CC BY
6ЖОГАРЫ ОКУ ОРЫНДАРЫНДА КЭС1БИ БАГДАР БЕРУ Ж¥МЫСТАРЫН ¥Й-
ЫМДАСТЫРУ ЭД1СТЕР1
Байгожанова Дэметкен Сагидуллацызы
педагогика гылымдарынын кандидаты, доцент, Халыкаралык акпараттандыру Академиясынын корреспондент мYшесi Л.Н. Гумилев атындагы ¥лттык Университету Астана, Казакстан
Ульман М, Ph.D Прагадагы Чех университетi Байгожанов Элiби Мэд'1галиулы Ага окытушы
Казак экономика, каржы жене халыкаралык сауда университетi, Астана к.
Мецгалиев ДаниярМаратулы Акпараттык технологиялар факультетiнiн 1-курс магистранты, Л.Н. Гумилев атындагы улттык университетi, Астана, Казакстан ORGANIZATIONAL APPROACHES TO VOCATIONAL GUIDANCE WORK AT THE UNIVERSITY Baigojanova D.S, Asso^te Professor of Pedagogics Sciences, of the corresponding member of the Шета^опа1 ПОгта^а^оп Academy, L.N. Gumilyov Eurasian №^па1 University, Astana, Kazakhstan и1тап M., Ph.D, Czech University of life Sciences Pmgue
Baigojanov A.M., Senior Lecturer Kazakh Minister of Economy, Finance and International Tmde University, Astana, Kazakhstan
Mengaliev D.M. magistracy 1- course Department for Information Technologies, L.N. Gumilyov Eurasian National University, Astana, Kazakhstan ТYЙiНДEME
Профориентация в Республике Казахстан системы образования занимают лидирующие позиции, в то время как в большинстве стран, это обратил особое внимание и дается много времени в учебном процессе. Статья «Кеаби багдар» жумыстарын уйымдастыру бойынша шет елдерде жене отандык жYргiзiлген тежiрибелердi негiзге ала отырып, Казакстандагы жогары оку орындарында «Кеаби багдар» жумыстарын уйымдастыру амалдарын заман талабына сай жет/'лд/'руд/' - жузеге асыруга арналады. Накты зерттеу объектс ретнде Л.Н.Гумилев атындагы Еуразия улттык университетi алынды. Зерттеу жумысынын нетижеа: келешекте, жогары оку орындарынын бШм сапасын арттыру максатында Еуразия улттык уни-верситетнде жYргiзiлетiн кесби багдар жумыстарын - ел'тзд '1н баска да жогары оку орындарына усыну. ABSTRACT
Vocational guidance in the Republic of Kazakhstan educational system occupy the ^аding position, whereas in most countries, it is paid particular attention and is given to а lot of time in the educational process.
How can the experience of col^gues from other countries be put into pmctice in our country, what can be borrowed and what can we refuse from? The author of this article takes an attempt to answer these completed questions.
In the future, in order to improve the quality of education the results of research conducted at the Eurasian National University attached for use in the educational process of аН institutions of higher education
Кiлттiк свздер: кесби багдар, мансаптын дамуы, окушылар, студент, магистратура, докторантура Keywords: Vocational guidance, career development, а disciple, а students, Magistracy, Doctomte.
Зерттеу мэселесшщ койылуы. BYrrnn KYHi нарыктык заманда жогары оку орындарында (ЖОО) кэаби багдар беру жумыстарын уйымдастыру эдютерш жан-жакты жетiлдiре тYсу заман талабына сай ^н-нен - ^нге езект м8селелерге айналуда. Булай де-уiмiзге себеп, елiмiздегi 8рбiр жогары оку орындары кэаби багдар беру жумыстарын каншалыкты дурыс журпзуф жузеге асыратын болса, онда олардыщ б^м сапасын багалау бойынша имиджi согурлым жаксы болмак. ©йткеш, кез-келген жогары оку орындары ездерше болашак тaлaпкерлердi жинау аркылы ез-дершщ 8л-аукатын арттырып, болмысын жетiлдiре тYседi.
