Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life
Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati
ТАРИХИМИЗНИ УРГАНИШДА КИТОБНИНГ УРНИ
Т.Ортикалиева -
Тарих укитиш методикаси йуналиши 2-курс талабаси Илмий рахбар: Н.А.Гулбаев
Тарих - Ватанга эътикод, миллий муносабат маданиятини шакллантиришдаги энг буюк куроллардан бири. Утмишда она-Ватан химояси, юрт тинчлиги учун жонини фидо килишга тайёр турган Широк, Спитамен, Жалолиддин Мангуберди каби шахслар булганлиги фактининг узигина кишиларда келажакка ишонч рухини мустахкамлайди. Умуман, Ватанга эътикод, миллий муносабат маданиятини шаклланганлиги:
• уз халкининг тарихини яхши билиш ва ундан гурурланиш;
• буюк аждодлар томонидан яратилган моддий ва маънавий меросни куз корачигидек асраб, келгуси авлодларга етказиш;
• миллий урф-одат, расм-русум ва удумларини, аждодлар меросини урганиб, унинг кадриятга айланган кисмини давом эттириш;
• давлатимиз келажаги, истиклолининг баркарорлиги ва буюклигини чин дилдан хис этиш, шундай келажакни барпо этишга астойдил кумаклашиш.
Мозий, бугунги кун шундан далолат бермокдаки, миллий гоя хеч качон Ватандан ташкарида илдиз отмайди. У Ватан равнакига хизмат килсагина, куч-кудрат манбаига айланади. Ватаннинг равнакига хизмат килмайдиган ёт, бегона гоялар эса хеч качом бизнинг миллий гояга айлана олмайди. Бундай гоя кандай либосга уралиб олмасин, кандай никоб киймасин, донишманд халкимиз уларнинг найрангига учмайди.
Талабаларда тарихий ахборот манбалари билан мустакил ишлашдаги кобилиятни ривожлантириш тарихий вокеа - ходисалар, уларнинг сабабларини тушуниш, тегишли хулосалар чикара олиш, ахборот манбаларининг асосий куринишларини билиш, билиш фаолияти усулларини эгаллаш билан чамбарчас богликдир. Ахборот манбаи сифатида бадиий китоблардан фойдаланиб, тарихни урганиш долзарб масалалардан биридир.
Узбекистонда 1968 йили академик И. М. Муминовнинг «Амир Темурнинг Урта Осиё тарихида тутган урни ва роли» рисоласининг нашр этилиши мухим вокеа будди. Рисола Темур шахсига бирёкламали карашларга карши ёзилган илмий асар сифатидаги дастлабки уриниш эди. Лекин бу кадам Москвадаги юкори идоралар ва матбуот органлари томонидан кораланди ва асар муаллифи бенихоя азиятлар чекди.
Узбекистоннинг мустакилликка эришуви, эски мафкура сикувидан кутулиш, тарихимизга тугри муносабатда булиш имконини яратди. Сунгги йилларда Амир Темур ва унинг
December 1
648
Tashkent State Transport University Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022
The Constitution of the Republic of Uzbekistan O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -
is the Glorification of Human Dignity, the inson qadrini ulug'lash, erkin va
даврини урганишга багишланган катор манбалар, китоблар, жумладан, Бурибой Ахмедовнинг Амир Темур хакидаги катта роман-хроникаси нашр этилди. Узбекистан Президентининг фармони билан 1996 йил — Амир Темур йили деб эълон этилиши ва бу сана жахон микёсида нишонланиши Амир Темур номи окланиб, узбек халкига бутунлай кайтганига ёркин далилдир.
Тарихимизни урганишда, китобнинг урни нихоятда улугдир. Жумладан Амир Темур даврини урганишда ёзувчи Нурали Крбулнинг асарлари талабалар учун ажойиб манбадир. Биз бу манба хакида уз фикрларимизни уртоклашишни ният килдик. Келинг, тарихга бир назар соламиз:
Ёзувчи Нурали ^обул: "Бизнинг танимиз Ватаннинг бир булагидир. Не учун инсоннинг устига тупрок тортилгандан сунг, удумимиз буйича кабр устига уч сикимдан тупрок ташлайдилар? Бу - биз тупрокдан яратилганмиз, кайтиб заминимизга кетамиз ва яна ердан бош кутариб чикамиз демакдир. Худога, Хдкка хам кур-курона эмас, акл-идрок ёгдуси билан етганидек, Ватанни хам тиник ва ёруг фикр, теран акл-заковат билан топадилар. Саводсиз, маданиятсиз ва маърифатсиз одамнинг ватанпарварлиги факат она юртга иснод ва миллий шарафига завол келтиради, холос"
Нурали ^обул 1974 Фаргона Давлат университетини тарих факультетини тамомлаган. «Ойкор», «Салом тоглар», «Одам, Ойкортог ва Дайди шамол хакида эртак», «Тубсиз осмон», «Каптарлар кайтмаган тун», «Яшаш учун кечикма», «Унутилган сохиллар», «Ок каптарлар», «Бугдой пишигига етмаганлар», «Сен ватансан, мухаббат», «Ватандан яхши ёр улмас» ва бошка асарлари нашр этилган. У Г.Маркеснинг «Танхоликнинг юз йили» романини, Ч.Айтматовнинг «Болалигим» асарини узбек тилига таржима килган серкирра ижодкордир.
