Научная статья на тему 'ТАЪМИНИ РУШДИ УСТУВОРИ ИННОВАТСИОНИИ САНОАТИ ХӮРОКВОРӢ ДАР ШАРОИТИ МУОСИР'

ТАЪМИНИ РУШДИ УСТУВОРИ ИННОВАТСИОНИИ САНОАТИ ХӮРОКВОРӢ ДАР ШАРОИТИ МУОСИР Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инноватсия / саноати хӯрокворӣ / рушди устувор / техника ва технология / амнияти озуқаворӣ / корхонаҳои саноатӣ / самаранокии иқтисодӣ / ҳаҷми истеҳсолот / илму техника / маҳсулоти хурокворӣ / комплекси саноатӣ ва фондҳои венчурию маблағгузории молиявӣ. / инновации / пищевая промышленность / устойчивое развитие / техника и технологии / продовольственная безопасность / промышленные предприятия / экономическая эффективность / объем производства / наука и технологии / продукты питания / промышленный комплекс и венчурные фонды.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Носирзода Ҳусейни Саъдулло, Носиров Нозим Саъдуллоевич

Соҳаи саноати хӯрокворӣ солҳои охир бо вазъи номуносиби амнияти озуқаворӣ дучор омдааст: нархҳои маҳсулоти хӯрокворӣ ва ғизо боло рафта, номукаммалии идоракунии онҳо эҳсос мегардад. Аз ин рӯ, ин соҳаи бениҳоят муҳим, ҳамчун таъминкунандаи амнияти озуқаворӣ ва рушди босуботи иқтисодӣ таваҷҷуҳи махсус мехоҳад. Бояд гуфт, ки вазъи соҳа айни ҳол дар Ҷумҳурии Тоҷикистон тибқи маълумотҳои оморӣ ба таври кофӣ рушд накарда, натиҷаи самаранок он дар сатҳи зарурӣ нарасидааст. Аз ин лиҳоз, омӯзиши рушди устувори инноватсионӣ ва татбиқи он дар раванди фаъолияти инноватсионии корхонаҳои саноати хӯрокворӣ яке аз масъалаҳои муҳимми таҳқиқоти илмӣ дар кишвар ба ҳисоб меравад. Зимни омӯзиши масъалаи мазкур масъалаҳои асосии саноатӣ дар асоси Стратегияи инноватсионӣ, воридоти техника ва технологияҳои муосир, маблағгузорӣ ба ин соҳа ва омодакунии кадрҳои баландихтисосу дастгирии давлатӣ мавриди таҳқиқ ва таҳлил қарор гирифта шудааст. Таъмини рушди устувори инноватсионии саноати хӯрокворӣ дар асоси татбидқи стратегияи милли рушд, стратегияи инноватсионӣ, воридоти технологияҳои инноватсионӣ, ташкили фондҳои венчурӣ, маблағгузории молиявӣ ба самти илм ва инноватсия ва дастгирии бевоситаи давлат амалӣ мегардад.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ENSURING SUSTAINABLE INNOVATIVE DEVELOPMENT OF THE FOOD INDUSTRY IN MODERN CONDITIONS

. В последние годы пищевая промышленность столкнулась с неблагоприятной ситуацией продовольственной безопасности: цены на продукты питания и продукты питания растут, ощущается несовершенство управления ими. Поэтому этот чрезвычайно важный сектор как поставщик продовольственной безопасности и устойчивого экономического развития требует особого внимания. Следует сказать, что современное состояние отрасли в Республике Таджикистан по статистическим данным развито недостаточно, а ее эффективные результаты не достигли необходимого уровня. С этой точки зрения исследование устойчивого инновационного развития и его внедрение в процесс инновационной деятельности предприятий пищевой промышленности считается одним из важнейших вопросов научных исследований в стране. В ходе изучения данного вопроса были исследованы и проанализированы основные проблемы отрасли, основанные на инновационной стратегии, импорте современного оборудования и технологий, финансировании данной сферы и подготовке высококвалифицированных кадров и государственной поддержке. Обеспечение устойчивого инновационного развития пищевой промышленности реализуется на основе реализации национальной стратегии развития, инновационной стратегии, импорта инновационных технологий, создания венчурных фондов, финансового финансирования направления науки и инноваций, прямая государственная поддержка.

Текст научной работы на тему «ТАЪМИНИ РУШДИ УСТУВОРИ ИННОВАТСИОНИИ САНОАТИ ХӮРОКВОРӢ ДАР ШАРОИТИ МУОСИР»

Маълумот дар бораи муаллиф:

Абдулхайров Фахриддин Мадмадшоевич - ассистенти кафедраи аудит ва ревизияи Донишгоди давлатии молия ва иктисоди Точикистон.Сурога:734067, Ч,умдурии Точикистон, ш.Душанбе,к. Нахимов,64/4. (+992) 93-535-30-05 E-mail: [email protected] Информация об авторе:

Абдулхайров Фахриддин Махмадшоевич - ассистент кафедры аудита и ревизии Таджикского государственного финансово-экономического университета Адрес: 734067, Республика Таджикистан, г. Душанбе, ул. Нахимова, 64/4. (+992) 93-535-30-05 E-mail: [email protected] Author information:

Abdulkhairov Fakhriddin Mahmadshoevich - Assistant of the Department of Audit and Audit of the Tajik State University of Finance and Economic.Address: 734067, Republic of Tajikistan, Dushanbe, st. Nakhimov, 64/4. (+992) 93535-30-05 E-mail: [email protected] УДК: 330. 338.2

ТАЪМИНИ РУШДИ УСТУВОРИ ИННОВАТСИОНИИ САНОАТИ ХУРОКВОРЙ ДАР ШАРОИТИ МУОСИР

Носирзода Хусейни Саъдулло Носиров Нозим Саъдуллоевич

Аннотатсия. Содаи саноати хурокворй солдои охир бо вазъи номуносиби амнияти озукаворй дучор омдааст: нархдои мадсулоти хурокворй ва гизо боло рафта, номукаммалии идоракунии ондо эдсос мегардад. Аз ин ру, ин содаи бенидоят мудим, дамчун таъминкунандаи амнияти озукаворй ва рушди босуботи иктисодй таваччуди махсус меходад.