К8аби багдар жумысы бойынша жарияланымдар мен со^гы зерттеулерге талдау. Бурын, талапкер-лердi тек орта б^м беру ошактарынан iздейтiн бол-
сак, бYгiнде, оларды орта орта, кэаби жэне жогары мектептерден, орта, кэаби жэне жогары мектеп-гим-назияларынан, лицейлерден, колледждерден жэне жогары оку орындарынан да iздейтiн болдык. Муньщ себептерк б^м беру жуйесшшщ заманауи езгер^ стерге ушырауынан болып отыр. Атап айтар болсак, со^гы жылдары елiмiзде элемдеп алдыщгы катарлы Батыс елдершщ багыты бойынша б^м беру жуйеа калыптасуда, ягни бакалавр мамандарын дайындау, кешн магистратура мен докторантураларда б^м алу-ды жалгастыру. Сол себепН бiз бYгiнгi кYнi орта б^м беретiн: орта орта, к8сiби жэне жогары мектептер, лицейлер мен орта, кэаби жэне жогары мектеп-гим-назияларынан, к8сiби бiлiм беру орындарынан, ягни колледждерден - жогары оку орындарынын бакалавр дайындайтын белiмдерiне шакыру Yшiн к8сiби
багдар жумыстарын жYргiзетiн болсак, ендiгi жерде - жогары оку орындарын бiтiрушi бакалаврларды ма-гистратурага, ал, магистрлар мен баска да кез-кел-ген салада жумыс жасайтын гылыми кызметкерлердi докторантурага тусуге упттейтш к8сiби багдар жумы-старын жYргiзу калыптасып, д8стурге айналуда.
^aзiргi кезде к8аби багдар жумыстары тек ай-мактык немесе отандык емес, «8лемдк де^гейде» жYргiзiлуде десек, ешкандай артык айткандык емес. Себебiн, мысалы бiздщ елiмiзде шет метлекеттерде бiлiм алуга арналган «жарнамалар» жеткткттИ-нен шремiз. Накты д8лел ретiнде Чехия мемлекет «Тепн» бiлiм беруге шакырамыз десе, Ресей ж8не ^ытай мемлекеттерi «¥лттык бiрынFaй тесттеудщ багаларына т8уелаз» окуга кабылдайтындыктары жвнiнде жарнамалар жасайды, ендi кейбiр мемлекет-тер «Академиялык уткырлык» негiзiнде ойларын жу-зеге асыратындыгын атап втуге болады. Муныщ e3i бiздiи зерттеу жумысымыздыщ когамымыздагы взект м8селелердi шешуге арналгандыгын кврсетедi.
Элемдк бiлiм беру кенiстiгiне багытталган б^м беру-дщ негiзгi максаты бiлiмдi ме^герт кана коймай, бiлiк пен дагды аркылы дербестiк, iзденiмпaздык, ден сау, бiлiктi жaсвспiрiмдердi жан-жакты жеке тулга ретiнде калыптастыру. Осы максаттарды жYзеге асыруда бу-гiнгi заман талабына сай бiлiм алушы б^мгерлерге: атап айтсак, орта, к8сiби ж8не жогары орта, к8сiби ж8не жогары мектеп окушыларына, койылып отырган м8селелер кун сайын ма^ызды да взект м8селелер-ге айналуда. Сондыктан б^м ошактарында берiлетiн к8сiби багдар жумыстарыныщ бYгiнгi кYнi ма^ызы зор болып табылады.
Жалпы шешiмiн таппаган проблемаларды ерекше-леп кврсету:
^огамныщ 8леуметтiк ж8не гылыми-техникалык про-грес каркынды дамып отырган заманда адамныщ интеллектуалдык е^бек Yлесi всiп, б^м де^гешне ж8не 8рбiр жеке тулганыщ шыгармашылык даралыгы-ныщ дамуы мен к8аби багыттылыгына койылатын талаптар арта тYсуде.
