CC BY
0ЭОЖ: 615.322: 615.19
ТАРЫ (PANICUM) ШИК1ЗАТЫНЫЦ ХАЛЬЩТЬЩ ЖЭНЕ ГЫЛЫМИ МЕДИЦИНАДА ЦОЛДАНЫЛУЫ
АМАНГЕЛД1 АРУЖАН САГЫНГАЛЩЫЗЫ, НЫСАНОВА САНДУГАШ СОВЕТЦЫЗЫ, ЕРХАНОВА АСЕМ САБЫРЖАЩЫЗЫ
С.Ж.Асфендияров атындагы ^аз¥МУ, Фармация MeKTe6i, ФЭТ мамандыгыныц 4 курс
студенттер^ Алматы каласы
Еылыми жетекшi: РАХЫМБАЕВ Н¥РГАЛИ АМАНБАЙ¥ЛЫ
С.Ж.Асфендияров атындагы ^аз¥МУ, Фармация мекте6i, PhD, кафедра доцент^
Алматы каласы
С.Ж.Асфендияров атындагы ^аз¥МУ, ^огамдьщ денсаулы; сактау мектеб^ м.г.м.,
Алматы каласы
Аннотация: Бул мацалада бгз Panicum (тары) всгмдгггнгц медицина саласында цандай пайдасы бар, ол цай кезде цолданылады, артыцшылыцтары цандай екешн айтамыз. Тары mepi денсаулыгына, цартаю процест баяулатуга, агзаны токсиндерден тазартуга комектеседи Тарыны халыц жэне дэсmYpлi медицинада бауырды жацсарту Yшiн, иммуниmemmi котеруге, артыц холестериндЬ шыгаруга цолданамыз.
Клт свздер: Тары, Panicum, медицина, косметикалыц отм, дэндi дацылдар.
Аннотация: В этой статье мы расскажем о пользе растения Panicum (просо) в медицине, когда оно используется и какие его преимущества. Просо помогает поддерживать здоровье кожи, замедлять процесс старения и очищать организм от токсинов. В народной и традиционной медицине просо используется для улучшения функции печени, повышения иммунитета и вывода лишнего холестерина.
Ключевые слова: Просо, Panicum, медицина, косметическое средство, зерновые.
Annotation: In this article, we will discuss the benefits of the plant Panicum (millet) in medicine, when it is used, and its advantages. Millet helps maintain skin health, slows down the aging process, and detoxifies the body. In folk and traditional medicine, millet is used to improve liver function, boost immunity, and remove excess cholesterol.
Keywords:Millet, Panicum, medicine, cosmeticproduct,cereal.
Зерттеудщ максаты: Тары еамдшнщ хальщтьщ жэне де гылыми медицинадагы колданылуы мен оныц адам агзасына деген пайдасын аныктау.
Тары (лат. Panicum) - астык тукымдасына жататын бiр жылдык шептесш еамдш. Оныц дYние жYзiнде 500-ге тарта тYрi, ^азакстанда 1 тYрi - кэдiмгi не екпе тары еседь Тары казак даласында 6 гасырдан бастап егше бастаган [1]. 19 гасырда епспк жершщ 75-80%-ына тек тары гана егшген.
Тарыныц тагам ретшдеп кунары мен жугымдылыгы, денсаулыкка пайдасы гылымда элдекашан дэлелденген. Адам агзасына токтыкты дарытуымен бiрге, емдiк касиетiмен де кадiрлi. Ол адамга кYш-куат 6ередi, бауырдыц жумысын жаксартады, кан кысымын реттейдi жэне шек-карын жумысын жаксартады [2-4]. Еалымдар баска да емдiк касиетiмен бiрге, адам агзасындагы улы заттарды жоюга да септiгi бар дегендi айтады.
Тары - адам агзасына керект дэрумендердщ кайнар кезi. Онда акуыз жеткiлiктi. Аллергияга эсер етер глютен жок. В тобындагы дэрумендерге, бауырга кажеттi холинге бай. СYЙекке, жYрекке, иммунитеттi кетеруге керек магний мен фосфор, калий, цинк кеп. Онда кез
АСЫКБАЕВА ЛАЗЗАТ ПАЗЫЛБЕКОВНА
жанарыньщ бузылуына эсер етерлш заттардьщ эрекетiн тежейтiн антиоксиданттар да бар [5]. Эт кабы мен ет жолдарына пайдасы бар.
