TRANSPORT MUHANDISLIGI
ШАХАР ЖАМОАТ ТРАНСПОРТИ ФАОЛИЯТИНИ БОШЦАРИШДА ИНТЕЛЛЕКТУАЛ ТРАНСПОРТ ТИЗИМЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ
уцит. И.Азимов, кат. уц. У.Хидиров, Наманган мухандислик-цурулиш институти
Анатация: Ушбу мацолада Наманган вилоятида жамоат транспорти буйича йуловчи ташиш хизматларини ташкил этишдаги йул кира туловлврини таулили уамда келгусидаги йуловчи ташишда электрон тулов карталарга утиш буйича маълумотлар келтирилган.
Калит сузлар: Автобус, транспорт оцими, йулкира нархлари, транспорт тизимининг самарадорлиги, электрон карта, автобус йуналиши, бекат.
Маълумки, транспорт тизими инсон хаёти ва турмуш тарзида алохида урин тутувчи тизим хисобланади. Шуларни хисобга олган холда транспорт сохасида ишловчи ишчи ходимлар ва фойдаланувчилар, яъни йуловчиларга шарт-шароитлар хамда янгилликлар яратиш, хавфсиз иш ташкил килиш масаласида муаммоларни хал этишимиз лозим. ^олаверса булар замон талабидир.[1]
Президентимиз Ш.Мирзиёевнинг 2019 йил 6-мартдаги П^-4230-сонли карорида ^ам транспорт хизмати курсатишни ташкил этиш тизимини янада такомиллаштириш, мулкчиликнинг барча шаклларидаги ташувчилар учун ракобат мухитини хамда кулай шарт-шароитларни яратиш, шунингдек, республиканинг транспорт-транзит салохиятини оширишга каратилгани бунинг яккол мисолидир.Хозирги кунда йуловчи ва юкларини ташиш билан шугулланаётган транспорт корхоналари ва улар ихтиёридаги транспорт воситалари ахолини узогини я;ин килиш, ахолига наъмунали транспорт хизмати курсатиш учун йуналтирилмокда дейишимиз [2]
мумкин. Масалан, хукумат корорлари билан йулга куйилган йуналишсиз таксилар, йуналишдаги дамас ва автобус русумли жамоат транспортларни олишимиз мумкин. Барча сохаларда булгани каби транспорт тизимида хам камчиликлар кузатилади.
Хозирги кунда йуловчилар ва хайдовчилар уртасида булаётган муаммолар талайгина. Мисол тарикасида йуналишдаги автотранспорт хайдовчилари томонидан йул кира нархлари хукуматимиз белгилаган нархдан узбошимчалик билан ошириб олинаётганлигини айтишимиз мумкин. Шу билан бирга ноконуний фаолият курсатаётган транспорт воситаларини кунлик техник курик ва кунлик тиббий курикларсиз харакатланаётганлик окибатида йуловчиларга хавф-хатарлар тугилиши эхтимолдан холи эмас.[3]
Буларни бартараф килишимиз ва хавфсиз ташишларни амалга ошириш чораларини куриш масаласида уз фикр ва гоялар билдиришни максад килдик.
Албатта буларни хар томонлама мижоз ва фойдаланувчиларга кулай булиши хамда унга янгича имкониятлар ва техналогиялар жорий этиш буйича бир-канча таклифлар киритишимиз мумкин. Мисол тарикасида йуналишсиз таксиларни олсак.
Алохида белгилари билан ажралиб туриши учун йуналишсиз таксиларни сарик ранга булиши, талаб даражада ички ва ташки жихозлар билан жихозланиши, йуловчиларга кулайликлар яратилаётгани кувонарли холдир. Шулардан келиб чикиб йуловчи ташувчи транспорт воситалари тизими ривожланаётганини куриб, янада такоминлантириш буйича таклиф ва фикрларимиз талайгина. Масалан; Мижоз учун уз турар жойида, мобил телефони, ёки компютер тармоклари ёрдамида атрофдаги якин булган, буюртма бериладиган такси автомашинасини узига нисбатан масофасини, русумини билиб, танлаш имкониятини яратишни йулга куйиш, ягона таниш белгилари билан жихозлаб, янада кулайликлар яратиб, йуловчи йуналишда кайси такси буш
TADQIQOT VA TARAQQIYOTILMIY JURNALI 1-jild, 5-son, 2024
https://tadqiqottaraqqiyot.uz/
TRANSPORT MUHANDISLIGI
эканлигини билиш имконини берувчи мослама, плофонлар билан жихозланиш, мижоз томондан буюртма берилган манзилни масофасини, кутиб турилган ва босиб утилган манзилнинг суммасини хисоблаб берувчи хисоблагич (Таксометр), туловларни банк пластик карталари оркали амалга ошириш имконини берувчи банк терминаллари билан таъминланилиши ва буларнинг барчалари транспорт воситалари учун мижозлар сони купайишига, мижозлар учун йул кира нархлари одилона хисобланиши билан анча кулайликларга эга булишига ва транспорт корхоналари учун тушаётган тушумларни хисобини аниклаб олишга ёрдам беради. Бунда йуловчи буюрмасига асосан тариф буйича босиб утилган масофа нархи, кутиб турилган вакти нархи аппаратга киритилган дастур оркали аник хисоб берилади. Автобусларда хам намунали траспорт хизмати курсатиш буйича ишлар йулга куйилаётгани айни муддао. Автобуслар ва микроавтобуслар буйича хам бир канча таклифлар ва гояларни билдиришимиз мумкин. Хозирги кунда мунтазам катновчи ахолини биринчи муаммоси деб йул кира нархларига эътиборимизни каратсак. Энг арзон, хавфсиз ва тартибли транспорт воситасини эса автобус деб олишимиз мумкин. Йулкира нархлари оркали инсонларни иктисодий томонламан манфаатларини химоя килиш чоралари куриш буйича куйидагича таклифлар киритишимиз мумкин. Автобусларни йуналишда купайтириш чораларини куриш билан бирга, йуналишли таксилар сингари белгиланган талаблар даражасида жихозлаш ва электрон тулов тизимини жорий этиш йули билан давлатимиз хам, ахолимиз хам бир канча ютукларга эришиш имконини беради.[4] Жумладан:
- Туловни электрон карталар оркали амалга оширилиши,
- Транспорт тушумларини шаффофликка олиб чикиш,
- Нобанк айланмаларни кескин кискартирилиши,
- Автобусларда йуловчи окимини ортиши,
- Банк ресурс маблаглари ортиши.