Бiлiм беру багытындагы к8аби багыт беру саласы кYPделi де алуан тYрлi. К8сiби багдар беру i^ жYргiзу кадрлар даярлауды жоспарлаумен, б^м беру жуй-есiн одан 8рi жетiлдiрумен тыгыз байланысты. Орта, к8аби ж8не жогары мектепте к8аби багдар беру оку-т8рбие YPДiсiнiк курамды бвлiгi ретiнде каралады.
Жалпы б^м беретiн орта, к8сiби ж8не жогары мектептердегi к8сiби багдар беру жYйесiнде к8сiптiк багыттылыкты калыптастырудыщ адами алгышарт-тары жогары сыныптарда туындайды. Олардыщ бой-ында танымдык кызыгушылык дами отырып, жеке м8ндi максат кою талабы, к8сiби мYДдесi пайда бола бастайды. Алайда, квптеген орта, к8аби ж8не жогары мектеп тYлектерi взiн-взi ж8не тачдаган мамандыгын вз де^гешнде бiле бермейдi. Со^гы кездерде жастар арасында гылыми кызмет беделi твмендеп, педаго-гикалык, инженерлiк-техникaлык мамандыктарга кы-зыгушылыктары баяу всуде. Мундай кубылыстарды жою Yшiн ерекше педагогикалык т8стдер, жумыстыщ
мазмунды жэне кукыкты формалары кажет болып отыр.
Аталган келелi м8селелердi шешу Yшiн ендiгi жерде осы аталган к8аби байдар жумыстарын алыс ж8не жакын шет елдер мен ^азакстанда калай журпзтт жатка
ндыгына жвнiндегi м8селелердщ зерттелу жаедай-ларына салыстырмалы тYPде талдау жасаганды жвн кврдiк.
Алдымен, 8деттепше алдынгы катарлы шет мемле-кеттердеп «к8аби баедар» жумысыныч жYргiзiлу деч-гейiне токталып втелiк.
Жалпы «к8аби багдар» угымы шет мемлекеттерде жок, бiрaк, «мансапты всiру немесе дамыту» угымы бар. Сагеег Development угымы вте жогары дечгейде ж8не 8дютемелк ресурстармен камтамасыз етiлген, жаксы дайындалган мамандардыч арнайы уйымда-стырган орталыгы жYзеге асырылатын ю-8рекеттщ кечейттген тYрiн бередi [1].
©з кезегiнде «мансапты дамыту орталыгы» - бiр-бiрiмен вте тыгыз байланысты «к8сiби багдар» мен «келешекте жумыска тургызу» мYмкiндiктерiн коса алып жYретiн жYйелi т8ст ретiнде колданылады. «Мансапты дамыту орталыгы»-ньщ негiзгi багыт-тары мен 8дютемесш жасауга, тек психологтар мен тьюторлар гана емес, сонымен бiрге мелекетпк ж8не жеке кызмет кврсету орындары мен бизнестiк вкiлдер катысады.
Аталган орталыктыч жумыс баедарламалары 8р тYрлi. Олар 8рбiр мемлекеттщ бiлiм беру жYйесiнщ ерекшелiктерiн, ментaлитетiн ж8не куплетш н8тиже сипаттамаларын ескере отырып жасалады.
Еч алгашкы к8сiби баедар кызмет ХХ-жYЗжыл-дыктыч 20-жылдарында Францияда пайда болды. Екiншi дYниежYзiлiк согыс карсачында балалар мен ересектерге арналган к8аби баедар бойынша маман-дар дайындау Yшiн мансапты дамыту орталыктарын куру туралы зач шыкты. БYгiнгi ^i, орта, к8сiби ж8не жогары мектеп окытушысыныч балалардыч кабтет-терi мен мYмкiндiктерiн байкап алатындыгына бай-ланысы окушыларга к8сiби баедар беру бастауыш сыныптан басталады. Одан соч баланыч к8сiби баедарын аныктау мамандыкка байланысты е^бек нарыгында таныстар аркылы одан 8рi нактылауды талап етедi. Осыныч барлыгы 8рбiр бiлiм алушы окушыныщ окуга тYCкен мерзiмiнен бастап жинала-ды ж8не арнайы файлга тiгiледi де ата-аналарына берiледi.
