УДК 371.302.4
ЧЕТ ТИЛИ ДАРСЛАРИДА УЙИНЛАР УСТИДА ИШЛАШ
Х. Марипова1
Аннотация
Ушбу маколада чет тили дарсларида интерфаол усуллардан фойдаланиш ва укувчиларни шу усуллар оркали укитиш, уйинларга коммуникатив техника усули сифатида алохида эътибор каратиш каби масалалар тахлилга тортилади.
Калит сузлар: уйин, усул, интерфаол, фонетика, лексика, грамматика, хорижий тил.
Х,озирги глобаллашув жараёнида мамлакатимиз ёшларининг замонавий илм-фан сирларини урганиш билан бирга хорижий тилларни пухта эгаллаш учун барча шарт-шароитлар яратилган. Маълумки, кадрлар тайёрлаш миллий дастурини амалга ошириш доирасида чет тилларини укитишнинг комплекс тизими, яъниким комил инсон укимишли замонавий фикрловчи ёш авлодни шакллантиришга, Республикамизнинг жахон хамжамиятига янада интеграциялашувига йуналтирилган тизим яратилмокда. Президентимиз И.А.Каримовнинг 2012-йил 10-декабрдаги "Чет тилларини урганишни янада кенгайтириш чора тадбирлари" тугрисидаги ПК-1875 сонли карори эса чет тили дарсларида амалга оширилаётган иш куламини кенгайтиради. Бу эса уз навба-тида, чет тили педагогларининг зиммасига катта маъсулият юклайди [1].
Мен шу катта маъсулият ва изланишларим давомида "Оддийдан мурак-кабга" усулидан фойдаланишга харакат килламан. Бу усул туркум уйинларни уз ичига олади. Чет тили дарсларидаги мавзуга оид уйинлар укувчи талабалар хо-тирасида узок мухрланади. Улар уйин давомида янги сузларни тез ёдлай олади-лар. Эпчилликни, уддабуронликни, шакллантирадилар. Уйинлар оркали тил урганиш укувчиларни зериктирмайди, аксинча, чет тилини осонлик билан узлаштиришга хизмат килади. Кизикишим ва изланишларимдан келиб чикиб, шуни айтмокчиманки, укувчилар, аввало, уйинни кунгил очувчи машгулот деб билади, хатто, дарсга кизикиши булмаган укувчини хам тил урганишини фаоллаштиради. Хусусан, немис тилини урганиш ва ургатишда укитувчи билимдонлигининг узи етарли эмас, балки ундан услубий махорат ва мунтазам ташаббускорлик талаб этилади.
Грамматик уйинлар
Бундай уйинлар немис тилидаги грамматик мураккабликни содда усулда укувчилар онгига сингдиради, укувчиларнинг огзаки нуткини куллашда имконият яратади ва ижодий-мантикий фаоллигини оширади. Масалан:
"Wo ist der Kuli (Ручка кайерда?) уйини
Бу уйинни ташкил этиш осон булиб, талаба ёшлар, энг аввало, артикл ва уларнинг келишикдаги предлоглари билан мавзу давомида танишган булади. Уйин шартига кура, бир укувчи ташкарига чикариб юборилади. Крлган укувчилар йигилган укув куролларидан бирини яширадилар. Ташкаридаги укувчи хонага таклиф этилиб, колганлар нимани беркитиб куйганларини топишни сурайдилар.
1 Марипова Хуршида - преподаватель немецкого языка Ферганского государственного университета, Узбекистан.
Student 1: Wo ist der Kuli Er (sie): Der Kuli ist neben dem Tisch Student 2: Nein, falsch. Er (sie) : Der Kuli ist unter der Tafel. Student 3: Nein, falsch. Er(sie): Der Kuli ist auf dem Tisch. Student; Ja richtig.
"Blind Man's Buff" уйини
Укувчилар куз бойлагич уйинини яхши куришади. Мазкур уйинда 10 на-фар укувчи иштирок этади. Улар доскага чакирилади ва бир иштирокчининг кузи богланади. У ''Wo bist du'' деб, такрорлайверади. Крлганлар ''Ich bin hier'' деб, жойини узгартириб туради. У, албатта, иштирокчилардан бирини тутиб олади ва ундан сурайди.
Er (sie): Bist du Nodir?
Odil: Nein, ich bin nicht er.
У бошка укувчини ушлайди.
Er (sie): Bist du Lоla?
Лола: Ja, ich bin Lola, жавобини беради. Энди Лоланинг кузи богланади. Бу уйин оркали укувчи талабалар исмлар олдида артикл ишлатилмаслигини яхши эслаб коладилар.
Лексик уйинлар
Бундай уйинлар ташкил этишдан максад юкорида таъкидлаб утилганидек, укувчиларнинг урганган лугат бойликларини амалда куллашни машк килиш нуткий фикрлаш кобилиятини фаоллаштириш ва мустакил фикирлаш, сузларни баён кила олишга ургатишдан иборат.