Бояд гуфт, ки вазъи сода айни дол дар Ч,умдурии Точикистон тибки маълумотдои оморй ба таври кофй рушд накарда, натичаи самаранок он дар сатди зарурй нарасидааст. Аз ин лидоз, омузиши рушди устувори инноватсионй ва татбики он дар раванди фаъолияти инноватсионии корхонадои саноати хурокворй яке аз масъаладои мудимми тадкикоти илмй дар кишвар ба дисоб меравад. Зимни омузиши масъалаи мазкур масъаладои асосии саноатй дар асоси Стратегияи инноватсионй, воридоти техника ва технологиядои муосир, маблаггузорй ба ин сода ва омодакунии кадрдои баландихтисосу дастгирии давлатй мавриди таджик ва тадлил карор гирифта шудааст. Таъмини рушди устувори инноватсионии саноати хурокворй дар асоси татбидки стратегияи милли рушд, стратегияи инноватсионй, воридоти технологиядои инноватсионй, ташкили фонддои венчурй, маблаггузории молиявй ба самти илм ва инноватсия ва дастгирии бевоситаи давлат амалй мегардад.

Вожахои калидй: инноватсия, саноати хурокворй, рушди устувор, техника ва технология, амнияти озукаворй, корхонадои саноатй, самаранокии иктисодй, дачми истедсолот, илму техника, мадсулоти хурокворй, комплекси саноатй ва фонддои венчурию маблаггузории молиявй. Барои иктибос: Носирзода X,. С. Таъмини рушди устувори инноватсионии саноати хурокворй дар шароити муосир / X. С. Носирзода, Н. С. Носиров // Паёми молия ва иктисод. - 2024. - № 1 (40). - С. 149-156.

ОБЕСПЕЧЕНИЕ УСТОЙЧИВОГО ИННОВАЦИОННОГО РАЗВИТИЯ ПИЩЕВОЙ ПРОМЫШЛЕННОСТИ В СОВРЕМЕННЫХ УСЛОВИЯХ

Носирзода Хусейни Саъдулло Носиров Нозим Саъдуллоевич

Аннотация. В последние годы пищевая промышленность столкнулась с неблагоприятной ситуацией продовольственной безопасности: цены на продукты питания и продукты питания растут, ощущается несовершенство управления ими. Поэтому этот чрезвычайно важный сектор как поставщик продовольственной безопасности и устойчивого экономического развития требует особого внимания. Следует сказать, что современное состояние отрасли в Республике Таджикистан по статистическим данным развито недостаточно, а ее эффективные результаты не достигли необходимого уровня. С этой точки зрения исследование устойчивого инновационного развития и его внедрение в процесс инновационной деятельности предприятий пищевой промышленности считается одним из важнейших вопросов научных исследований в стране.

В ходе изучения данного вопроса были исследованы и проанализированы основные проблемы отрасли, основанные на инновационной стратегии, импорте современного оборудования и технологий, финансировании данной сферы и подготовке высококвалифицированных кадров и государственной поддержке.

Обеспечение устойчивого инновационного развития пищевой промышленности реализуется на основе реализации национальной стратегии развития, инновационной стратегии, импорта

инновационных технологий, создания венчурных фондов, финансового финансирования направления науки и инноваций, прямая государственная поддержка.

Ключевые слова: инновации, пищевая промышленность, устойчивое развитие, техника и технологии, продовольственная безопасность, промышленные предприятия, экономическая эффективность, объем производства, наука и технологии, продукты питания, промышленный комплекс и венчурные фонды. ENSURING SUSTAINABLE INNOVATIVE DEVELOPMENT OF THE FOOD INDUSTRY IN MODERN CONDITIONS Nosirzoda Husseini Sadullo Nosirov Nozim Sadulloevich

Annotation. In recent years, the food industry has faced an unfavorable food security situation: food and food prices are rising and there is poor management. Therefore, this extremely important sector as a provider of food security and sustainable economic development requires special attention. It should be said that in recent years an unfavorable situation with food safety has developed in the food industry: prices for food and food products are rising, and there is an imperfection in their management. Therefore, this extremely important sector as a provider of food security and sustainable economic development requires special attention.

In the course of studying this issue, the main problems of the industry were investigated and analyzed, based on an innovation strategy, import of modern equipment and technologies, financing of this area and training of highly qualified personnel and government support.

Ensuring sustainable innovative development of the food industry is implemented on the basis of the implementation of the national development strategy, innovation strategy, import of innovative technologies, creation of venture funds, financial financing of science and innovation, direct government support.

Key words: innovation, food industry, sustainable development, engineering and technology, food security, industrial enterprises, economic efficiency, output, science and technology, food, industrial complex and venture capital funds.

Гузориши масъала. Таъмини рушди устувори инноватсионии саноати хурокворй яке аз масъаладои актуалй буда, барои конеъ гардонидани талаботи асосии адолй ба озука нигаронида шудааст. Дар шароити пешрафти илму техника ва рушди бемайлони иктисодй таъмини рушди устувори инноватсионии саноати хурокворй яке аз дадафдои стратегии миллй ба дисоб рафта, ба ин содаи мазкур бештар диккат дода шавад. Зеро содаи мазкур таъминкунандаи молдои хушсифат бадисоб меравад.

Бояд кайд намуд, ки содаи зикргардида, иктидори пуркуввати содиротй дошта, самаранокии ин со^а дар он аст, ки дар натичаи афзудани дачми мадсулот нишондидандаи ММД зиёд мегардад. Хамзамон, рушди иктисодиёти милии инноватсиониро дар рейтинги глобалии инноватсионй нишон медидад.

