CC BY
24
mgr inz. Micha! CHMIEL
Jednostka Certyfikuj^ca CNBOP - PIB
PRZEGL^D MOZLIWOSCI WYKORZYSTANIA MOTOPOMP DO WODY ZANIECZYSZCZONEJ W DZIALANIACH JEDNOSTEK OCHRONY PRZECIWPOZAROWEJ
Review of the use of water contaminated pumps in activities of fire
protection
Streszczenie
W artykule omowiono glowne mozliwosci zastosowania motopomp do wody zanieczyszczonej w dzialaniach prowadzonych przez jednostki ochrony przeciwpozarowej. Omowiono rodzaje ukladow taktycznych, w ktorych maj^ zastosowanie motopompy do wody zanieczyszczonej. Przedstawiono rowniez ogolne charakterystyki i opisy oraz podstawowe parametry motopomp do wody zanieczyszczonej. Zwrocono rowniez uwag§ na parametry eksploatacyjne decyduj^ce o charakterze ich pracy.
Summary
Possibilities of the use of contaminated motor water pumps in firefighting conducted by units of State Fire Service were described in this article In the article talked about kinds of tactical operations of the work of contaminated motor pumps leading of firefighting activities. The article represented also general characterizations and descriptions of motor pumps and their basic parameters. Exploitive parameters effecting on the character of pumps operation were also pointed in the article.
S!owa kluczowe: motopompa szlamowa, taktyka dzialan, konserwacja motopomp Keywords: contaminated pumps, operational tacticts, maintenance of pumps
Wprowadzenie
Aby spelnic oczekiwania uzytkownikow w jednostkach ochrony przeciwpozarowej w Polsce wprowadzono system dopuszczen na zgodnosc z Rozporz^dzeniem Ministra Spraw Wewn^trznych i Administracji z dnia 27 kwietnia 2010 r. zmieniaj3.ce rozporz^dzenie w sprawie wykazu wyrobow sluz^cych zapewnieniu bezpieczenstwa publicznego lub ochronie zdrowia i zycia oraz mienia, a takze zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobow do
uzytkowania (Dz. U. z 2010 r., Nr 85 poz. 553) [9]. System ten ma ogromne znaczenie dla bezpieczenstwa strazaka, ratowanych podczas prowadzonych dzialan. Jednostki ochrony przeciwpozarowej wymienione w art. 15. ustawy o ochronie przeciwpozarowej [10], w obecnych czasach s^ dobrze przygotowan^. formaj posiadaj^c^ bardzo wysoki poziom wyksztalcenia i wyszkolenia. Szczegolnie waznym jest, aby ta formacja, maj^c okreslony sprz?t, mogla czuc si? bezpiecznie podczas jego uzytkowania. Tym samym system wydawania swiadectw dopuszczenia ma mi?dzy innymi na celu dostarczenie do jednostek ochrony przeciwpozarowej wyrobow spelniaj^cych ich wymagania pod wzgl?dem funkcjonalnym, ergonomicznym i przede wszystkim bezpiecznym dla uzytkownika [4].
Motopompy podlegaj^ procesowi dopuszczenia na zgodnosc z omawianym rozporz^dzeniem [9]. Wymagania dla tej grupy wyrobow s^ okreslone w pkt. 2.7. Podczas procesu dopuszczenia poddawane s^ one pelnym badaniom obejmuj^cym mi?dzy innymi: wykonanie, znakowanie, wymiary, czas uruchomienia silnika, niezawodnosc pracy minimalna gl?bokosc zassania.
Budowa motopompy do wody zanieczyszczonej
Motopompa jest to agregat przenosny, skladaj^cy si? z silnika spalinowego, pompy wirowej oraz plywaka, wyposazona w uchwyty lub ram? umozliwiaj^c^. jej przenoszenie.
Ze wzgl?du na wielkosc i rodzaj podstawy pomp rozrozniamy motopompy przenosne oraz motopompy przewozne. Pompy przenosne s^ to niewielkie pompy o wadze do 200 kg i wydajnosci nie przekraczaj^cej 1600 dm3/min. Posiadaj^ one w podstawie uchwyty przeznaczone do przenoszenia motopompy z samochodu pozarniczego do punktu czerpania wody. Motopompy o wi?kszych wydajnosciach, ze wzgl?du na swoj^. wag?, montowane s^ na wlasnych podwoziach transportowych jedno lub dwuosiowych, przygotowanych do ci^gni?cia ich za pojazdami pozarniczymi. Motopompy takie mog3 miec wydajnosc wynosz^c^. ponad 10 000 dm3/min, silniki o mocy kilkuset KW i wag? kilku ton.
