Научная статья на тему 'Сущность правовой системы Каракалпакстана в составе Республики Узбекистан'

Сущность правовой системы Каракалпакстана в составе Республики Узбекистан Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
135
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
национальная правовая система / правовая семья / правовое государство / конституционно-правовая система / государственный суверенитет / нормативно-правовые документы. / national legal system / family of law / rule of law / constitutional-legal system / state sovereignty / normative-legal documents.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Ринат Айтмуратов

В статье описывается правовая система Каракалпакстана в Республике Узбекистан, ее общепризнанные требования, элементы правовой системы и логическая взаимозависимость правовых событий, средств, процессов, институтов, организаций с учетом свободной жизни и благополучия граждан.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The essence of the legal system of Karakalpakstan in the structure of the Republic of Uzbekistan

The article describes the legal system of Karakalpakstan in the Republic of Uzbekistan, its universally recognized requirements, elements of the legal system and the logical interdependence of legal events, means, processes, institutions, institutions, taking into account the free life and prosperous future of citizens.

Текст научной работы на тему «Сущность правовой системы Каракалпакстана в составе Республики Узбекистан»

Жамият ва инновациялар -Общество и инновации -Society and innovations

Journal home page: https://inscience.uz/index.php/socinov/index

The essence of the legal system of Karakalpakstan in the structure of the Republic of Uzbekistan

Rinat AYTMURATOV1

Karakalpak State University

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Article history:

Received March 2021 Received in revised form 20 March 2021 Accepted 15 April 2021 Available online 20 May 2021

Keywords:

national legal system, family of law, rule of law,

constitutional-legal system, state sovereignty, normative-legal documents.

The article describes the legal system of Karakalpakstan in the Republic of Uzbekistan, its universally recognized requirements, elements of the legal system and the logical interdependence of legal events, means, processes, institutions, institutions, taking into account the free life and prosperous future of citizens.

2181-1415/© 2021 in Science LLC.

This is an open access article under the Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

Узбекистои Республикаси таркибида Коракалпогистон хукукий тизимининг мохияти

_ АННОТАЦИЯ_

Калит сузлар:

миллий хукукий тизим, хукук оиласи, хукукий давлат, конституциявий-хукукий тизим,

давлат суверенитета,

норматив-хукукий

хужжатлар.

Маколада Узбекистон Республикаси таркибида Коракалпогистон хукукий тизими, унда умумэътироф этилган талаблар, хукукий тизим элементлари хамда фукароларнинг эркин хаёти, фаровон келажагини хисобга олган холда хукукий ходисалар, воситалар, жараёнлар, институтлар, муассасаларнинг узаро мантикий богликлиги хакидаги фикрлар баён этилган.

1 Freelance researcher, Karakalpak State University. Nukus, Uzbekistan.

Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - Society and innovations Special Issue - 4 (2021) / ISSN 2181-1415

Сущность правовой системы Каракалпакстана в составе Республики Узбекистан

АННОТАЦИЯ_

В статье описывается правовая система Каракалпакстана в Республике Узбекистан, ее общепризнанные требования, элементы правовой системы и логическая взаимозависимость правовых событий, средств, процессов, институтов, организаций с учетом свободной жизни и благополучия граждан.

Дунёда миллий хукукий тизимни шакллантириш, хусусан норма ижодкорлиги, хукукни куллаш механизмларини такомиллаштириш стратегик устувор вазифа хисобланади. БМТнинг "Фукаролик ва сиёсий хукуклар тугрисида"ги Пактининг 2-моддасига мувофикхар бир давлатнинг ушбу Пактда эътироф этилган хукукларни амалга ошириш учун зарур булган хукукий асосларни яратиш мажбуриятимиллий хукукий тизимни ривожлантиришга мухим асос хисобланади. Хусусан, бугунги кунда демократия меъёрлари, уларни миллий конунчиликка имплементация килиш ва руёбга чикариш стандартларининг ишлаб чикилганлиги миллий хукукий тизимни ривожлантириш долзарб масалаларини курсатмокда.

