CC BY
1iSTEHSALAT BÍNALARINDA MÍKROíQLÍM §9RAÍTÍN9 AVTOMATLA§DIRILMI§ N9ZAR9TD9 ÍNOVASÍYA TEXNÍKÍ H9LL M9S9L9L9RÍ
RaHÍMOV R9HÍM M9H9MM9D oglu
Azarbaycan Dövlat Neft va Sanaye Universiteti,"Elektronika va avtomatika" kafedrasinin
dosenti
MUSAYEV YUSÍF X9YYAM oglu
Azarbaycan Dövlat Neft va Sanaye Universiteti,"Elektronika va avtomatika" kafedrasinin
magistranti
Annotasiya:Ya§ayi§, ofis vd istehsalat binalarinda mikroiqlimparametrlarinin monitorinqi va idard olunmasi vasitalarinin, sistemlarinin va metodlarinin içlanib hazirlanmasi aktual mühandislik problemdir. Bu baximdan, ya§ayi§, istehsalat va ofis binalarinin mikroiqliminin avtomatlaçdirilmiç monitorinq sisteminin tatbiqi ûçûn mühandislik hallari taklif olunur. Mikroiqlimin avtomatla§dirilmi§ monitorinq sistemi (MAMS) funksional taçkilatinm mühandis-metodoloji prinsiplari içlanib hazirlanmi§dir.MAMS-m arxitekturasi ûçûn stasionar va mobil tipli proqramlaçdmlan mantiqi kontrollerlara asaslanan bloklari, elaca da server infrastrukturuna va bulud malumat anbarlarina uzaqdan çrn§ kanallarini özünda birlaçdiran mühandis hallari asaslandirilmi^dir.
Açar sözlw. mikroiqlim, parametrlarin monitorinqi, avadanliq-proqram kompleksi, mikroiqlimin avtomatlaçdirilmiç monitorinq sistemi, mikroiqlimin idara edilmasi, havanin nisbi rütubati, hava axininin sürati.
Son illarda binalarin enerji istehlakinin va mikroiqlimin idara olunmasi üzra avtomatla§dirilmi§ va avtomatik sistemlar geni§ yayilmaqdadir. Bu sistemlar, xüsusila istilik, ventilyasiya va havalandirma funksiyalarini ahata edir. ínki§af etdirilmi§ kommersiya nümunalarinda bela sistemlar vasitasila daxili va xarici temperaturlarin, istilik daçiyicisinin (su) qizdirici va geri dönma xatlarindaki temperaturunun, havanin namliyinin va axin süratinin, içiqlanmanin, havanin tozluq (tüstülanma) saviyyasinin, ionlaçdirici va ionlaçdirmayan §üalanma intensivliyinin, elaca da digar mikroiqlim parametrlarinin real vaxt rejiminda davamli monitorinqi va korreksiyasi hayata keçirilir. Bunun ûçûn böyük malumat axinlarinin yigilmasi va emali texnologiyalarindan, hamçinin proqnostik modellaçdirmadan istifada olunur.Qapali makanlarin mikroiqlimi bir sira fiziki faktorlarla (temperatur, namlik, hava axinlari, güna§ radiasiyasi, atmosfer tazyiqi, i§iqlandirma, ionlaçma), havanin qaz tarkibi ila (oksigen, karbon qazi, ammonyak, hidrogen sulfid) va mexaniki qari§iqlarla (toz, mikroorqanizmlar) xarakteriza olunur. í§ yerlarinda mikroiqlim parametrlarina artan talablar fonunda mikroiqlimin, elaca da ya§ayi§, ofis va istehsalat binalarinin digar xüsusiyyatlarinin fasilasiz monitorinqi masalasi xüsusi aktualliq qazanir.
Masalan, "agilli ev" (smart house) kimi kiberfiziki sistemlarda yuxarida qeyd olunan parametrlarla yana§i, güna§ radiasiyasinin intensivliyina da nazarat hayata keçirilir. Bununla bela, hatta bu cür inkiçaf etmi§ kommersiya istilik enerjisi idaraetma sistemlari bela, daxili temperaturu talab olunan saviyyada saxlamaq ûçûn optimal çakilda faaliyyat göstarmir. Bu sistemlar optimal alqoritmlara asaslanmir va istilik enerjisi istehlakinin hesablanmasi ûçûn istifada olunan binanin riyazi modellari obyekta yalniz taxmini §akilda uygun galir.
