалиндарача дорад. Дар мархилаи муосири тараккиёти иктисодй хамаи кушишхо барои пурра даст кашидан аз воридот мебошад, махсусан дар шароити аъзогии Точикистон ба ТУС (ВТО).

Мувофики акидахои назариявии мавчуд буда тамоюли тагирёбии мизони фоизи карзй бояд ба тамоюли тагирёбии мизони бозтамвил мувофикат кунад.

Дар натича мо иктисодиёти демонетизатсияшударо ифода мекунем. Сатхи монетизатсияи иктисодиёти миллии Чумхурии Точикистон аз руи унсури пулии М2 ва «нишондихандаи васеъи массаи пулй» нишон медихад, ки он аз сатхи хадди акал дур мебошад (чадвали 2).

Ч,адвали 2. - ТаFЙирёбии сатхи монетизатсияи Ч,умх,урии Точикистон (бо %)

Солхо

Нишондихандахо 2009 2010 2011 2015 2016 2018 2019 2020 2021 2022

Сатхи монетизатсия аз руи М2 (М2/МУД) 12,6 13,0 14,5 13,9 13,9 12,8 14 19 23 22

Сатхи монетизатсия (МУД) 18,2 18,0 19,7 19,6 20,9 19,9 22 27 29 28

Х,исоб карда шуд: Бюллетени омори бонки. // №2 (235) 2009г.с. Бюллетени омори бонкИ// №4 (285) 2022г.с.- 37, 38.

11, 17-18.

Мувофики акидаи пахнгашта, агар сат^и монетизатсия аз 50% паст шавад, он гох чунин иктисодиёт демонетизиронишуда ба хисоб меравад. Аз руи назарияи муомилоти пулИ дар баробари афзоиши МУД бояд микдори пул дар муомилот зиёд шавад. Лекин бар хилофи хама холатхои назариявй бо баробари афзоиши хачми МУД дар ду соли охир дар сатхи 7,5% сатхи монетизатсияи иктисодиёти миллии Чумхурии Точикистон ба 1 фоиз кохиш ёфтааст.

Фишангхои сиёсати пулию карзии аз тарафи БМТ истифодашаванда новобаста ба як катор тагйиротхои мусоид то хол самараи мусбат надодааст. Махсусан ин хислат ба мизонхои фоизи баланди карзИ хос аст, ки онхо новобаста ба наздикшавии нишондодхои сиёсати пулию карзИ ба самти экспансионИ дар тули дах соли охир тамоюли пастравиро надоранд. Дар баробари ин мизонхои фоизи баланд на танхо ба тараккиёти истехсолоти ватанИ мусоидат намекунанд, балки ракобатпазирии онхоро кохиш медиханд.

Барои мутобикаткунонии самтхои амалигардонии сиёсати пулию карзИ бо максади хавасмандгардонии рушди воридотивазкунанда бояд чорахои мушаххас андешида шаванд. Махсусан ин ба истифодабарии амалии мизони бозтамвил дар сохаи карздихИ ба бонкхои сатхи дуюм тааллук дорад. Х,олате ба миён омадааст, ки Бонки миллии Точикистон бояд дарк намояд, ки ба бонкхои тичоратИ пешкаш накардани карз бо мизони бозтамвили мукарраршуда, ин макомот имкониятхои карзии бонкхои дуюминдарчаро махдуд менамояд. Дар

натича хама бонкхои тичоратИ дар чузъхои таркибии худ фаъолияти карздихии хурдро бавоситаи ба даст овардани карзхо бо фоизхои паст аз ташкилотхои молиявии байналхалки бо фоизхои нисбатан паст, ба рох мондаанд. Чунин падида бо баробари вобастагии БМТ аз институтхои молиявии байналхалки ба баландшавии дарачаи вобастагии тамоми низоми бонкИ мусоидат карда истодааст.

Зарур аст, ки БМТ ба бонкхои тичоратИ захирахои карзиро бо мизони фоизи бозтамвилИ пешкаш намуда, хамзамон хадди аксари мизонхои фоизхоро барои карздихИ мукаррар намояд, ки аз тарафи бонкхои тичоратИ ба мизочон пешкаш карда мешаванд. Ин чорабинИ махсусан дар шароити хозираи бахши аслии иктисодиёт зарур мебошад, зеро чунин чорабинй ба пастшавии вобастагИ аз воридот ва тараккиёти истехсолоти ватанИ мусоидат менамояд.