Ёзувчи Нурали ^обулнинг "Сохибкирон" тарихий эпопеяси Темур ва темурийлар сулоласи хаёти мисолида узбек халкининг тарихи билан таништирувчи асарни мутолаа килиш имконияти пайдо булиб, узбек насрида узига хос янгилик яратди. У бизни Сохибкирон Амир Темур ва унинг даври, жахонгирнинг хаёти ва фаолияти билан якиндан таништиради.
Тарихчи олим, профессор А.Ахмедов НДобулнинг Сохибкирон Амир Темурни оддий турк жанговори даражасидан хоконлик мартабасига юксалиш йулидаги тинимсиз гайрати, Ватан ва миллати, дини равнаки учун курашларини кизикарли вокеалар оркали курсатиб берганинини алохида эътироф этади: "Китобхонлар Нурали Крбулнинг мазкур эпопеяга кирган асарларида буюк Сохибкирон, Чингизхон ва бошкка тарихий шахсларнинг зиддиятли, гам-андухлар, кувончларга тула хаёти билан танишадилар. Муаллиф тасаввур кудрати оркали тарихий фактлар, аник далиллар асосида иш тутиб тарихий хакикатни бадиий хакикатга айлантириб, хар бир образнинг узига хос жихатини ифодалай олган",
December 1
649
Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life
Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati
Узбекистонда хизмат курсатган маданият ходими Т.Каххорнинг фикрича ёзувчининг услуби ва асарлар кетма-кетлиги хакида: "Мазкур тарихий эпопея хозирги кунда нашрдан чиккан ва китобхонлар жавонидан урин олган "Буюк Турон амири ёхуд акл ва килич", "Етти иклим хокони ёхуд ахд ва тахт", "Султоннинг сунгги куни ёхуд Амир Сохибкирон ва Тухтамишхон", "Чингизхоннинг олтин тахти", "Жахон мулкининг султони ёхуд Фотих Темур ва Йилдирим Боязид", "Жон ва шон талвасаси", "Тириклик саодати", "Кадарнинг гариб жилваси", "Кисмат киличи", "Салтанат тулпори", "Шаходат шарбати", "Аросат ва фаросат" асарларини уз ичига олган. Таникли режиссёр Х,Дахрамон "Сохибкирон" тарихий эпопеяси муаллифининг тарихчи ва тилшунос эканини эътироф этган ва асарнинг сюжетлари яхлитлигини бахолаб, асар асосида фильм яратиш таклифини илгари сурган. Шоира Ф.Афруз фикрича: ёзувчи асарларининг миллий оханги ва умуминсоний гояси, персонажларининг узига хос тили хакида сузлади. Муаллиф эски туркий халк сузлардан, матал, макол, ухшатишлар ва халк ибораларидан унумли фойдаланган. Китобнинг узига хос ютуги шундаки, навбатдаги асарни укиган китобхон аввалги романда таниш булиб колган кахрамонлар билан яна кайтадан учрашади ва вокеаларни реал тасаввур эта олади.
Хулоса урнида талабаларда Ватанга эътикод, миллий муносабат маданиятини шакллантиришда куйидагиларни амалга ошириш максадга мувофикдир:
1. Таълим жараёнида талабаларнинг онгини, сиёсий фаоллигини ошириш, уларни мамлакат ва миллат тараккиёти билан боглик булган вазифаларни бажаришга сафарбар этиш, миллий тикланиш, миллий уйгониш ва покланиш -узбек миллатипинг асосий максади эканлигини тушунтириш.
2. Узбекистоннинг узига хос тараккиёт йулини, унинг имкониятлари ва афзалликларини талабаларга тушунтириш.
3. Талабаларда Ватан, миллат олдидаги бурч ва масъулият, миллий ифтихор туйгусини шакллантириш, уларни ватанпарварлик, миллатпарварлик, байналмилаллик рухида тарбиялаш.
