УДК: 338.242
СОХДБКОРИ ИННОВАТСИОНЙ ДАР ТА^АВУЛЛОТИ НАЗАРИЯИ ОЛИМОНИ ВАТАНЙ: НАЗАРИЯ, МЕТОДОЛОГИЯ, АМАЛИЯ
Убайдуллозода Ф.
Анотатсия. Дар мацола оиди та^лили сощбкороии инноватсиони дар тадцицот^ои олимони ватани оварда шудааст. Илова бар ин мафуумуо, назария ва методолияи сощбкорони инноватсиони аз нигощ муаллиф тавсиф шудааст. Масъала^ои алоцамандии рацамисози бо сощбкорони инноватсиони гузошта шуда пешнщод^о оиди рушди масъала^ои сощбкорони инноватсиони барраси шудаанд. Дар мацола марщлаи рушди ицтисодёти милли ва шароит^ои махсусе, ки барои рушди сощбкории инноватсиони таъсир мерасонад ва ин омодагии шабакави, ки ба рацамикунонии ицтисодиёти милли ба щсоб меравад, дар зери тащиц гузошта шудааст.
Калидвожа: Консепсия, назария, методология, соуибкори инноватсиони, омодашавии шабакави, радабанди, ицтисоди милли шабакави, рацамисози ва соуибкорони инноватсиони.
Барои ицтибос: Убайдуллозода, Ф. Сощбкории инноватсиони дар та^авуллоти назарияи олимони ватани: назария, методология, амалия / Ф. Убайдуллозода // Паёми молия ва ицтисод. - 2024 №4 (43) - С. 160-170.
ИННОВАЦИОННОЕ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВО В ЭВОЛЮЦИИ ОТЕЧЕСТВЕННЫХ УЧЕНЫХ: ТЕОРИЯ, МЕТОДОЛОГИЯ, ПРАКТИКА
Убайдуллозода Ф.
Аннотация. В статье рассматривается анализ инновационных
предпринимательств в исследовании отечественных ученых. Раскрывается теория и методология инновационного предпринимательство. Автор раскрывает взаимодействие инновационного предпринимательство и цифровизации. Предлагается механизмы развития инновационного предпринимательство, рассматривается этапы развития национальной экономики и особые условия, влияющие на развитие инновационного предпринимательство, а также сетевую готовность, которую принято считать, цифровизацией национальной экономики. Ключевые слова: Концепция, теория, методология, инновационное предпринимательство, сетевая готовность, рейтинг, цифровизация национальной экономики.
INNOVATIVE ENTREPRENEUR IN THE EVOLUTION OF THE THEORY OF THE HOMELAND: THEORY METHODOLOGY, PRACTICE
Ubaydulozoda F.
Annotation. The article considered the analysis of innovative entrepreneurs in the researches of domestic scientists. In addition to these concepts, the theory and methodology of innovative entrepreneurs are described from the point of view of the author, issues related to+ digitization and innovative entrepreneurs are discussed and proposals for the development of innovative entrepreneurs are discussed in the article, the stage of development of the national economy and the special conditions that affect the development of innovative entrepreneurs and this network readiness, which is considered o he digitization of the national economy, are under investigation.
Key words: Concepts, theory and methodology of innovative entrepreneurs, network readiness, reyting, issues related to digitization and innovative entrepreneurs, national economy.
Ty3opHmH Macba.ia. Aap gaBpau Myocup pymgu coKuÔKopH HHHOBaTCHOHHH HyMxypHH to^ukuctoh TatMHHH paKaMuco3H Ba Kopx,ou HaBOBapH me a3 Macta.nax,ou MyGpaMTapuHu pymgu KHmBap MeGomag. PaKaMx,ou OMopH HHmoH Megux,aHg, pymgu HHHOBaTCHOHH a3 pyu ^a^ÔHaMygaHH axo-nuu Kumap Ga u^My Matpu^aT HanaHgoH pymg ë^TaacT Ba uh a^GaTa Gapou pymgu coxuGKopu uHHoBaTcuoHH MoHetax,opo э^og MeHaMoag.
