CC BY
2УДК 372.898
ШЫГЫС ЦАЗАЦСТАННЫЦ ТУРИСТ1К ЭЛЕУЕТ1
КАЙСАРОВА АСЕЛЬ САЯЛИНОВНА
Экология жэне география кафедрасыньщ докторанты, С. Аманжолов атындагы Шыгыс ^азакстан университетi, Эскемен к;., ^азакстан
МЭЛ1КОВА АЦ¥ЛПА МЭЛ1ЩЫЗЫ
Экология жэне география кафедрасыныц студентi, С. Аманжолов атындагы Шыгыс ^азакстан университет^ Эскемен к., ^азакстан
ЖЕЛДЫБАЕВА АМИНА ТАЛГАТКЫЗЫ
Экология жэне география кафедрасыныц студент!, С. Аманжолов атындагы Шыгыс ^азакстан университет^ Эскемен к., ^азакстан
АЙБЕК ЖАНЕТ ЦАЙРАТЦЫЗЫ
Экология жэне география кафедрасыныц студент^ С. Аманжолов атындагы Шыгыс ^азакстан университетi, Эскемен к., ^азакстан
АЛИХАН Н¥РАСЫЛ БАЙМАХАН¥ЛЫ
Экология жэне география кафедрасыныц студент^ С. Аманжолов атындагы Шыгыс ^азакстан университетi, Эскемен к., ^азакстан
Аннотация: Казахстан экономикасында туризм мацызды рвя атцарады жэне элемнгц квптеген елдергнде экономиканыц ажырамас бвлггг болып табылады. Шыгыс Казахстан табиги байлыгы мен алуан тYрлiлiгi арцылы туризмнгц эртYрлi багыттарыныц дамуына цолайлы жагдай жасайды.
Клт свздер: экономика, туризм, экологиялыц туризм, жагажай туризм1, тау шацгысы туризмг, емд1к-сауыцтыру, ландшафт, экскурсия.
Шыгыс ^азакстан - Орталык Азиядагы ец бiрегей аймактардыц 6ipi. Ол Ресей, ^ытай жэне Моцголиямен шектесш, ежелп Жiбек жолыныц мацызды тармактарыныц 6ipi ретiнде тарихта ез орнын алган. Бул елке кар баскан аскар тауларымен, керкем шаткалдарымен, мэцгi жасыл кылкан жапыракты ормандарымен, мелдiр сулы езен-келдерiмен жэне кек майса шалгындарымен кез тартады. Шыгыс ^азакстан аумагында биiктiгi 4506 метрге жететiн Сiбiр мен Алтайдыц ец биiк шыцы - кос басты Белуха тауы орналаскан. Осы тау сiлемдерiнен Yлкен жэне Кiшi Берел муздыктары тарайды. Аймактыц оцтYCтiгiнде Тарбагатай мен Сауыр жоталары созылып жатыр. Ал осы тау жYЙелерiнiц арасында кец келемдi Зайсан казаншуцкыры орналаскан. Шыгыс ^азакстанныц басты су кездерiнiц бiрi - Ертю езенi жэне оныц непзп салалары: Буктырма, КYршiм, Ульба, Уба. Эщрдеп ец iрi кел - Зайсан, ол Буктырма су коймасымен жалгасып жатыр. Маркакел келi езшщ керкiмен элемдегi ец терец кел - Байкалмен (Ресей) тецесе алады. 1449 метр биктскте орналаскан бул келдiц узындыгы 35 км, еш 19 км. Келдiц басты ерекшелш - ондагы эндемикалык балыктар: ускуч жэне карауыз. Эцiрде 232 тYрлi кус, 50-ден астам жануар тYрлерi жэне 1000-га жуык есiмдiк тYрлерi кездеседi. Сонымен катар, бул аймак марал еару, бал шаруашылыгы жэне емдш касиетi бар минералды су кездерiмен танымал. Оган дэлел - Алтай тауларындагы эйгiлi "Рахмановские ключи" санаторий (1760 м), мунда радонды ыстык су кездерi емдiк максатта пайдаланылады.
Шыгыс ^азакстан - табиги байлыкка толы, гажайып керкем ещр. Бул елкенiц койнауы алтын, ^мю, коргасын, мырыш, мыс жэне езге де элемге эйгш металдарга бай. Аймактыц символдарыныц бiрi - ею шыцды Белуха тауы. Ежелгi наным-сешмдер бойынша, бул тау -
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
кудайлар мекеш, касиетп Шамбала ель Соцгы жылдары Белухага жыл сайын мыцдаган Николай Рерих iзбасарлары кажылык сапар жасайды.
^азакстанныц ец эсем келдершщ 6ipi - Алакел (Пестрое). Ол Алматыдан 580 шакырым кашыктыкта, Жоцгар Алатауыныц солтYCтiк-шыFыс шетiнде орналаскан. Тузды келдщ емдiк касиет1 жоFары: суы минералды туздарFа бай, тYбiнде кYкiртсутектi балшьщтар кездеседi. Алакелдщ ортасында «^ус аралы» бар, онда фламинго мен 40-тан астам к¥с тYрi мекендейдi. Келдщ солтYCтiк шетiнде Алакел тущы сулы Сасыккелмен жалFасады.