Охирги йилларда мамлакатимизда норма ижодкорлиги, хукукни куллаш амалиёти, жамиятда хукукий маданиятни юксалтириш янги боскичга кутарилди. "20172021 йилларда Узбекистан Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Х,аракатлар стратегияси"да кабул килинаётган конунларнинг амалга оширилаётган ижтимоий-сиёсий, ижтимоий-иктисодий ва суд-хукук ислохотлари жараёнига таъсирини кучайтиришга йуналтирган холда конун ижодкорлиги фаолияти сифатини тубдан ошириш вазифаси белгиланди. Узбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев айтганларидек, "хар бир конун ёки карорнинг яратилиши сохадаги мавжуд муаммоларни чукур тахлил этишни, хорижий илгор тажрибаларни урганишни, бир суз билан айтганда, машаккатли мехнатни талаб этади". Норма ижодкорлиги ва кабул килинган конун хужжатлари ижросига эришишда хукукий тизимни комплекс ривожлантиришалохида ахамият касб этмокда.

Миллий хукукий тизим мамлакатнинг сиёсий, иктисодий, тарихий ва маданий ривожланиши жараёнидаги илгор гояларни, анъаналарни, жамиятнинг маданий ва ахлокий узига хос хусусиятларини узида мужассамлаштиради.

Цоракалпогистон - Узбекистон Республикаси таркибига кирадиган суверен демократик республжа булганлиги сабабли Цоракалпогистон хукукий тизими хам Узбекистон Республикасининг хукукий тизимидек - умум эътироф этилган талаблар ва халк манфаати хамда фукароларимизнингэркин хаёти, фаровон келажагини хисобга олган холда яратилган, унга мувофик харакатда булган хукукий ходисалар, воситалар, жараёнлар, институтлар, муассасаларнинг узаро мантикий боглик холдаги ифодасидир.

Узбекистон Республикаси дав лат суверенитетининг эълон килиниши, бозор иктисодиёти йулини танлаш, сиёсий ва мафкуравий купфикрлиликка караб харакат

Ключевые слова:

национальная правовая

система,

правовая семья,

правовое государство,

конституционно-правовая

система,

государственный суверенитет, нормативно-правовые документы.

Жaмият вa иннoвaциялap - Oбщecтвo и иннoвaции - Society and innovations Special Issue - 4 (2021) / ISSN 2181-1415

;илиш V^e^d'oH xyrçy;^ тизимини poмaн-гepмaн xyKy^ oanarara x,aм шaклaн, x,aм мaзмyнaн я;инлaшишигa кeнг имкoниятлap oчищ бepмo;дa.

Ma^nyi^^ xyrçy; oглacи дeгaндa, биp xyrçy; чeгapacидa тapиxий шaкллaнишнинг yxшaшлиги acocидa биpлaшгaн миллий xyrçy; тизимлapининг oзми ёки купми кeнг мaжмyи, xyrçy; мaнбaлapи тузилиши, eтaкчи xyrçy; œx,aлapи вa xyrçy; инcтитyтлapи, xyKyK^ ;yллaш, юpи дик фaннинг умумий жиx,aтлapи тyшyнилaди.

Узбeкиcтoндa xyrçyK^ дaвлaтнинг acocий мeзoнлapи - x,oкимият вaкoлaт-лapининг булиниши, инcoн x,y;y;лapи вa эpкинликлapининг биpлaмчилиги, Ko^rai^™ вa ;oнyнлapycтyвopлигикoнcтитyциявий нaзopaт вa бoш;aлapдa уз aкcини тoпмoкдa. Бу пpинциплap ^^e^ci^ xyrçyK^ тизимининг poмaн-гepмaн xyKy^ oилacигa я;инлaшишидa му^им oмил булиб xизмaт ;илмo;дa. Дeмaк, x,oзиpдa Узбeкиcтoндa poмaн-гepмaн xyKy^ o^narara xoc xyrçy; мaнбaлapи тизими вa крнунчилик тизимлapи шaкллaнди. Бу yз-yзидaн Цopa;aлпoFиcтoн xyrçy;^ тизимининг poмaн-гepмaн xyKy^ oилacигa кpишини aнглaтaди.