Eyni zamanda, mûxtalif tayinatli makanlarda mikroiqlimin idara edilmasi va onun optimal §akilda nazarat altinda saxlanmasi yalniz mikroiqlim parametrlarinin va §araitinin avtomatla§dirilmi§ monitorinq sistemlarinin tatbiqi ila mûmkûndûr. Bu sistemlar enerjiya qanaati artirmaga, kompleks tahlûkasizliyi tamin etmaya va "insan faktoru"nun manfi tasirlarini aradan qaldirmaga imkan veracakdir. Bu baximdan, tadqiqatin maqsadi ya§ayi§, istehsalat va ofis binalarinda mikroiqlimin avtomatla§dirilmi§ monitorinq sisteminin tatbiqi ûçûn asas mûhandis hallarinin asaslandirilmasi va xarakteristikasidir.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
istehsalat mühitinda i§ yerlarinda mövcud olan amillarin vaziyyatina nazarat sanitar norma va qaydalara uygun olaraq taçkil edilir va hayata keçirilir. Bu qaydalar sanitar normalara riayat olunmasina va sanitariya-epidemiyaya qar§i profilaktik tadbirlarin yerina yetirilmasina dair istehsalat nazaratinin ta§kilini tanzimlayir. Mikroiqlim parametrlari insanin istilik balansini mühitla uygunlaçdirmali va orqanizmin optimal va ya icaza verilan istilik vaziyyatini qoruyaraq hazirki gigiyenik norma talablarina cavab vermalidir. Gigiyenik norma ûçûn istehsalat binalarinin mikroiqlimini xarakteriza edan parametrlar hava temperaturu, sath temperaturu (bura divar, tavan, dö§ama kimi tikinti konstruksiyalarinin, ekranlarin va digar qurgularin, hamçinin texnoloji avadanliqlarin va ya onlari ahata edan qurgularin temperaturu daxildir), havanin nisbi rütubati, hava axininin sürati va istilik §üalanmasinin intensivliyidir. Mikroiqlimin optimal parametrlari iççinin 8 saatliq i§ növbasi arzinda ümumi va lokal istilik rahatligini tamin edan, termotanzimlama mexanizmlarini minimum yüklayan, saglamliq vaziyyatinda dayiçikliklar yaratmayan, yüksak i§ qabiliyyati ûçûn §arait yaradan kriteriyalar asasinda müayyan edilir va i§ yerlari ûçûn üstünlük ta§kil edir.
Optimal mikroiqlim parametrlarina istehsalat binalarinin operator tipli i§ yerlarinda riayat etmak vacibdir. Bu cür i§ yerlari texnoloji proseslarin idaraetma mantaqalarinda, kabinalarda, nazarat panellarinda, xastalarin qabuluna va xidmatina cavabdeh olan i§ sahalarinda yüksak masuliyyat va sinir-emosional garginlik talab edan faaliyyatlarla alaqadardir. Fardi elektron hesablama maçinlarindan istifada edilan i§ yerlarinda mikroiqlim parametrlari sanitar norma va qaydalarla tanzimlanir. Bu qaydalar video displey terminallari, elektron hesablama maçinlari va için taçkili ila bagli talablari müayyan edir [1,s. 86-95; 2,s.22-24;3,s.26-27].
"istehsalat binalarinin mikroiqlim talablari" gigiyenik normasi iççilarin enerji sarfiyyatinin intensivliyi, için müddati, ilin fasli nazara alinmaqla istehsalat zonasinda va daimi i§ yerlarinda mikroiqlim parametrlarinin icaza verilan maksimum va ya minimum dayarlarini müayyan edir. Hamçinin, mikroiqlim parametrlarina nazaratin periodikliyi ila bagli talablari ahata edir. istehsalat binalarinin i§ yerlarinda mikroiqlimin optimal parametrlari açagidaki cadvalda taqdim olunur (Çakil1).
iqlim parametrlarinin ö^ülmasini bütün ofis va istehsalat binalarinda hayata keçirmak maqsadauygundur. Normal atraf mühit çaraitinda (lokal istilik va rütubat daxilolmalarinin olmadigi halda), mikroiqlim parametrlarinin ölçülmasini barabar çakilda bütün otaq sahasinda aparmaq lazimdir. Belalikla, 100 m2-a qadar olan otaqlarda 4 ö^ma sahasi, 100-dan 400 m2-a qadar olan otaqlarda 8 saha, 400 m2-dan artiq olan otaqlarda isa har 10 metra bir ö^ma aparilir.iqlim parametrlarinin monitorinqina ananavi yanaçma, portativ daçinan va ya stasionar (divara qura§dirilmi§) cihazlarla ölçma edilmasi va ö^malarin al ila qeyd edilmasi az effektivdir va çox vaxt personalin vaxt itirilmasi baximindan çox çatin olur. Eyni zamanda, mikroiqlimin monitorinqi istehsalat, ticarat, tibbi, ofis va digar otaqlarda tez-tez al ila aparilir.