Aap xa-n-nu Macta^au pymgu coxuGKopH gap Gaxmu xycycuu u^TucoguëT axaMuara aBBa^uHgapa^a naiïgo HaMygaacT, nyHuH Tatcucu ^ohx,ou Kopuu HaB Ba GapgomTaHu HeKyaxBo-nuu axo^u Tatcupu Ka^oH MeGaxmaHg. EuHoGap uh gap oaHga Ga Macta^au HoMGapmyga Goag guKKaTu GemTap goga maBag.
Tax,.H.u Tax,KHKOTx,ou oxnp Ba HampuëT.
Aap gaB^aT^ou a3 ^uxara uKTucogH TapaKKuKapga pymgu coxuGKopuu uHHoBaTcuoHH gap Gaxmu xycycuu uKTucoguëT gap TapaKKuëTu uKTucoguBy u^tumouu ohx,o cax,Mu Ka^oH gopaHg. EuHoGap Gappacuu uh Macta^a gap mapouTu uMpy3au HyMxypuu to^ukuctoh axaMuara Ka^oH gopag.
MaKcagu MaKO.ia - Tax-nanu Macta.naxou TaxaBy^ora Ha3puaBH, MeTogo^orH gap nopnyGau pymgu coxuGKopu uHHoBaTcua xaMnyH Macta^axou GaTarouMgapopuu uKTucogu Go3oproHH, a3 ^yM^a paKaMuco3H Ba uHHoBaTcua KyHoHuu нктнcogнётн u^tumoh, экo.пoгH, ннcтнтyтcнoнa.пH Ga xucoG MepaBag.
MyxraBOH acocHH MaBog. Pymgu uKTucoguu MaM^aKaT Ba Ga^aHg GapgomTaHu caTxu 3uHgaroHuu MapgyM me a3 Ba3u$ax,ou My^uMTapuHu xap ak coxtu ^aMtuaTH MeGomag.
Aap mapouTu ry3apum Ga uKTucogu Go3aproHH, coxuGKopu uHHoBaTcuoHH me a3 KyBBa^ou ^apaKaTKyHaHgau pymgu нктнcogнётн KumBap MeGomag.
^k KaTop Hampuaxo, ku MaxcycaH Ga Macta^axou HaKmu uHHoBaTcua - gap KumBapxou gaBpau ry3apum Gaxmuga mygaaHg, By^yg gopag [6].
Aap agaGuëTu BaTaHH ougu coxuGKopu uHHoBaTcuoHH Tag^KoTxou o^umoh Ha3appacaHg, Ga MoHaHgu T.H. Ha3apoB, ougu ^ax,oHHumaBH, uHHoBaTcua, uHBecTuTcua Ba pymgu uKTucogH; C. A^. komu^ob, M. K. Oaroy^oeB, A^P.
Рахмонов дар бораи арзёбии рушди инноватсионй ва иктидори сохибкори инноватсионй; Т.Д. Низомова Ф. Кодиров, Б. Х Розиков дар сохахои
инноватсиякунонии саноат, инфрасохтори инноватсионй ва баландгардонии ракобатпазири; Сафоев, М. Н. Тошматов, Н. М. Дададжанова, Ф. М. Гафуров, оиди иктидори инноватсиони дар инвеститсия; А. Рауфи, П.Д..Хочаеч дар рушди инноватсияи наклиёт, М.Р. Кошонова Т.Ч,.Усманова оиди инноватсияи неруи инсонй ва бозори мехнат дида баромадаанд.
И.Р. Ибрагимов, Т.В. Никитина, Г.Ф. Фейгин, масъалахои тахавулоти инноватсияро хамчун масъалахои батанзимдарории иктисоди кушод баррасй намуда ба хулоса омадаанд, ки бояд хар як давлат ба талаботии инноватсиони нигох накарда, пеш аз хама масъалахои инноватсиониро дар асоси талаботи урфу одат, тамоюли таърихии рушди давлати худ идома диханд [4с.20].
Дар айни замон дар адабиёт оид ба ин масъала низ мавчудияти имкониятхои махсус барои навоварон дар кишвархои бо иктисодиёти гузариш таъкид карда мешавад: [13].
1. Х,ол он, ки кафомонй аз технологияи кишвари пешкадам барои дарёфт кардан, афзоиши махсулнокй дар асоси интиколи дониш ва технология имконпазир аст.
