CC BY
0SUYUN SÜZG9CL9NM9SININ AVTOMATLA§DIRILMI§ IDAR9ETM9
SISTEMI
R9HIMOV R9HIM M9H9MM9D oglu
Azarbaycan Dövlat Neft va Sanaye Universiteti,"Elektronika va avtomatika"
kafedrasinin dosenti
ÍRZAYEV VÜSAL C9LAL oglu
Azarbaycan Dövlat Neft va Sanaye Universiteti,"Elektronika va avtomatika" kafedrasinin
magistranti
Annotasiya: Kimyavi suyun tamizlanmasi ügün prosesa nazarat sistemi iki saviyyalidir. A§agi idaraetma saviyyasi (nazaratgi saviyyasi) yerli avtomatla§dirmanin vazifalarini hayata kegirir: texniki qorunma va tahlükasizlik (texnoloji mühafizalar va kilidlar), tanzimlamalar, parametrlarin olgülmasi, onlari yuxari idaraetma saviyyasina kogürmak. Avtomatla§dirilmi§ prosesa nazarat i§ stansiyasina müntazam texniki xidmat va sistemin konfiqurasiyasi ügün nazarda tutularaq §arh edilmi§dir. Malumat axinini idara etmak va malumati saxlamaq ügün verilanlar bazasi va proqram serverindan istifada olunmasi kimi masalalar oz aksini tapmi§dir. Yerli avtomatla§dirilmi§ proseslara nazarat sistemlarinin vahid kompleksda birla§dirilmasi va bütovlükda müassisa ügün avtomatla§dirilmi§ proseslara nazarat sisteminin ta§kili imkanlari nazardan kegirilmi§dir.
Agar sozlw. avtomatla§dirilmi§ sistem, kimyavi suyun tamizlanmasi, kimyavi reagentlar, tamizlayici qurgular, avtomatik amaliyyat, texnoloji parametrlar,tabii su
Kimyavi suyun tamizlanmasi prosesina nazarat sistemi (bundan sonra sistem) enerji sektorunda va tamizlanmi§ suya ehtiyaci olan digar sanaye sahalarinda kimyavi suyun tamizlanmasi sistemlarinin i§ina nazarat va idaraetmani avtomatla§dirmaq ü9ün nazarda tutulmu§dur. Avtoniatla$dinlnu$ sistem suyun kimyavi tamizlanmasinin texnoloji proseslarinin idara edilmasini nazarda tutur.
Tabii su bazi hallarda arzuolunmaz tabii 9irklara malikdir. Borularda 9óküntülar va korroziya tamizlanmami§ suyun istifadasinin birba§a naticasidir. Suyun kimyavi tamizlanmasi iki marhaladan ibaratdir: mexaniki va kimyavi. Emal zamani, qum, lil va digar hall olunmayan 9irklari tamizlamak ü9ün suyun süzülmasi, bundan sonra suyun demineralizasiyasi (kimyavi tamizlanma)asas masaladir. 9slinda, kimyavi hazirliq müxtalif yollarla hayata ke9irila bilar, bu halda texnologiyanin se9imi suyun ilkin tarkibindan asilidir;
Klassik kimyavi suyun tamizlanmasina, ion mübadilasi üsullari ila suyun tamizlanmasi, 9óküntü üsulu, damirin 9ixarilmasi, aks osmos filtrlari va s. daxil ola bilar. Kimyavi suyun tamizlanmasi prosesina nazarat sistemi a^agidakilar ü^ün nazarda tutulmu^dur:
Avtomatik amaliyyat nazarati kimyavi su tamizlayici qurgular; kimyavi su tamizlayici qurgunun avadanliginin vaziyyatina hartarafli nazarat etmakla onun etibarliliginin artirilmasi; kimyavi reagentlara, elektrik enerjisina va suya 9akilan xarclarin azaldilmasi, i§ rejimlarinin optimalla§dirilmasi yolu ila texnoloji qurgunun xidmat müddatinin uzadilmasi; vaxtinda a§kar edilmasi va düzali§ tadbirlarinin górülmasi, habela qabaqlayici tadbirlarin planla§dirilmasi hesabina avadanligin tamiri xarclarinin azaldilmasi avadanliqlarin nasazligi; rüsum va texniki qulluq i§9ilarinin azaldilmasi, amak haqqi fondunun va bununla bagli alava masraflarin azaldilmasi, düzgün idaraetma ü9ün kimyavi su tamizlayici qurgunun vaziyyati suyun, kimyavi maddalarin va elektrik enerjisinin istehlaki haqqinda malumatlarin alda edilmasinin düzgünlüyünün, etibarliliginin va samaraliliyinin artirilmasi; qararlar, o cümladan fóvqalada hallarda; nóvbat9i heyata avadanligin vaziyyati haqqinda malumatin verilmasi asan ba§a dü§ülan formada kimyavi su tamizlayici qurgular (texnoloji mnemonik diaqramlar, texnoloji parametrlarin dayarlari va onlarin sapmalari); monitorinq edilan parametrlarin va hadisalarin qeydiyyati, onlarin verilanlar bazasinda avtomatik arxivla§dirilmasi, malumat bazasindan malumatlarin tendensiyalar,
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
cadvallar, diaqramlar §aklinda verilmasi; elektrik enerjisi, su va kimyavi öl9ma cihazlarindan alinan malumatlar asasinda kimyavi su tamizlayici qurgunun ümumi va xüsusi i§ göstaricilarinin hesablanmasi.