W jednostkach ochrony przeciwpozarowej wyst?puj3 pompy odsrodkowe, ktorych budowa umozliwia samozasysanie bez dodatkowych urz^dzen zasysaj^cych. S3, to motopompy z wirnikiem otwartym oraz polotwartym, pozwalaj^ce na przepompowywanie stalych zanieczyszczen znajduj^cych si? w wodzie o wielkosci nawet do kilku centymetrow. W tego typu motopompach nasada ssawna jest umieszczona powyzej wirnika. Z tego powodu w kadlubie pompy w otoczeniu wirnika po pierwszym zalaniu zawsze znajduje si? woda. Schemat dzialania takiej motopompy przedstawiono na rys. 1.
króciec ssawny obszar separacji
kierunek przeptywu wody ssanie praca
Ryc. 1 Schemat dzialania samozasysania w pompach do wody zanieczyszczonej [4]
Wirnik obracaj^c siç rozpryskuje wodç, która przemieszczaj^c siç poprzez dyfuzor zabiera ze sobq, cz^stki powietrza. W górnej czçsci korpusu, w tzw. komorze oddzielaj^cej, woda jako ciçzsza opada i powraca na lopatki wirnika a powietrze wydostaje siç na zewn^trz przez króciec tloczny. Proces ten trwa az do wprowadzenia wody ze zbiornika do linii ssawnej i zalania pompy. Przykiadowy schemat motopompy do wody zanieczyszczonej z wyszczególnieniem podstawowych elementów wchodz^cych w jej sklad zostal przedstawiony na rys. 2.
KRÓC1EC WVLOTOWV
SILNIKOWEGO / BAGNET
Ryc. 2 Przykiadowy schemat motopompy do wody zanieczyszczonej [12]
Rodzaje i oznaczenia motopomp do wody zanieczyszczonej
Oznaczenie motopomp do wody zanieczyszczonej wg pkt. 2.7 zai^cznika do rozporz^dzenia [9] dokonuje siç za pomocq, litery, która oznacza typ motopompy oraz dwóch liczb, z których pierwsza oznacza wydajnosc nominaln^, a druga nominalne cisnienie tioczenia.
Zgodnie z powyzsz^. zasad^ przyj?to podobny sposób oznaczenia motopomp do wody zanieczyszczonej.
Przykladowo dla motopompy o nominalnym nat?zeniu przeplywu Q = 400 dm3/min przy nominalnym cisnieniu tloczenia 1 bar oznaczenie b?dzie nast?puj3.ce:
MOTOPOMPA DO WODY ZANIECZYSZCZONEJ P- 4/1
Litera „P" oznacza motopomp? do wody zanieczyszczonej, natomiast pierwsza i druga liczba zgodnie z rozporz^dzeniem [9] oznaczala b?dzie odpowiednio: nominalne nat?zenie przeplywu oraz nominalne cisnienie tloczenia w barach.
Wielkosci opisuj^ce motopompy do wody zanieczyszczonej
Charakterystyczne wielkosci opisuj^ce motopompy zostaly sporz^dzone w oparciu o wielkosci rzeczywiste zgodne z danymi producentów. Producenci w ofertach sprzedazy najcz?sciej podaj^ nast?puj^ce wielkosci:
• nominalna wysokosc podnoszenia,
• nominalne nat?zenie przeplywu,
• maksymalna wysokosc podnoszenia,
• maksymalne nat?zenie przeplywu,
• moc nominalna silnika,
• czas pracy ci^glej motopompy bez uzupelniania zbiornika paliwa,
• pojemnosc zbiornika paliwa,
• zuzycie paliwa,
• masa calkowita,
• wymiary gabarytowe.