2. Мухити иктисодй ва институтсионалй дар кишвархои дорои иктисодиёти гузариш барои баъзе шаклхои инноватсия, аз чумла, инноватсия дар асоси татби; ва мутобикшавй монеъ шуда наметавонад. Бинобар ин, аз руи табиати худ на тагйиротхои катъй, балки тагйиротхои хурдро дар назар дорад:
- натичаи пахн намудани дониш
ПАЁМИ МОЛИЯ ВА ИКТИСОД. 2024 / №4 (43) дар кишвар;
- ташаккул ва рушди ин намуди раванди инноватсия, дар кишвархои дорои иктисодиёти давраи гузариш накши мухим мебозад.
3. Дар кишвархои дорои иктисодиёти гузариш иктидори бузурги таъсирнопазири рушди ташаббусхои махалии инноватсионй вучуд дорад, ки халли мутакобилан судманди масъалахои рушди иктисодиро аз як тараф, масъалахо ё мушкилотро дар махалхо, аз тарафи дигар таъмин намояд; гайр аз ин, ташаббусхои махаллй, ки бо инноватсияи технологй алокаманданд, чун коида, барои конеъ намудани талаботхои ба миёномада нигаронида шудаанд, аз нуктаи назари харочотхо осон ва самаранок мебошанд [8].
4. Бахши кишоварзй, ки хиссаи он дар аксари кишвархои дорои иктисодиёти гузариш бузург аст, инчунин барои инноватсия, барои максадхои рушд, махсусан дар асоси татбики технологияхои нав имкониятхои назаррас пешниход менамояд.
5. Барои инноватсияхои идоракунй ва ташкилй имкониятхои назаррас вучуд дорад, ки барои он захирахои зиёд талаб карда намешавад; далелхо мавчуданд, ки сохибкорон стратегияи инноватсионии нархгузорй, маблаггузорй ва равандхои инноватсионии тичоратиро барои таъмини даромаднокй хангоми кор дар бозорхои кишвархои камдаромад истифода мебаранд [9].
Инноватсияхо дар асоси татбик ва мутобиккунии махсулот ё ин ки технология (асосан аз хоричи кишвар воридшуда) ба халли баъзе мушкилоте, ки навоварон дар кишвархои дорои
иктисодиёти гузариш дучор меоянд, метавонанд мусоидат намоянд ва баъзе хатархоро, ки бо навоварихо
алокаманданд, кам намоянд.
Махсусан, хавфи эътироф дар бозор (хавфи асосй дар тамоми кишвархои дунё хангоми пешниходи махсулоти нав ва
хизматрасонихо ба миён меоянд) дар холати пешниход намудани инноватсияхо дар бозори ватании инноватсия, ки аллакай чоннокии худро дар хоричи кишвар исбот кардааст, ба таври назаррас паст мебошад.
Х,ангоми чорй намудан, мутобикгардонии махсулот ё технологияи хоричй ба шароитхои бозори дохилй, фазои муваккатй нисбат ба ихтирои худ хеле кутохтар аст, зеро якчанд мархилахои мухимро (ба монанди мархилаи эксперименталй (тачрибавй, ва г.й.) метавон аз даст дод. Х,ачми зарурии маблаггузорй метавонад паст бошад, бо назардошти он, ки талабот дар КИТТК (НИОКР) камтар аст ва инноватсия метавонад дар тачхизоти воридшавандаи хоричй хангоми сарфакорй аз хисоби микёси истехсолот истехсол карда мешавад, дар амал татбик карда шавад. Дар робита ба ин, бо туфайли кам кардани хатархо ва имкониятхои истифодаи технологияи воридшаванда хамчун гарав, талабот дар шаклхои бештари мураккаби маблаггузории инноватсияхо (ба мисли бизнес-фариштагон ё ки маблаггузории венчурй)) вучуд надорад.
Илова бар ин, эхтимолияти татбики инноватсияхо бо стартапахо, ки тачрибаи корй надоранд, дар мукоиса бо ширкатхои амалкунанда, ки гузоришдихй оид ба даромад, харочот ва таърихи карзй мавчуд аст, камтар аст.
Эътироф намудани хусусиятхои «инноватсионй барои максадхои рушди сохибкорй» ва зарурати тарафдорй кардани фахмиши васеи сохибкории инноватсионй хамчун навоварй дар шароити махалии кишвархои дорои иктисодиёти гузаришй
ба сиёсатгузорй ба таври назаррас таъсир мерасонад. Дар байни хусусиятхои фарккунандаи чунин сиёсат максадхои зеринро метавон номбар намуд [3].
