CC BY
4ЦАЗАЦСТАНДАГЫ 1ШК1 ТУРИЗМНЩ ЦАЗ1РГ1 ДАМУ YДЕРIСТЕРI ЖЭНЕ ОНЬЩ ЭЛЕУМЕТТШ-ЭКОНОМИКАЛЬЩ БОЛАШАГЫ
ТУРСЫНОВА ТАНГАЛ ТУРСЫНОВНА
п.г.к., доцент м.а., Жаратылыстану гылымдар факультетi, Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттьщ университетi, Астана, ^азакстан
КЕНЕС Н¥РТ1ЛЕУ
Жаратылыстану гылымдар факультетшщ 2-курс магистранты, Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттьщ университетi, Астана, ^азакстан
БАЛТАБЕКОВА АЙДАНА КАНАГАТОВНА
Жаратылыстану гылымдар факультетшщ 2-курс магистранты, Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттьщ университет^ Астана, ^азакстан
СЕР1КОВА АЯУЛЫМ ЖАЛГАСБЕЩЫЗЫ
Жаратылыстану гылымдар факультетшщ 2-курс магистранты, Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия улттьщ университет^ Астана, ^азакстан
Аннотация. Бул мацалада Казацстандагы гшкг туризмнщ цазгргг даму Ydepicmepi мен оныц элеуметтiк-экономикалыц болашагы царастырылады. Авторлар шк туризмнщ ел экономикасына цосатын Yлесiн, аймацтыц дамуга mmi3emiH эсерт жэне халыцтыц элеуметтт жагдайын жацсартудагырелт талдайды. Мацалада imvd туризмнщ дамуындагы rnsi3si кедергшер, соныц штде инфрацурылымныц жеткшкЫздт, сервистт цызмет сапасыныц темендт, ацпараттыц цолжетiмдiлiктiц шектеулшт секiлдi мэселелер талцыланады. Сонымен цатар, шк туризмдi дамытуга арналган мемлекеттж багдарламалар мен стратегиялыц шаралардыц тшмдштне бага бершеди Зерттеудщ нэтижелерi бойынша, шк туризмдi дамыту елдщ экономикалыц есут цамтамасыз етт, ецiрлердегi элеуметтж тецсiздiктi азайтуга ыцпал ететн аныцталды. Мацалада imvd туризмдi эрi царай дамыту Yшiн практикалыц усыныстар усынылды.
ЮлттЫ свздер: туризм, экотуризм, маршрут, цифрландыру, эскурсия, инфрацурылым, мемлекет.
Туризм - мемлекеттщ езш элемге танытуыньщ ец тиiмдi куралдарыныц 6ipi. ^asipri тацда туризм тек табиги сулулыгымен гана шектелмей, тарихи-археологиялык мураларымен, мэдени кундылыктарымен жэне сэулет енершщ ерекше нысандарымен де назар аударады. Осыган байланысты ^азакстанныц туризм саласын дамыта отырып, оны тартымды туpистiк багытка айналдыруга толы; мYмкiндiк бар. ^азакстан экономикасы Yшiн туризм - болашагы зор салалардыц 6ipi. Халыкаралык сарапшылардыц пiкipiнше, туризм элемдiк экономиканыц ец жылдам дамып келе жаткан секторларыныц катарында. Ол елдщ жалпы шк1 енiмiн калыптастыруга, жаца жумыс орындарын ашуга жэне сырткы сауда балансына оц эсер етедi.
Туризмнщ артыкшылыгы - ол саркылмайтын ресурстарды пайдалануга негiзделген. Сонымен катар, бул сала келш, конак Y® кызметтеpi, тамактану орындары жэне демалыс орындары секiлдi 30-дан астам саламен т1келей байланысты. Элемдш децгейде бул эp6ip тогызыншы адамныц жумысымен камтамасыз етiлуiне эсер етедь ^азакстанныц эp6ip ецipi езшдш табигаты, тарихы жэне дэстYpлеpiмен ерекшеленедь Мысалы, Алматы облысындагы Тамгалы тастагы жартас суpеттеpi, Жамбыл облысындагы Мыцбулак шипажайы, Кекшетаудыц кеpiктi Окжетпесi ерекше туриспк нысандар катарында. Алайда, еюшшке орай, ^азакстанныц барлык туpистiк орындары туралы акпарат жеткiлiктi децгейде таралмаган. Бул саланы дамытудыц негiзгi максаты - экологиялык жэне элеуметтiк тургыда туракты, табысты эpi бэсекеге кабшетп туризм индустриясын куру. Мундай индустрия жаца жумыс орындарын
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
ашуга, туристердщ кажеттшктерш канагаттандыруга жэне елге экономикалык пайда экелуге багытталуы тиiс.