Узбeкиcтoн Pecпyбликacи Koнcтитyцияcидa кypcaтилгaнидeк, Цopa;aлпoFиcтoн Pecпyбликacи уз Koнcтитyцияcини крбул к;илaди. Шyндaн кeлиб чи;иб, Цopa;aлпoFиcтoн Pecпyбликacи ;yйидaги уз кoнcтитyциявий-xy;y;ий тизимигa эгa:

• Цopa;aлпoFиcтoн Pecпyбликacи Koнcтитyцияcи;

• Цopa;aлпoFиcтoн Pecпyбликacининг Koнcтитyциявий K^y^ap^

• Цopa;aлпoFиcтoн Pecпyбликacининг мyтлo; вaкoлaтидaги мacaлaлapни x,aл этиш учун K^y^nap acocидa крбул цилигадиган нopмaтив-xyк;yк;ий xyжжaтлapи (aктлapи).

Цopa;aлпoFиcтoн Pecпyбликacининг Koнcтитyциявий-x,yк;yк;ий тизими ^^eraci^ Pecпyбликacи Koнcтитyциявий-xy;y;ий тизимининг aжpaлмac кдоми x,иœблaнaди. ^^eraci^ Pecпyбликacи xyrçyK^ тизимининг умумийлиги вa aжpaлмacлиги Цopaк;aлпoFиcтoн Pecпyбликacининг кoнcтитyциявий-x,yк;yк;ий тизимигa мaълyм тaлaблapни куяди. ynap ;yйидaгилapдaн ибopaт:

- Цopa;aлпoFиcтoн Pecпyбликacи Koнcтитyцияcи Узбeкиcтoн Pecпyбликacи Koнcтитyцияcигa зид булиши мумкин эмac;

- Узбeкиcтoн Pecпyбликacи ;oнyнлapи Цopa;aлпoFиcтoн Pecпyбликacи xyдyдидa x,aм мaжбypийдиp.

Дeмoкpaтик xyrçyK^ дaвлaтнинг энг му^им бeлгилapидaн биpи - бapчa фy;apoлapнинг крнун oлдидa тeнглиги, Koнcтитyция вa ;oнyнлapнинг усгунлигини тaъминлaшдиp. Koнcтитyция вa крнун ycтyвopлиги, биpинчидaн, ижтимoий x,aëтнинг бapчa cox,aлapидa крнуннинг ^таиян x,yкмpoнлиги, x^ ким, x,eч биp дaвлaт opгaни, мaнcaбдop шaxc ëки бoш;a биpop фy;apo крнунга бужуниш мaжбypиятидaн xoли булиши мумкин эмacлигини aнглaтaди, иккинчидaн, Koнcтитyция вa крнун ycтyвopлиги acocий ижтимoий, энг aввaлo и;тишдий вa cиëcий мyнocaбaтлap фa;aт крнун йули билaн тapтибгa coлинишини билдиpaди.

Koнcтитyциянинг 15-мoддacидa ^^eraci^ Pecпyбликacидa ^^e^ci^ Pecпyбликacининг Koнcтитyцияcи вa ;oнyнлapининг усгунлиги cyBcœ тaн oлиниши вa дaвлaт, унинг opгaнлapи, мaнcaбдop шaxcлap, жaмoaт биpлaшмaлapи, фyp;apoлap KoTOm-ryu,™ вa K^y^apm мyвoфик; иш кypиши бeлгилaнгaн.