1. Инноватсия барои максадхои рушд парадигмаи бисёрчанба мебошад. Бинобар ин, метавонад ба даст овардани як катор натичахои мусбии ичтимой-иктисодиро таъмин намуда, ки ба таъсиси чойхои нави корй, афзоиши даромадхо, рушди малакахои касбии кормандон ва густариши (диверсификатсияи) иктисодиёт мусоидат намояд.
2. Сиёсати инноватсияхо барои максадхои рушд, олимони рус кайд мекунанд, Лукша О. П., ва Сушков П. В, бояд ба рушди махорати махсуси инноватсионй нигаронида шуда бошад. Азбаски таклид (имитатсия) ва адаптатсия (мутобиксозй) роххои асосии татбики инноватсия (ва аз ин ру рушд ва густариши иктисодиёт) мебошанд, махз онхо бояд дар маркази диккати сиёсат карор гиранд [13]. Бо дарназардошти ин, афзалияти асосии сиёсати инноватсионй бояд мусоидат ба тавсеа, татбик ва мутобикгардонии технологияхо, яъне кобилияти интикол ва истифодабарии технологияхои мавчуда, бо назардошти хусусиятхои шароити махаллй бошад.
Тавре, ки тачрибаи мамлакатхои пешрафта нишон медихад, тавсеаи дониш ва технология метавонад тавассути воситахои гуногуни сиёсати давлатй дар чунин сохахо, ба монанди метрология, стандартикунонй ва назорати сифат, хадамот оид ба тавсеаи тачрибахо, барномахои иттилоотй ва такмили кадрхо, лоихахои намоишй ва озмоишй хавасманд карда шаванд. Мухим он аст, ки истифодаи бисёр аз ин воситахои сиёсати инноватсионй микдори аз хад зиёди захирахоро талаб намекунад.
Дар робита ба ин мисолхои тачрибаи пешкадам аз тачрибаи кишвархои гуногун нишон медихад сиёсати муваффаконаи инноватсионй барои максадхои рушд, одатан, на ба дастурхои аз боло омада, балки ба ташаббусхои аз поён омада такя мекунад; асли кор дар фарохам овардани шароити мусоид барои сохибкорони махалии инноватсионй мебошад.
Бо дарназардошти захирахои махдуд (аз лихози молия, иктидор ва тахассус), ки хамаи кишвархои бо иктисодиёти гузариш дучор меоянд, бояд тадбирхои сиёсатй инноватсия барои максадхои рушд бо назардошти хусусиятхои махаллй
тадричан амалй карда шаванд.
Як катор хусусиятхои инноватсияи дар боло овардашуда, ки барои кишвархои ру ба тараккй нихода хос аст, инчунин ба Чумхурии Точикистон низ таалук дорад.
Бояд кайд кард, ки рушди сохибкории инноватсионй дар иктисодёти муосири чахонй дар мачмуъ ва дар иктисодиёти кишвархои алохида аз чумла, асосан аз хисоби ширкатхои хурд дар асоси технологияхои баланд ба миён меояд.
Вобаста ба ин масъала олими шинохтаи точик, доктори илмхои иктисодй, профессор дар сохаи сохибкории инноватсионй Файзуллоев М. К. бархак кайд менамояд, ки ин ширкатхо барои фаъолият ва рушди равандхои инноватсионй обективона (вокеъбинона) мухити табий, инчунин бахши серамали иктисодиёти миллии инноватсионй мебошанд, ки метавонад ба конюктураи бозор, ба махсулоти илмталаби технологияи баланд амалан эътино намояд, истехсолоти худро тагйир дихад, махсулоти илмталаб ва хизматрасониро самаранок азхуд намояд [15;16].
Дар рафти татбики ислохоти иктисодй, барои рушди сохибкории инноватсионй
таъсис додани тамоми заминахои зарурии инфрасохторй хануз хам имконнопазир аст. Ин ба сабабхои зерин вобаста аст:
Аввалан, системаи самараноки
хавасмандихо барои рушди сохибкории инноватсионй вучуд надорад.
