Научная статья на тему 'СУЛТOН ЖAЛOЛИДДИН МAНГУБЕРДИ НОМЛИ МИЛЛИЙ ВИДЕО ЎЙИН ОРҚАЛИ ЁШЛАРНИНГ ТАРИХИЙ БИЛИМЛАРИНИ ОШИРИШ'

СУЛТOН ЖAЛOЛИДДИН МAНГУБЕРДИ НОМЛИ МИЛЛИЙ ВИДЕО ЎЙИН ОРҚАЛИ ЁШЛАРНИНГ ТАРИХИЙ БИЛИМЛАРИНИ ОШИРИШ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Research Focus
Область наук
Ключевые слова
Жалолиддин Мангуберди / ёш авлод / саркарда / ватанга мухаббат. / Джалалиддин Мангуберди / молодое поколение / военачальник / любовь к Родине.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Абдикадирова Нигора Сабиржановна

Ушбу мақолада Жалолиддин Мангуберди ҳаёти ва фаолиятига оид қисқа маълумот берилган. Жалолиддин Мангубердининг буюк сиймоси келажак авлод учун идеал образ тимсолини миллий видео ўйин орқали ёшлар онгига сингдириш муҳим аҳамият касб этади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

"СУЛТАН ДЖАЛОЛИДДИН МАНГУБЕРДИ" В ВИДЕ НАЦИОНАЛЬНОЙ ВИДЕОИГРЫ ДЛЯ ПОВЫШЕНИЯ ИСТОРИЧЕСКИХ ЗНАНИЙ МОЛОДЕЖИ

В данной статье представлены краткие сведения о жизни и деятельности Джалалиддина Мангуберди. Важно внедрить образ великого деятеля Джалалиддина Мангуберди в сознание молодежи через национальную видеоигру для будущего поколения.

Текст научной работы на тему «СУЛТOН ЖAЛOЛИДДИН МAНГУБЕРДИ НОМЛИ МИЛЛИЙ ВИДЕО ЎЙИН ОРҚАЛИ ЁШЛАРНИНГ ТАРИХИЙ БИЛИМЛАРИНИ ОШИРИШ»

СУЛТОН ЖАЛОЛИДДИН МАНГУБЕРДИ НОМЛИ МИЛЛИЙ ВИДЕО УЙИН ОРЦАЛИ ЁШЛАРНИНГ ТАРИХИЙ БИЛИМЛАРИНИ ОШИРИШ

Абдикадирова Нигора Сабиржановна.

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети e-mail: [email protected] https://doi.org/10.5281/zenodo.14711951

Аннотация: Ушбу маколада Жалолиддин Мангуберди хдёти ва фаолиятига оид киска маълумот берилган. Жалолиддин Мангубердининг буюк сиймоси келажак авлод учун идеал образ тимсолини миллий видео уйин оркали ёшлар онгига сингдириш мух,им ахдмият касб этади.

Калит сузлар: Жалолиддин Мангуберди, ёш авлод, саркарда, ватанга мухаббат.

"СУЛТАН ДЖАЛОЛИДДИН МАНГУБЕРДИ" В ВИДЕ НАЦИОНАЛЬНОЙ ВИДЕОИГРЫ ДЛЯ ПОВЫШЕНИЯ ИСТОРИЧЕСКИХ ЗНАНИЙ МОЛОДЕЖИ

Абдикадирова Нигора Сабиржановна

Узбекский государственный университет физической культуры и спорта e-mail: [email protected]

Аннотация: В данной статье представлены краткие сведения о жизни и деятельности Джалалиддина Мангуберди. Важно внедрить образ великого деятеля Джалалиддина Мангуберди в сознание молодежи через национальную видеоигру для будущего поколения.

Ключевые слова: Джалалиддин Мангуберди, молодое поколение, военачальник, любовь к Родине.

"SULTAN JALALUDDIN MANGUBERDI" AS A NATIONAL VIDEO GAME TO ENHANCE YOUTH'S HISTORICAL KNOWLEDGE Abdikadirova Nigora Sabirjanova

Uzbek State University physical culture and sport e-mail: [email protected]

Abstract: This article provides brief information about the life and work of Jalaliddin Manguberdi. It is important to introduce the image of the great figure Jalaliddin Manguberdi into the consciousness of young people through a national video game for the future generation.

Keywords: Jalaliddin Manguberdi, young generation, military leader, love for the Motherland.