Францияда мансап орталыгы мен окушылардыч жануясы тыгыз ынтымактастык бiрлiкте к8сiп тачдауды жYзеге асрылады. Мунда, егер бiлiм алушы б^мгер-лер мамандык тачдауда кандай да бiр киындыкка тап болатын болса, онда оларда 8ркашан орта, к8аби ж8не жогары мектептiч психологтарымен акылдасуга мYмкiндiктерi бар. Орта, к8аби ж8не жогары мектеп психологы окыту мекеменiч талаптарына бейiмделу Yшiн ю-шараларды уйымдастыру туралы орта, к8сi-би ж8не жогары мектепте ж8не Yйде балаларга жеке квмек кврсетедi. Сонымен катар, ол окушылардыч
жеке тулгалык ерекшелктерш Yйренедi, оку п8ндерiн табысты меггеру Yшiн тестiлеу еткiзедi, окушылар-дын Yлгерiмiн жетiлдiру бойынша ата-аналарына нускау бередк
Францияда к8сiби багдар бойынша мамандар дайан-дауга Yлкен кент белiнедi ж8не олар терт институт-та журпзтедк Атап айтар болсак, к8аби багдар ж8не енбекпен камту аймагында зерттеу жYргiзетiн Париж институты, Марсельдк к8сiби багдар ж8не адам био-метриясы институты, Бордо каласында орналаскан психологиялык-8леуметтiк ж8не психологиялык институты, Лилле каласындагы к8сiби багдар аймактык институты. Онымен катар, Франциянын к8аби багдар ж8не акпараттар орталыгыныч енбек нарыгыныч талаптарына сай, мамандар тапшы жерлердi керсете отырып, жастардын к8ст тандауларына Yлкен 8сер ететiн мYмкiндiктерi бар. Олар к8сiби-бaFдaрды 200250 к8ст манайында жYргiзедi [2].
Канадада жоFaры оку орындарында бiтiрушi кур-старына бaFыттaлFaн к8сiби бaFдaр жумысы, «тандау орталы^ы» аркылы жузеге асырылады. Эр-бiр университеттердiн бос вакансиялармен танысты-ратын, езi аныктайтын 8ртYрлi курстарды усынатын жаксы техникалык куралдармен жaбдыктaлFaн ез «орталыктары» бар.
Калгари каласында орналаскан университет жоFaры курс студенттерiне «Келешектеп мансап ж8нiнде шешiм кабылдау» орталы^ы базасында семинарлар уйымдастырып еткiзедi. Онда келешектеп мансап ж8ншде шешiм кабылдау 5 кадамнан турады:
Бiрiншiсi - студент ез калауымен шешiм кабылдай-ды ж8не оны талдайды дурыс шешiм кабылдады ма, жок па?; Егер ол талдау журпзу барысында кандай да бiр коркыныш сезiмi болса, онда онын 8лi шешiм кaбылдaуFa дайын еместiгiн бiлдiредi;
Екiншiсi - екi белiмнен турады. Бiрiншiсi iшкi компонент мансабын жоFaрылaту Yшiн кандай зандылыктар мен ережелерге CYйену керектiгiн аныктайды, екiншiсi - енбек нaрыFын Yйренуден турады.
Yшiншiсi - езiне бiрнеше aльтернaтивтi вариантты тандау ж8не бaFaлaу;
Тертiншiсi - езщдн езiн сынап керу, стажировкадан ету,8ртYрлi 8леуметтiк кызметте бiрнеше сaFaт отработка жасау;
Бесiншiсi - накты шешiм кабылдау.
Бул aтaлFaн кезендердiн б8рш студент психология ж8не мансапты дамыту aймaFындa мамандардын бакылауымен ездiгiнен етедк Мунын б8рi студент Yшiн мамандык бaFытын тандауда керсетiлетiн ете жаксы мYмкiндiктер.
