Научная статья на тему 'ИИВ АКАДЕМИЯСИ КУРСАНТЛАРИНИ МАЛАКАЛИ КАДР СИФАТИДА ШАКЛЛАНИШИДА ПЕДАГОГИКАНИНГ ЎРНИ'

ИИВ АКАДЕМИЯСИ КУРСАНТЛАРИНИ МАЛАКАЛИ КАДР СИФАТИДА ШАКЛЛАНИШИДА ПЕДАГОГИКАНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
45
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
педагогика / жамият / тарбия / ватанпарварлик / тараққиёт / бошқарув / такомиллаштириш / ислоҳ қилиш. / pedagogy / society / education / patriotism / development / management / improvement / reform.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Улуғбек Бахтиёр Ўғли Бейсенов

Мақолада Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги Академияси курсантлари тарбиясида педагогикани тутган ўрни ва тарбия тизимини тубдан ислоҳ қилиш борасида амалга оширилаётган ислоҳотлар ҳақида сўз юритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OF PEDAGOGY IN EDUCATION OF CADETS OF THE ACADEMY OF THE MINISTRY OF INTERNAL AFFAIRS

The article deals with the role of pedagogy in education of cadets of the Academy of the Ministry of Internal Affairs of the Republic of Uzbekistan and fundamental reforms being carried out in the field of education.

Текст научной работы на тему «ИИВ АКАДЕМИЯСИ КУРСАНТЛАРИНИ МАЛАКАЛИ КАДР СИФАТИДА ШАКЛЛАНИШИДА ПЕДАГОГИКАНИНГ ЎРНИ»

ИИВ АКАДЕМИЯСИ КУРСАНТЛАРИНИ МАЛАКАЛИ КАДР СИФАТИДА ШАКЛЛАНИШИДА ПЕДАГОГИКАНИНГ УРНИ

УлуFбек Бахтиёр уFли Бейсенов

Узбекистон Республикаси ИИВ Академияси Хдрбий тайёргарлиги кафедраси

укитувчиси, капитан

АННОТАЦИЯ

Маколада Узбекистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги Академияси курсантлари тарбиясида педагогикани тутган урни ва тарбия тизимини тубдан ислох килиш борасида амалга оширилаётган ислохотлар хакида суз юритилади.

Таянч сузлар: педагогика, жамият, тарбия, ватанпарварлик, тараккиёт, бошкарув, такомиллаштириш, ислох килиш.

THE ROLE OF PEDAGOGY IN EDUCATION OF CADETS OF THE ACADEMY OF THE MINISTRY OF INTERNAL AFFAIRS

ABSTRACT

The article deals with the role of pedagogy in education of cadets of the Academy of the Ministry of Internal Affairs of the Republic of Uzbekistan and fundamental reforms being carried out in the field of education.

Keywords: pedagogy, society, education, patriotism, development, management, improvement, reform.

"Тухтанг! Бир жойга кетишдан аввал кулни эмас, инсонни англанг. Ана

шундагина биз оламни англаймиз"Л:[103 б]

Сукрот.

Биз биламизки, инсон - жамиятнинг ижтимоий махсули. Жамиятдаги шахсга тааллукли барча ижтимоий таъсирлар, ижтимоийлаштирув жараёнининг кай тарзда йулга куйилиши натижаси уларок инсон ё ижобий ё салбий равишда шаклланади, жамиятга, тараккиётга шу нуктаи назардан уз таъсирини курсатади. Зеро хар кандай давлат, жамиятнинг тараккий этиши унинг ижтимоий-иктисодий, илмий-техникавий, ишлаб чикариш технологияларининг юксалиши субект сифатидаги шахснинг ижтимоийлашув жараёнига боглик. Бу эса шу жамиятда таълим тизими, мазмуни, методиканинг кай даражада окилона йулга куйилганлигига, педагогик кадр- мутахассисларнинг кандай тайёрлаш характери билан

боглик.

Таълим тугрисида конунда комил инсонни вояга етказиш бош вазифа килиб берилган. Масалага худди шу жихатдан ёндошиш мухим ахамият касб этади.