Дар ин баробар, самараи иктисодии ин сода дар бехатар будани нишондидандадои техникй-иктисодии истедсолот дар натичаи афзудани дачми истедсолот ва корхонадо ифода меёбад.

Бо назардошти зудрушдёбандаи иктисоди бозорй, инчунин, мардила ба мардила татбик гардидани иктисодиёти ракамиву инкишофи илму техника масъалаи мукаммалгардонии низоми инноватсионии саноати хурокворй барои таъмини рушди устувори иктисоди миллй бисёр мудим мебошад. Зеро дар вазъияти зудтагйирёбандаи муносибатдои иктисодй ва сиёсии чадон таъмини рушди устувори саноати хурокворй яке аз масъаладои асосии стратегии давлат ба дисоб рафта, он ба устувории саноатикунонй таъсири мусбат мерасонад.

Хукумати мамлакат низ дар самти ташаккул ва рушди устувори саноатикунонй кордои зиёдеро анчом

дода, дар ин чода ба комёбидои муваффак ноил гашта истодааст.

Дар мачмуъ масъалаи мазкур яке аз масъаладои далталаби чанбадои назариявй, методологй, идоракуниву ташкилй ва амалидошта мебошад, ки тадкику омузишдоро аз равзанаи стратегии инноватсионии миллй такозо дорад.

Максади макола ин коркарди тавсиядои методии таъмини рушди устувори инноватсионии саноати хурокворй, фаъолсозии корхонадои саноати хуроковрй ва бедтар намудани молдои хурокворй дар Ч,умдурии Точикистон ва дар ин замина чидати ракобатпазирии он дар бозори дохилию хоричй мебошад.

Тадлили тадкикотдои охир ва нашриёт.

Масъалаи таъмини рушди устувори инноватсионй, механизи идоракунии он ва танзимнамоии чараёндои фаъолияти инноватсиониро олимони точик Умаров.Х., Комилов С.Ч,., Файзулло МД., Низомова Т.Д., Мирсаидов А.Б., Крдиров Ф.А., Радмонов Ч..Р., Мирзоева Е.Ш., Мукимова Н.Р. ва дигарон низ мавриди тадкик карор додаанд.

Мудтавои асосии мавод. Тачрибаи беш аз 30-солаи рушди иктисоди чумдурй дар раванди муносибатдои бозор собит сохт, ки саноати кишвар ба ракобати шадиди аз иктисоди чадонй баромада дучор гаштааст. Муковимати муваффаки он ба ин ракобат тандо дар шароити бунёди имкониятдои мусоид барио чорй намудани инноватсиядо амалй мегардад.

Бо назардошти тагйироти куллии иктисодии чадонй корхонадои саноатии кишвар барои рушди устувори инноватсионй, амалй гардонидани стратегияи тараккиёти корхона ва нидоят, расидан ба натичадои дилход кушиш ба харч медиданд. Холо

корхонадои саноатии ватанй дар шароити зудуроти манфии дам хусусияти объективй ва дам субъективй карор гирифта, дар сатди зарурй ба натичадои рушди устувори инноватсионй комёб нашудаанд.

Бо назардошти талаботи муносибатдои бозорй ва пешрафти илму техника Хукумати Ч,умдурии Точикистон кабули Стратегияи миллии рушди Ч,умдурии Точикистон дар давраи то соли 2030-ро дамчун дуччати рушди иктисодиёти миллй зарур мешуморад. Дар Стратегияи миллии рушд кайд шудааст, ки дадафи чоруми рушд - саноатикунонии босуръат бояд ба таври рузафзун чараён гирифта, ба дастоварддои инноватсионй ноил гардад.

Дар ин маврид кайд мегардад, ки "Саноатикунонй накши калидиро дар инкишофи хочагии халк ва таъмини рушди иктисод, бедтар намудани дарачаи некуадволии моддй ва сифатии адолй, тараккии содадои гайрисаноатй, таъмини бехатарй ва суботи иктисодиёт ва эчоди шароит барои афзунгардонии суръати тараккиёти иктисодиёт фародам меоварад" [7, 135]. Аммо бо вучуди ин, дар раванддои саноатикунонии босуръати кишвар масъаладое вучуд доранд, ки то дол далли худро комилан наёфтаанд. Ондо сатди пасти ракобатнокии мадсулот ва гуногунсамтии он, норасоии маблагдо ба содаи саноати хурокворй, нарасидани кадрдои баландихтисос, техника ва технологиядои инноватсионй, хизматрасонии нокифоя, надоштани мавкеи устувор дар бозори чадонй ва гайра мебошанд.

Аз ин ру, таъсиси корхонадои нав, ворид намудан ва истифодаи васеи техника ва технологиядои муосири инноватсионй, баланд бардоштани маърифати техникй-молиявй ва ракобатнокй дар бозор, кобилияти идоракунии рушди устувори инноватсионй, омодасозии кадрдои чавобгу ба талаботи замон яке аз омилдои асосии ноил шудан ба дадафдои рушди устувори инноватсионии мамлакат ба дисоб меравад.

Бо вучуди ин, дар раванддои саноатикунонии босуръати кишвар масъаладое вучуд доранд, ки то дол далли худро комилан наёфтаанд. Ондо сатди пасти ракобатнокии мадсулот ва гуногунсамтии он, норасоии маблагдо ба содаи саноати хурокворй, нарасидани кадрдои баландихтисос, техника ва технологиядои инноватсионй, хизматрасонии нокифоя, надоштани мавкеи устувор дар бозори чадонй ва гайра мебошанд.