Ал, Жапонияда к8сiби бaFдaр берудiн ерекше тYрi колданылады. Мунда мансап тандаудын ете керемет Fылыми 8дiстемесi жaсaлFaн. Онын негiзiн кaлaFaн автор Асия университетiнiн ректоры профессор Фуку-яма. Онын курметiне журпзтетш бакылау формасы <^-тест» (Fukuyama-тест) атауы кaбылдaнFaн. Автор к8сiп тандауда непзп Yш факторды ерекшелейдi: езiндi тексеру, мамандыкты талдау ж8не к8сiби тестер. ЖaпониядaFы окушылар 7-9 сыныптардан
бастап, жыл сайын вздерiн 16 мамандык бойынша сынайды (ауыл шаруашылыгы, гылыми кызмет, бизнес жэне т,с.с.), сонда Yш жылдыч Ынде 48 рет 8ртYрлi мамандыкты тачдап hхжерiн сынайды екен. Одан соч вздерiне 62 пункт бойынша, 5 баллдык квр-сеткiшпен талдау журпзедк Сол пункттер бойынша 8p6îp пунктке деген баланыч катынасын педагогтар мен психологтар багалайды.
Н8тижесi салыстырылады, окушыныч взiн багалу индексi бойынша есептелт шешiледi жiне окушыныч компетенциясы мен к8аби сапасын дамыту ж8не калыптасуына багытталган, 8рбiр окушыга келешекте б^м алуга жеке багдарлама усынылады.
Ресейде бYгiнгi кYнi окушылар тек окытушылардыч бакылауымен гана багаланады [3]. Оларда орта, к8а-би ж8не жогары мектеп окушыларына к8сiби багдар бойынша журпзтген зерттеу жумытарыныч н8тижесi бойынша келес тужырымды жасауга болады:
• Оку-вндiрiстiк мекемелерде жумыс жасауга ^i квзкараспен карайтын окушылардыч пайыздык квр-сеткiшi жогары болып отар (40%-га дейiн);
• Ресей орта, к8аби ж8не жогары мектептершде-гi окушылар, тек 10-20 к8ст жвнiнде к8аби-багдар айтатын болса, мысалы, Францияда 200-250 к8ст жвнiнде к8сiби багдармен акпараттандыратындыгын, жогарыда айтып кеттiк;;
• БYгiнгi жастар арасында станокшы, тiгiншi, курылыс-шы, электрлiк вчдеу жумытарын журпзуштер ж8не де осы сиякты мамандыктарды тачдайтын жогары сынып окушылары 20%-га дейiнгi, ягни твмен кврсет-кшт кврсеткен;
• жалпы бiлiм беретш орта, к8сiби ж8не жогары мектеп окушыларыныч кейбiрi 9-11 сыныптарда Yйрен-ген окуларын, вз^ч клешектеп баратын окуымен байланыстыра алмайды.
Бул журпзтген зерттеулер кврсеткЫшч барлыгы Ресейде де, бiзде де к8сiби - багдар жумыстарын жандандырудыч кажет екендИн, д8лелдеп отыр.
Жогарыда айтылгандарга CYйене отырып, Батыс елдер^ч к8сiби багдарга арналган т8жiрибелерiн, сонымен катар: А^Ш, Израил, ¥лыбритания, Германия, Дания, Швеция, Сингапур, ^ытай ж8не Индия сынды алпауыт мемлекеттерде жYргiзiлген зерттеулер н8тижесш негiзге ала отырып, ^азакстанныч бiлiм беру жYйесi бойынша «к8аби багдар» жумыстарыныч зерттелу аймагын кечейту аркылы аталган проблема-ны шешу мYмкiндiгi пайда болады деп тужырымдама жасауымызга болады.