Tapçiriqlar
marhala 1
marhala 2
marhala 3
marhala 4
marhala 5
О 2 4 6 8 10 12 14
¡nki§af muddati (aylarla)
§akil 1. istehsalat binalarinin i§ yerlarinda mikroiqlimin optimal parametrlari diaqrami
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
1
1
2
5
6
Mikroiqlim göstaricilarinin tahlili va diaqnostikasi va i§ otaqlarinin sertifikasiyasi ü9ün "EKSIS" ASC, sertifikatla§dinlmi§ cihazlardan ibarat pe§akar avadanliq dastlarini hazirlami§ va sati§ini hayata ke9irir. Avadanliq dastlari, nisbi rütubat, temperatur, atmosfer tazyiqi va hava sürati göstaricilarinin nazaratini, habela otaqlarin i§iqlandirma saviyyasini öl9mak maqsadila tatbiq ü9ün
tövsiya olunur[l,s. 86-95; 2,s.22-24;3,s.26-27; 5,s.471-474],
Altinci Beynalxalq Elmi-Praktik Konfrans "BIG DATA and Advanced Analytics. BIG DATA u high-level analysis", Minsk,
Belarus Respublikasi, 20-21 may 2020-ci il
§akil 2. — Ya§ayi§, ofis va sanaye binalari ücün avtomatla§dirilmi§ mikroiqlim monitorinq sisteminin
arxitekturasi
Avtomatla§dirilmi§ i§ zonasi va istehsalat otaqlarinin mikrokliimat monitorinqi modullari, atraf mühitin va texnoloji proseslarin davamli monitorinqini tamin edan aparat va proqram vasitalarindan ibarat kompleks mühandislik halli taklif edir. Bu sistemlar nazarat edilan arazilarda va obyektlarda qaza vaziyyatlari barada siqnal vera bilar, bu vaziyyatlari vahid malumat ekranina 9ixara bilar, qabuledilmaz sapmalar barada xabardarliq eda bilar, qaza hallarini bildirmak, malumatlarin toplanmasini va arxivla§dirilmasini tamin etmak, vizualla§dirilmi§ hesabatlar va mikrokliamatin dayi§ma proqnozlarini hazirlamaq imkanina malikdir.ASMMB, istehsal obyektlarinin otaqlarinda mikrokliamatin vaziyyati barada malumatlarin toplanmasini va ilkin i§lanmasini hayata ke9ira bilar. Bu malumatlar, qaza vaziyyatlari §araitinda i§9ilarin harakatina hazirliq maqsadila fövqalada vaziyyatlarin ssenarilarinin modella§dirilmasi ü9ün istifada olunur.
ikinci marhalada avtomatla§dirilmi§ sistemin layihasi hazirlanir: texniki vasitalar müayyan edilir, riyazi model, alqoritmlar va tatbiqi proqram taminati hazirlanir. Proqram taminatinin komponentlari simulyasiya modellari üzarinda sinaqdan ke9irilir.
Sensor
§экМ 3. Modul inteqrasiyasi ügün mühandis holli
Ûçûncû marhalada, istifada olunan binada an vacib parametrlari mûayyan etmak maqsadila tabii tadqiqatlar aparilir ki, bu parametrlar riyazi modelin tartib olunmasinda istifada edilsin. Dördüncü marhalada, avtomatla§dirilmi§ mikrokliimat idaraetma sisteminin texniki vasitalari, sensorlar, icraedici mexanizmlar, aktuatorlar quraçdirilir va i§a salinir. Bu marhalada asas proqramlar tanzimlanir va riyazi modelin qurulmasi tamamlanir [4,s. 147-160; 5,s.471-484;12,s.177-180].
Beçinci marhalada, bûtûn avtomatla§dirilmi§ mikrokliimat idaraetma sistemi qurulmuç olur va avtomatla§dirilmi§ rejimda içlamaya hazir olur. Sinaqlardan sonra sistemin içlamasi qiymatlandirilir.
Dördüncü va beçinci marhalalar zaman baximindan birlaçdirila bilar,bu, §akil 3-da göstarilmi§dir.