Барои ноил гаштан ба дадафдои асосии стратеги чунин омилдои асосиро пешнидод менамоем, ки корхонадои саноати хурокворй метавонад мавкеи худро дар бозори дохилию хоричй пайдо намоянд:

1. Татбики Стратегияи рушди инноватсионй - яъне ба воситаи стратегия корхонадои саноати хурокворй ба бартараф намудани мушкилоти дар назди давлат ва чомеа дар содаи рушди инноватсиядо карордошта, муайян намудани максаду дадафдо ва афзалиятдои сода фаъолияти худро ба род мемонанд;

2. Воридоти техника ва технологиядои инноватсионй - чидати татбики иктисодиёти ракамй ва воридоти техникаву технологиядои баландсифатро аз чониби содибкорон дастгирй намоем ва тавассути

дамкоридо бо шарикони рушд ба фаъолсозии идоракунии инноватсионй таъсири мусбат расонида, таъсиси чойдои кории нав ва дачми истедсоли мадсулоти ракобатноки ватаниро афзоиш дидем. Чончй: "Дар Ч,умдурии Точикистон барои рушди иктисод ва гузариш ба модели нави иктисодиёт, инчунин, табдил додани иктисоди агросаноатй ба иктисоди саноатию аграрй тадбирдо андешида шуда, истифодаи техника ва технологиядои муосир дамчун омили асосии рушди содаи иктисодиёт ва корхонадои ватанй эътироф гардид [10,6];

3. МаблаFгузории молиявй ё сармоягузорй -барои чалби сармояи мустаким ва гайримустаким, инчунин, маблаггузории молиявй ба содаи илм ва инноватсия, ки дар рушди иктисодиёти инноватсионй накши калидй мебозанд, чорачуи намуд.

4. Омодасозии кадрдои баландихтисос -барои ноил шудан ба чунин максаддои асосй бояд ба рушди сармояи инсонй, ки омили калидии баланд бардоштани сатду сифат ва самаранокии содадо, махсусан, маорифу тандурустй, илму инноватсия, техника ва технологиядои муосир ба дисоб меравад, диккати махсус зодир намуд. Зеро сармояи инсонй барои давлату дукумат ва рушди босуботи содадои снаоат, таъсиси марказдои муосири илмй, озмоишгоддо ва истедолот адаммияти бузург дорад.

5. Дастгирии давлатй. Давлат дар иктисодиёт мавкеи асосиро ишгол намуда, ягона фишанги асосии рушди иктисодиёти миллй мадсуб меёбад. Механизмдои бозорй дар шароити имруза бидуни сиёсати давлатй ва танзимнамой аз чониби он аз имкон берун буда, мушкилоти чойдоштаро тандо стратегияи давлатй бартараф менамояд.

Омилдои зикргардида, дар раванди фаъолияти инноватсионии корхонадои саноатй, алалхусус, саноати хурокворй накши калидй бозида, барои таъмини рушди устувори фаъолияти инноватсионй мусоидат мекунанд.

Кодиров Ф.А. дар ин хусус чунин менигорад: "Рушди фаъолияти инноватсионй бо омилдои ташкилй, истедсолй, маркетингй, молиявй ва иттилоотй алокамандй дорад. Дар асоси ин метавон гуфт, ки фаъолияти инноватсионй дамчун омили асосии татбики сиёсати босуръати саноатикунонй ва механизми мураккаб, шароити мусоидро такозо мекунад."[3, 163]. Албатта, бидуни таъсири омилдо низоми идоракунии инноватсионии корхонадои саноатй такмил намеёбад.

Аз ин ру мо бояд роду воситадое чуем, ки самаранокии фаъолияти инноватсиро таъмин созанд. Яке аз омилдои рушди устувори инноватсионии корхонадои саноати хурокворй ташаккул ва самаранок истифода бурдани неруи инноватсионии ондо мебошад. Сиёсати инноватсионй ва стратегияи инноватсионии фаъолияти ондо дар рушди бозори муосир накши назаррас дорад.

Мукимова Н.Р. кайд менамояд, ки "....барои баланд бардоштани самаранокй ва фаъолсозии фаъолияти инноватсионии корхонадои бахши саноатй бояд сиёсати инноватсионй дошта бошанд. Ондо бояд максаддо, афзалиятдои рушди илмй-инноватсионй,

фаъолият, роххо ва воситахои расидан ба онхоро муайян намоянд" [5, 55].

Барои рушди истехсоли молу махсулоти ватанй махз сохибкорон бо чорй намудани инноватсия, алалхусус ворид ва истифодаи технологияхои муосир, чалби мутахассисон ба кор ва идораи истехсолот метавонанд дар рушди босуботи иктисоди миллй сахм гузор гузоранд.

Омузиш ва тахлили низоми инноватсионии сохахои афзалиятноки иктисодиёти миллй ва пешниходхои муфид хамчун воситаи асосии методологй на танхо ба ташкилоту корхонахо ва кору хизматрасонихо, балки ба мухити инноватсионии онхо низ таъсири мусбат мерасонад. Аз нигохи Султонов З.С.: "...мухити инноватсионй ва инфросохтори инноватсонй хамчун пайвасткунандаи робитаи байни илму техника, низоми таълим, истехсолот, истехсоли баландтехнологй ва ба бозор фиристодани он амал мекунад"[9, 24].

Албатта, андешахои олимони соха барои пешрафт ва рушди потенсиали инноватсия ва ташаккули механизмхои рушди инноватсионии корхонахои саноатй таъсири мусбат расонида, хар як назария системанокии рушди инноватсионии сохахои афзалиятноки иктисодиро ифода мекунад. Инчунин, назарияи олимони сохаи иктисодиёт хамчун мезанизм ва методологияи такмилдихии сохахои саноат ва

Сохаи саноати хурокворй яке аз категорияи мураккаб ва бисёрчанбае мебошад, ки равиши систематикиро талаб мекунад. Дар навбати худ, идоракунии инноватсионии ин соха, ки аз истехсолот иборат мебошад, ба максадхои зерин равона мегардад: - ба вучуд овардан ва ташкили истехсоли махсулоти сифатан нав ё дорои хусусиятхои нави истеъмоли махсулот (мол, кор ва хизматрасонй);

-таъсис ва татбики нав ё навсозии усулхои мавчудаи истехсол, таксим ва истифодаи он;

-татбики навоварихои сохторй, молиявй, иктисодй, кадрй, иттилоотй ва дигар навоварихо дар истехсол ва фуруши махсулот (мол, кор ва хизматрасонй), ки сарфи харочотро таъмин мекунанд ё барои чунин сарфа шароит фарохам меоранд;

-идоракунии равандхои тичоратикунонии технология;

-таъсис ва рушди инфрасохтори инноватсионй сохаи саноати хурокворй.