W oparciu o wieloletnie doswiadczenia i badania w Centrum Naukowo - Badawczym Ochrony Przeciwpozarowej - Panstwowym Instytucie Badawczym sporz^dzone zostaly rzeczywiste charakterystyki motopomp do wody zanieczyszczonej b?d^cych na wyposazeniu jednostek ochrony przeciwpozarowej. Na rys.3 przedstawiono usrednion^ charakterystyk? motopompy z badania przeprowadzonego na potrzeby procesu dopuszczenia dla dwóch wartosci geometrycznych wysokosci ssania Hgs=1,5 m oraz Hgs=6 m.
Hgs = 1,5 m
Hgs = 6 m
Ryc. 3 Przykladowe charakterystyki pracy motopompy do wody zanieczyszczonej dla dwóch
wysokosci ssania. [4]
Przedmiotowe motopompy pracuj^ przy niskich wartosciach cisnien zazwyczaj przy 1 lub 2 barach. St^d tez wartosci geometrycznych wysokosci ssania dla przedmiotowych motopomp wynosz^. Hgs=1,5 m oraz 6 m, w odróznieniu od motopomp do wody czystej, które bada siç przy geometrycznych wysokosciach ssania Hgs= 3 m oraz 7,5 m. Charakterystyki wyznaczono na stanowisku wyposazonym w zbiornik wody, motopompç plywaj^c^, cisnieniomierz, przeplywomierz oraz zawór regulacyjny. Przykladowy schemat stanowiska do badan przedstawiono na rys. 4.
Ryc. 4 Przykladowy schemat stanowiska badawczego dla motopomp do wody zanieczyszczonej (1 - przeplywomierz, 2 - w^z tloczny, 3 - manometr,
4-motopompa, 5 - w^z ssawny, 6 - zbiornik wody, 7 - rozdzielacz kulowy)
[opracowanie wlasne].
Zastosowanie motopomp do wody zanieczyszczonej w jednostkach ochrony przeciwpozarowej
Motopompy do wody zanieczyszczonej to przede wszystkim urz^dzenia pompuj^co -tlocz^ce. Nie mozna za ich pomocq, prowadzic bezposrednich dzialan gasniczych, gdyz nie pozwalajq, one na uzyskanie odpowiednio duzych wartosci cisnien.
Pompy te znalazly zastosowanie przede wszystkim do wypompowywania wody z rozlewisk, studni, piwnic, kanalów, zbiorników wodnych naturalnych i sztucznych oraz wód plyn^cych, wody z wykopów o malym, srednim i duzym zanieczyszczeniu, napelniania zbiorników samochodów gasniczych jak równiez w innych akcjach popowodziowych.
Parametry uzytkowe motopomp do wody zanieczyszczonej wskazuj^, iz nalezy je wykorzystywac w pierwszej kolejnosci przy akcjach, gdzie wymagany jest duzy wydatek przy malym cisnieniu podawania.
Mozliwosci wykorzystania motopomp do wody zanieczyszczonej
Ponizej omówiono trzy najczçsciej spotykane mozliwosci wykorzystania motopomp do wody zanieczyszczonej.
1. Wypompowywanie wody z zalanych studni z wykorzystaniem samochodu cysterny
Rys. 5 Przykladowy uklad z wykorzystaniem samochodu cysterny [opracowanie wtasne].
Uklad pokazany na rys. 5 jest najczçsciej stosowanym. Realizuje siç go poprzez bezposrednie podl^czenie wçzy o wielkosci odpowiadaj^cej wielkosci krócca ssawnego i tlocznego. W przypadku wiçkszosci motopomp s^. to wçze W-75 za wyj^tkiem najmniejszych motopomp, gdzie mozna stosowac wçze W-52. Uklad ten stosowany jest do osuszania zalanych studni i studzienek b^dz zalanych pomieszczen Ide^ tego typu ukladów jest dostarczenie maksymalnie duzej ilosci wody, w jak najkrótszym czasie do zbiornika samochodu cysterny.
2. Osuszanie zalanych terenów
Ryc. 6 Osuszanie zalanych terenów [opracowanie wtasne].
Uklad pokazany na rys. 6, w którym wykorzystano motopompç oraz przenosny zbiornik wody ma zastosowanie przy osuszaniu zalanych terenów w przypadku zalania terenów uprawnych np. w poblizu walów ochronnych.
3. Przepompowywanie wody z rzeki
Rys. 7 Przepompowywanie wody z rzeki [opracowanie wtasne].