ТабиFи жэне тарихи нысандардыц молдыFы ШыFыс ^азакстанда туризмнщ кептеген тYрлерiн дамытуFа мYмкiндiк береди Эщрде улттык мацызы бар 24 корык аймаFы (1,7 млн га), 600-ден астам тарихи жэне 100-ден астам туристiк ескерткiш бар.
Шы^ыс ^азакстан облысы табиFи байлыFы мен тарихи-мэдени мураларыныц молдыFы аркылы туризмнщ бiрнеше негiзгi тYрiн дамытуFа колайлы. Эщрде бес басым туристiк баFытты бeлiп керсетуге болады: Экологиялык туризм (КатонкараFай, КYршiм аудандары жэне Риддер каласы); Мэдени-танымдык туризм (Семей каласы, Абай жэне ¥лан аудандары); Емдш-сауыктыру туризмi (КатонкараFай, Yржар аудандары); ЖаFажай туризмi (Зырян, ¥лан, КYршiм аудандары); Таушащы туризмi (Глубокое, Зырян аудандары жэне Риддер каласы); Ауыл туризмi (КатонкараFай, КYршiм аудандары жэне Риддер каласы).
Экологиялык туризм - ещрдеп ец мацызды баFыттардыц бiрi. Шы^ыс ^азакстанныц ерекше табиFаты, таза ауасы мен экологиялык жаFдайы бул саланыц каркынды дамуына ыкпал етедi. КатонкараFай улттык паркi - экотуризмнщ жаркын мысалы. Бул аймактыц корFалFан табетаты мен ерекше флорасы мен фаунасы туристер Yшiн тартымды. Мунда эдетте шаFын туристiк топтар саяхаттап, табетатка минималды эсер ететiн демалыс тYрiн тацдайды. ТаFы бiр ерекше табети орын - «Семей орманы» мемлекетпк табиFи резерваты. Мундай корFалатын аумактар адамдарFа табиFатпен жакынырак танысуFа мYмкiндiк бередi. Сонымен катар, экологиялык туризм табетатты тек ресурс кeзi ретшде емес, корFауFа жэне сактауFа тшс казына ретiнде тYсiнуге кeмектеседi. Егер адамзат коршаFан ортаFа немкурайлы караса, Жер бетi Yлкен шелге айналуы мYмкiн. Экологиялык туризм - тек демалыс тYрi Fана емес, ол адамдарды табиFатты корFауFа Yйрететiн мацызды курал. Бул сала коршаFан ортаны корFау мен экологиялык тэрбиенiц непзп бeлiгi болып табылады.
ШыFыс ^азакстанда кептеген iрi келдер мен су коймалары орналаскандыктан, бул аймакта жаFажай туризмi кецiнен дамыFан. Ец танымал демалыс орындарыныц бiрi -Буктырма су коймасы. Бул аймак инфракурылымы дамыFан, туристiк базалары мен курорттары кеп, сондай-ак су кeлiгi жаксы дамыFан демалыс аймаFы болып табылады. ТаFы бiр мацызды нысан - Алакел. Бул тузды кел езшщ минералды касиеттерiнiц аркасында емдiк демалыс аймаFы ретiнде де кецiнен танымал. Оныц жаFалауында демалушылар табиFат аясында уакыт eткiзiп кана коймай, денсаулы^ын жаксартуFа да мYмкiндiк алады. Сондай-ак, Ертю eзенi де жаFажай туризмшщ дамуына ыкпал етуде. Дэл осы езеннщ гидрологиялык мYмкiндiктерi аркасында ещрде бiрнеше су коймалары пайда болды. Ертiс жаFалауындаFы елдi мекендерде туристерге арналFан жаFажайлар мен демалыс аймактары бар.
ШыFыс ^азакстан - таушащы туризмiн дамытуFа колайлы аймак. Эщрде Алтай тау жYЙесiнiц кептеген жоталары орналаскан, бул ез кезегiнде тау туризмше арналFан инфракурылымныц калыптасуына ыкпал етедь Эцiрдегi ец танымал тау курорттарыныц катарына «Алтай Альпiлерi», «Нуртау» жэне «Изумрудный» жатады. ^ыс мезгшнде мунда шацFы, сноуборд, снегоход жэне шанамен сырFанауFа болады. Ал жаз айларында туристер таза тау ауасында демалып, табиFат аясында серуендей алады.
Шы^ыс ^азакстанда емдiк-сауыктыру туризмi жаксы дамы^ан. Эцiрде минералды булактар, марал еару фермалары, ара шаруашылыFы жэне емдш касиетi бар келдер кептеп кездеседь
Мысалы, Рахман кайнары (Рахмановские ключи) радонды ыстык сулары аркылы танымал. Сонымен катар, Алакелдщ емдш касиетi жоFары минералды туздары мен балшыктары кептеген адамдарFа денсаулыFын калпына келтiруге кeмектеседi. ШыFыс
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
^азакстандаFы марал мYЙiзiмен емдеу (пантотерапия) жэне ара eнiмдерiмен емдеу эдiстерi тек ^азакстанда Fана емес, шетелде де танымал. Бул сала денсаулык сактау жYЙесiне Yлкен Yлес косып кана коймай, фармацевтика жэне азык-тYлiк енеркэабшщ дамуына ыкпал етедi.