^азакстанныц туристiк саласын дамыту Yшiн кYш-жiгердi белгiлi бiр туризм тYрлерiне, мысалы, экотуризм, тарихи-мэдени туризм немесе адреналиндш туризмге шогырландыру кажет. Осы багыттарды дурыс iске асыра отырып, елдщ халыкаралык туризм нарыгындагы бэсекеге кабшеттшгш арттыруга болады. Мундагы ец бэсекеге кабшетл багыттар:
- курорттык-рекреациялык туризм;
- экстремалды туризм;
- ¥лы Жiбек жолындагы туризм;
- юкерлш туризм
^азакстандагы туризм саласын дамыту перспективалары эртYрлi багыттарда жYзеге асырылады. Туризм елдщ экономикасын жаксартумен катар, оныц халыкаралык беделiн арттыруга септшн тигiзедi.
Хабардарльщтьщ жоктыгы Кептеген казакстандыктар ез елшщ туристiк кeрiктi жерлерi мен мYмкiндiктерi туралы тиiстi тYсiнiкке ие емес. Бул ^азакстан iшiндегi тYрлi туристiк багыттар мен тартымды жерлер туралы бiлiмдi шектейдi
Инфракурылымныц жеткшказдш Жолдарды, конакуйлерд^ мейрамханаларды жэне туристiк кызметтердi коса алганда, тиiстi инфракурылымныц болмауы шю туризмнщ дамуына кедергi болуы мYмкiн. Кейбiр туристiк орындар жаксы дамыган коммуникациялардыц немесе инфракурылымныц болмауына байланысты кол жетiмсiз болып калуы мYмкiн
Туризмдi бизнес ретiнде шектеулi кабылдау Кeбiнесе ^азакстандагы туризм бизнес секторы ретшде емес, ойын-сауык ретiнде кабылданады. Бул салада инвестициялар мен кэсшкойлыктыц жетiспеушiлiгiне экелуi мYмкiн
¥сыныстардыц шектеулi эртYрлiлiгi Туристiк ешмдер мен кызметтердщ эртурлшпнщ болмауы элеуетп туристердi коркытуы мYмкiн. ^азакстан табиги жэне мэдени кeрiктi жерлердщ алуан турлшпн усына алады, бiрак олар эрдайым жеткiлiктi тYPде iлгерiлей бермейдi немесе туристер Yшiн колжетiмдi бола бермейдi
Эщрлш тецаздш ^азакстанда туризмдi дамыту бiртектi емес жэне негiзiнен Алматы мен Нур-султан сиякты iрi калаларда шогырланган. Елдщ кептеген шалгай аймактары туристш инфракурылымды дамытуда артта калуы мYмкiн
Шектеулi ещраралы; ынтымактастык Iшкi туризм туристiк eнiмдер мен кызметтердi iлгерiлету мен дамытуда ^азакстан eцiрлерi арасындагы шектеулi ынтымактастыкка тап болуы мYмкiн. Yйлестiру мен Yйлестiрудiц болмауы елдегi туризмнщ дамуын шектеуi мYмкiн
Кесте 1. Елiмiздщ туризм саласындагы мэселелерi
Туризмнщ дамуындагы басым багыттар:
- Туристiк кызмет турлершщ кецеюк Мэдени, экологиялы; жэне спортты; туризмнщ дамуы халыкка жаца саяхат мYмкiндiктерiн усынады. Бул ^азакстанныц бiрегей табигаты мен мэдени мурасын тиiмдi пайдалануга жол ашады.
- Цифрландырудьщ артыкшылыктары: Туриспк к;ызметтерд1 брондау, багыттарды танымал ету жэне саяхатшылар Yшiн ыцгайлылыкты арттыру максатында заманауи акпараттык технологияларды енгiзу мацызды.
- ^ызмет корсету сапасын арттыру: ^онакуйлер, келш жэне туристiк инфракурылымныц заманауи талаптарга сай болуы шетелдiк туристердi тартудыц басты шарттарыныц бiрi болып табылады.
- Мемлекетпк колдау: Туризм саласын дамытуга багытталган мемлекеттiк багдарламалар мен жецшд^ер бул сектордыц каркынды дамуына жагдай жасайды.