Дуюм, бозори махсулоти илмй-техникй низ вучуд надорад.
Сеюм, шабакаи бонкхои тичоратй, сохторхои иттилоотй, сармоягузорй, маркетингй, ки рушди сохибкории инноватсиониро хавасманд месозад, суст тараккй ёфтаанд.
Чорум, системаи андозбандй гайрикомил аст.
Хамин тарик, сарфи назар аз он, ки Хукумати Чумхурии Точикистон дар ин мархилаи рушди иктисодёти миллй шароитхои махсусро барои рушди сохибкории инноватсионй ташкил мекунад, бо вучуди ин то ин чониб омилхое низ мавчуданд, ки ба рушди сохибкории инновтсионй таъсири манфй мерасонанд. Ба чунин омилхо омодагии шабакавй, ки ба ракамикунонии иктисодиёти милли ба хисоб меравад. Дар маколаи мазкур ин масъалахо дида мебароем.
Яке аз нишондихандахои сатхи рушди инноватсиони ин Индекси омодагии шабакавй (Networked readiness Index) мебошад, ки дар Инситути Портуланс (Portulans Institute ) иттиходияи умумичахонии хизматрасонии иттилоотй технологи тахия карда шудааст. (Word Information Technology and Services Alliance) Ин муассиса сатхи раванди рушди иттилоотй-коммуникатсионии технологй ва таъсири уро дар тагйирёбии сохтори он дар иктисодиёт, дар истехсолнокии мехнат. Ракобатпазирй, фаъолнокии кории субъектхои хочагидорй ва умуман ба сатхи зисти ахолй инъикос менамояд.
Индекс дар асоси 62 намуди гуногуни неруи инсонй, ва таъсири он ба малакахои нишондихандахо хисоб карда шудааст. Он идоранамой чудо карда шудааст. ба чор гурухе, ки асоси технологи дорад:
Ч,адвали 1. Радабандии давлатх,ои ИДМ аз руи Индекси омодагии шабакавй
2024
Давлатхо 2024
Ч,ой Индекс
Азербочон 75 46.08
Армения 66 49.54
^азокистон 61 50.52
Узбекистон 81 44.87
Молдова 70 48.11
Россия 41 55.74
Точикистон 99 34,9
Украина 43 55.32
Микдори давлатхо 121
Манбаъ: https://gtmarket.ru/ratings/networked-readiness-index
Чуноне ки дар чадвал дарч шудааст дар Точикистон дар байни давлатхои ИДМ чои пастаринро аз руи радбандй "Индекси омодагии шабакавй" ишгол намудааст. Ин дар бораи норасории сатхи рушди технологияи иттилооти дарак медихад.
Айни замон технологияхои муосир на танхо барои рушди иктисодиёти кишвар балки дар низоми идоранамоии давлатй накши асосиро мебозад. Ин аз он шаходат медихад,
ки омодагии сохторхои давлатй тайёр хастанд, ки технологияи-иттилоотии муосирро дар раванди идоранамоии чунин нишондиханда, хамчун индекси рушди хукумати электронй (ракамикунони) иистифода баранд. Аммо чи тавре, ки дар чадвали 2. "Раддабандии хукумати Ч,Т дар хукумати электронй дар соли 2020 " Точикистон дар ин давра аз давлатхои дигари ИДМ кафомонда буд.
Ч,адвали 2. Раддабандии хукумати Ч,Т дар хукумати электронй дар соли 2024
Давлатхо Ч,ой Раддабандй
Азербочон 74 0,7607
Армения 48 0,8422
Белорус 77 0,7445
Казокистон 24 0,9009
^ыргизистон 78 0,7316
Молдова 70 0,7720
Россия 43 0,8533
Точикистон 123 0,5606
Узбекистон 63 0,7999
Украина 30 0,8841
Микдори давлатхо 193
Манбаъ: Хукумати электронй. Раддабандй СММ 2024 [захираи электронй] // Рейтинг товаров. URL:http://everychild.ru/reyting/elrtonnoe pravitelstvo-reyting-oon-2024 (санаи мурочиат 20.12.2024).