^олаверса йуловчилар хам накд пулсиз, яъни оддийгина электрон карта оркали туловларни амалга ошириб, ортикча харакат ва нокулайликларсиз уз манзилларига етиши имконини беради. Бундай яратилган кулайликлар хайдовчини чалгимай, эркин харакатланиш имкониятини беради. Шу билан давлат ва фукаролар манфаатлари химояланиб, янгича имкониятлар яратилиши мумкин.[5]
Бу тизимда йуналишли таксиларда, масалан Дамас русумли автотранспорт воситаларида фойдалансак йул кира нархлари тартибга солиниши билан бирга йуловчи окими уз узидан факат рухсатномали (лицензияли) давлат назоратидаги автотранспорт воситаларига каратилади. Бу эса ноконуний рухсатномасиз автотранспортларни уз узидан камайишига сабаб булади. Ушбу лойиха асосида ишловчи автобусларга энг тажрибали хайдовчилар танлаб олинди. Х,озирги техникумларни тамомлаётган битирувчиларни амалиёт даврида тайёргарлик куриб, чиптачи вазифасида иш бошлаш мумкин.
Йуловчиларни ургатиш максадида дастлаб автобекатларда электрон карталарни текинга берилади. Йуловчилар электрон карталарга узининг банк пластик карточкасидан онлайн тартибда пул тушириб боради. Ундан икки йил муддатда республика буйича хизмат курсатаётган автобусларда фойдаланилади. Энг мухими, битта карточкадан бутун оила аъзолари фойдаланиши мумкин. Йул хаки шахар йуналишларида бир хил белгиланади. Карточкадан фойдаланиш тартиби жуда оддий. Чиптачи картани терминал (валидатор)га текказганида пул маблагини ечиб олади. Тулов амалга оширилганини тасдиклаш максадида сана, вакт, йуналиш номи, автобус ва карта раками хамда колган маблаг хакида ^исоботлар кайд этилган чипта (чек) берилади. Бусиз йул хдки туланмаган ^исобланади. Шахдр кучаларида барпо этилаётган замонавий ойнаванд бекатларда автобусларнинг оралик масофасини масофадан онлайн режимида (GPS) доимий кузатиб
TADQIQOT VA TARAQQIYOTILMIY JURNALI 1-jild, 5-son, 2024
https://tadqiqottaraqqiyot.uz/
TRANSPORT MUHANDISLIGI
бориш имконияти берувчи мониторлар яратилади. Махсус монитор оркали кутаётган автобусингизни каерда эканлигини ва бекатга етиб келиш вактини билиш мумкин. Бу уз узидан йуловчи вактини тежайди. Яратилган кулайлик хайдовчини чалгимай, эркин харакатланиш имконини берди. Чунки йуловчилар билан факат чиптачи ишлайди. Бу айни вактда хавфсизликни хамоширади [6]. ^олаверса йуналишлардаги автобусларга куйида келтирилган замонавий тизимларнинг барчаси урнатилган булади. Бунинг окибатида йуловчиларни манзилларига хавфсиз етиб боришлари кафолатланади. Албатта, хар томонлама фукароларни манфаатлари, хавфсизлиги давлатимизни янада ривожи бу биринчи уринда. Хулоса. Маколада шахар жамоат транспорти фаолиятини бошкаришда юзага келаётган муаммолар, уларни интеллектуал тизимлари ёрдамида бартараф этиш таклифи берилган. Тошкент шахрида тажрибадан утказилган электрон тулов тизими самарадорлиги тахлил килинган ва бир катор тавсиялар берилган.
Фойдаланилган адабиётлар руйхати:
1. 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Х,аракатлар стратегияси.
2. Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2017 йил 1 ноябрдаги
"Тошкент шахрида 2030 йилгача булган даврда йуловчи ташиш транспортини
ривожлантириш концепцияси тугрисида"ги карори.
3. A.M. Tukhtabaev, A.D. Nuriddinov, U.X.Xidirov. Anthropogenic Impact Assessment of Undercarriages on Soil. IJARSET. India, №, 2021, №8.
4. Х.Атахонов, М.Аъзамбоев, У.Хидиров, "Разработка и опробование программ по учета и финансовой отчетности по расходам топлива" Экономика и социум., 2019, 6 (61) EISSN: 2225-1545.
TADQIQOT VA TARAQQIYOTILMIY JURNALI
https://tadqiqottaraqqiyot.uz/
1-jild, 5-son, 2024