^азакстандагы туризмнiц экономикалык мацызына келер болсак, елде 500-ден астам туриста компаниялар жумыс iстейдi, олардыц 80-i шетелдiк фирмалармен келiсiмшартка отырган. Негiзгi туристiк багыттар: Алматы, Шыгыс ^азакстан, Астана, Караганды жэне Ощуспк ^азакстан. ^азакстанга келетiн туристердiц басым белiгi Ресей, ^ытай, ТYркия жэне Германиядан. Сонымен катар, казакстандыктар шетелге жиi Ресей, ТYркия жэне БАЭ-ге сапар шегедi. Туризмнiц дамуы келш инфракурылымымен тыгыз байланысты. ¥лттык авиакомпаниялар туристердi тасымалдау жагынан шетелдiк компаниялармен бэсекелесе алмауда. Сонымен катар, автомобиль жэне темiржол кел^ершщ сапасын арттыру кажет. "Сайран" автовокзалы жолаушыларды тасымалдауда айтарлыктай кызмет аткарса да, заманауи талаптарга сай автобустардыц жетiспеушiлiгi байкалады.
^азакстанныц табигаты мен мэдениетi шетелдш жэне жергiлiктi туристер Yшiн тартымды, бiрак саланыц толык элеуетiн пайдалану Yшiн келiк жэне инфракурылым салаларын жаксарту кажет. Тарихи-мэдени архитектуралык-этнологиялык, археологиялык жэне баска ескертюштер орналасу жагынан туризмге эсерi эр тYрлi бола алады. Бул ^азакстанныц барлык территориясы кене ескертюштердщ кептiгiмен сипатталады. Мысал ретшде, ^азакстанныц «¥лы Жiбек жолы» бойында орналаскан туристiк орталыктарын айтсак болады. Сонымен катар ^азакстан Республикасы Президентшщ «Жбек жолыныц тарихи орталыктарын кайта еркендету, тYркi тiлдес мемлекеттердiц мэдени мурасын сактау жэне сабактастыра дамыту, туризмнщ инфракурылымын жасау» атты мемлекетпк багдарламага жаргы кабылдауы туризм индустриясын жэне конакжайлылыкты дамытуга жэне калыптастыруга себеп болып отыр.
Мэдениет жэне туризм карым-катынасын ею аспектiде карастыруга болады мэдениеттщ туризмге эсер етуi
туризмнiц мэдениетке эсерi
Мэдениеттiц туризмге эсерi бiркатар жагдайларга байланысты белгiлi территорияда материалдык жагдайыныц болуы
элеуметтiк инфракурылымыныц дамуы, сонымен катар мэдениет саласы
тарихи-мэдени, архитектуралык-этнологиялык, археологиялык жэне т.б. ескертюштердщ орналасу орны
гылым-бшм потенциалыныц болуы
Кесте 2. Мэдениет пен туризмнщ байланысы
2022 жылы ^азакстан Республикасыныц Мэдениет жэне спорт министрлш елдiц туриспк саласын дамытудыц 2026 жылга дейiнгi тужырымдамасыныц жаца жобасын эзiрлеген болатын. Тужырымдамада жогарыда айтылган мацызды пунктер керсетшген.
Туристiк маршруттар мен гидтердi жылжыту
^азакстанда табиги керiктi жерлер жетерлш. Алайда, елдiц эртYрлi аймактарында туриспк маршруттарды куру жэне белсендi тYPде жылжыту баяулап тур. Оны дамыту Yшiн
багдарлардыц, кершт! жерлер мен кызметтердщ толык сипаттамасы бар акпараттык брошюраларды, веб-сайттарды жэне мобильдi косымшаларды эзiрлеу мацызды.
Инфракурылымды дамыту Екшш^ туристерге эртYрлi аймактар арасында саяхаттауды жещлдету Yшiн жол инфракурылымын жаксарту керек. ^онак YЙ жэне конакжайлылык секторын, соныц iшiнде конак Yйлердi, хостелдердi жэне конак Yйлердi салу жэне дамытуды кебейту керек. «Kazakh Tourism» АК eкiлдерiнiц айтуынша, 2025 жылга дейiн ^азакстандагы туризмдi дамыту багдарламасы кабылданган. Онда инфракурылымды жаксарту шараларына ерекше ^щл бeлiнген.
Жергшкп бизнестi колдау Одан кешн, жергiлiктi кэсiпкерлер Yшiн туриспк бизнестi дамыту жолдары бойынша окыту багдарламалары мен семинарлар eткiзудi ^бейту керек. Сонымен катар, туристiк кэсшорындарды ашуга каржылык колдау кeрсету жэне жещлд^ер беру мацызды.