Ба ин нигох накарда, баъзе нишондихандахое, ки рушди технологияи ракамиро, дар динамикаи баландшавии иктидори технологияи иттиллоотй-коммуникатсиониро тавсиф менамоянд. Ин маънои онро дорад, ки инфрасохтори технологияи раками дар раванди рушд мебошад, ва малакаю сайю донишхои истиффодабарии технологияи ракамиро нишон медихад. Ин омилхо ба рушди иктисодиёт ва баландшавии самаранокии онро дар сатхи баланди некуахволии ахолй инъикос менамояд.
Аммо дар мукоиса бо нишондихандахои сатхи рухди иттилооти- коммуникатсионии технологй дар байни давлатхои ИДМ ва Точикистон фаркияти нихояд баланд мавчудаст, ки нисбат ба дигар давлатхои ИДМ чои пасттаринро ишгол менамояд. Ва баъзе дигар нишондихандахо, оиди технологияихои иттиллотии маълумотхо мачуд нестанд. Ва албата мавкеи Точикистон дар байни кишвархои дигар нисбатан паст мебошад. Ин аз он шаходат медихад, ки рушди технологияи
иттиллоотй-коммуникатсионй дар
Точикистон начандон таракки карда мебошад.
Дар давлатхои мутараки бештар оиди амалинамудани технологияи раками дар хамаи сохаи иктисодиёт ШМА, Канада, Британияи Кабир, Фаронса ва як катор давлатхои Осиё, чунончи Кореяи чанубй, Хитой ва Чрпон мехисобанд. Дар замони муосир максадхои афзалиятноки хар як
давлат дар сатхи кобилияти мутокибшавй ва рушди он дар чорчубаи ракамисозии чахонишавй инъикос менамоянд. Дар бораи омодагии шабакахои кишвар ба ракамисозй меъёрхои муайян мавчуданд. Ахли чамияти чахон шидати навро дар иктисодиёт сектори аграрй ва махсус дар шакли ракамисозй мехисобанд. Дар ин холат на танхо омодагии шабакавии на танхо хукуматро балки омодагии шабакавии ахоли ва давлатро низ дар назар дошта метавонад. Омодагии шабакавии ракмисозии давлат гуфта таъминоти ахолиро бо суръати баланди интернет, ва хам дар телефонхои мобилй дарназардошта мешавад. Яъне бо дар назардошти хизматрасонихои давлатии шабакавй (онлайн ) ва серверхои раками.
Дар зери мафхуми технология ин дастраст будан ба интернет, неруи сунъи (искуственнчй интеллект) ва гайра; дар зери мафхуми фард, - мафхуми дастраст будан ба интернет аз тарафи бизнес ахолй, органхои давлатй; дар зери мафхуми идоранамой -боварй хосил намудан, ба танзим даровардан, ва инклюзивй; ва дар зери мафхуми таръсирбахш- ба иктисодиёт, сатхи зист, сармоягузорй ба ракмисозй иктисодй барои рушди устувор мебошад. Дар боло мо радабандй оиди "омодагии шабакавии" давлатхои ИДМ- ро дида баромадем, холо бошад омодагии шабакавии давлатхои тараки карда дида мебароем.
ПАЁМИ МОЛИЯ ВА ИКТИСОД. 2024 / №4 (43) Ч,адвали 3. Омодагии шабакавй дар давлатои хорича
№ Давлатхо 2020 2021
Радабандй % чой Радабандй % чой
1 Нидерландия 81,37 4 82,06 1
2 Шветсия 82,75 1 81,57 2
3 Дания 82,19 2 81,24 3
4 ШМА 78,91 8 81,09 4
5 Финляндия 80,16 6 80,47 5
6 Шветсариия 80,4 5 80,2 6
7 Сингапур 81,39 3 80,01 7
8 Германия 77,48 9 78,95 8
9 Норвегия 79,39 7 78,49 9
10 Британияи Кабир 76,27 10 76,6 10
Манбаъ: Хукумати электронй. Раддабандй СММ 2023 захираи электронй]//Рейтинг
товаров. URL:http://everychild.ru/reyting/elrtonnoe мурочиат 20.01.2021).
pravitelstvo-reyting-oon-2020 (санаи
Чи тавре, ки дар чадвал омадааст дар соли 2020 -2021 дар радабандй чойхои намоёнро аз 80,32 то 81,78 давлати Нидердандия, Шветсия, Дания ва ШМА ишгол намудаанд. Ва сониян Финляндия, Шветсария, Сингапур, Германия Норвегия, Британияи Кабир. Сониян давлатхо кушиш ба харч гузоштаанд, ки суръати омодашавй ба ракамисозй баландтар шавад. Ин аз он дарак медихад, ки кишвархои тарами карда пурра Ч,адвали 4. Сохтори шумораи коргароне,
кушиш ба харч мегузоранд, зудтар ба ракамисозй гузаранд, чунки рушду нумуи иктисод, чамъият ва манфиатхои геополитики, сиёсй, ичтимой, экологй, институтсионалй, технологй аз ракамсозй алокамандии зич доранд.