Uklad pokazany na rys. 7 ma zastosowanie przy wypompowywaniu wody z rzeki w warunkach powodzi a nastçpnie podawanie jej do zbiornika posredniego i dalsze przepompowywanie do ustalonego miejsca. Uklad taki moze miec zastosowanie w przypadku, gdy wodç nalezy przelac do innego oddalonego miejsca a ujscie wody znajduje siç w znacznej odleglosci od wezbranej rzeki.
Analiza mozliwosci wykorzystania motopomp do wody zanieczyszczonej
Najwiçksze natçzenia przeplywu osi^ga siç stosuj^c jak najmniejsz^ liczb^ odcinków wçzy na terenie plaskim lub przy niewielkich róznicach poziomu. Jednak nalezy brac pod uwagç to, ze warunki terenowe nie zawsze pozwalaj^. na tak^ pracç. Motopompy mog^. przepompowywac ciecze o odczynie kwasnym lub zasadowym, zanieczyszczone cialami stalymi. Niew^tpliwie s^. to ich zalety.
Bior^c pod uwagç powyzsze, motopompy do wody zanieczyszczonej znajduje szeroki zakres stosowania. Potwierdzeniem tego jest coraz czçstsze wykorzystanie tego typu sprzçtu do
wypompowywania wody z zalanych terenow, obiektow mieszkalnych, przemyslowych i technologicznych podczas powodzi b^dz awarii sieci kanalizacyjnych.
Analizuj^c opisy motopomp do wody zanieczyszczonej, ich charakterystyki oraz parametry eksploatacyjne decyduj^ce o charakterze pracy motopomp mozna dojsc do wniosku, ze charakter pracy oraz zakres mozliwosci uzytkowych w znacznym stopniu zalezy od parametrow uzytkowo-technicznych, warunkow terenowych, rodzaju ukladu wçzowego oraz srednicy wçzy i dlugosci calej linii wçzowej. Nalezy sobie jednoczesnie zdac sprawç, ze dziçki mozliwosci zastosowania ukladow pracy z motopompami do wody zanieczyszczonej dlugotrwale akcje bçd^ wi^zaly siç ze znacznym obnizeniem kosztow zwi^zanych z paliwem, amortyzaj sprzçtu czy tez wynagrodzeniem strazakow.
Obsluga i konserwacja motopomp do wody zanieczyszczonej
Z uwagi na to, ze w jednostkach ochrony przeciwpozarowej wystçpuj^. motopompy
0 roznych konstrukcjach rozwi^zaniach technicznych, zarowno produkcji krajowej jak
1 zagranicznej, a kazdy producent zastrzega sobie wlasny tryb postçpowania przy obsludze silnika i pompy, podane ponizej zalecenia dotycz^ce obslugi technicznej motopomp nalezy traktowac jedynie jako ogolne wskazowki do wlasciwego postçpowania ze sprzçtem. Przed obsluga wlasciwego urz^dzenia nalezy dokladnie zapoznac siç z instrukj obslugi i konserwacji oraz bezwzglçdnie stosowac zalecenia producenta. Nie stosowanie siç do wskazowek tam zawartych moze prowadzic do nieprawidlowej pracy pompy, brakiem mozliwosci podawania wody, a nawet uszkodzenia sprzçtu [3].
Przed przyst^pieniem do pracy z motopompe do wody zanieczyszczonej nalezy sprawdzic poziom oleju w silniku. Zalecana jest praca na benzynie bezolowiowej, lecz w razie jej braku mozna pracowac na kazdej benzynie o liczbie oktanow powyzej 95. W przypadku gdy samochod gasniczy posiada w swoim wyposazeniu motopompç do wody zanieczyszczonej, nalezy wyposazyc go w dodatkowy zbiornik na paliwo, o ile nie jest juz on wyposazony w taki zbiornik np. jako dodatkowy zbiornik z paliwem dla agregatu pr^dotworczego, pily tarczowej, pilarki itp. Uwarunkowane jest to tym, ze podczas dlugotrwalego prowadzenia akcji gasniczej lub wypompowywania wody czas pracy motopompy na jednym zbiorniku paliwa moze byc niewystarczaj^cy. Czasy pracy przedmiotowych motopomp wahaj^. siç od 120 do 150 minut. Powyzsze czasy uzaleznione s^. od zuzycia paliwa i pojemnosci zbiornika na paliwo. Zaleca siç wyposazyc w dodatkowy zbiornik paliwa o pojemnosci 20 litrow pojazd pozarniczy maj^cy na wyposazeniu motopompç do wody zanieczyszczonej [3].