Мэдени туризмдi iлгерiлету ^азакстан табигатка да, пайдалы казбаларга да, тарихка да бай. Сондыктан казак мэдениетшщ байлыгын кeрсету Yшiн мэдени шаралар, фестивальдар мен кeрмелер уйымдастыруды колга алуда. Муражайлар, археологиялык орындар жэне улттык саябактар сиякты мэдени жэне тарихи орындарды камтитын турларды жасау аркылы туризмге Yлес коса аламыз.
Бiлiм беру багдарламалары Окушылар мен студенттерге туризмнiц ел экономикасы жэне табиги ресурстарды сактау Yшiн мацызы туралы бiлiм беру багдарламаларын жYргiзiп, туристерге кызмет ^рсету сапасын арттыру максатында гидтер мен аудармашылар Yшiн курстар мен шеберлiк сабактарын уйымдастыру керек.
^ызмет керсету сапасын арттыру ^ызмет кeрсету сапасын арттыру Yшiн туристiк кэсiпорындар мен кызмет ^рсету бeлiмдерiнiц персоналын арнайы окыту кажет. Туристерге есте каларлык тэжiрибе беру Yшiн мэдени ерекшелштер мен дэстYрлер туралы хабардарлыкты арттыру мацызды.
Жарнамалык наукан 1шю туризмге назар аудару Yшiн республикалык децгейде жарнамалык наукандар жYргiзу мацызды. БYгiнде блогерлер, белсендшер эр аймактыц кeрiктi жерлерiн адрш, елге жариялап келедi. Елдiц туриспк мYмкiндiктерi туралы акпаратты тарату Yшiн элеуметтiк медиа, теледидар жэне баска коммуникациялык арналар да eз Yлесiн косуда.
Кесте 3. Елiмiздщ туриспк саласын дамытудьщ болжамды тYPдегi жаца жобасы
(2022-2026)
^азакстанныц iшкi туризмдi жэне отандык турбизнес пен туриндустрияны дамыту бойынша елеулi перспективалары бар. Бiрак, кез - келген жагдайда, болашакка кандай болжамдар болмасын, бiр негiзгi корытынды айкын: жиырма бiрiншi гасырда туристiк кызметте, ¥лттык туризм индустриясында жетiстiкке жету болашагы зор. Ол Yшiн клиенттщ кажеттiлiктерiне жэне зацнаманыц талаптарын орындауга негiзделген туристiк eнiмдi eндiрудi уйымдастыруга, iлгерiлетуге жэне сатуга кэсiби кезкарас кажет. Эзiрге, тутастай алганда, ^азакстанда туризмнщ даму децгей халыкаралык децгейге сэйкес келмейдi, бiрак оны дамыту мен жетiлдiрудiц жолдары мен куралдары белгiлi.
Бiздщ елiмiзде шк туризмдi дамытудыц жацсы перспективалары бар, 6ipa^ бYгiнде ол непзшен дурыс уйымдастырылмаган. ^азацстанда ете Yлкен туристiк элеует бар екенiн айттыц. Мунда туризмнщ белсендi, экстремальды жэне экологиялыц сынды тYрлерi бар. Бiз сондай-ац курорттыц багытты дамыта аламыз. Алматы облысында тау шацгысы курортын дамытуга умтылуда. Сондай-ац, цaзiр Бурабай курорттыц аймагы дамып келедi. Атырау облысында Жайыц езенi бар, ол арцылы жYзу цуралдарыныц эртYрлi тYрлерiнде: катамарандар, байдаркалар, цайыцтарда жYзуге болады. Нарын бiрегей цумдары, ¥лы Жiбек Жолы бойындагы цалалардыц езi жетш жатыр.
