CC BY
1ЭОЖ 74:74.01.09
ШЫГАРМАШЫЛЬЩ ЖОБАЛАУДА БЕЙНЕЛ1-АССОЦИАТИВТ1 ЭД1СТЕР
МАХАНБЕТОВА НАЗЕРКЕ ЭД1ЛХАЩЫЗЫ
магистр окытушы, М.Эуезов атындагы Ощуспк ^азакстан университетi, Шымкент,
^азакстан
ЭБД1КЕР1М САЛТАНАТ ОРАЗГЕЛДЩЫЗЫ
магистр окытушы, М.Эуезов атындагы Ощуспк ^азакстан университет^ Шымкент,
^азакстан
ЩКЭРБЕК КАМИЛА ПЕРНЕБЕКЦЫЗЫ
магистр окытушы, М.Эуезов атындагы Ощуспк ^азакстан университетi, Шымкент,
^азакстан
Т0ЛЕШОВА ЭСЕЛ СЕЙДУВАЛЩЫЗЫ
магистр окытушы, М.Эуезов атындагы Ощуспк ^азакстан университетi, Шымкент,
^азакстан
ty^h: Шыгармашылыц жобалауда бейнел1-ассоциативт1 эдгстер — бул шыгармашылыц процестердг терещрек тустуге жэне ЖYзеге асыруга MYMKiHdiK беретт muiMdi цуралдардыц бiрi. Мундай эд^тер ойлау мен цабылдаудыц жаца жолдарын ашады, адамныц шк ceзiмдeрi мен ойларын бeйнeлi турде кврсетуге мYмкiндiк бeрeдi. ЭЫресе, визуалды внерде, дизайнда, архитектура мен киноиндустрияда аccоциаmивmi тэсшдер цолдану арцылы жацашыл, ерекше туындылар жасауга жол ашылады. Бeйнeлi ассоциациялар адамныц эмоционалдыц кушн, квцы-кушн немесе абстрактл ойларын нацты, кврнет турде бейнелеуге мумтндт бeрeдi, сол арцылы шыгармашылыц удерштщ шекараларын кецейтуге жагдай жасалады. Осы эдicmeрдi цолдану шыгармашылыц цызметтщ сапасын арттырып, кез келген жобаныц цызыцтылыгын жэне терецдтн цамтамасыз emeдi.
Ктттж свздер: шыгармашылыц жобалау, бeйнeлi эдт, ассоциация эдш, дизайн ойлауы, бeйнeлi тустж, квркемдт эдic
Эдю дегенiмiз белгш бiр мэселеш шешуге багытталган - бул шындьщты тэжiрибелiк немесе теориялык дамытуга арналган эдютердщ немесе урдютердщ жиынтыгы. Эдю - бул белгш бiр эдю шецбершде бершген тапсырманы шешу ушш, белгш бiр эрекеттердi орындау кезектiлiгi. Дизайн эдiснамасы - бул енер жэне техникалык жогары оку орындарында окуга кажеттi танымдык жэне тэжiрибелiк iс-эрекеттердi уйымдастырудыц куралдары, алгышарттары мен принциптерiн зерттейтiн гылымныц жеке саласы. Дизайн эдiстемесi жобалау ю-эрекетшщ эр тYрлi тYрлерiнде колданылган куралдар, эдiстер, принциптер мен тэсшдердщ жиынтыгын камтиды.
Ассоциация дегенiмiз - бiр кезкарас екiншiсiне жYгiнетiн немесе бiр объект баскасын еске тYсiретiн жеке кезкарастар арасындагы катынас. Yлкен бiлiм коры бар дизайнерлер, суретшшер жэне шыгармашылык адамдарда ассоциациялау кабшет жогары дамыган. Ассоциацияларды колдану, зерттелген нысанды жакын немесе уксас объекпмен байланыстыру, затты есте сактауды жещлдетедь Дизайнерлер ассоциациясы оныц коршаган шындыктыц алуан тYрлi кубылыстарын бейнелейтiндiгiмен, одан кызыгушылык формаларын, курылымдарын, текстураларын алып, олармен оныц кызметшщ объектiсi арасындагы байланыстарды куруында керiнедi. Осылайша ол жаца идеялар, композициялар мен заттар жасайды. Заманауи сэулеттi, жиhазды, керамиканы жэне киiмдi жасау кезiнде дизайнерлер кебшесе биообъектiлерiнен шабыт алады. Олардыц пiшiндерiн, курылымдарын,
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
текстураларын заманауи технологиялармен байланыстыра отырып, олар жаца тацкаларлык жэне кызыкты нэтижелердi кeрсетедi [ 1].