ТАДЦЩОТНИНГ МАЦСАДИ

Жалолиддин Мангуберди хдкидаги маълумотларни келажак авлодга етказиб бериш оркали буюк саркарда сиймосини абадийлаштириш, хдмда уларга урнак буладиган хислатларини миллий видео уйин оркали ёшлар онгига сингдириб боришдан иборат.

ТАДЦЩОТНИ ТАШКИЛ ЭТИШ

Ижтимоий тараккиётнинг бугунги боскичида тарихни билиш, англаш, уларга холисона бах,о бериш муаммоси доим долзарб булиб келган. Айникса, бугунги кунда, улкан ижтимоий-иктисодий ва сиёсий узгаришлар юз бераётган глобаллашув, кутблашув жараёнлари авж олаётган бир даврда, тарихни англаш, жах,он хдмжамиятида уз урнини

аниклаб олиш купгина халклар учун ута мухим ахамият касб этмокда. Тарихий тадкикотларда манбаларга мурожат килиш, шу жумладан ёзма манбалар асосида яратилган илмий ишлар барча даврда киймати юкори булган. Турон улкасининг мугуллар истилоси ёритилган манбаларининг деярли барчасида сунгги Хоразмшох султон Жалолиддин Мангуберди (1198-1231) хакида маълумотлар келтирилади. Шу нуктаи назардан хаётнинг инсоният олдига куяётган кескин саволларга жавобни инсон жамиятлар тарихи, утмишдан излаши бежиз эмас. Мазкур вокеа-ходисаларга бахо бериш бизга бугунги кун муаммолари хусусида тугри фикр юритиш, уларга объектив ёндашиш, келажакда утмиш хатоларини такрорланмасликка ёрдам беради

Юртимизда киберспортни кенг оммалаштириш ва ёшларга кулайликлар яратиш максадида "Киберспорт турларини янада ривожлантириш ва кенг оммалаштиришга оид кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги карор кабул килинди. Бу борада Мазкур йуналишда Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 16 ноябрдаги "Киберспорт турларини янада ривожлантириш ва кенг оммалаштиришга оид кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги П^-423-сонли карори, Бугунги кунда шугулланувчи спортчиларни техник ва тактик харакатларини тугри шакллантириш ва уни ривожлантириш киберспорт турига булган кизикишларини ошириш, уларни спорт турларига йуналтириш буйича илмий асосланган чора-тадбирларни тизимли равишда амалга ошириш зарур хисобланади. Айникса, спорт таълим муассасаларида илмий-тадкикот ишларини ривожлантириш мухим хисобланади хамда бартараф этиш буйича таклиф ва тавсиялар ишлаб чикиш уз самарасини беради. Кебирспорт турларини ривожлантиришда шугулланувчи спортчиларни техник ва тактик хдракатларини тугри шакллантириш ва уни ривожлантириш харакат фаоллигини ошириш тизимини ишлаб чикиш ва ёшларни кебирспортга жалб килиш ишларини тизимли ташкил килиш зарурлигини курсатади.

Шу сабабдан киберспорт турида шугулланувчи спортчиларни техник ва тактик харакатларини тугри шакллантириш ва уни ривожлантириш харакат фаоллигини ошириш миллий ведио уйинни яратиш ва ёшлар онгида миллийлик ва тарбиявий ахамиятга эга ведиоуйин ишлаб чикишни уз олдимизга максад килдик. Шу максадни амалга оширишни ташкил килиш оркали илмий-тадкикот ишларини ривожлантиришда куйидаги вазифаларни комплекс хал килишга каратилган чора-тадбирлар режаси ишлаб чикилди:

1. Укувчи-ёшларнинг буш вактларини мазмунли утказиш максадида киберспорт турларига ёшларни кенг жалб килиш учун Султон Жалолиддин Мангуберди видео уйини оброзларини яратиш амалиётга жорий этиш.

2.Миллий ведио уйинда тарихий кахрамонлар, жангчиларнинг хатти-харакатлар эскизи персонлаштирилади ва киберспортчиларга миллий уйин алгоритмлари яратиш ва такомиллаштириш.

3.Кибирспортда ёшларнинг жисмоний таёргарлик курсатгичларини ривожлантирувчи ва уйинни юклаб олиш ва тарихий маълумотлар ва манбаларга асосланган янги инновасион компютер платформасини яратиш.

4.Киберспорт сохасидаги мутахассислар билан Республиканинг барча худудлардаги таълим муассасалари хамда ташкилотлар уртасида узаро манфаатли хамкорлик килиш механизмини амалиётга жорий килиш.