Тары ботка мен оныц сорпасы агзадагы артык холестерин мен токсиндерд^ дэршердщ канда уйып калган калдыктарын сыртка шыгаруда Yлкен кемегi бар. Бауырга да пайдалы. Тары боткасы агзаны куаттандырып, артьщ тузды сыртк;а шыгарады.
Тарыныц артыцшылыцтары
Тарыныц косметикалык енiмдерде колданылуы келесi артыкшылыктарымен тYсiндiрiледi:
Жумсац цабыршацтандыру - тарыныц кабыршактандыру эсерi жумсак, сондыктан ол сезiмтал терiге де кауiпсiз колданылады.
Квптеген цоректт заттардыц болуы - тер^е кажетп витаминдер, минералдар мен амин кышкылдарыныц болуы тарыныц эсерiн арттырады, бул оны терiнi ылгалдандыру, нэрлендiру жэне калпына келтiру максатында кещнен колдануга мYмкiндiк бередi [6-9].
Крл жетiмдiлiк жэне экологиялыц таза втм - тары табиги жэне кайта калпына келетiн ресурс болгандыктан, оны пайдалану коршаган ортага зиян келтсрмейдь
Тарыны скраб вндiрiсiнде цолданудыц мYмкiндiкmерi - тары непзшде ендiрiлген скрабтар экологиялык таза жэне арзан табиги ешм ретiнде нарыкта танымал бола алады. Тары курамындагы биологиялык белсендi заттар терiнi тиiмдi кYтуге кемектеседi жэне оны жасушалык децгейде калпына келтсредь
Тарыныц цурамы жэне пайдалы заттары. Тары дэндерi терiге пайдалы витаминдер, минералдар жэне антиоксиданттар кешенше бай. В1 жэне В6 витаминдерi терi денсаулыгын сактауда мацызды рел аткарады, терiнiц курылымын жаксартып, кабынуды азайтады. Темiр мен магний сиякты минералдар терi жасушаларыныц калыпты кызметiн камтамасыз ету жэне оны ылгалдандыру Yшiн кажет. Будан белек, тары антиоксиданттармен каныккан, бул терш еркш радикалдардыц зиянды эсершен к;оргап, кдртаю процесш баяулатады [10].
Тарыныц колданылуы:
1. Тамактануда:
• Тары боткасы дэстYрлi турде тацгы ас ретшде тутынылады. Ол жецiл сiцiп, узак уакыт бойы токты; ce3ÏMÎH береди
• Глютенсiз диетага сай келед^ сондыктан глютенге сезiмтал адамдар ушш колайлы.
2. Халык медицинасы:
• Асказан аурулары: Тары боткасын аскорыту жолдарыныц ауруларында, гастрит пен жараларда жеу усынылады.
• Буйрек пен куык аурулары: Буйрекке тас жиналганда немесе зэр шыгару жолдарыныц кабынуында тары кайнатпалары колданылады.
• Жуйке жYЙесi: Стресстi темендету ушш тарыны В дэрумендерi кeзi ретшде колданады.
3. Диетологияда:
• Салмак тастагысы келетiндер Yшiн тары боткасы пайдалы, себебi ол узак уакыт бойы токтык сезiмiн бередi.
• Холестерин децгешн темендету жэне метаболизмдi жеделдету Yшiн усынылады.
4. Косметологияда:
• Тарыдан алынган сыгындылар тершш серпiмдiлiгiн арттырып, оны ылгалдандыру ушш колданылады.
• Тары маскалары шашты ныгайтады.
Тары бYкiл элемде колданыллатын ец кене жэне пайдалы дэндердш бiрi. Оны Славян халыктары да бiрнеше максатта колданады. Мысалы азык-тYлiк ешмшен белек емдiк жэне косметикалык ешм ретшде де пайдаланады. Тары дэндерi глютенсiз болгандыктан кептеген пайдалы жактары бар жэне барлык жагдайда жарамды болып табылады. Жэне бул дэнд^ ягни тарыны бiздiц ата-бабамыз дэндьдакылдардыц ханшайымы депте атаган. Ол тагамдык кунды болып табылады. Баска дэндьдакылдардан ерекшелiгi минералдарга байлылыгы. Тары курамындагы минералдар бидай,арпа, каракумыктан караганда кeбiрек. Тарыныц курамында: кальций, магниц, калий, натрий, фосфор, хлор, темiр, мырыш, мыс, хром, фтор, йод кездеседь Жэне де кeмiрсулар, май, белоктарга, крахмалга, суга бай.