^азацстанныц ец кeрiктi жерлерi бойынша eтетiн туристiк маршруттар: «Орталыц Тянь-Шань жоталары», «Шыгыс ^азацстанныц таулы соцпацтарымен ер - тоцымда», «Алтайдыц тайга соцпацтарымен», «Бурабай бойынша ат туры», «Шыгыстыц кeгiлдiр маржаны», «Балхаш кeлiнде балыц аулау», «Мацгыстауда ац аулау жэне балыц аулау», «^азацстандагы жэне ^ыргызстандагы ¥лы Жiбек жолы бойында», «¥лы Жiбек жолы», «керуен жолдары», «Сыр ата экзотикалыц туры», «Атилла жэне Шыцгыс хан жолдарымен Еуразия орталыгына», «Баянауыл - ^азацстанныц iнжу - маржаны», «^азацстанныц Алтай тауларындагы демалыс», «гулдер, шептер мен фауна элемЬ>, «тас ертепсЬ), «адамзат цолы тимеген табигат бурышы», «Горельник сарцырамасы», «Туйыцсу м^здыгы», <^лкен Алматы кeлi», «Ощустш ^азацстан бойынша тарихи тур», «Мацгыстау бойынша цажылыц туры», «Белуханыц 3 алтын сацинасы», «Тянь - Шань цус кeзiмен», «^останай орманды соцпацтарымен», «ацыздар туган жерлермен», «су мен ^ннщ шетше» жэне тагы басцалар.
^азацстанныц туриспк - экскурсиялыц маршруттары шшц алуан тYрлiлiгiмен ерекшеленедi: олар бiр кYндiк жэне кeп кYндiк маршруттар, жаяу жэне автобус маршруттары, тау - жаяу жэне автобус - жаяу, белсендi жэне спорттыц маршруттар, су, цала мацы бойынша бiр кYндiк жорыцтар, балыц аулау, ацшылыц, спелеологиялыц, танымдыц маршруттар жэне т.б.
2026 жылга дейiн ^азацстан туризмiн дамытуга арналган шаралар айтарлыцтай нэтижелерге багытталган. Болжам бойынша, осы кезенде жаца кэсшкерлш жобалар саны 2,5 мыц бiрлiкке жетедi. Мемлекет шагын, орта жэне iрi инвестициялыц жобаларды цолдауга
Карта 1. ^азацстанныц туристiк маршрут картасы
басымдык бермек. Сонымен катар, конак YЙ бизнесшде заманауи технологияларды енпзу жоспарлануда. Мысалы, 2026 жылга карай елiмiздегi конак YЙлердiц 95%-ы E-Qonaq акпараттык жYЙесiмен жабдыкталады, бул шетелдш туристердi тiркеудi жецiлдетедi. Бул жYЙе кем дегенде 250 мыц шетелдш туристтi камтиды деп кYтiлуде. Бул болжамныц бiрнеше экономикалык эсерi бар. Жаца жумыс орындарын куру - мацызды максаттардыц бiрi. Туризм саласында 2026 жылга дейiн кемiнде 5,5 мыц адамды жумыспен камту жоспарланган. Буган коса, сала жалпы шю eнiмдегi Yлесiн 8,2%-га дейiн жетюзу аркылы ел экономикасына айтарлыктай Yлес косады.
Iшкi туризм экономикалык тшмдшгшен бeлек, улттык бiрегейлiктi ныгайту, аймактык экономиканы дамыту жэне табиги мураларды сактау тургысынан мацызды. Бул ел шшдеп мэдени мураны сактап, дамытуга жэне тургындар арасындагы мэдениетаралык тусшют арттыруга ыкпал етедi. Iшкi туризмнщ аркасында ^азакстанныц бiрегей табиги жэне тарихи байлыктарына назар аударып, халыктыц бiлiм децгейi мен мэдени санасын арттыруга мYмкiндiк бар.
Сонымен катар, шк1 туризм елдiц тартымды имиджш калыптастырады, бул eз кезегiнде шетелдш туристердi кeбiрек тартуга кeмектеседi. Осы шаралардыц барлыгы ^азакстанды демалыс пен саяхат Yшiн танымал багытка айналдыруга ыкпал етедi.
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ЭДЕБИЕТТЕР
1. Саипов А.А. Теория и практика туризма Казахстана. Алматы, 2003.- с. 235
2. Ердэулетов С.Р., Жумадшов А.Р. Туризм тарихы (дамуы мен гылыми зерттелуi). - Алматы: ^азак университетi , 2010. - 198 б.
3. М.1. Жылкыбаева, А.Ш. Шакен, Г.Р. Айжолова. ^азакстан туризм географиясы: оку куралы - Алматы: ^азак университетi, 2013. - 10 б.
4. Мазбаев O., Асубаев Б., Токпанов Е. Туризм жэне eлкетану негiздерi: Оку куралы. -Астана: Фолиант, 2013. - 152 б.
5. Э.С. Бейсенова. ^азакстанныц физикалык географиясы: окулык - Алматы, 2014. - 181 б.
6. Виселов Е.Н., Науменко А.А., Веселова Л.К., Аубекерова Б.Ж. Физическая география Казахстана. Алматы: Казахский университет. - 2009. - 55