Биз тадкикотимизни Чирчик шахар ва Бустонлик мактабалирида олиб бордик тадкикотимизга иккита тажриба ва назорат гурухларини жалб килдик.

Тажриба ва назорат гурух,и иштирокчиларидан тадкикот бошида тарихий манбаларни билиш даражасини аниклашга асосланган анкета суровнома утказилди. Суровнома натижаларини диграмма оркали билиб олшингиз мумкин.

■ 1- savol

■ 2- savol

■ 3- savol

■ 4- savol

■ 5- savol

■ 6- savol

■ 7- savol

■ 8- savol

■ 9- savol

■ 10- savol

1-расм. Тажриба гурух,и иштирокчиларининг Султан Жалолиддин Мангубердининг тарихий маълумотларини аниклаш

■ 1- savol

■ 2- savol

■ 3- savol

■ 4- savol

■ 5- savol

■ 6- savol

■ 7- savol

■ 8- savol

■ 9- savol

■ 10-savol

2-расм. Назорат гурух,и иштирокчиларининг Султан Жалолиддин Мангубердининг тарихий маълумотларини аниклаш

Маъмун Университети, "Тарих кафедраси" тарих фанлар доктори (ДсС)., доцент Машарипов ^удрат Юлдашевичва бошка олимлар ишларини тах,лилига асосланиб Султон Жалолиддин Мангуберди - буюк хоразмшох,лар давлатининг сунгги вакили, хоразмшох, Алоуддин Мухдммаднинг тунгич фарзанди, мустакиллик учун фидокорона кураши, ажойиб саркардалик фаолияти, шахсий жасорати, Ватанга мухдббати билан тарихдан муносиб урин олган давлат арбоби.

Жалолиддин Мангуберди Алоуддин Мухдммад ва унинг туркман канизаги Ойчечакдан (1198 йили) тугилган. У 1215 йилда Газна, Бомиён, Буст, Такинобод,

Заминдовар, Шимолий Х,индистон ерларига хоким ва тахт вориси этиб тайинланган. Момоси Туркон хотун ва кипчок амирларининг норозилиги сабабли укаси ^утбиддин Узлокшох фойдасига ворисликдан махрум этилди. Алоуддин Мухаммад фарзандларини 1220 йили туплаб, улими олдидан Жалолиддин Мангуберди Хоразм хукмдори деб эълон килди. Урганч мудофааси учун етиб келган Жалолиддин Мангуберди бу ерда Тукон хотуннинг акаси Хумор Тегиннинг султон деб эълон килинганлигини ва унга суикасд уюштирилаётганини сезиб, уч юзта суворийси билан Урганчни тарк этиб, Хуросон томонга караб йулга чикади. Нишопур якинида узидан икки баробар купрок булган душман кушинини енгиб, шахарга киради. Бу ерда кушин туплаб Кандахорни камал килиб турган мугиллар устига юриш килиб, уларни тор-мор этади. 1221 йилда Газнага етиб келган Жалолиддин Мангубердига олдин кушилган кайнотаси, Х,ирот волийси Аминалмулкдан ташкари халаж кабиласи бошлиги Сайфиддин Игрок, Балх волийси Аъзам Малик, афгонлар сардори Музаффар Малик, корлуклар бошлиги Х,асан ^орлук уз аскарлари билан кушилдилар. Маёфарикин вилоятидаги кишлоклардан бирида мугуллар тунги хужум натижасида Жалолиддин Мангубердининг оз сонли кушинини тор-мор келтирдилар, Жалолиддин Мангубердини узи эса таъкибдан кутулиб ^урдистон тогларига чикиб кетган. Бу ерда карокчи курдлар кулига асир тушиб, фожиали равишда халок булган.

Жалолиддин Мангуберди хакида унинг шахсий котиби, тарихчи Насавий шундай ёзади: "Жалолиддин корачадан келган, урта буйли, турк лафзли одам эди. Форс тилини хам яхши биларди. Унинг ботирлигига келганда шуни айтиш керакки, султон арслонлар орасидаги энг кучли шер эди. Бир сузли, кек сакламайдиган, очик кунгил, тугри одам эди. У жиддий шахс эди. Х,еч качон кулмасди. Жуда нари борса жилмайиб куярди. У адолатсизликларни ёмон курарди. Жалолиддин ута катъиятли, нихоятда иродали, мураккаб вазиятларда, такдирнинг калтис синовларида узини йукотиб куймайдиган фавкулодда мард ва ботир саркарда эди.