Холо бошад корхои илми-тадкикотиро дар сохаи сохибкорй дида мебароем.
ки дар кишвархои ИДМ корхои илмй-
тадкикотиро дар самти секторхои алохида фаъолият анчом менамоянд
Давлатхои ИДМ Микдори коргарон бо фоиз
давлатй сохибкорй Маълумоти олй
Азербочон 56,0 2,9 41,1
Армения 80,4 - 19,6
Белорус 28,9 59,7 11,4
Казокистон 32,0 17,1 43,4
^ыргизистон 28,8 16,4 54,8
Молдова 73,3 6,2 20,5
Россия 33,0 46,5 19,9
Точикистон 72,6 - 27,4
Узбекистон 24,1 12,9 62,5
Украина 52,9 27,3 19,8
Манбаъ: Нишондихандахои илм* 2022 Мачмуи оморй/Л.М.Гохберг, К.А.Дидковский, М.Н.Койемир ва дигарон. Тадкикотхоии миллии унииверситети "Высшая школа экономики".- М.:НИУ ВШЭ, 2022.-С.365.
Чи тавре ки дар чадвали 4 омадааст, дар байни давлатхои ИДМ корхои илми-тадкикоти мушохида карда намешавад. Танхо дар сектори давлатй ва гирифтани дониш дар мактабхои олй дида мешавад, ва ин хам бошад нисбат ба дигар давлатхо оиди бурдани корхои илми-тадкикоти дар сектори давлатй дар чои намоен, яъне сеюм чой ва дар сектори гирифтани маълумоти олй дар чои панчум дар байни 10 давлати ИДМ ишгол менамояд. Ин аз он шаходат медихад, ки дар назди взорати маориф ва илми Точикистон оиди масъалхои баланд бардоштани махорати сохибкорй тавачух дода намешавад. Ин аст, ки масъалаи рушди сохибкории инноватсионй масъалаи мубрами руз аст. Ва хуб мешуд, ки ин масъала дар назди макомотхои ваколатдор гузошта мешуд ва халли худро меёфт.
Тамоюли чахонии ракмисозии иктисодиёт равияи нави рушди иктисодро муайян менамояд Мувофики хисоботи PWC (Price water house Coopers- компанияи байналмилалии консалтй) дар чахон хатархои чидди аз хисоби ракамисозии раванди истехсолй шумораи пастшудани (кам) чойхои корй мавчудаст. Масалан то 2030 дар Чрпон -21%; Олмон-35%; ШМА-38%; Британия Кабир-30% чойи корй кам
мешаванд, вале мутобики хамин хисобот чойи кори дар сохаи технологияи иттилооти панч маротиба зиёд мегардад.
Хамин тари; метавон иброз дошт, ки накши баландро дар ташаккули сохибкори инноватсиони дар шароити ракамисозй кадрхои баландихтисоси дорои донишу малакахои технологй мебозанд. Аз ин лихоз корхои илми-тадкикоти пеш аз хама ба:
- тайёр кардани кадрхои баланихтисоси ба IT нигаронида бошанд;
- ба дастгирии сохибкорони-инноватсионие, ки чойи корй бозорталаб фарохам медиханд;
- дастгирии рушди бозорй молиявй;
- рушди шаклхои нави муносибатхои мехнатй дар сектори реалй ва сохаи хизматрасонй;
- чорй намудани технологияхои муосир
дар бозори мехнат ва такмили он;
- рушди инфрасохтори сохибкорони-инноватсионй;
- тахия ва коркарди барномаи рушди
сокибкории инноватсионй ва гайра.