Комил инсон масаласи эса шарк фалсафасида мухим урин тутиб келган. Шу билан бирга шарк фалсафасининг Оврупо маданияти тараккиётида тутган урни бекиёслиги купчилика маълум. Зеро, инсоният оламини урганишда бу фалсафанинг куиган поидевори хали хам уз урнида мустахкам турибди. Шу сабабли гарбда бошка фанлар катори педагогика, психология хам амалиёти билан биргаликда ривожланди. Инсон масаласи мухим урин тутгани учун хам таълим тарбия, укитиш ишлари, укувчига муносабат, унга такдим этиладиган барча педагогик таъсирлар (инструментариИлар) укувчининг узи учун хизмат килишга каратилган. Яъни шахсга субект сифатидаги муносабат.

Ички ишлар академияситда эса аксинча булди. Диалектик матерализм гояси уларок курсантга обект сифатида каралди ва караб келинмокда. Таълимда курсантларнинг ривожланиш жараёнини (ДТСнинг киритилишидан максад хам асосан шахснинг ривожланиш даражасини белгилаш ва уни назорат килиш булиши керак эди) назорат килиш эмас, натижани кузлаш булди.

Натижада Ички Ишлар Академиясида курсантлар билимнинг узига, мохиятига ёки бажара олган иш натижаларига эмас, балки бахо олишга кизикиб колдилар. Курсант учун билимдан кура бахо олиш мухим булиб колди. ИжтимоиИ хаётга таиёр булиш, кииинчиликларни енга олиш, уз хаётлари давомида олган билимларини амалий куллай олиш малакалари аИтарлик даражада ривожлантирилмади. Таълимда курсантга субект сифатида каралмас экан, хеч качон максад амалга ошмайди. Бу хакда фикримизни киска килган холда шуни айтмокчимизки, максад комил инсонни вояга етказиш экан,аввало биз шарк фалсафасига мурожаат килишимиз, шу асосда уз дунёкарашимизни узгартиришимиз керак.

Шарк фалсафасида мухим урин тутган тасаввуф таълимоти айнан Оврупо маданияти, тараккиётининг бешиги булган десак янглишмаймиз. Шу билан бирга тасаввуф таълимоти Оврупо педагогика фани ва амалиётининг, рухшуносликнинг ривожланишида мухим урин тутганини хавас билан таъкидлаб утиш жоиздир. Хрзирги вактда хам Оврупода машхур булган Р.Штейнер мактаби тасаввуф таълимоти асосида юзага келган.

Эроншунос олим Е.Е. Бертелс тадкикотлари шуни курсатадики, суфий шайхлар юрак фани деб аталган экспериментал психология билан шугулланишган. Суфийларнинг тасаввурида идрокдан хориж, яъни онг

усти ходисаси булиб куринган нарса асли идрок доирасидаги, яъни онг ости ходисаси эди. Тарикат шу йусинда суфийларни хозирги замон илмий ибораси билан айтганда психоанализ методикаси билан куроллантирди.2:[175 б.]

Суфийлар илм билан ахлок, акл билан туйгу, хак - хакикат билан хакадолат уртасида алокадорликни куришади, шунингдек, хиссий- интуитив билишни билишнинг олий шакли деб хисоблашган. 2:[145 б.]

Юкорида таъкидлаб утганимиздек, антропософия теософия таълимотига асосланади. Теософия уз навбатида тасаввуф таълимотини урганади. "Жалолиддин Румий диалектика системасисни яратганлар. Гегелнингэътирофича, бу нарса унга диалектик методни яратишга имкон берди ва буметод кайта ишланиб, давримизнинг энг илгор дунёкарашининг таркибийкисмини ташкил этди.2: [46 б.]

Шунингдек, немис файласуфи, адиби Гёте табиий-илмий методни ишлаб чикади. Гёте томонидан ишлаб чикилган бу метод Р. Штейнерда кизикиш уйготади. Штейнер Гегел ва Гётенинг издоши сифатида ана шу диалектик метод асосида узининг методини яратади. Яъни диалектика системаси асосида унинг методи яратилди, шу метод асосида Штейнер мактаби юзага келди. Шунинг учун хам бу машхур педагогиканинг туб илдизида тасаввуф таълимоти ётади, дейишга хаклимиз. Шаркда юзага келган гоя гарбда амалий жихатдан уз урнини топа олди.

Тасаввуфдаги уз узини идрок этиш ва уз узини камолга етказиш йулида 3та боскич нафакат Штейнер мактабида, балки Овруподан ташкари бошка мамлакатларда хам таълимни такдим этишда кулланилади. Булар куйдагича: мантикий билиш;

■ тажрибада куриш;

■ орттирилган билим ва тажриба билан яшаш, буни педагогика тилига угирганда куникма ва малака, коммуникативлик, шахснинг ижтимоийлашув жараёни деб тушуниш мумкин.