Узбекистон хукумати Жалолиддин Мангубердининг мугул боскинчиларига карши курашда курсатган мислсиз жасорати, ватанга ва уз халкига садокат ва чексиз мухаббатини кадрлаш ва унинг порлок рухини абадийлаштириш максадида "Жалолиддин Мангуберди таваллудининг 800 йиллигини нишонлаш хакида" карор кабул килди (1998). ^арорга кура, унинг юрти Хоразмда Жалолиддин Мангубердига хайкал урнатилди, йирик куча, майдон, жамоа корхоналари ва бошкаларга унинг номи куйилди. Жалолиддин Мангубердининг харбий юришларида хамрох булган тарихчи Насавий Жалолиддин Мангубердига багишлаб "Сийрат ас-султон Жалолиддин Мангуберди" ("Султон Жалолиддин Мангубердининг холати") номли асар ёзган. Жалолиддин Мангуберди хакида видео фильм, достон, пъеса ва бошкалар яратилган. 2000 йилнинг 30-августида "Жалолиддин Мангуберди" ордени таъсис этилган.

^уйидаги манбаларнинг муаллифлари тасвирлаётган вокеаларга гувох булганлиги, ёки даврий жихатдан Жалолилиддин замонига якин булганликлари учун хам улардаги маълумотлар объективлик, тарихийлик ва бошка тарихий тамойиллар нуктаи назаридан мухим ахамият касб этадиган ведио уйин яратилди.

Яратилган ведио уйинни тажриба гурухи иштирокчиларига синовдан утказиб уларни уйин оркали тарихий маълумотларни ошириб боришди.

Назорат гурухи эса анъанавий тарих дарсларидаги маълумотларга таяниб маълумотларни билиб олишди тажриба охирида утказилган суровномага асосан. Тажриба гурухининг Султон Жолалиддин Мангуберди хаёти ва фаолияти тугрисидаги маълумотлар

30% га киберспорт тури буйича уларнинг диккатини ва кул маторика сифатлари 25% яхшиланганлигини куришимиз мумкин.

Тажриба гурухининг Султон Жолалиддин Мангуберди хаёти ва фаолияти тугрисидаги маълумотлар 15% га киберспорт тури буйича уларнинг диккатини ва кул маторика сифатлари 18% яхшиланганлигини куришимиз мумкин. ХУЛОСА

Халкаро тажрибалардан маълумки, тарихий кахрамонларимиз сиймоси гавдаланган уйнлар, улар оркали юртимизнинг бой тарихи, маданияти бутун дунёга таралишини, айникса, Жалолиддин Мангуберди каби жахонгирлар олиб борган жангу-жадаллар, бунёдкорлик лавхаларинин узида акс эттирган, ёшларимиз учун тарбиявий ахамиятга эга булган видеоуйинлар яратиш асосида жисмоний саломатликни таъминловчи воситаси сифатида, балки, инсонни маънавий камолга етказишнинг мухим шарти сифатида хам янги билимлар ва тушунчалар шаклланди.

Шундай килиб, Султон Жалолиддин Мангуберди шахсияти ва уз ватани озодлиги йулида кулига килич олиб, душманга какшаткич зарбалар келтира олган Хоразмнинг мард углони Жалолиддин Мангуберди харбий фаъолиятини урганишда бирламчи манба хисобланади. Тадкик этилган манбаларда келтирилган Жалолиддин Мангубердининг хаёти ва ватанга эътикод йулидаги фаолиятини урганиш усмир ёшдаги укувчиларнинг ватанга эътикод, чексиз мухаббат, гурур ва ифтихор, ватан ва халк тинчлиги йулида жон фидо этиш, инсонпарварлик каби карашларини ривожлантириш ва шакллантиришда мухим ахамият касб этади.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Буриев О., Тошев Н. Жалолиддин Мангуберди. (1999). "Фан" Тошкент: Б. 69.

2. Машарипов. Жалолиддин Мангуберди - Буюк ватанпарвар саркарда - Тошкент: "Навруз" нашриёти. 2019.- 400 б.

3. Акобиров М.Х. Султон Жалолиддин Мангуберди кушини ва хдрбий санъати.[Матн] Бухоро: "Садриддин Салим Бухорий" Дурдона, 2023. - 188 б.

4. хттпс://зиёуз.уз/илм-ва-фан/тарих/озбекистон-хукмдорлари/зхалолиддин-мангуберди

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.