Texniki va proqram taminati bir sira mûhandislik modullarinin inteqrasiyasini nazarda tutur:
- Çox rejimli içiqlandirma modulu (ÇiM) içiqlandirma intensivliyina nazarat edir va ehtiyac olduqda növba içiqlandirmasina keçir, hamçinin "follow-me-home" mûçayiat içiqlandirma sisteminin içlamasini tamin edir;
-Enerji va resurs qanaati taminati modulu (ERQTM) elektrik, su va istilik kimi resurslarin qanaatini tamin edacak;
- Mikroiqlim parametrlarinin tanzimlanmasi modulu (MÍPT) otagin temperaturunu, rûtubatini va hava tarkibinin keyfiyyatini tanzimlamaya imkan verir;
-Kompleks tahlûkasizlik nazarati modulu (KTNM) §axsi tahlûkasizliyin tamin olunmasini, yad çaxslarin girmasinin mahdudlaçdirilmasini, fövqalada hallarin (yangin, yanma mahsullari va ya digar zararli qazlar, spirt buxarlari (xlor, ammiak, benzin)) qarçisinin alinmasini va yardim göstarilmasini tamin edacak, hamçinin otagin va ya binanin radiasiya vaziyyatinin ö^lmasi ila radiasiya tahlûkasizliyini tamin edacak [5,s.471-484;12,s.177-180].
Natica.
Mûasir iqtisadiyyatin mûxtalif sahalarinda istehsal proseslarini hayata keçiran bir çox çirkat material va enerji resurslarinin xarclarini minimuma endirmak, hamçinin iççilarin tahlûkasizliyini tamin etmak va saglamliq potensialini qorumaqla maraqlidir. Mûasir ya§ayi§, ofis va istehsalat binalari, inteqrasiya olunmuç mûhandislik sistemlari ila tachiz edilarak, ham insanlarin ya§ayi§i, ham da onlarin istehsal faaliyyatlari ûçûn komfortlu çarait yaradir. Eyni zamanda, mûxtalif maqsadli otaqlarda mikroiqlim idaraetma sistemlarinin avtomatlaçdirilmasi sahasinda mûhandislik hallarinin tatbiqi, intellektual tanzimlayici qurgular vasitasila ventilatorlarin, içiqlandirma, ventilyasiya, tamizlama, rûtubat, temperatur va hava tarkibinin idara edilmasi, otaqlarin kompleks tahlûkasizliyinin tamin edilmasi, enerji va resurs qanaatinin tamin edilmasi ûçûn vacib bir çartdir.
ÎSTÎFADa OLUNAN 9D9BÎYYAT SiYAHISI
1. Карпенко А. В., Петрова И. Ю. Обзор моделей управления микроклиматом в помещении//Инженерно-строительный вестник Прикаспия: научно-технический журнал/Астраханский государственный архитектурно-строительный университет. Астрахань : ГАОУ АО ВО «АГАСУ», 2016. № 4 (18). С. 86-95.
2. Давыдова Ю. А., Черунова И. В., Сирота Е. Н., Савин В. С. Подходы в математическом моделировании системы теплообмена с участием человека // Современные наукоемкие технологии. 2014. № 5-2. С. 22-24.
3. Кувшинов Ю. Я. Теоретические основы обеспечения микроклимата помещения. М. : Изд-во Ассоциации строительных вузов, 2007. С. 26-27.
4. Петрова И. Ю., Зарипова В. М., Лежнина Ю. А. Проектирование информационно-измерительных и управляющих систем для интеллектуальных зданий. Направления дальнейшего развития // Вестник МГСУ. 2015. № 12. С. 147-160.
5. Perera D. W. U., Pfeiffer C. F., Skeie N.-O. Control of temperature and energy consumption in buildings - A review // International journal of Energy and Environment. 2014. Vol. 5, Issue 4. Р. 471-484.
6. «Гигротермон» - отечественный прибор для систем мониторинга // ИСУП. 2015.№1.
7. Модуль высокой готовности.ШКПУ-шкафы контроля параметров микроклимата и управления для системы мониторинга//ИСУП.2015.№6.
8. ШКПБ - универсальный модуль для оперативной организации централизованных систем сбора, мониторинга и контроля микроклиматических параметров на складах, в холодильниках, производственных и жилых помещениях//ИСУП.2018.№1.
9. «Термохрон Аудитор PDF» - портативный прибор для обслуживания логгеров DS1921G-F5, DS1922L-F5, DS1923-F5, DS1925L-F5 в полевых условиях // ИСУП. 2018. № 2.
10. Гигиенический норматив «Требования к микроклимату производственных помещений»[Электронный ресурс].Режим доступа: content&view=article&id=3193%3A2012-11-01-12-21-36&Itemid=292. — Дата доступа: 01.03.2020.
11. Измерители температуры, влажности и давления воздуха https://www.eksis.ru/catalog/measures-ofrelative-humidity-and-temperature/.Дата доступа: 25.02.2020.
12. Эрк, А. Ф Система управления микроклиматом в помещении для откорма телят / А. Ф Эрк, Е. В. Тимофеев., В. А. Размук // Молодой ученый. 2017. №10. C177-180.URL https://moluch.ru/archive/144/40331/ дата доступа: 01.03.2020