Дизайнердщ жеке басына байланысты жобалау эдiстерi эр тYрлi болуы MYMKrn, бiрак тутастай алганда олар дизайнердщ шыгармашылык эдiсiн, оныц авторлык колтацбасын аныктайды. Тэж1рибеде колданылатын негiзгi эдютердщ бiрi - ойды (идеяны) калыптастыру кезещндеп ассоциация эдiсi. Эмiр бойы адамныц жадында калыптасатын ассоциативтi бейнелер дизайнерге койылган мiндеттердi шешуге кемектеседь Эр тYрлi объектшердщ бейнелi сипаттамалары арасындагы байланыс ассоциация эдiсiн eнiмдi жобалау мен тYрлендiру ю-эрекетшщ непзше айналдырып, жобаланган модельде жаца катынастардыц ашылуына экеледi. Шыгармашылык киял коршаган шындыктыц эртYрлi идеяларына жYгiнедi. Бейнельассоциативт ойлауды дамыту, оныц ойлау аппаратын Yнемi «жауынгерлш дайындыкка» келтiру коршаган ортага уткыр реакция жасай алатын жэне сол жерден eнiмдi ассоциацияларды тарта алатын шыгармашыл тулганы даярлаудыц мацызды мшдеттершщ бiрi болып табылады.
Жобалау ю-эрекетшщ репродуктивтiк формасынан айырмашылыгы, эдеттегi ю-кимыл зацдылыктарын кайталау аркылы белгiлi куралдармен белгiлi нэтиже алуга, ягни стандартты, зацдылыкка CYЙене отырып, eнiмдi кызмет баска жобалау эдiсiне кешумен сипатталады, оган негiзделмеген объектшщ морфологиялык курылымдык касиеттерi, бiрак оныц элеуметтiкмэдени мазмуны, функционалдык максатыныц бiрегейлiгi, идеялыклогикалык мацыздылыгы, кeркемдiк мiндеттерi, сондай-ак жобалык жагдайды проблематизациялау туралы. Бiлiм берудi жобалау ю-эрекетшщ ерекшелiгi, ол эрекеттiц репродуктивт жэне eнiмдi компоненттерiн ерекше тYPде бiрiктiредi, окытушы бiлiм алушылардыц бойында ойлаудыц репродуктивтi типiн де, eнiмдi де дамытуы кажет. Жаца идеяныц дамуы алгашкы кезецдерде кем дегенде кем нэтижеге экеледi жэне белгш схеманы карызга алганнан гeрi Yлкен киындыктар мен кайшылыктарды жецуге ^мектеседь Сондыктан дидактикалык тургыдан бiлiм алушылардыц шыгармашылык белсендiлiгiн арттырады. Бiлiм алушылардыц акыл-ой эрекетiн дамыту эдiстерiнiц бiрi бурыннан берi Б.Г.Бархин жан-жакты зерттеген ассоциация эдiсi болып табылады. Бул эдiс идеяны калыптастыру тэсiлдерiнiц бiрi болып табылады жэне такырыпка сэйкес ассоциацияларды табуга багытталган. Студенттiц жадында сакталган кауымдастык корынан алынган сабактасты жэне контраст ассоциациялары осы жобалау жYЙесiнiц логикасына сэйкес бiр-бiрiмен байланысты. Бул логика ассоциацияларды eнiмдi трансформациялык кызметтiц негiзгi тiрегiне айналдырады жэне жобаланган модельдеп жаца катынастардыц пайда болуына экеледi. «Дизайн - бул мамандык емес, ойлау тэсш» - Ле Корбюзьенщ бул афоризмi ассоциативт ойлауды дамытудыц студенттiц дизайнерлiк бшм алуына кажеттi курал ретiнде мацыздылыгын багалауга мYмкiндiк бередi. Дизайнердiц ойы бейнелi кeрiнiс тYрiнде кeрiнедi. БYкiл объектiнi акыл-ойдыц кeзiмен - «панорамамен» камту мYмкiндiгi, кабылдаудыц тутастыгы жэне пайымдау тiзбегiн «кулатуга» жэне оларды бiр жалпылама угыммен ауыстыруга кабшеттшк - имидждiц ерекшелiктерi дизайнердiц жумысы. Дизайнерге формальды логика шецберiнде кайта багытталатын конвергенттiк ойлауга караганда жацасын куруга багытталган eнiмдi дивергенттi ойлау тэн. Дизайнер сонымен катар ойлаудыц икемдшпмен, ассоциацияныц карапайымдылыгымен жэне мэселеге тшелей катысы жок акпаратты - «^йрлш ойлауды», шешуге жол таба алмайтындыгымен, уэде етпейтiн жоспардан бас тартуымен ерекшеленедi. сэттiлiкке кол жетюзш, бiр кубылыстан екiншi кубылыска тез ауысыцыз. Жалпы алганда, ассоциация дегенiмiз - сырткы тiтiркендiргiш эсер еткенде адамныц санасында пайда болатын, ол дыбыс, иiс, эуен немесе кандай да бiр визуалды объект болуы мYмкiн. Сонымен бiрге санада жаца байланыстардыц калыптасуы мiндеттi кубылыска айналады. Ассоциативтi ойлау - бул шыгармашылык адам -дизайнер, сэулетш^ суретшi жэне т.б акыл-ойдыц eте мацызды компонента Шыгармашылык багыт бойынша мамандарды даярлаудыц мацызды сэтi - шеберлердщ жумысын жэне курсын бакылау, шыгармашылык тапсырмалар аркылы ассоциативтi ойлауды дамыту ойлардыц пайда болуынан бастап юке асыруга дейiнгi нобайларында жасалган олардыц ойлары. [2].
