Ачилова Н.Т.
Жиззах политехника институти доценти
Изтлеуова А.Б.
Мухтар Ауэзов номли Цозогистон университети катта уцитувчиси
СУРХОН-ШЕРОБОД БОТАНИК-ГЕОГРАФИК РАЙОНИДА
ТЕРИЛГАН LAMIACEAE ОИЛАСИ ТУРКУМ ВА ТУР ЛАРИ
Аннотация. Мацолада Миллий Гербарий фондида сацланаётган Сурхон-Шеробод ботаник-географик районидан терилган Lamiaceae оиласи 15 та туркум, 26 та турнинг 67 та намунаси сацланади. Ajuga turkestanica (Regel) Briq., Scutellaria bucharica Jus., Scutellaria colpodea Nevski, Dracocephalum formosum Gontsch., Phlomoides sogdiana (Pazij & Vved.) Salmaki уудуд учун эндем турлар борлиги курсатилган.
Калит сузлар. Scutellaria bucharica Jus., Scutellaria colpodea Nevski, Dracocephalum formosum Gontsch., Phlomoides sogdiana
Achilova N.
Associate Professor of Jizzakh Polytechnic Institute
Iztleuova А.
Senior teacher of Mukhtar Auezov Kazakhistan University
SURKHAN-SHERABAD IS A BOTANIST AND GEOGRAPHER OF THE TERILGAN DISTRICT OF THE LAMIACEAE FAMILY TURMERIC AND
TERLARIACEAE
Annotation. The article presents 15 genera, 67 specimens from 26 species of the Amyaceae family collected in the botanical and geographical region of Surkhan-Sherabad and stored in the National Herbarium Fund. Ajuga turkestanica (Regel) Briq., Scutellaria bucharica Jus., Scutellaria colpodea Nevski, Dracocephalum formosum Gontsch., Phlomoides sogdiana (Pazidj et al.) It has been proven that salmaki is an endemic species for this region.
Keywords. Scutellaria bucharica Jus., Scutellaria colpodea Nevski, Dracocephalum formosum Gontsch., Phlomoides sogdiana
Узбекистонни ботаник-географик жихатдан районлаштиришда Жануби-Гарбий Х,исор округи К,ашкадарё, Бойсун, Таркапчотай, Кухитанг ва Сурхон-Шеробод ботаник-географик районларига ажратилган, Сурхон-Шеробод ботаник-географик район худуди Панжолди округининг БоботоF райони ва Бойсун, Кухитанг ботаник-географик районлари билан чегарадош. минтаканинг энг баланд нуктаси денгиз сатхидан 1126 метргача етади. Сурхон-Шеробод ботаник-географик райони Амударёга куйиладиган Сурхондарё ва Шерободдарё оралотида жойлашган Сурхон-Шеробод водийси ва унинг шимолгача давом этган tof олди худудларини уз ичига
олади. Ботаник - географик районнинг иклими курук субтропик, усимликлар коплами асосан гипсли олажинсли тупрокда таркалган. Худудда Урта Осиёнинг бошка тоF олди худудлари сингари кадимдан дехкончилик ривожланган воха хисобланади.
Сурхон-Шеробод ботаник-географик райони флорасида Lamiaceae оиласи туркум ва турлар жихатдан полиморфдир. Lamiaceae оиласи турлар хилма хиллиги жихатидан бошка оилалар орасида олдинги уринда туради. Ер шарида 170 га якин туркум ва 3400 га якин турлари мавжуд. Улар асосан ут, ярим бута ва бута холида усади. Оилада аксарият турлар куп йиллик утлардир.