Ойин номи: "Wer ist der Erste?"
Гурух икки кисмга булинади. Олдиндан «А» ва «Б» карточкалари укитувчи томонидан тайёрланган булиб, «А» карточкага текстдан олинган отлар ёзилган булади. «Б» карточкага эса сифатлар берилган булади. Уйин шартига кура «А» гурухи текстдаги барча отларни олма дарахти чизилган баргларга ёпиштирадилар. «Б» гурух карточкасининг укувчилари эса, узлари топган барча сифатларини олма дарахтининг меваларига жойлайдилар.
,,A'' ,,B''
der Tag. kurz,schön,lang..
die Rose rot,grün,schlang.
die Straße breit,glatt...
die Kinder froh.
Бу уйинни бошкача ташкиллаш хам мумкин. Укитувчи томонидан олма дарахтига текстдаги отлар ва сифатлар аралаштирилиб ёпиштирилган булиб, икки гурухга булинган укувчилар уларни «А» ва «Б» карточкаларга ким бирин-чи булиб жойлашлари хам мумкин. Укитувчи бу уйинда нафакат сифат ва от суз туркумини олиш, шунингдек, бошка суз туркумларини хам танлаб олиши мум-кин.
Фонетик уйинлар
Чет тили дарсларида урганилаётган тил фонетикасининг урни хам бекиёс. Укувчилар товушларни тугри талаффуз килиш, немисча шеърларни баланд овозда, аник ва чиройли талаффуз килишга ургатишда фонетик уйинлар оркали амалга ошириш янада самара беради. [e:] ва [э] унлиси Die Spielzeuglog fährt nur im Kreis, ich aber träume gern Ich fahre mit ihr durch
Schnee und Eis
Zu Ländern, nah und fern.
Бундай шеър, кушик, макол, тез айтиш ёки киска текстлар укитувчи томо-нидан укиб берилади ёки CD диск оркали интонациясини эшитадилар. Укувчилар шеърдаги янги сузларни таржима килиб, мазмун чикарганларидан кейин, иккита талаба доскага таклиф килинади. Улар бирин-кетин шеърни ифодали, фонетик коидаларга асосан укиб берадилар. Укитувчи томонидан то-вуш хатолари топилиб, ким кайси жойида хато килгани айтилади.
Имлога оид (орфографик)уйинлар
Укувчиларни немис тилида сузларни тугри ёзишга ургатиш, уларнинг хо-тирасида сакланиб колишига эришишда мазкур уйинлар кул келади.
Уйин номи:,,4 х 4 = 16''
Укитувчи доскага туртта харфдан иборат суз ёзади. Масалан «warm -иссик». Уйин шартига кура, хар бир «warm» сузининг устунига турттадан ёки ундан хам купрок суз топиш керак булади. Дар бир туртта устун каторига бит-тадан сардор тайинланади. Гурух аъзолари укитувчи томонидан берилган вакт ичида бир-бирлари билан маслахатлашиб, топган сузларини ёзадилар. Бу сузларни доскага ёки когозчаларга ёзишлари хам мумкин.
w a r m
Wort auch Rose Maus
Wand Arzt Reis Mund
Wert Ahre rauchen Mann
weil alt Ring März
Берилган вакт оралигида ким нечта суз топгани укитувчи томонидан аникланади ва энг куп суз топган гурух иштирокчилари голиб деб топилади2.
Хулоса килиб шуни айтиш мумкинки, хозирги кунда мамлакатимиз ёшла-рини замонавий илм-фан сирлари билан бирга хорижий тилларни пухта урганишлари учун барча шароит ва имкониятларни яратиб бермокда. Таълим жараёнида мана шундай интерфаол усуллардан фойдалансак, албатта, самарадорликка эришамиз.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Илм сари - илк кадам. Илмий услубий маколалар туплами. Тошкент, 2014. 242-бет.
2. Маърифат'' газетаси. 2011-йил 23-февралдаги сони. 10-сахифа.
© Х. Марипова, 2015
УДК 371.302.4
РАБОТА НАД ИГРАМИ НА УРОКАХ ИНОСТРАННЫХ ЯЗЫКОВ
Х. Марипова
Аннотация. В данной статье анализируются интерактивные методы, проводимые с учениками на уроках иностранных языков. Огромное значение придаётся играм, как наиболее коммуникативной технике.
Ключевые слова: игра, метод, интерактивный, фонетика, лексика, грамматика, иностранный язык.
УДК 371.302.4
WORKING AT GAMES IN THE FOREIGN LANGUAGE CLASSROOMS
H. Maripova
Abstract. The given articles deals in analyzing interactive methods, used with pupils in FL classrooms. The games, as the communicative techniques, have a great significance.
Keywords: game, method, interactive, phonetics, lexics, grammar, foreign language.