Тарыныц пайдалы касиеттерг
• курамында гютеннiц болмау целиак ауруы бар адамдар ушш де аллергиясы бар адамдар ушш де пайдалы
• Витаминдер мен минералдардыц кеп мелшерде болуы iсiкке карсы диетада колданылады.
• Тарыныц курамында аминкышкылдары кеп мелшерде кездескендiктен денешц жацаруына ыкпал етедi.
• Жэне де курамында стресст жецлдетiп, серотонин eндiруге катысатын триптофан аминкышкылы бар.
• ДэстYрлi медицинада уйкысыздыкка колданылады. ¥йыктар алдында бiр кесе тары боткансын жеу, уйкысыздыктан зардап шегетшлерге кeмектеседi. Жэне де тары боткасы панкреатит, майлы бауыр, асказан жарасы бар наукастарга да диеталык тагам ретшде усынылады.
• 1^артаю процесш баяулатып, бауырдыц кызметiн калыпка кел^редь
• курамындагы кальций, фосфор, магний суйек жYесiн, тiстi жаксартуга пайдалы.
• В2 дэруменi (рибофлавин) терi мен шашка кажеттi дэруменде осы тарыда кездеседi.
• Зат алмасуды реттейдi.
ЦЕЛИАКИЯ
^орытынды: Тары дэндьдакылы езшщ дэрумендер мен минералдарга бай к^рамыныц аркасында халык, дэстYрлi медицинада колданылады. Оны бiздщ ата-бабаларымызда колданган. Жэне содан берi элi сакталып, диеталык тагам ретшде, iшкi к^рылыс ауруларында да колданылады. Тары-адам агзасына кажеттi дэрумендердщ кайнар Ke3i болып табылады. Тары еамдш экологиялык таза, аллергия эсер ететш глютеншщ болмауы эсерiнен халык медицинасында кещнен колданылады.
ЦОЛДАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР:
1. Блинова К. Ф. и др. Ботанико-фармакогностический словарь : Справ. пособие / Под ред. К. Ф. Блиновой, Г. П. Яковлева. — М.: Высш. шк., 2014. — С. 249. — ISBN 5-06-000085-0. Архивная копия от 20 апреля 2014 на Wayback Machine
2. Жданова СИ, Мустафина-Бредихина ДМ, Левадная АВ, Садыкова ДИ, Бабинцева AA. Немедикаментозная терапия младенческих колик. Медицинский совет. 2021;(17):40-6.
3. Досмагамбетов, Н. (2018). Фитохимия жэне медицина, 3(1), 32.
4. Gharibi, F., et al. (2019). Phytochemical and Pharmacological Evaluation of Foeniculum vulgare: Therapeutic Potential and Future Prospects. Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine, 9(10), 413-419.
5. Monographs 04/2013:0824 Fennel, bitter, 04/2011:0825 Fennel, sweet. European Pharmacopeia. Supplement 11.1. Strasbourg; 2022.
6. Межгосударственный стандарт: ГОСТ 31460-2012 [принят Межгосударственным советом по стандартизации, метрологии и сертификации 24 мая 2012 года]. Кремы косметические. Общие технические условия - М.: ИПК "Издательство стандартов, 2012,- 10 с.
7. Harborne, J.B., Baxter, H. (1993). Phytochemical Dictionary: A Handbook of Bioactive Compounds from Plants. — London: Taylor & Francis. — С. 80-95.
8. §ahin, H., et al. (2017). Extraction techniques in pharmaceutical sciences: From classical to novel methods. Journal of Pharmaceutical Sciences, 106
9. Сагындьщов, Б.А., Анарбаева, Р.М. (2018). Дэршердщ дэрiханалык технологиясы. — 512 б.
10. Сагындыков, Б.А. (2016). Дэршердщ eндiрiстiк технологиясы. Окулык. — Алматы: «Эверо». — 448 б.