Дар солхои охир барои ташаккул додани асосхои инвеститсионии рушди фаъолияти сиёсати саноатии Чумхурии Точикистон ва фаъолияти самараноки механизми чалб намудани инвеститсияхо вазъияти мусоиди иктисодИ фарохам шудааст.

Бо максади рушди минбаъдаи сиёсати саноатии хунархои миллИ дар кишвар зарур аст:

• рушди инфра сохтори хунархои миллии бадеИ;

• рушди истехсолоти хонагии махсулоти саноати сабуки дастИ дар махалхои истехсолоти анъанавии он;

• рушди истехсолоти махсулоти заргарй аз фулузот ва сангхои гаронбахо;

• истехсоли махсулоти бадей аз гил;

• истехсоли махсулот аз мису

заркубй;

Ташаккул ва рушди сиёсати саноатии Чумхурии Точикистон истифода намудани чорахо оиди хамохангсозии фаъолияти хамаи зинахо, аз чумла макомоти идоракунии давлатй, ниходхои молиявй, макомоти ичроияи махаллй, хадамоти иттилоотй, лизингй, маркетинг,

машваратдихй, хадамоти хукуки ва ташкилотхоро талаб менамоянд. Татбики чорахои дар боло зикршуда оиди рушд ва такмили шаклхои ташкилй-техникй ва амволии дастгирии инвесторони хоричй шарти халлу фасли мушкилот ва масъалахои ташаккул ва рушди сиёсати саноатии Чумхурии Точикистон мебошад.

Инвеститсияхои мазкур барои рушди металлургияи ранга ва гидроэнергетика равона карда шудаанд, ки ин барои ташкил кардани 10 хазор чойхои кории нав имконият фарохам меорад.

Х,иссаи инвеститсияхо аз руи намудхо дар Чумхурии Точикистон дар давраи соли 2022

с*

4?

Л*

<*

■ Инвеститсияи мустак,им

■ Инвеститсияи портфели

■ Дигар инвеститсияхо

Сарчашма:Х,исоби муалифон дар асоси маълумотхои оморй

Дар шароити муосир аз чихати воридкунии инвеститсия чолиб будани фаъолияти сиёсати саноатии минтакахои Чумхурии Точикистон аз мавкеи дурнамои рушди, даромаднокии инвеститсияхо, устувории молиявй, сатхи хавфхои инвеститсионй, афзалиятхои ракобатпазири истехсолот ва махсулот тавсиф дода мешавад. Х,ачми мукарраршудаи бозор, махдуд будани талабот ё талаботи беафзоиш барои инвесторони имконпазири бозори сохавй монеа мегарданд, зеро бозор кам фоида меорад ва хавфи инвеститсионии баландро пешбинй мекунад. Афзудани вобастагии

воридотй, фаъолияти босуръат дар бозори дохилии ракибони хоричи метавонад хамчун зиёдшавии сатхи монеахои иктисодй барои инвесторон баррасй гардад.

Ташаккули иктисодиёти бозаргонй дар шароити хозираи Чумхурии Точикистон бо рушди сиёсати хусусии саноатй вобастагии зич дорад. Дар солхои 90-уми асри гузашта дар чараёни ислохоти бозаргонй дар Чумхурии Точикистон табакаи сохибкорон ба вудуд омад.

Дар айни замон аз чихати муносибатхои асосии истехсолй ва кафолатхои сиёсати саноатй дар холати ба

вучуд омадани холати хавф низоми мавчудбуда боадолат ва аз чихати ичтимой самаранок нест.

Такмил додани идоракунии корхонахои саноатй дар кишвар ба тарзи муназзам нисбати хамаи сохахо ва самтхои идоракунй такя мекунад, яъне раванди такмил бояд хамаи сохахои идоракунй ва омилхои таъсири хамдигарии онро фаро гирад.

Дар мачмуъ, дар дурнамо Чумхурии Точикистон имконияти кофии ташкили истихроч ва коркарди фулузоти кимматбахо -тилло ва нукра, сурб, синк, сурма ва симоб, калъагй, волфрам ва F., коркарди ашёи онхоро то махсулоти тайёр дар шакли хиштчахои фулузй, омехтахо, тангахо, махсулоти савдо ва F. дорад. [1.сах 165] Афзалияти фулузоти мазкур дар он аст, ки киммати онхо дар натичаи пешрафти илмй-техникй ва баландшавии нарххо дар бозори чахонй сол то сол меафзояд, ташкили коркард, истехсол ва содироти онхо кишварро ба яке аз кишвархои мутараккй табдил медихад.