Штейнер мактабининг илк боскичида бу куйидагича амалга оширилади:

1. Бериладиган билимни сингдириш маълум бир эртаклар асосида амалга олширилади.

2. Укувчилар эртакдаги кахрамонлар образига кирадилар, бу образлар сахна куринишида, бадиий мехнат, тасвирий санъат воситасида амалга оширилади.

3. Образлар, истиоралар оркали табиатга, оламга якинлашадилар, параллел равишда мусика, куйлаш, тасвирий санъат ва х.з. юкорида санаб утилган воситалар кулланилади.

4. Укувчилар узларининг амалий равишда шахсан иштироклари натижасида уз узларини англай боришларига имкон яратилади.

Умумий килиб айтганда курсантлар аввал хиссий билиш оркали тасаввур киладилар, узлари шу нарсада шахсан иштирок этадилар, хулоса чикарадилар, тажриба- яъни тасаввурларидаги нарса, ходисани идрок этиб уша образга кирадилар, кул мехнати оркали, яна бошка воситалар оркали уша билимнинг ичига кириб борадилар. Айтиб утилганидек, тасаввуфда хиссий билиш билишнинг олий шакли, шунингдек, билим максад эмас, восита сифатида кабул килинади.

Штейнер мактабининг асл максади хам бериладиган таълим аввало бола томонидан хис - туйгулар оркали кабул килиниши керак. Дархакикат, бола борликнинг, табиатнинг бир булагидир. Болага бериладиган таълим унинг тани, вужудини, рухиятини мувофиклаштириб турувчи табиий жараёнга боглик булиши керак. Ёш болада нарсани, ходисани абстракт холда тушуниш кобилияти булмайди. Абстракт таълим хам, репродуктив таълим хам боланинг хиссий кечинмаларига шикаст етказиши мумкин. Шунинг учун хам бола аввал хис этиб, кейин тафаккур этиши керак.

Улуг бобомиз Абу Али ибн Сино хам биринчи навбатда рух тарбияси, хиссий тарбия эканини, рух ва тананинг бирлигини, рухнинг танага таъсири, рухий холат билан физиологик жараёнларнинг узаро богликлигини, ташки мухитни организмга таъсири хакида тажриба утказиб, амалда синаб, исботлаб берганлар. Тана узининг барча аъзолари билан биргаликда рухнинг турли хил фаолиятининг амалга ошишида худди бир асбоб сифатида курилади деб келтирилган. 2:[74б]

Агар биргина таълим-тарбия сохаларини олиб карайдиган булсак, ривожланган давлатларда таълим тизими, мазмуни укув-тарбия жараёни ва уни ташкил этиш, укитиш методикаси умумий диалектик конуниятлар асосига курилган ва шу конуниятлар асосида олиб борилади. Бу конуниятларнинг бош мезони - Инсон.

Сукротнинг: "Тухтанг! Бир жойга кетишдан аввал кулни эмас, инсонни англанг. Ана шундагина биз оламни англаймиз" 3:[103б] деган гояси бугунги кун жахон педагогикаси амалиётида уз урнини топа олган. Яъни, кандай педагогик технологиялар, методикалар кулланилмасин, кандай укув материаллари, дарсликлар укувчига такдим этилмасин, укитувчи-укувчи муносабатлари замирида инсон ва унинг камоли - эртанги кун жамият тараккиёти ва унинг кафолоти ётади.

Буюк боболаримиз Алишер Навоий, Жалолиддин Румий, Беруний, Абу Али ибн Сино каби алломалар дунёкарашидаги тасаввуф таълимотининг хам, Валдорф педагогикасининг хам асосий максади битта: комил инсони яратиш, инсон калби мужиза эканлигини англаш ва бу

мужизани очиш учун аввал инсоннинг рухини, хиссиётларини тарбиялашдир. Ички ишлар академиясида курсантга такдим этилаётган барча педагогик инструментарийлар факат курсант учун хизмат килиши ва шу максадни амалга оширишга каратилмоги лозимдир. Мана, шарк фалсафасининг мохияти нимада!?