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Ассоциациялардьщ жштелуше келетш болсак, олар iшкi (адамныц шю элемiмен байланысты жэне психикалык YPДiстердiц эр тYрлi жактарын 6ipiKTipeTiH) жэне сырткы (эртYрлi аспектiлер мен сапалардыц езара байланысыныц санасында кeрiнетiн ассоциациялар) болуы MYMKrn. ¥ксастык, контраст жэне сэйкестшкпен уйымдастырылган шыгармашылык жумыс YPДiсiнде пайда болу сатысында кeркемдiк дизайн тшелей (негiзгi пiшiндiк идеяга сэйкес келетш бейнелер алумен байланысты), жанама (непзп кескшдеме мотивiн жаца бейнелермен толыктыра отырып), eздiгiнен жэне жоспарлы болуы мYмкiн. Ассоциативтi катынастардыц объектiлерi адамныц eмiрiнiц, кызметiнiц, мэдениетiнiц жэне шю элемiнiц алуан тYрлi салаларын камтиды. «Бурын сэулетшiлер мен дизайнерлер табигат Yлгiлерiнен шабыттанган немесе сэулет-курылыс мотивтерiн тYсiндiрген. БYгiнгi тацда кезкарас арсеналы шексiз жэне гылымнан, енерден, техникадан, жанды жэне жансыз табигаттан алынган визуалды бейнелерге CYЙенедi. Еркш ассоциация эдiсi композицияныц фигуративтi тужырымдамасын ашуга ыкпал етедi. Бул эдю олардыц акылга конымдылыгы мен объективтшгше карамастан ойга келген объектiлердi стихиялы тYPде усыну болып табылады. Проблеманы тYсiну YPДiсiнде ерiксiз тYPде пайда болуы стандартты емес шешiмдердi кездейсок тYPде табуга экелуi мYмкiн. Дизайн багыты бойынша окыту негiзiнде окулык-эдiстеменi тацдау - дизайнердi дайындаудагы негiзгi пэн - кэсiби ю-эрекетп талдауга жэне шыгармашылык iс-эрекеттiц тиiмдi эдiстерiне негiзделуi керек. Шыгармашылык механизмш ашу тургысынан жобаныц белсендiлiгiнiц бастапкы кезецi ерекше кызыгушылык тудырады деп ойлаймын [3].
Осылайша, шыгармашылык жобалау эдютемес шыгармашылык багыттар бойынша мамандарды даярлаудыц мацызды кезецi болып табылады жэне бшм алушыларга бiлiмдерiн дамытуга тапсырмалар берiп, арнайы эдiстердi зерттеу iс жYзiнде жYргiзiлуi керек деген корытындыга келу керек. Шыгармашылык ойлау окытудыц бастапкы кезецiнде дамыган ассоциативт ойлау болашакта шыгармашылык iздеу мэселелерш, коршаган ортаны уйымдастыру мэселелерiн жэне кещспктщ адамга эсерiн тез шешуге кемектеседь Бул сурактардыц барлыгы дизайнерлер мен дизайнер педагогтарды кызыктырады, олар кэаби дизайн кызметiнде, сондай-ак енер жэне техникалык жогары оку орындарында бiлiм алушыларын кэсiби даярлау YPДiсiнде ец мацызды болып табылады.
ПАЙДАЛАНГАН ЭДЕБИЕТТЕР
1. Дородных, А. А. Метод ассоциаций как прием мыслительной деятельности в методологии архитектурного проектирования / А.А.Дородных, К.В. Кузнецова.//Культурология и искусствоведение: материалы III Междунар. науч. конф. (г. Санкт-Петербург, июль 2017 г.). — Санкт-Петербург: Свое издательство, 2017. — С. 42-45.
2. Левин И.Л. Выполнение ассоциативных графических композиций в контексте креативной парадигмы образования//Педагогика искусства. ИХОиК РАО (Москва).-2014. С 127.
3. Henry J.W. Lukaszewicz. Associative Design Methodology: Performative design for a modern work-teach-learn. Unitec Institute of Technology, 2017
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