4. Тарихий хотира, маданий мерос, миллий анъана ва умуминсоний кадриятларга садокат рухида тарбиялаш.
5. Жамият хаёти, давлат сиёсатидаги демократик давлат фукаролари ва манфаатларини химоя килиш гояларини талабаларнинг онгига сингдириш.
REFERENCES
1. Mukhamedzhanovna, M. Z., Akmalovna, U. N., Abdusamatovich, K. S., Gapparovna, S. D., Arifovna, U. D., & Tashpulatovna, K. P. (2021). Bioethics-Paradigm of Humanization of Medical
December 1
650
Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life
Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati
Education. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 125-133.
2. Умарова, Д. А., & Худайбергенова, П. Т. (2020). РОЛЬ ГРАЖДАНСКОГО ОБЩЕСТВА В РЕШЕНИИ ПРОБЛЕМ ГУМАНИЗАЦИИ МЕДИЦИНЫ. Гуманитарный трактат, (97), 25-28.
3. Фатима Ташпулатовна Худайбергенова, & Дилором Арифовна Умарова (2022). ПАРАДИГМА БИОЭТИКИ В СФЕРЕ БИОЭТИЧЕСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ. Academic research in educational sciences, TSDI and TMA Conference (1), 196-200. doi: 10.24412/2181-1385-2022-196-200
4. Умарова, Д. А. (2021). ВАЖНЫЕ И АКТУАЛЬНЫЕ АСПЕКТЫ МОДЕРНИЗАЦИИ ГОСУПРАВЛЕНИЯ В СТРАТЕГИИ ДЕЙСТВИЙ ПО ПЯТИ НАПРАВЛЕНИЯМ РАЗВИТИЯ РЕСПУБЛИКИ УЗБЕКИСТАН В 20172021. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 7(8), 421-430.
5. Мухамедов, А. Р. ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВО УЗБЕКИСТАНА И НЕКОТОРЫХ ЗАРУБЕЖНЫХ СТРАН О ПРЕСТУПЛЕНИЯХ В СФЕРЕ ТРАНСПЛАНТОЛОГИИ. Human dignity and human rights, 108.
6. Мухамедов, А. Р. (2022). Вопросы совершенствования законодательства Узбекистана о преступлениях в сфере трансплантологии с учетом зарубежного опыта. Academic research in educational sciences, (Conference), 92-97.
7. Элдор Абдурасулович Уринбоев (2023). ТАЯНЧ ДАРАКАТ АППАРАТИ ШИКАСТЛАНГАН ТАЛАБАЛАРНИНГ ДАРАКАТ ФАОЛИЯТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ. Academic research in educational sciences, 4 (1), 239247.
8. Уринбоев, Э. А. (2022). ТАЯНЧ ДАРАКАТ-АППАРАТ ШИКАСТЛАНГАН ТАЛАБАЛАРДА КООРДИНАЦИЯ КОБИЛИЯТИНИНГ ТАВСИФИ. Fan-Sportga, (1), 44-46.
9. O'rinboyev, E. (2021). ADAPTATION OF STUDENTS WITH DISABILITIES TO SPORT TRAINING LOADS IN THE CONTEXT OF BASIC MOBILITY. Karakalpak Scientific Journal, 4(1), 23-31.
10. Miraxrarovna, R. G. (2021). Oriental Foundations of Pythagorean Studies. Annals of the Romanian Society for Cell Biology, 479-489.
11. Рузматова, Г. М., & Рахимджанова, Д. С. К. (2021). СЕРЕН КЪЕРКЕГОР ЭКЗИСТЕНЦИАЛИЗМИНИНГ МОДИЯТИ. Academic research in educational sciences, 2(3), 568-583.
December 1
Tashkent State Transport University The Constitution of the Republic of Uzbekistan is the Glorification of Human Dignity, the Guarantee of Our Free and Prosperous Life
Volume 3 | TSTU Conference 2 | 2022 O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va _farovon hayotimiz kafolati
12. Рузматова, Г. М. (2021). КАРЛ ГУСТАВ ЮНГНИНГ ИНСОН РУ^ИЙ БОРЛИГИ КОНЦЕПЦИЯСИ. Academic research in educational sciences, 2(1), 8195.
13. Miraxrarovna, R. G. (2021). DEKART VA PASKAL RATSIONAL G 'OYALARIDAGI O 'XSHASHLIK VA FARQ. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 1(1), 35-44.
14. Отамуратов, С. (2015). ЕШЛАР СИЕСИИ МАДАНИЯТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ОМИЛЛАРИ.
15. Отамуратов, С. С. (2000). Национальное самосознание социально активной части молодежи и его функционирование в условиях независимости Узбекистана (социологический анализ).
December 1