Биз Алишер Навоийнинг буюклигини тан оламиз, унинг дахолиги олдида таъзим киламиз, унинг ёзган асарлари буйича канчадан-канча олимлар илмий тадкикот ишлари олиб бораяптилар. Х,а, битмас, туганмас хазина! Лекин шу хазина амалий жихатдан хаётимизда уз урнини топа олгани йук-ку! Биз юкорида Штейнер мактабининг мохияти тасаввуф гояларига кура курсант калбида яшириниб ётган ички имкониятлари, кобилиятларини юзага чикаришда эканлиги хакида фикр билдирган эдик. Алишер Навоийда-чи? "Инсон калбидаги «яшириниб ётган ганжихазинани излаш ва топиш" гояси "Лисон-ут-тайр" асарларида билдирилган. Умуман Навоий асарларини факат адабиёт дарсларида эмас, балки унинг гояларини мактаб таълимига, мазмунига киритиш, уни керакли уринда куллаш методларини ишлаб чикилса максадга мувофик булар эди. Шундагина биз методикада улкан хазина очган булар эдик!

Хрзирда ИИВ Академиясида миллий мустакиллик ва истиклол гоясини сингдириш буйича алохида дарс, дастур, дарсликлар ишлаб чикилди. Савол тугилиши мумкин: Шу ишлар уз мохиятига кура тугри куйилганмикан? "Ватанни сев, ватанпарвар бул", деган курук гаплар курсантларда хеч нарса уйготмаслиги аник. Лекин, юкоридан айтиб утилганидек, маълум бир воситалар оркали курсант калбига, туйгуларига таъсир килиш методи ёрдамида ушбу максадларни амалга ошириш мумкин ва айнан тугри буларди. Бу биринчи навбатда тарих, адабиёт дарслари оркали миллий-маданий меросни урганиш ва ундан бахраманд кила олиш, атроф мухитни ургатишни тугри йулга сола олиш оркали хар бир курсантда шахар буладими, кишлок буладими уз тугилиб усган жойига, одамларига, атроф мухит, табиатга мехр мухаббат уйготиш оркали амалга оширилиши керак ва шарт. Агар курсантда ота-боболар утмишига, маданиятига, миллий меросига кизикиш, хурмат уйгонса хеч шубха йук-ки, бу нарса курсант калбида атроф-мухитга, уз Ватанига булган мухаббатни уйготади.

Жалолиддин Мангуберди тарихи кимни хайратга солмайди? Алихонтура Согунийнинг "Туркистон кайгуси" номли китобларини укиган курсантда албатта ватан келажагига, такдирига дахлдорлик туйгуси уйгонади. Иброхим Хдккулнинг "Занжирбанд шер кошида" номли китоби (айрим тузатишлар билан) эса Навоий оркали бошлангич синф укувчиларини

маънан тарбиялашда, аникроги калбларини, тафаккурларини

тарбиялашда, уз она тилига, ватанга, табиатга дахлдорлик туйгуларини уйготишда илк дастуриламал булиб колиши мумкин. Мана, воситалар оркали билим беришнинг мохияти нимада?!

Укитувчи - инсонни яратади. Инсоннинг мохиятини, унинг илохийлигини англамай, керакли билим ва тажрибага эга булмасдан туриб, хеч булмаганда Навоийни англамай, Ж. Румий, Ибн Сино асарлари билан, тасаввуф таълимоти билан якиндан танишмай туриб у укувчига якинлашиши мумкин эмас. Комил инсонни тарбиялаш учун эса укитувчининг ва шу соха муттасадиларининг узи шу даражага ета олган булиши зарур. Шунинг учун хам педагог кадрларни тайёрлашда диний, илохий, фалсафий асарларни урганиш ва ургатишни ташкил этиш, асарларни чоп этиш максадга мувофик булар эди.

Бунинг учун биздан факат ватанпарварлик талаб этилади холос. Факат ана шу йул оркали биз хукуматимиз куйган талабни- фарзандларимизни комил инсон килиб тарбиялашни йулга куя олган ва шаркона таълим тарбияга тамал тошини куйган булар эдик.

REFERENCES

1. Хдкикат манзаралари. 100 мумтоз файласув /Такдирлар, хикматлар, афоризмлар/ -Т: Янги аср авлоди, 2014.

2. Фиш Радий. Жалолиддин Румий : Тарихий биографик роман /Русчадан Жамол Камол таржимаси - Т.: Адабиёт ва санъат нашриёти, 1986 .

3. С. Рахимов. Ибн Сино -Т: Шарк нашриёти, 1993.

4. Ишмухамедов Р, Юлдашев М. Таълим ва тарбияда инновацион педогогик технологиялар. (таълим тизими ходимлари, методистлар, укитувчилар, тарбиячи вамураббийлар учун укув кулланма). - Т.: 2013, 278 б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.