Ушбу мoддa acocидa Цopa;aлпoFиcтoн Pecпyбликacи Узбeкиcтoн Pecпyбликacининг тapкибий кдоми булганлиги caбaбли ^^eraci^ Pecпyбликacининг Koнcтитyцияcи вa ;oнyнлapи Цopa;aлпoFиcтoн учун x,aм мaжбypийлиги xarç^ara к;oидa

Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - Society and innovations Special Issue - 4 (2021) / ISSN 2181-1415

келиб чикади ва бу Асосий конуннинг 71-моддасида мустахкамлаб куйилган. Бу табиий хол. Хукукий давлатга куйиладиган талаблардан бири- унинг Конституцияси ва конунлари жамият хаётининг барча сохаларида хукмронлик килишидир.

Цоракалпогистон Республикаси Узбекистон Республикасининг Конституцияси устунлигини сузсиз тан олади. Бу Цоракалпогистон Республикаси Конституцияси ва конунлари Узбекистон Республикаси Конституциясининг нормалари ва моддаларига мос тушишида намоён булади. Бундай талаб Цоракалпогистон Республикасининг бошка давлатлар билан тузадиган битимлари ва шартномаларига хам куйилади.

Хар иккала республикада ягона хукукий тизим ва хукук кулланилиши Узбекистон Республикаси конунлари устунлигига асосланган бир хил конунлар булишини талаб килади. Цоракалпогистон худудида Узбекистон Конституция ва конунларининг устунлигини тан олиш яна шунда намоён буладики, умумреспублика ва биргаликда юритиладиган ишларда Узбекистон Конституция ва конунлари етакчи ахамиятга эга. Бир катор хукук тармокларида Цоракалпогистон худудида бевосита ягона умумреспублика конунлари амал килади.

Цоракалпогистон Республикаси Конституция ва конунларининг Узбекистон Республикаси Конституциясига мос келишига куйиладиган талаб Узбекистон ва Цоракалпогистоннинг давлат-хукукий муносабатлари хусусиятларидан, Цоракалпогистоннинг Конституциявий - хукукий макомидан келиб чикади.

Юкорида кайд этилган фикр-мулохазалардан келиб чикиб хулоса урнида шуни айтиш мумкинки, Цоракалпогистон Республикасининг хукукий тизими деганда, Узбекистоннинг таркибида булган Цоракалпогистоннинг ички хукуки булган, давлат тарихи, иктисодий ва сиёсий тизими билан бевосита боглик, уз ичига миллий хукукий маданиятнинг асосий таркибий кисмлари хисобланадиган хукук ва конунчилик, хукукий амалиёт ва хукукий мафкурани камраб олувчи, бутунлик, худудий, функционал, генетик ва бошка алокаларининг тузилиши ва ташкил этиш тартиби, узига хос бошкарув усули ва узаро тартибга солиш, амал килиш хусусиятларга эга ва доимий ривожланишда булган ижтимоий-хукукий вокелик тушунилади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ:

1. Узбекистон Республикаси Конституцияси. Т.: "Узбекистон", 2019 й.

2. Мирзиёев Ш.М. Нияти улуг халкнинг иши хам улуг, хаёти ёруг ва келажаги фаровон булади. - Т.: 3-том, Узбекистон, 2019. - Б. 43.

3. Давлат ва хукукназарияси: Дарслик. / Масъул мухаррирлар Х.Б.Бобоев ва Х.Т.Одилкориев. - Тошкент: Иктисодиёт ва хукукдунёси, 2000. - Б. 387.

4. Утемуратов М. Узбекистон таркибида Цоркалпогистон Республикаси таш кил топишининг назарий, тарихий, сиёсий-гоявий асослари. - Тошкент, 2005. - Б. 36.

5. Международный пакт о гражданских и политических правах от 16 декабря 1966 года // Электронный ресурс. Режим доступа (05.05.2020): https://www.un.org/ru/documents/decl_conv/conventions/pactpol.shtml], свободный.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.