Адабиёт
1. Закон Республики Таджикистан «Об инновационной деятельности» № 822 от 16.04.2012. [Электронный ресурс]. Режим доступа:http://base.spinform.ru/show_doc.fwx?rgn=51674 (дата обращения 14.07.2016).
2. Закон Республики Таджикистан «О технологическом парке» № 629 от 21.07.2010. [Электронный ресурс]. Режим доступа: Ы*р://опНпе^акоп^/ОоситеП^ос^=30817513 (дата обращения 14.07.2016).
ПАЁМИ МОЛИЯ ВА ИКТИСОД. 2024 / №4 (43)
3. Белов В.Н. К вопросу о российской инновационной политике. Зарубежный опыт//'Инновационная политика и инновационный бизнес в Россия. Аналит. вестн. -2001. - №5(146). - С. 18-22.
4. Комилов С.Дж. Роль «ноу-хау» в формировании инновационной экономики/сборник материалов 3- международной научно-практической конференции «Актуальные проблемы развития экономики и образования» (Душанбе, 19-20 июня 2015г.) Душанбе, ТГУК, 2015. - С. 34-37;]
5. Комилов С. Дж. Инновационное развитие как фактор активации интеграционных процессов. Россия и государства Центральной Азии политические, экономические и гуманитарные аспекты евразийской интеграции Материалы Международной научной конференции (Душанбе, 17.12.13г.) -Душанбе: РТСУ, 2014. - С.166-170.
6. Комилов С.Дж. Формирование инновационного потенциала как условие индустриально-инновационного развития национальной экономики // Проблемы современной экономики. - 2019. - №2 (17). - С.157-160.
7. Котельников В.Ю. Теп 3: Управление инновациями: стратегический подход. Гибкие корпоративные стратегии выживания и лидерства в новой экономике. - М.: Эксмо, 2007, -С. 96.
8. Кошонова М.Р. Инновация и человеческий капитал: принципы и подходы управления трудовыми ресурсами. [Текст] / М.Р. Кошонова // экономика Таджикистана. - 2020.-№1.-С.165-168
9. Низомова Т.Д. К вопросу об оценке инновационного потенциала региона// Вестник ТНУ. серия социально-экономических и общественных наук. - Душанбе, 2022. - №1. -с.64-73. ISSN 2413-5151.
10. Намозализода Ш.Н. Тачрибаи мамлакатхои хоричй оид ба ташаккулу равнаки корхонахои коркарди саноатии махсулоти кишоварзй дар манотики дехот. Ш.Н. Намозализода // Паёми молия ва иктисод. 2022. № 1.- С. 79-85.
11. Оймахмадов Г.Н. Асосхои тахияи ояндабинй нисбат ба рушди минтакахо ва сахми корхонахои коркарди махсулоти кишоварзй дар он./ Г.Н. Оймахмадов Ш.Н. Намозализода//И;тисодиёти Точикистон.-2020. № 3. С. 227- 232.
12. Саидмуродов Л.Х., Саидмуродов Дж.Д. Вопросы дезагрегации индекса развития человеческого потенциала в Республике Таджикистан/Мат.научн-практич конф.Душанбе 2012, С.43-49.
13. Файзуллаев М.К. Предпосылки и факторы формирования инновационного развития экономики Республики Таджикистан Вестник Института экономики Российской академии наук. 2018 №3.С.40-49.
14. Файзуллоев М.К., Комилов С.Дж. Проблемами ташаккул ва рушди сохибкории инноватсионй дар Чумхурии Точикистон. Монография. - Душанбе: «Ирфон», 2017. -Сах. 22.
Маълумот дарбораи муаллиф:
Убайдуллозода Файзулло - н.и.и., дотсент, мудири кафедраи молияи ДДМИТ. 734067,
Чумхурии Точикистон, ш. Душанбе, кучаи Нахимова 64/14. E-mail: [email protected]. Тел:
918101051
Сведения о автора:
Убайдуллозода Файзулло - к.э.н., доцент зав.каф. финансы ТГФЭУ. 734067, Республика Таджикистан, Душанбе, улица Нахимова 64/14. E-mail: [email protected], Тел: 918101051.
Information the author:
Ubaydulozoda Faizulo - c.e.s., associate professor, head of the finance department of TSUFE, Address 734067, Republic of Tajikistan, Dushanbe, Nakhimov Street 64/14. E-mail: [email protected], phone: 918101051