Таъсири инноватсия дар сохаи саноати хурокворй фаъолиятро осону босамар, истехсолотро афзоиш, харочотро кохиш, сарчашмахои нави истехсолотро пайдо ва хачми хизматрасониро дар корхона зиёд менамояд, ки мо онро дар чунин шакл тавсир намудем (расми 1.).

Осонй ва босамарии фаъолият дар соха Афзоиши истехсолот

Ф

Инноватсия дар сох^аи саноати хурковори Кохишёбии харочот Афзоиши хачми хизматрасонихо Тлъмини рушди сохди хурокворй

Пайдоиши сарчашмахои иловагии даромад Афзоиши даромад аз хисоби махсулоти нав А

Pacми 1.Таъсири инноватсия дар сохаи саноати хурокворй MaH6a^ тахияи муаллиф

Омузиши рушди устувори инноватсионй ва татбики он дар раванди фаъолияти инноватсионии корхонахои саноати хурокворй яке аз масъалахои мухимми тахкикоти илмй дар кишвар ба хисоб меравад. Зимни омузиши инноватсияхо дар саноати хурокворй ва тамоми унсурхои комплекси саноатии Ч,умхурии Точикистон бояд технологияхои иттилоотй ба назар гирифта шавад.

Вазъи муосир ва динамикаи рушди нишондихандахои асосии саноати хурокворй нишон медиханд, дарачаи баланди тараккиёти иктисодии давлат, ба сохахои дигар таъсир расонида, имкониятхои васеи рушди сохаи ичтимоиро ба вучуд

- ташаккули инфрасохтори инноватсионии корхонахои саноати хурокворй;

- арзёбии вазъи мухити инноватсионй, робитаи он бо унсурхои хамгирой ва муайян кардани мушкилоти чойдошта дар рушди он;

меорад. Дуруст аст, ки рушди сохаи саноати хурокворй дар кишвар манфиатхои хифзи ичтимоии ахолии кишварро дар бар мегирад. Баробари руйи кор омадани шаклхои нави идоракунй, тагйирёбии сохторию сохавй ба амал омада, корхои зиёде бояд мавриди омузиш карор гиранд, аз чумла:

- муайян кардани унсурхои нави равандхои инноватсионии корхонахои саноатй;

- татбики усулхои нави идоракунии муосир дар чараёни фаъолияти инноватсионии корхонахои саноатй;

- такмили механизмхои рушди инноватсионй;

- хавасмандгардонии иктисодии инноватсионй дар корхонахои саноатй;

- натичагирй аз раванди идоракунии фаъолияти инноватсионии сохахои афзалиятноки иктисоди миллй.

Тазаккур бояд дод, ки замони содибистиклолй ва раванди чадонишавй чидати далли пурраи мушкилоти мавчуда ва афзудани ракобатнокй дар содаи саноати хурокворй водор месозад, кибарои густариши раванди ракамикунонии иктисод ва татбики иктисоди сабз роду воситадои зарурй дарёфт карда шуда, бо истифода аз неруи инсонй ба рушди технологиядои инноватсионй дар иктисоди миллй таквият дода шавад.

Фаъолсозй ва баланд бардоштани самаранокии фаъолияти инноватсионй на тандо асоси рушд, балки афзоиши динамикаи истедсолоти мадсулоти Ч,адвали 2.20. Шумораи корхонадои хуроки у1

корхонадои саноатй низ ба дисоб меравад. Идоракунии фаъолияти саноати хуроквориро аз руйи нишондидандадои асосии саноати хурокворй ба назар гирифта, зарурати такмил додани фаъолнокии раванддои инноватсионии он ба миён меояд.

Дар дар сурат фаъолнокии корхонадои саноати хурокворй дар кишвар ба назар расида, шумораи корхонадои хуроки умумй афзудааст. Ч,ойдои корй дар корхонадои хуроки умумй дар соли 2022 нисбат ба соли 2015 135,1% (шумораи корхонадои хуроки умумй) 154,1% (шумораи чойдои корй дар корхонадои хуроки умумй) рушд кардааст (чадвали 2.20). мй ва чойдои корй дар ондо.

2021 нисбат бо

Солдо 2015 2017 2018 2019 2020 2021 2022 соли 2022 (бо

Теъдоди корхона ва чойи %)

кор

Шумораи корхонадои хуроки 2717 2757 2802 3095 3176 3109 3671 135,1%

умумй (водид)

Шумораи чойи кор дар 141,3 169,9 275,9 170,2 245,0 214,0 217,8 154,1%

корхонадои хуроки умумй

(дазор)

Манбаъ: Агентии омори назди Президента Ч,умдурии Точикистон: Точикистон дар ракамдо, 2023. -С. 124.

Чунин афзоиш кофй набуда, барои фаъолсозии корхонадои хурокворй ва зиёд намудани теъдоди чойдои кори холй бояд тадбирдои зарурй андешида шавад. Зеро корхонадои саноати хурокворй дар иктисодиёт ва рушди ММД накши калидй мебозанд.

Бояд гуфт, ки аз руйи Барномаи рушди саноати хуроквории Ч,умдурии Точикистон барои солдои 20202025 ба саноати хурокворй 568,8 млн. сомонй маблаггузорй пешбинй гардидааст. Дар Барнома омадааст, ки барои устувории мавкеи мадсулоти ватанй, гузариши содаи хурокворй ба сатди нави технологиядои инноватсионй, зиёдшавии

гуногуннавъии мадсулоти истедолшавандаи ватанй ва таъмини адолй бо мадсулоти хушсифат замина фародам оварда шудааст.