Худудда тадкикот ишлари кам олиб борилган ва кам урганилган. Шу сабабли Миллий Гербарий фондида сакланаётган Сурхон-Шеробод ботаник-географик районидан терилган Lamiaceae оиласига мансуб гербарий намуналари бошка ботаник-географик районларга нисбатан анча кам, 15 та туркум, 26 та тур, 67 та намуна. Сурхон-Шеробод ботаник-географик районидан усимлик намуналарини терган асосий коллекторлар М. Культиасов 1914 йил, М.Г. Попов 1915 йил, Введенский 1927 йил, В.Пазий 1931 йил, Н. Меркулович 1931 йил, В. Бочанцев, С. Лепешкин 1930 йил, Гаршин 1932 йил, В. Тарасевич 1932 йил, Е. Демурина 1934 йил, А. Архиреев 1940 йил, Гомолицкий 1941 йил, О.Н. Бондаренко 1948 йил, Е.Е. Короткова 1953 йил, И.Грингоф 1958 йил, Халиков 1964 йил, Набиев, Шерматов, Казакбаев 1972 йил.
Миллий Гербарий фондида сакланаётган Сурхон-Шеробод ботаник-географик районидан терилган ЬатЬаевав оиласи туркум ва турлар намуналари
1-жадвал
№ Туркум Typ
1 Phlomoides napuligera (Franch.) Adylov, Kamelin & Makhm.
2 Phlomoides boissieriana (Regel) Adylov, Kamelin & Makhm.
3 Phlomoides kaufmanniana (Regel) Adylov, Kamelin & Makhm.
4 Phlomoides Moench Phlomoides labiosissima (Pazij & Vved.) Adylov, Kamelin & Makhm.
5 Phlomoides labiosa (Bunge) Adylov, Kamelin & Makhm.
6 Phlomoides sogdiana (Pazij & Vved.) Salmaki
7 Phlomoides speciosa (Rupr.) Adylov, Kamelin & Makhm.
8 Drepanocaryum Pojark. Drepanocaryum sewerzowii (Regel) Regel
9 Hypogomphia Bunge Hypogomphia bucharica Vved.
10 Hypogomphia turkestanica Bunge
11 Mentha L. Mentha arvensis L.
12 Mentha longifolia var. asiatica (Boriss) Rech.
13 Ziziphora L. Ziziphora interrupta Juz.
14 Ziziphora persica Bunge
15 Ajuga L. Ajuga turkestanica (Regel) Briq.
16 Dracocephalum L. Dracocephalum formosum Gontsch.
17 Scutellaria L. Scutellaria bucharica Jus.
18 Scutellaria colpodea Nevski
19 Lagochilus Bunge ex Benth. Lagochilus gypsaceus Vved.
20 Otostegia Benth. Otostegia sogdiana Kudrjasch.
21 Lallemantia Fisch. et C.A. Mey. Lallemantia royleana (Benth.) Benth.
22 Phlomis L. Phlomis bucharica Regel
23 Acinos Mill. Acinos rotundifolius Pers.
24 Lamium L. Lamium album L.
25 Lamium amplexicaule L.
26 Marrubium anisodon Marrubium anisodon Koch
Тахлил натижаларига кура Миллий Гербарий фондида сакланаётган Сурхон-Шеробод ботаник-географик районидан терилган Lamiaceae оиласи 15 та туркум, 26 та турнинг 67 та намунаси сакланади. Ajuga turkestanica (Regel) Briq., Scutellaria bucharica Jus., Scutellaria colpodea Nevski, Dracocephalum formosum Gontsch., Phlomoides sogdiana (Pazij & Vved.) Salmaki худуд учун эндем турлар. Намуналар ботаник-географик район флораси руйхатини шакллантиришда мухим ахамиятга эга.
Фойдаланилган адабиётлар:
1.К.Ш.Тожибаев, Н.Ю.Бешко, В.А.Папов. Ботанико -географическое районирование Узбекистана. Ботанический журнал 2016,№10.
2. Хасанов Ф.О. Эндемичные растения юго-западных отрогов Гиссарского хребта//Узб.биолог.журн. 1990. № 3. С. 41-45.
3. Узбекистон Республикаси "Кизил китоб"и. Тошкент, 2009 "Chinor" ENK.