Яке аз самтхои асосй ва мухими самаранокии истехсолоти фаъолияти сохибкории саноатй дар Чумхурии Точикистон паст кардани харочоти ашё, сарфа намудани ашё ва маводхо, сарфа кардани мехнати дастй ба хисоб меравад. Паст кардани хародоти ашё ва мехнати дастии кормандон, истифодаи охилона ва самараноки воситахои асосй ва гардон -роххои баланд намудани самаранокии истехсолоти фаъолияти сохибкории саноатии кишвар мебошанд. ^айд кардан зарур аст, ки дар сохибкории саноатй 1,8% зиёдшавии харочоти мехнат истехсоли махсулотро ба 1,6 маротиба нисбат ба 1,2% афзоиши сармоя васеътар менамояд.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Бо максади рушди минбаъдаи сохибкории саноатии хунархои миллй дар кишвар зарур аст:

• рушди инфрасохтори хунархои миллии бадей;

• рушди истехсолоти хонагии махсулоти саноати сабуки дастй дар махалхои истехсолоти анъанавии он;

• рушди истехсолоти махсулоти заргарй аз фулузот ва сангхои гаронбахо;

• васеъ кардани истехсолоти махсулоти бадей аз нукра, мис, омехтахои фулузоти киматбахо, тилло ва намудхои гуногуни сангхои табиии киматбахо;

• истехсоли махсулоти бадей

аз гил;

• истехсоли махсулот аз мису

заркубй;

Ч,анбахои хавасмандагардониро муайян ва тасниф кардан, такмил додани шаклхо ва усулхои танзими сохибкории саноатй дар Чумхурии Точикистон, дарёфт кардани тарзхои хавасмандгардонии сохибкории саноатй, роххои такомули инфрасохтор, баробар кардани шароитхои рушди сохибкории саноатй ва сохахои самтхои афзалиятнок ва дар заминаи ин тахия намудани тавсияхои амалй ва пешниходоти аз чихати илмй асоснокшударо оиди халли масъалахои рушди сохибкории саноатй зарурат дорад. Ин барои таъмин кардани рушди иктисодй аз хисоби баланд кардани самаранокии истехсолот ва сифати махсулот имкон медихад ва иктисодиёти Чумхурии Точикистонро дар низоми таксимоти байналмилалии мехнат аз мавкеи таъминкунандаи ашё ба содиркунандаи махсулоти тайёр дигаргун месозад.Тадкикот нишон дод, ки дар се соли охир карзхои низоми бонкй дар бурриши хамаи сохахои иктисодиёти кишвар дар сатхи муайян рушд карданд. Mасалан агар, дар соли 2005 аз хачми умумии низоми бонкй дар буриши сохахои иктисодиёти кишвар хиссаи карзхои низоми бонкй 3,3% бошад, дар соли 2018 нишондихандаи мазкур 17,1%-ро ташкил кард, яъне афзудани нишондиханда ба 13,8% ба назар мерасад.

Дар расми 1 хиссаи хар як сохаи иктисодиёт дар гирифтани карзхои низоми

бонки дар соли 2022 нишон дода шудааст.

Расми 1.Х,иссаи сох,ах,ои иктисодиёт дар гирифтани карзхои бонки дар соли 2022

^айд кардан зарур аст, ки дар сохтори карзхои бонки хиссаи сохаи саноат мавкеи намоёнро ишгол мекунад. Дар давраи тахлилшаванда мушохида кардан мумкин аст, ки вазни умумии карзхои пешниходшудаи бонкИ ба сохибкорони саноатии иктисодиёти миллИ дар мачмуъ нисбат ба хачми умумии карзхои додашуда пас аз сохахои дигар ва хочагии кишлок мавкеи сеюмро ишгол кардааст. Ин маънои онро дорад, ки дар мархилаи мазкури рушди иктисодиёти миллИ самти афзалиятноки бонкхои сатхи дуюм сектори спекулятивИ мебошад, карзхое, ки аз чониби бонкхои Чумхурии Точикистон пешниход мешаванд "ба хавасмандгардонии раванди такрористехсол хам дар сатхи микроиктисодИ ва макроиктисодИ самтгузорИ нашудаанд".

Фаъолияти сохибкории саноатИ дар шароити гузариш ба иктисодиёти бозаргонИ низоми муносибатхое мебошад, ки барои конеъ кардани талаботи афзоишёбандаи кишвар бо дар назардошти истифодаи самараноки захирахои мавчуд буда, дар шароитхои ичтимоИ-икдисодИ ва табиИ-иклимии окилона ташаккулёфта равона карда шудааст. Ташаккул ва рушди соха омузиши хамачонибаи махал ва такмили имкониятхои кишварро дар асоси воридкунии технологияхои муосири инноватсионИ пешбинИ мекунад.