Имруз рушди фаъолнокии инноватсионии корхонадои саноати хурокворй торафт устувор мегардад, ки ба афзоиши ММД таъсири мусбат мерасонад. Дар дама мардиладои фаъолияти инноватсионии содадои афзалиятноки иктисодиёти миллй эчоди мадсулоти нав, усулдои идоракунии нав ва ичрои дадафдои пешбинишуда ба амал меояд, ки боиси рушд, зиёдшавии захирадо ва руйи кор омадани лоидадои нави инноватсионй мегардад.

Падидаи ичтимоию иктисодии имрузаи чадонй низоми куднаро чоиз нашуморида, бо тагйирёбии иктисодй низоми навро кабул дорад. Яъне, модели нави иктисодй бояд кабул гардад, ки он барои рушди идоракунии иктисодй тарики инноватсия, махсусан, дар содаи саноат мусоидат ходад кард. заминагузор мебошад.

Тагйирёбии идоракунии иктисодии

инноватсионй, пеш аз дама, ба шиддат рушд ёфтани ракобатпазирии иктисоди чадонй иртибот дорад.

Фаъолнокии инноватсионии корхонадои саноати хурокворй вазъи иктисодиёти кишварро тагйир ва бедтар месозад. Инноватсия имкон медидад, ки яку якбора фаъолият ру ба бедбудй оварда, самаранокии истедсолот таъмин гардад.

Ба андешаи С.Ч,. Комилов "Сатди баланди самаранокии иктисодии истедсолоти саноатй истифодаи пурраи захирадои истедсолии корхонаро талаб мекунад. Барои ин, пеш аз дама, коркарди нишондоддо ва муайян намудани имкониятдои истедсолии корхона зарур аст. Яке аз ин нишондоддо иктидори истедсоли комплексй ба дисоб меравад, ки дар он тамоми фаъолияти асосии истедсолй дар назар дошта мешавад"[2, 49]. Ба андешаи мо, сатди баланди самаранокии иктидори истедсоли саноатй ба истифодаи дурусти захирадои истедсолй, иктидори фонддои асосии техники ва идоракунии самараноки чараёни истедсолот иртибот дорад.

Бояд гуфт, ки дар давлатдои пешрафта ба фаъолнокии инноватсионии содадои афзалиятноки иктисодй диккати махсус дода, бо дастгирии молиявй мушкилоти чойдоштаро бартараф мекунанд. Масалан, дар ИМА Крнун дар бораи маблаггузории давлат ба ширкатдои хурд барои кордои илмй-тадкикотй амал мекунад. Тибки ин конун вазорату идорадои дахлдори давлатй дамасола аз дисоби бучаи худ ба ширкатдо барои кордои илмию тадкикотй кумаки молиявй мерасонанд. Дар Чин корхонадо ба рушди эчодй диккати махсус медиданд. Ондо муносибатро тагйир дода, фаъолияти навоварона ва истедсоли мадсулоти навро ба род мемонанд. Х,атто баъзе аз корхонадои истедсолй бо марказдои илмй-техникй ва донишгоддои бонуфуз шартнома баста, аз дисоби

бучаи худ барои корхои илмию тахкикотй ва навоварихо маблаггузорй менамоянд.

Албатта, давлатхои мутараккй, ки ба мархилаи нави иктисодй ворид гаштаанд, имкони таъмини дигар давлатхоро бо техникаю технологияхои муосир доранд. Онхо пайваста оид ба модели нави рушди устувори иктисодй ва рушди босуръати инноватсионй чорахои зарурй меандешанд. Дар ин маврид Зинова В.Г. чунин меандешад: "Яке аз омилхои мухимми васеъ кардани микёси навоварй дар иктисодиёти кишвархои мутараккй рушди босуръати корхои инноватсионй шудааст, ки сифати хаётро таъмин мекунад ва ба ниёзхои инсон нигаронида шудааст"[1, 20].

Тибки маълумотхо дар Ч,умхурии Узбекистон барои рушди устувори иктисодиёт суръати инноватсионй ва васеъ намудани микёси навоварй фондхо ташкил карда шудаанд, ки дар халли масъалахои идоракунии инноватсионй накши мухим мебозанд.

- фонди дастгирии рушди инноватсионй ва

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

гояхои инноватсонй;

- фонди маблаггузории илм ва дастгирии инноватсия;

- фонди рушди тичоратй ва тичоратикунонии натичахои фаъолияти илмию техникй;

- фонди дастгирии чавонони лаёкатманд [11].

Ташкили чунин фондхо дар кишвари мо низ

барои пешбурди идоракунии инноватсионии сохахои афзалиятноки иктисодиёти миллй мухим аст. Давлат дар ин сохахо бояд ташаббус нишон дода, маблаг чудо карда, барои ташкили фондхои зикршуда дар сохаи инноватсия шароит фарохам созад.

К^айд кардан бамаврид аст, ки Узбекистон дар гурухи кишвархои дорои сатхи даромади миёнаашон пасттар макоми дахумро ишгол намуда, дар рушди сармояи инсонй, сатхи инфрасохтор ва рушди бозори дохилию идоракунии инфрасохторхои сохибкорй миёни онхо фарк мекунад.

Аз ин бармеояд, ки Ч,умхурии Узбекистон барои баланд бардоштани идоракунии самаранокии фаъолияти инноватсионй созмонхои илмй ташкил намуда, рушди устувори босуботи иктисодиётро дар шароити муосир таъмин мекунад.

Бояд гуфт, ки усулхои идоракунии равандхои инноватсионии давлатхои хорича мустаким ва гайримустаким буда, аз як тараф, ба хавасмандгардонии равандхои инноватсионй ва, аз тарафи дигар ба фарохам овардани шароити мусоиди иктисодй-ичтимой чихати рушди минбаъдаи фаъолияти илмию техникй созгор ва мувофиканд.