ШыFыс ^азакстанда рекреациялык туризм ерекше каркынмен дамуда. Бул аймактыц негiзгi артыкшылыктарыныц бiрi - Ертiс eзенi мен оныц гидроэнергетикалык элеуетi. Эцiрде eзеннiц бойында бiрнеше гидроэлектростанциялар салынFан, олардыц аркасында Буктырма, Эскемен жэне ШYлбi су коймалары пайда болды. Эсiресе, Буктырма су коймасыныц жаFалауы танымал демалыс орнына айналFан. Мунда бiрнеше ондаFан туристiк базалар орналаскан, олар демалушыларFа жайлы жаFдай усынып кана коймай, табетат аясында тыныFуFа мYмкiндiк береди Сонымен катар, бул аймак балык аулау мен ацшылык Yшiн ете колайлы. Су коймаларында балыктыц эртYрлi тYрлерi кездессе, жаFалауындаFы ормандар ацшылык туризмш дамытуFа мYмкiндiк бередi. Зайсан кeлi жэне Ертiс eзенiнiц бойындаFы су коймалары тек eнеркэсiптiк максатта Fана емес, туристiк баFытта да колданылуда. Бул жерлерде кайыкпен серуендеу, су круиздерi уйымдастырылады, ал туристерге арналFан демалыс аймактары кYн санап артып келедi.
ШыFыс ^азакстан - тек табети байлыFымен Fана емес, тарихи жэне географиялык ерекшелiктерiмен де бшм беру туризмiн дамытуFа колайлы ещр. Аймакта ежелгi дэуiрлерден калFан тарихи ескерткiштер, ерекше геологиялык ландшафттар мен бай экожYЙелер кездеседi, бул ез кезегшде мектептер мен университеттер Yшiн Yлкен бiлiм беру алацы болып табылады. «Акбауыр» кешенi - кола дэуiрiнiц ескерткiшi, онда жартаска салынFан ежелгi петроглифтер кездеседi. Бул орын тарих пен археологияны зерттеу Yшiн таптырмас мYмкiндiк бередi. КатонкараFай улттык паркi - биологиялык эртYрлiлiгi мен флорасы мен фаунасыныц байлы^ымен ерекшеленедi. Мунда окушылар мен студенттер экология, биология, география пэндерi бойынша кептеген мацызды акпарат ала алады. Киiн Керiш шаткалы - езшщ ерекше кызыл тYCтi жартас ландшафттарымен Марс Fаламшарын еске тYсiредi. Бул аймак геология жэне табети процестердi зерттеу Yшiн мацызды орын болып табылады. Табетаттыц осындай ерекше сыйлары экологиялык жэне геологиялык зерттеулер жYргiзуге, окушылар мен студенттердiц бiлiмiн арттыруFа мYмкiндiк бередi. БYгiнде кептеген мектептер мен жоFары оку орындары бул аймактарды оку-тэжiрибелiк экскурсиялар eткiзу максатында пайдалануда.
ЖоFарыда аталFан мYмкiндiктерге CYЙене отырып, ШыFыс ^азакстан туризмдi дамытудыц кец элеуетiне ие eцiр деп сешммен айтуFа болады. Мунда бшм беру, жаFажай, таушацFы, экологиялык жэне рекреациялык туризм жоFары децгейде дамып кана коймай, жаца баFыттарды дамы^а да мYмкiндiк бар. Эцiрдiц табети эртYрлiлiгi, тарихи-мэдени мурасы мен инфракурылымыныц дамуы ШыFыс ^азакстанды ^азакстандаFы ец перспективалы туристiк орталыктардыц бiрi ретшде калыптастыруFа кeмектеседi. Жалпы алFанда, Шы^ыс ^азакстан туризмнiц бiрнеше тYрiн катар дамытуFа мYмкiндiк беретiн бiрегей аймак болып табылады. Эщрдщ табиFи байлы^ы, колайлы климаттык жаFдайлары мен тарихи-мэдени мурасы туризм индустриясын жаца децгейге кетеруге мYмкiндiк бередi.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР:
1. Популярные туристические объекты Восточного Казахстана [Электронный ресурс-Режим доступа: https://el.kz/ru
2. Алаколь-Электронная энциклопедия-«Википедия» [Электронный ресурс-Режим доступа: https://ru.wikipedia.org
3. Капитал. Центр деловой информации» [Электронный ресурс]-Режим доступа: https://kapital.kz/economic/4616/v-kazakhstane-budut-razvivat-rechnyye-perevozki.html
4. Всё о туризме. Туристическая библиотека» [Электронный ресурс]-Режим доступа: https://tourlib.net/
5. Акбаур-электронная энциклопедия-«Википедия»[Электронный ресурс]-Режим доступа: https://ru.wikipedia.org/wiki
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