Nie nalezy uruchamiac silnika w poblizu rozlanych cieczy latwopalnych lub w miejscach zagrozonych wybuchem. Podczas pracy motopompy w pomieszczeniach zamkniçtych nalezy zapewnic odpowiedni^. wentylacjç ze wzglçdu na mozliwosc zatrucia spalinami. Nie nalezy zbytnio przechylac motopompy, gdyz moze to spowodowac wyciek oleju z silnika lub uszczelnienia pompy. Podczas transportu zawor paliwa musi byc zamkniçty.
Pracç z motopompe do wody zanieczyszczonej nalezy rozpocz^c od podl^czenia do niej wçza tlocznego do nasady tlocznej motopompy. Otworzyc zawor zbiornika paliwa i ustawic dzwigniç steruj^c^ manetki silnika pompy w pozycji „rozruch". Przy cieplym silniku nie stosowac „ssania". Silnik uruchomic przez poci^gniçcie za linkç rozrusznika. Zaleca siç stosowanie nastçpuj^cej metody. Delikatnie poci^gn^c za linkç rozrusznika, az do odczucia lekkiego oporu a nastçpnie energicznie poci^gn^c w celu uruchomienia silnika. Sposob ten wyeliminuje powstanie dynamicznych obci^zen linki rozrusznika [5].
Powinno siç zalozyc kartç pracy motopompy i ewidencjonowac jej czas pracy. Co pewien okres, podany w instrukcji obslugi pompy lub instrukcji obslugi silnika, nalezy dokonac wymiany oleju. Po uzyciu motopompç nalezy oczyscic i wysuszyc. W sprawie napraw kontaktowac siç z autoryzowanym serwisem.
Uwzglçdnienie powyzszych czynnosci powinno wplyn^c znacz^co na zywotnosc motopompy. Ponizej przedstawiono najczçsciej spotykane usterki wystçpuj^ce w motopompach do wody zanieczyszczonej oraz podstawowe czynnosci, jakie nalezy wykonac w przypadku ich wyst^pienia [2].
1. Za mala wydajnosc pompy - przyczyny:
a. powietrze wpuszczone jest po stronie ss^cej - sprawdzic przewod po stronie ss^cej,
b. moc silnika zmniejszona,
c. zlamane uszczelnienie pierscieniem slizgowym,
d. w^z za cienki, za dlugi lub zlamany,
e. przecieki wody z przewodow wodnych,
f. wirnik skrzydelkowy zapchany zanieczyszczeniami.
2. Pompa nie jest samozasysaj^ca - przyczyny:
a. powietrze zasysane po stronie zasysania,
b. nie wystarczaj^ca ilosc wody zasysanej w obudowie pompy,
c. kurek spustowy niedostatecznie odkrçcony,
d. silnik obraca siç nieprawidlowo.
3. Czy swieca zaplonowa ma iskrç ?
a. wykrçcic swiecç zaplonow^ i podczas gdy czçsc metalowa dotyka glowicy cylindrowej sprobowac wytworzyc iskry w swiecy zaplonowej,
b. gdy pomiçdzy elektrodami swiecy zaplonowej nie ma iskry, wymienic swiecç zaplonow^,
c. gdy w dalszym ci^gu nie ma iskry zlecic sprawdzenie silnika wykwalifikowanemu personelowi serwisowemu.
4. Silnik nie uruchamia siç. Czy istnieje dostateczne sprçzanie ?
a. przez powolne ci^gniçcie uchwytu rozrusznika sprawdzic sprçzanie. Gdy sprçzanie jest za male nalezy sprawdzic, czy swiece zaplonowe i inne czçsci s^. mocno przykrçcone i ewentualnie luzne czçsci dokrçcic,
b. gdy sprçzanie nadal jest za male, zlecic sprawdzenie silnika wykwalifikowanemu personelowi.