Бояд тазаккур дод, ки кишвари мо низ метавонад аз тачриба ва усулхои фаъолсозии равандхои инноватсионии давлатхои хорича барои рушди минбаъдаи равандхои инноватсионй ва

фаъолияти илмй-техникй истифода барад. Барои рушди идоракунии инноватсионии сохахои афзалиятноки иктисодиёти миллй мустакиман фаъолият бурдану, карорхои иктисодй баровардан доираи фаъолиятро густурда месозад. Давлат бояд дар ташаккули ичтимой низ сахм гузошта, шароити хуби инноватсионй фарохам оварад. Дар навбати худ вазорату идорахои давлатй ба корхонахое, ки ба муфлисшавй наздиканд, ёрии иктисодй расонида, бо идеяхои нав онхоро аз ин варта берун созад.

Хулоса, тачрибаи чахонй нишон медихад, ки рушди устувори истехсолй дар бештари маврид бо чорй намудани равандхои инноватсионй сурат гирифта, зери таъсири он динамикаи тагйирёбандаи иктисодиёти берунй ва дохилй ба вучуд меояд. Аз ин ру, давлатхои пешсаф чорй намудани инноватсияро дар фаъолияти корхонахои истехсолй хамчун омили бартарафсозии мушкилоти иктисодй ва рушди устувори инноватсионии саноатй мехисобанд.

Яке аз масъалахои мубрами чахонй дар иктисодиёти миллй ин дарёфти сарчашмахои нави рушди иктисод, хифзи манфиатхои он ва татбики технологияхои инноватсионй мебошад, ки бо чорй намудани равандхои нави иктисодй халли худро меёбад. Аз ин ру, равандхои нави иктисодй моро водор месозад, ки оид ба масъалаи сарчашмахои нави рушди иктисод, хифзи манфиатхои иктисодй, татбики технологияхои инноватсионй дар корхонахои саноатй, истифодаи самараноки имконияту захирахои мавчуда, баланд бардоштани кобилияти ракобатпазирии истехсолоти ватанй ва идоракунии технологияхои иттилоотй кушиш намоем.

Президенти Ч,умхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон низ ишора намуданд: "...дар шароити зудтагйирёбанда ва вазъи шиддатноки чахони муосир мо бояд, кабл аз хама, ба иктидору имкониятхои дохилии кишвар такя карда, барои рушди устувори иктисодй, хифзи амнияти озукаворй ва химояи саломатии шахрвандон боз хам бештар талош намоем" [8].

Дар шароити кунунй, вазъи имрузаи чомеаи чахонй ва тамоюлхои муносибатхои байналмилалй химояи манфиатхои иктисодиву ичтимой ва халли масъалахои вобаста ба иктисоди муосир мухим арзёбй мегардад.

АДАБИЁТ

1. Зинова, В.Г. Инновационное развитие компании: управление интеллектуальными ресурсами / Учеб. Пособие.- М.: Издательство «Дело» АХН, 2009. -C.20.

2. Komilov, S. J. Capacity of the enterprises of an industry of building materials of Republic Tajikistan // Herald of the Tajik State University of Commerce. - 2021. - No. 1(35). - P. 47-53.

3. Кодиров, Ф.А. Некоторые вопросы ускоренной индустриализации и инновационной активности университетских технопарков // Таджикистан и современный мир. - 2020. - № 4(72). - С. 160-172.

4. Мирсаидов, А.Б., Шомадова Н.С. Рушди инноватсионии системаи саноати шахри Душанбе / Монография, Ирфон, "Бахманруд". Душанбе, 2019. -С. 17. 160

5. Мукимова, Н. Р. Инновационное развитие промышленности Республики Таджикистан: оценка и стратегические ориентиры / Н. Р. Мукимова // Политехнический вестник. Серия: Интеллект. Инновации. Инвестиции. - 2018. - Т. 2, № 3(43). - С. 54-59.

6. Мухамедьяров, А.М. Инновационный менеджмент /пособие Учебное. ИНФРА-М", 2008. - С.137.

7. Низомова, Т. Д. Саноатикунонии босуръат ва таъмини рушди инноватсионии саноати миллй дар Чумхурии Точикистон / Т. Д. Низомова, Ч,. Р. Рахмонов // Точикистон ва чахони имруз. - 2022. - No. 2(78). - P. 134-149;

8. Паёми Президента Чумхурии Точикистон, "Дар бораи самтхои асосии сиёсати дохилй ва хоричии чумхурй".-26.01.2021с.-[Захираи электронй].-Долати дастрасй: www.prezident.tj (санаи мурочиат: 06.08.2021с.).

9. Султонов, З. С., Окилов И.С. Формирование институционально-инновационной среды управления человеческим капиталом // Вестник университета (Российско-Таджикский (Славянский) университет). - 2019. -№ 1(65). - С. 22-29.

10.Умаров, Д. идоракунии инноватсионии сохахои афзалиятноки щтисодиёти миллй / Д. Умаров, Д. С. Носирзода // Паёми Донишгохи миллии Точикистон. Бахши илмхои ичтимой-щтисодй ва чамъиятй. - 2023. -No. 4-1. - P. 14-21.

Маводи интернетй

11.Инновационный Узбекистан: страна бросит силы на развитие 6 научных отраслей (Электронный ресурс) https://uz.sputniknews.ru/20210406/ innovatsionnvv-uzbekistan-strana-brosit-silv-na-azvitie-6-nauchnvx otrasley 18172624.html (дата обращения: 10.05.2024)

Маълумот дар бораи муаллифон:

Носирзода Хусейни Саъдулло - унвончуи кафедраи назарияи щтисоди Донишгохи давлатии молия ва щтисоди Точикистон. Сурога: Чумхурии Точикистон, 734067, ш. Душанбе, куч. Нахимов 64/14. E-mail: [email protected]. Телефон: (+992) 206-07-07-91.