Kimyavi suyun tamizlanmasi prosesina nazarat sistemi a^agidaki funksiyalari hayata ke^irir: texnoloji parametrlarin öl9ülmasi;texnoloji mühafizalar va bloklamalar, texnoloji parametrlarin müayyan edilmi§ hadlarda avtomatik va uzaqdan idara edilmasi, suyun kimyavi tamizlanmasinin hesablanmasi; amaliyyat heyatina texnoloji va saha avadanliginin vaziyyati,ocümladan aparat-proqram kompleksinin faaliyyati(proqram-texniki kompleksin texnoloji parametrlarin qiymatlarinin qeydiyyati va arxivla§dirilmasi, prosesa nazaratin i§lamasi) haqqinda malumatlarin verilmasi;sistem, operator harakatlari va sistemdaki digar hadisalar, protokollarin va hesabatlarin yaradilmasi va 9api (avtomatik va ya operatorun talabi ila) [1,s.74; 7,s.285-288].
APCS kimyavi su tamizlama avadanligina nazarat etmaya imkan verir :operatorun avtomatla§dirilmi§ i§ yerinda texnoloji prosesin gedi§atini avtomatik olaraq göstarmak;operatorun i§ yerindan uzaqdan yerli idaraetma panellarindan al ila idaraetma;Sistem funksional qrupla (avtomatik) idaraetmanin a§agidaki vazifalarini hall etmaya imkan verir:nominal texnoloji §araitin saxlanilmasi; filtr regenerasiyasi.Suyun tamizlanmasi qurgusunun sxemi a§agida göstarilmi§dir (§akill).
§akil1.Suyun tamizlanmasi qurgusunun sxemi
Struktur:Kimyavi suyun tamizlanmasi ü9ün prosesa nazarat sistemi iki saviyyalidir. A§agi idaraetma saviyyasi (nazarat9i saviyyasi) yerli avtomatla§dirmanin vazifalarini hayata ke9irir: texniki qorunma va tahlükasizlik (texnoloji mühafizalar va kilidlar), tanzimlamalar, parametrlarin ól9ülmasi, onlari yuxari idaraetma saviyyasina kó9ürmak. Üst saviyya (operatorun i§ stansiyasi saviyyasi) malumatlarin toplanmasi, góstarilmasi va saxlanmasi problemlarini hall edir, funksional qrup (FGU) va uzaqdan idaraetma, kimyavi suyun tamizlanmasinin xüsusi va inteqral parametrlarinin hesablanmasinin problemlari . Prosesa nazarat sistemina funksional bólmalar ü9ün avtomatik idaraetma §kaflari (filtrlar, kimyavi dispenserlar , nasos stansiyalari), enerji va rabita §kafi, avtomatla§dirilmi§ i§ stansiyalari (AWS) va verilanlar bazasi va proqram serveri daxildir [2,s.85-87; 7,s.285-288;8,s.52-60].
Qura§dirmanin idara edilmasi ila hayata ke9irilir Etibarliligi "isti" ehtiyat vasitasila artirilan operatorun i§ stansiyasi. Avtomatla§dirilmi§ prosesa nazarat i§ stansiyasi texniki xidmat, müntazam
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
texniki xidmat va sistemin konfiqurasiyasi ûçûn nazarda tutulub. Malumat axinini idara etmak va malumati saxlamaq ûçûn verilanlar bazasi va proqram serverindan istifada olunur.
Prosesa nazarat sisteminin geri qaytarilmasi kimyavi su tamizlayici qurgunun ö^üsüna,avtomatla§dirma daracasina va açagidaki amillarla müayyan edilir:relelarin, açarlarin sayini minimuma endirmakla ("rele mantiqini" aparat-proqram mantiqi ila avaz etmakla) va müasir mikroprosessorlardan va qeyri-mahdud xidmat müddati ila güc keçid elementlarindan istifada etmakla avtomatlaçdirma sisteminin etibarliliginin ahamiyyatli daracada artmasi. Suyun avtomatik
§akil2.Suyun avtomatik tamizlanmasi sistemi
Kimyavi maddalar va elektrik enerjisina qanaat etmaya imkan veran raqamsal idaraetma alqoritmlari vasitasila kimyavi sutamizlayici qurgunun parametrlarinin tanzimlanmasinin statik va dinamik daqiqliyinin artirilmasi.Yeni yüksak etibarli avtomatlaçdirma alatlarindan istifada etmakla kimyavi su tamizlayici qurgunun idara edilmasini tam avtomatlaçdirmaq imkani. Daqiq icrani talab edan bazi kritik amaliyyatlarin idaraetma sistemina ötürülmasi, xüsusan da filtrlarin avtomatik barpasi alqoritmlarinin hayata keçirilmasi kabellarin, onlarin quraçdirilmasi ûçûn metal konstruksiyalarin va xarclarin sayinin ahamiyyatli daracada azalmasi... Köhnalmi§ alatlari aradan qaldirmaqla daqiq va etibarli, real vaxt rejiminda, proses parametrlarinin uçotunu va nazaratini tamin etmak.