Ал, вз елiмiздегi жYргiзiлiп жаткан зерттеулерге кыскаша токталып втер болсак: казакстан респу-бликамыздыч Конституциясында елiмiздiч азаматына ечбек етуге кукык берiлген, оныч шшде бiлiмiне, кaбiлетiне, к8сiптiк даярлыгына с8йкес, 24-бап бойынша «Эркiмнiч ечбек ету бостандыгына, кызмет пен к8ст TYрiн еркiн тачдауына кукыгы бар». Бул кукык толыгымен жYзеге асырылуы Yшiн ечбек бар-лык азаматтарыныч табиги кaжеттiлiгiне айналуы тиiс екендт аталып кврсетiлген [5, 120 б]. Онда, алгашкы кYндерден бастап жалпы б^м беретiн орта,
кэаби жэне жогары мектептерде 6miM беру жYйесi ©кiметiмiздiч каулы карарларына орай окушылары-ныч FbmbiM негiздерiн окып Yйренудi, олардыч жYЙелi уйымдастырылган шама-шаркына лайык ^амдык пайдалы, внiмдi ечбекке тiкелей катысуымен ть^ыз езара байланысы камтамасыз етiлсiн — деп мшдет-телген.
Кечес орнaFaннaн кейiнгi уакыттан кaзiрге дейiнгi кэсштк бaFдaр берудiч калыптасу кезечдерш твмен-дегiдей тужырымдап кврсетуге болады:
• Кечеслк кезеч орнaFaннaн кейiнгi орта, кэаби жэне жоFары мектептердiч калыптасуы мен 1937 жылдар aрaлыFы. Бул кезечде ауыр вндiрiстi дaмытуFa, елдi индустризaциялaуFa байланысты орта, к8сiби жэне жоFары мектепте ечбек сaбaFыныч мазмуны матерал-дык вндiрiске тэн мaзмунFa ие болды. К8сiптiк бaFдaр беру бойынша aлFaшкы тэж1рибелер калыптасты;
• 1937-1954 жж. аралы^ын камтыды. Бул кезеч-де ечбек п8нi орта, кэаби жэне жоFары мектеп оку жоспарынан алынды, бiрaк ечбекке баулу, кэстке бaFдaрлaу баска оку п8ндерi жэне сыныптан тыс жу-мыстар негiзiнде жYзеге асырылды. К8сiптiк бaFдaр беру бойынша т8жiрибелер жaлFaсын таппады, бар т8жiрибеден кол Yзiлдi;
• 1954-1984 жж. аралы^ы. Бул кезечде каулы карар-лардыч окытуды ^шейтуге бaFыттaлу к8сiптiк бaFдaр беру жумыстарын жеделдетп. Атап айтканда, окытуды емiрмен, теорияны практикамен байланыстыру бaFытындaFы кaбылдaнFaн каулылар бiлiмдi вмiршеч ету мен емiрдa жарамды етуге бaFыттaлды. К8сiптiк бaFдaр бойынша т8жiрибелер калыптасып, зерттеу жумыстары жYйелi жYргiзiле бастады.
• 1984-1991 жж. aрaлыFы. 1984 жылы к8сiптiк жэне жалпы б^м беретiн орта, к8сiби жэне жоFары мек-тептердiч негiзгi бaFыттaрын aйкындaуFa бaFыттaлFaн реформа к8сiптiк бaFдaр беруге жеткткт мэн бердi.
• 1991 жылдан бергi кезечдi к8сiптiк бaFдaр беруге катысты: токырау, калыпына келу жэне кайта жачару деп кaрaуFa болады. 1993 жылдан бастап орта, кэаби жэне жоFары мектептен кэсттш бaFдaр беру бойынша 8дiстемелiк кабинеттер жабылып, ечбекке дайындык бaFытынa бвлшген сaFaттaр азайды, оку-материал-дык база твмен дечгейде жабдыкталды. Тек 2000 жылдан бастап, кaзiргi уакытка дешн ечбекке дайындык бaFытындaFы оку жумыс тYрлерiне зейiн аудару KOЛFa алынды.
БYгiнгi кYнi орта, кэаби жэне жоFары мектеп окушыларына кэаби бaFдaр беру жумыстары кай-тадан жандана бастады. Бiз жоFaрыдa атап вттген кезечдердi талдай отырып, кэаби бaFдaр беру жу-мыстарыныч мачызын Yлкен сураныска ие болуда [6, 120 б].