Носиров Нозим Саъдуллоевич - магистранти курси 1-уми ихтисоси 1-25010800 "бахисобгирии мухосибй тахлил ва аудит". Сурога: Чумхурии Точикистон, 734067, ш. Душанбе, куч. Нахимов 64/14. Телефон +992 887-30-01-00.

Сведения об авторах:

Носирзода Хусейни Саъдулло - соискатель кафедры экономической теории Таджикский государственный финансово-экономический университет. Адрес: Республика Таджикистан, 734067, г. Душанбе, улица Нахимова, 64/14. E-mail: [email protected]. Тел,: +992 206-07-07-91.

Носиров Нозим Саъдуллоевич - магистра 1-го курса по специальности 1-25010800 "Учет анализ и аудит" Адрес: Республика Таджикистан, 734067, г. Душанбе, улица Нахимова, 64/14. Тел,: +992 887-30-01-00.

Information about authors:

Nosirzoda Husseini Sadullo - applicant for the Department of Economic Theory, Tajik State University of Finance and Economics. Address: Republic of Tajikistan, 734067, Dushanbe, Nakhimova street, 64/14. E-mail: [email protected]. Tel: +992 206-07-07-91.

Nosirov Nozim Sadulloevich - 1st year master's degree in specialty 1-25010800 "Accounting analysis and audit" Address: Republic of Tajikistan, 734067, Dushanbe, Nakhimova street, 64/14. Tel: +992 887-30-01-00.

УДК: 339.138

CTPATEГИЯИ MAPКETИНГИИ PУЩДИ БOЗOPИ XИЗMATPACOНИXOИ TИББЙ ДAP ШAPOИTИ MУOCИP

Aмидов Зикриё Caъдyлоевич

Aнотaтсия■ Дaр мв^л^ мaзкyр чвнбвхои нaзaриявии мухимияти коркaрд вa aмaдигaрдонии стрaтегияи мaркетингй дaр бозори мол вa xизмaтрaсонии тиббй омyxтa myдaaст. Myaдлиф бо тaвaч;чyх бa мaсъaдaи мвзкур нядуст гакш вa мввкеи xизмaтрaсонихои œxan тaндyрyстиро aсоснок нaмyдa, сипaс, чихвти рушди сифaти xизмaтрaсонихои тиббй коргард вa интиxоби стрaтегия мaркетингиро тявсия нaмyдaaст.

Дaр рaвaнди твхкикот нaтичaи корхои илмии олимон вa коршиносони вaтaнию xоричй истифодa нaмyдa, мвфхум, мохият, мвксад, вaзифa шжлхои aсосии стрaтегияи мaркетингиро бо твввччух бa мaxсyсиятхои бозории сохaи тaндyрyстй, пешниход нaмyдaaст. Инчунин мувллиф бо мвксади тaъмини сaмaрaнокии стрaтегияи мaркетингй истифодaи фиmaнгхои иктисодй, тamкилию идорвкунй, мaъмyрию хукукй, мaркетингй вa ичтимоию ^локиро тaБCия нaмyдaaст. X,aмзaмон дaр доирви твхкикоти мвзкур мврхилвхои мухими рвввнди коргард вв твтбики стрaтегияи мaркетингй двр бозори мол вв xизмaтрaсонихои тиббй твсниф вв пешниход шудввст. Myaддиф твсдик мекунад, ки двр швроити шиддвт гирифтвни кувввхои рв^бв™ вв мaвчyдияти номувйянихои тичорвтй, коргард вв твтбики стрaтегия имвркетингй двр сох&и твндурустй aмaди сaривaктй вв мухим мебошад. Вожахои калидй: мвркетинг, стрaтегия, твндурустй, вхолй, xизмaтрaсонии тиббй, т&лвбот, коммyникaтсия, теxнология, инновaтсия.

Барои иктибос: Амидов З. С. Стрaтегияи мвркетингии рушди бозори xизмaтрaсонихои тиббй двр швроити муосир / З. С. Амидов // Шёми молия вв иктисод. - 2024. - № 1 (40). - С. 156-164.

MAPКETИНГOВAЯ CTPATEr^ PAЗВИTИЯ PblMA MEДИЦИНCКИX УCЛУГ В COВPEMEННЫX УCЛOВИЯX

Aмидов Зикриё Caъдyлоевич

Aннотaция■ В двиной ствтье изучены теоретические вспекты зтачение рaзрaботки и реaлизaции мвркетинговой стрвтегии га рынке товвров и медицинскиx услуг. Обрвщвя внимвние га этот вопрос, ввтор стачав обосноввл роль и положение служб здрaвооxрaнения, a звтем рекомендоввл рвзрвботку и выбор мвркетинговой стрвтегии рвзвития гачествв медицинскиx услуг.

В процессе исследоввния, используя гаучные результаты отечественный и зaрyбежныx yченыx и специалистов, ввтор предложил понятие, сущность, цель, задвчу основныx форм мвркетинговой стрвтегии с учетом рыночной специфики сферы здрaвооxрaнения.Тaкже для обеспечения эффективности мвркетинговой стрвтегии ввтор рекомендоввл использоввть экономические, оргaнизaционно-yпрaвленческие, aдминистрaтивно-прaвовые, мвркетинговые и соцгально-нрввственные меxaнизмы регулироввния. При этом в рaмкax двиного исследоввния клвссифицироввны и представлены ввжные этапы процессв рaзрaботки и ревлизвции мвркетинговой стрвтегии га рынке медицинскиx товвров и услуг. Автор подтверждвет, что в условиж усиления конкyрентныx сил и существоввния коммерческой неопределенности, рвзрвботкв и реaлизaция стрвтегии мвркетингв в сфере здрaвооxрaнения является вктульным.

Ключевые слова: здрaвооxрaнение, цифровизвция, госудврство, гаселение, медицинские услуги, информадия, связь, теxнологии, инноввции.

MARKETING STRATEGY FOR THE DEVELOPMENT OF THE MEDICAL SERVICES MARKET IN MODERN CONDITIONS

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.