Адабиёт

1. Абдугаффаров, А.А. Собственность, предпринимательство и проблемы перехода экономики Республики Таджикистан к рыночному хозяйству [Текст] / А.А. Абдугаффаров. - Худжанд, 1997. - 165 с.

2. Абдуллоев, 3. Организация сельскохозяйственного производства / 3. Абдуллоев. - Душанбе: «Маориф», 1996. - С. 47-56.

3. Абдусамадов С. Развитие предпринимательства за рубежом / С. Абдусамадов, А.К. Юсупов. - Худжанд, 1999. - 65 с.

4. Бусыгин, А.В. Предпринимательство / А.В. Бусыгин. Учебник - М.: Дело, 2001. - 640 с.

5. Бусыгин, А.В. Предпринимательство/ А.В. Бусыгин. Основной курс - М.: Инфра-М, 1997. - 609 с.

6. Бучаев, А.Г. Малый бизнес проблемы развития / А.Г. Бучаев - Махачкала,

244

Проминвест, 1999.

7. Бучаев, А.Г. Предпринимательство в системе экономических реформ -теория, опыт, проблемы / А.Г. Бучаев- Махачкала: Дагпресс, 2003.

8. Виленский,А.Региональные аспекты развития малого предпринимательства в России/ А. Виленский - М.: Реформа, 1996.- 68 с.

9. Власова, И. Основы предпринимательской деятельности/ И. Власова. М.: Финансы и статистика, - 1994 - 192 с.

10. Гаврилов, А.И. Региональная экономика и управление: Учеб. пособие для вузов / А.И. Гаврилов. - М., ЮНИТИ-ДАНА, 2002. - 239 с.

11. Ганиев, Т.Б. Аграрные преобразования: достижения и трудности/ Т.Б. Ганиев // Экономика Таджикистана: стратегия развития, - 1999. - №1

12. Гафуров, X. Таджикистан на рубеже и в 21 веке / X. Гафуров Президент Эмомали Рахмон и подъем экономики - Душанбе, 1999. - 214с.

Маълумот дар бораи муаллифон:

Эмомов Мух,амад - муаллими калони кафедраи тахлили иктисодИва омор, Донишгохи давлатии молия ва иктисоди Точикистон. Сурога:734067, Чумхурии Точикистон. Душанбе, кучаи Нахимов 64/14. Телефон: 903032701

Давлатова Наргис - ассистенти кафедраи тахлили иктисодИ ва омор, Донишгохи давлатии молия ва иктисоди Точикистон. Сурога:734067, Чумхурии Точикистон. Душанбе, кучаи Нахимов 64/14. Телефон: 903032701

Давлатёрова Бибигул - ассистенти кафедраи тахлили иктисодИ ва омор, Донишгохи давлатии молия ва иктисоди Точикистон. Сурога:734067, Чумхурии Точикистон. Душанбе, кучаи Нахимов 64/14. Телефон: 555566767

Информация об авторах:

Эмомов Мухамад - старший преподаватель кафедры экономического анализа и статистики, Таджикского финансово-экономический университета . Адрес: 734067, Республика Таджикистан. Душанбе, улица Нахимова 64/14. Телефон 903032701 Давлатова Наргиз - ассистент кафедры экономического анализа и статистики, Таджикского финансово-экономический университета . Адрес: 734067, Республика Таджикистан. Душанбе, улица Нахимова 64/14. Телефон

Давлаёрова Бибигул - ассистент кафедры экономического анализа и статистики, Таджикского финансово-экономический университета . Адрес: 734067, Республика Таджикистан. Душанбе, улица Нахимова 64/14. Телефон Телефон: 555566767

Information about the authors:

Emomov Mukhamad - Senior Lecturer, Department of Economic Analysis, State Financial and Economic University of Tajikistan. Address: 734067, Republic of Tajikistan. Dushanbe, Nakhimov street 64/14. Phone: 903032701

Davlatova Nargiz - Assistant of the Department of Economic Analysis of the State University of Finance and Economics of Tajikistan. Address: 734067, Republic of Tajikistan. Dushanbe, Nakhimov street 64/14. Phone: 903032701

Davlaterova Bibigul - Assistant of the Department of Economic Analysis of the State University of Finance and Economics of Tajikistan. Address: 734067, Republic of Tajikistan. Dushanbe, Nakhimov street 64/14. Phone: 903032701

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.