Елiмiздiч 8рбiр жоFaры оку орындары к8сiби бaFдaр беру жумыстарын эр тYрлi амалдарды колдана отырып жYргiзедi. Жалпы aлFaндa ^азакстан Республика-сыныч жоFaры оку орындарыныч iшiнде талапкерлер тесттiк емтихан тапсы^анда 70 баллдан кем бaFa алса, онда ¥лттык дечгейдегi б^м беру орталарына кабылданбайды. Муныч езi ^азакстанда улттык уни-
верситеттердiч б^м дечгейiнiч жоFaры екендiгiнiч д8лелi.
Статьяныч максаты. Статья жоFaры оку орындарын-да к8сiби бaFдaр жумыстарын уйымдастыру амал-дарын жYзеге aсыруFa арналады. Накты зерттеу объ-ектiсi ретшде Л.Н.Гумилев aтындaFы Еуразия улттык университет алынды.
Зерттеу жумысымыздыч максаты - aтaлFaн Л.Н. Гумилев aтындaFы улттык университет^ч непз-гi заманауи турFыдa бiлiм беру бвлiмдерiнiч кэа-би бaFдaр жумыстарын уйымдaстыруFa арналады. Нэтижесшде, к8сiби бaFдaр беру жвнiндегi барлык мaFлумaттaр жинакталып, база курылады жэне осы база непзшде к8сiби бaFдaр беру баFытындаFы жумы-стар автоматтандырылады.
Зерттеу жумысыныч негiзгi материалдарын баян-дау. Зерттеудiч негiзгi объектiсi ретiнде Л.Н.Гумилев aтындaFы Еуразия улттык университетiн алFан соч, аталFан университет жвнiнде кыскаша мрюпе свз айта кетелiк.
БылтырFы жылы Л.Н.Гумилев aтындaFы Еуразия улттык университет 8лемдегi жоFaры оку орындары ара-сында рейтинг бойынша Yздiк елулiк катарына ендi. Бiлiм беруд бaFaлaу бaFытындaFы QS (Quacquarelli Symonds) халыкаралык компаниясыныч сочFы (QS Top 50 Under 50) рейтинпашч нэтижес бойынша KурылFaнынa елу жыл толмaFaн 8лемнiч 50 ЖОО арасынан 32 орынFa турактады. Еуразия улттык университет ТМД мемлекеттерi aрaсындaFы бiрден бiр сапалы бiлiм беретiн жоFары д8режелi жоFaрFы оку орны. Бул керсетюш (QS Top 50 Under 50) - жоFaры оку орындардыч Fылыми-зерттеу кызметiнiч белсен-дiлiгi мен сапасы, окыту жэне интернационалданды-ру, мансап элеует^ жумыс берушiлердiч пiкiрi жэне баска да белгiлер аркылы салыстыру жaсaуFa мYмкiн-дiк бередк
Рейтингiге катыскан елдердiч iшiнде Гонконг, Сингапур, ОчтYCтiк Корея, Малайзия, А^Ш, Испания, Нидерланды, Финляндия, Австралия, Швеция, Бельгия, Тайван, ¥лыбритания, Канада, Жапония, Бразилия, Германия, Норвегия, Дания, Аргентина, Италия, Израиль, Португалия, Франция жэне Сауд Арабиясы сынды елдердiч aлдычFы катарлы б^м ордалары бар.
Алпауыт елдердiч оку орындары ортасынан ойып турып орын алуы курылFaнынa 18 жыл Faнa болFaн Еуразия улттык университетi Yшiн Yлкен жетiстiк! Бул жетiстiктер университеттiч б^м беру дечгейi мен белсендiлiгiнiч арта тYCкендiгi жэне 8лемдiк стандарт-тaрFa сай дамып келе жaткaндыFыныч накты кер^а болып табылады.
К8сiби бaFдaр жYргiзу барысында университетiмiздiч барлык фaкультеттерi халыкаралык байланыстар не-гiзiнде «Академиялык уткырлык» аясында ерiнбей ечбек етуде, свзiмiз д8лелдi болу Yшiн взiмiз жумыс жасап жYрген университеттiч акпараттык технология-лар факультет мен информатика кафедрасында жYP-гiзiлген к8сiби баFдарды келтiрiп кетуге болады.