Köhnalmi§ alatlar va a§agi metroloji xüsusiyyatlara malik ôlçma vasitalari, oxunuçlarin götürülmasi va içlanmasinda sahvlar, malumatlarin açagi mazmunu va malumatlarin içlanmasi prosesinin ahamiyyatli amak intensivliyi kimi manfi amillarin aradan qaldirilmasi, kompüterda içlamak ^ün müxtalif saviyyalarda arxivlarla içlamak asanligi va mnemonik diaqramlardan, histoqramlardan, qrafik va raqamsal siqnal qurgularindan, psevdo-göstarici alatlardan istifada edarak texnoloji prosesin vizuallaçdirilmasi üçün geni§ imkanlar.
Giri§ hüquqlarini mahdudlaçdirmaq üçün bir sistem ta§kil etmakla operatorun sahv harakatlarindan va avadanligin i§ina icazasiz müdaxiladan qorunma. Texniki-iqtisadi göstaricilarin ölçülmasi va avtomatik hesablanmasi imkani texnoloji quraçdirma. ömaliyyat heyatinin ümumi sayinin azaldilmasi:idara olunan cihazlarin sayinin azaldilmasi (har §ey ekrandadir);sas-küyün va istilik amala galmasinin azaldilmasi;idaraetma amaliyyatlarini yerina yetirmak ^ün çaraitin yax§ila§dirilmasi (kabinet panellarindan deyil, klaviaturadan) [6,s.95-98; 9,s.163-165;10,s.28-31].
Yerli avtomatla§dirilmi§ proseslara nazarat sistemlarinin vahid kompleksda birlaçdirilmasi va bütövlükda müassisa ^ün avtomatla§dirilmi§ proseslara nazarat sisteminin taçkili imkani. Kimyavi
suyun tamizlanmasi ü9ün avtomatla§dmlmi§ texnoloji idaraetma sistemlari ü9ün orta ödama
müddati 3-4 ildir.
9D9BIYYATLARIN SIYAHISI
1. Моисеев Б.В. Водоподготовка и водный режим котельных установок: Учебное пособие для студентов очной и заочной формы обучения, специальности 140104 Промышленная теплоэнергетика к курсовой и дипломной работе по Котельным установкам и парогенераторам. — Тюмень: ГОУ ВПО ТюмГАСУ, 2010.- 79 с.
2. Л.О. Штриплинг, Ф.П. Туренко Основы очистки сточных вод и переработки твердых отходов Учебное пособие- Омск: Изд-во ОмГТУ, 2005. -192 с.
3. Беспалов А.В., Харитонов Н.И. Системы управления химико-технологическими процессами: Учебное пособие для вузов.- М.: ИКЦ «Академика», 2005.- 690 с.
4. В.Д. Дмитриев Эксплуатация систем водоснабжения, канализации и газоснабжения. М.: Книга по требованию, 2005, с.379.
5. Клюев, А.С., Товарнов А.Г. Наладка систем автоматического регулирования котлоагрегатов. М., Энергия, 1970г. — 270 с.
6. Аль Сабунчи А.А., Музахидул Ислам, Байдар Хазим Али, Аль Сабунчи Аз.А. Качество питьевой воды и эндемические заболевания в развивающихся странах Азии. Вестн. ОГУ. 2011, N 6, с. 95-98. Рус
7. Бахмацкая А. И., Плуготаренко Н. К. Качество питьевой воды: проблемы и последствия. Миссия молодежи в науке: Материалы Научно-практической конференции, проводившейся в рамках 5 Фестиваля науки Юга России, Ростов-на-Дону, 20-21 нояб., 2014. Т. 2. Ростов н/Д. 2015, с. 285-288. Библ. 3. Рус
8. Кофман В. Я. Бутилированная питьевая вода: экология, химический состав, токсикология. СанЭпидем контроль. 2014, N 5, с. 52-60. Рус.
9. Мухамеджанова Ю.Х., Конюхов В.А. Экологическая оценка риска фторзависимых микроэлементозов и качество питьевой воды. Современные проблемы водохранилищ и их водосборов: Труды Международной научно-практической конференции, Пермь, 17-20 мая, 2011. Т. 2. Химический состав и качество воды. Пермь. 2011, с. 163-165.
10. Hunter N. Питьевая вода. Обеспечение бездефицитного водоснабжения в будущем. Drinking water: ensuring the future of US drinking water supplies. Filtr. and Separ.. 2011. 48, N 2, с. 28-31. Англ.