5. Czy paliwo zostaje zassane do cylindra ?
a. dzwigniç steruj^c^. doprowadzic do pozycji „CHOKE" (ssanie), kilkakrotnie poci^gn^c uchwyt rozrusznika i wykrçcic swiecç zaplonow^. Gdy koniec swiecy zaplonowej zmoczony jest paliwem, to zassanie paliwa jest normalne,
b. gdy paliwo nie jest prawidlowo zassane to nalezy sprawdzic pod k^tem ewentualnego zapchania wlotu sita gaznika i filtra.
Podsumowanie
Motopompy do wody zanieczyszczonej to przede wszystkim urz^dzenie pompuj^co -tlocz^ce. Zakres osi^ganych wartosci nominalnych natçzen przeplywu waha siç od 5 dm3/s do 13 dm3/s w przypadku wersji przenosnych oraz 10 000 dm3/min i wiçcej dla wersji przewoznych . Napçdzane s^. silnikami spalinowymi jednocylindrowymi, czterosuwowymi, uruchamianymi rçcznie o mocach od 3,5 KM do 12,5 KM. Motopompy te mog^. pracowac bez tankowania ok. 2,5 h.
W kwestii dotycz^cej analizy mozliwosci wykorzystania i zasad eksploatacji motopomp do wody zanieczyszczonej podano mozliwy zakres ich wykorzystania w taktycznych ukladach, zalecenia co do wyposazenia w nie samochodow gasniczych oraz szereg zalecen eksploatacyjnych dotycz^cych sposobu obslugi i konserwacji motopomp do wody zanieczyszczonej. Ze wzglçdu na osi^gane przez nie stosunkowo niewielkie cisnienia znajduj^ one zastosowanie przede wszystkim jako sprzçt sluz^cy do wypompowywania wody
z zalanych terenów b^dz obiektów. Zaleca si? prac? z zastosowaniem jak najmniejszej ilosci odcinków w?zy oraz przy stosunkowo nieduzych róznicach terenu, s^. proste w uzyciu i charakteryzuj^. si? niskim zuzyciem paliwa w porównaniu ze sprz?tem mog^cym spelniac podobne zadania.
Zaopatrzenie pojazdów pozarniczych w motopompy do wody zanieczyszczonej, które stanowic mog^. dodatkowe zespoly pompowe z wielorak^. mozliwosci^. pracy w róznych ukladach, w zaleznosci od sytuacji na miejscu akcji, nalezy dokonywac stosownie do osi^ganych przez nie parametrów.
Literatura
1. Derecki T., Sprz^t pozarniczy do podawania wody i pian gasniczych, Szkola Glówna Stuzby Pozarniczej. Warszawa 1999;
2. Dokumentacje techniczne, polskie i zagraniczne instrukcje obslugi, prospekty samochodów pozarniczych i sprz^tu do podawania wody;
3. Sural Z., [red], Szkolenie Kierowców - konserwatorów sprz^tu ratowniczego OSP, Wydawnictwo CNBOP, Józefów 2009;
4. Standardy CNBOP Ochrona przeciwpozarowa. Wymagania techniczno - uzytkowe dla motopomp do wody zanieczyszczonej wprowadzanych na wyposazenie OSP, wydawnictwo CNBOP. Józefów 2010;
5. Szkolenie strazaków ratowników OSP Cz. I, praca zbiorowa, wydawnictwo CNBOP, Józefów 2009;
6. Polska Norma PN-75/M-44090: Pompypozarnicze. Ogólne wymagania i badania,
7. Polska Norma PN - 81/M-44001: Pompy wirowe i ich uktady, wielkosci, charakterystyczne nazwy, okreslenia, symbole i jednostki miar,
8. Polska Norma PN - 68/M-44003: Pompy wirowe i wyporowe,
9. Rozporz^dzenie Ministra Spraw Wewn^trznych i Administracji z dnia 27 kwietnia 2010 r. w sprawie wykazu wyrobów stuz^cych zapewnieniu bezpieczenstwa publicznego lub ochronie zdrowia i zycia oraz mienia, a takze zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do uzytkowania (Dz. U. Nr 85, poz. 553);
10. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpozarowej (Dz. U. z 2009 r. Nr 178,poz. 1380, z pózn. zm.);
11. www.cnbop.pl;
12. www.mojahonda.pl;
13. www. google/ grafi ka.pl.
Recenzenci dr inz. Jerzy Galaj mgr inz. Janusz Popis