Атап айтар болсак, дэл кaзiргi кезде бiздiч акпа-
раттык технологиялар факультет ¥лыбританияныч Dundee, Кытай халык республикасыныч Синьцзянь университет^, Словакияныч Братислав техникалык университету Арменияныч Ереван мемлекеттiк университету АКШ - тыч Нотр-Дам университет, Сiбiрлiк ашык университетi, Испания мемлекет^ч Наварры Республикалык университетi мен т.б. шет елдiк жогары оку орындарымен «Академиялык уткыр-лык»-ка байланысты к8сiби баедар беру мен гылыми багытта зерттеу жумыстарын жузеге асыруда.
Акпараттык технологиялар фaкультетiнiч к8сiби баедар беру жумыстарын жечiлдетiп автоматтанды-руга арналган базасын куру ж8не оны колданыска ен-гiзуге университетке усыныс жасау.
Факультетте к8сiби багдар жумыстарын журпзуф жу-зеге асыру Yшiн темендегiше мiндеттер жолга койыл-ды:
• к8сiби багдар берудiч жоспарын куру;
• кафедралар бойынша зерттеу жумысы такырыбы бойынша материалдар жинактау;
• факультет бойынша Астана каласыныч орта, к8а-би ж8не жогары мектептерiне «Ашык еак» кYндерiн етмзуд уйымдастыру;
• кафедралар бойынша к8аби бaFдaр жумыстары-нын жYргiзiлу 8дютерше салыстырмалы талдау жасау;
• эксперименттiк т8жiрибе жумыстарын уйымдастыру, тиiмдiлiгiн аныктау;
ЖоFaрыдa aтaлFaн мiндеттердi жузеге асыру максатында акпараттык технологиялар фaкультетiнiч кафедраларында к8сiби бaFдaр жумыстарын жYргiзу бaFытындa Астана каласынын орта, к8сiби ж8не жоFа-ры мектептерiне баратын профессорлык-окытушылар курамынын тiзiмдерi жасалды. Олар ездерше бектл-ген орта, к8сiби ж8не жоFары мектептерге барып «К8Ciби бaFдaр» жумыстарын жYргiзедi. Алдымен кафедраларды, кешн факультеттерде, одан сон уни-верситетте «Ашык еак кYнi» кYндерi жоспар бойынша уйымдастырылып, еткiзiледi. Сол «Ашык еш ^ж» кYнiне келген окушыларды, iс-шара аякталFан сон университеттщ бас оку Fимаратында орналаскан музеймен, факультет басшыларымен, кафедрамен, онда жумыс жасайтын профессорлык-окытушылар курамымен ж8не кафедранын сабак окытылатын за-манауи талаптарFа сай жабдыкталFан информатика кабинеттерiмен таныстырылады (1-сурет).
1-сурет. Окушыларга акпараттык технологиялар факультет^ч информатика кафедрасы жвнiнде акпараттар таркату C8тi.
Эрбiр к8сiби баFдар жYргiзушi профессорлык-окытушылар курамы орта ж8не к8сiби мектептерден: биылFы жылы бiтiретiн окушылардын «Алтын бел-п» иегерлерiн, «Халыкаралык» жYлдегерлердi, республикалык ж8не халыкаралык олимпиада ж8не «Гылыми жоба» женiмпaздaрын, сонымен катар, улттык бiрынFaй тест тапсыратын кезенде окушылар баратын мамандыктарына байланысты кандай п8нд1 тaндaFaндaрын аныктайтын акпараттарды кафедраFа жетшедк Физика тaндaFaн окушылардын тiзiмiн, бiздiч мамандыктарымыз бойынша окуFa тYсулерi женшде акпарат алмасып туру негiзiнде байланыс те-лефондарын алып келедi.
Мысалы, информатика кафедрасында 2014-2015 оку жылында Астана каласынын бiзге тиесiлi 22 мектептен «к8аби бaFдaр» жумысын жYргiзген кез-де уйымдастырудын негiзгi пaрaметрлерi болып та-былатын корытынды керсетюш н8тижесi темендегiше
болды:
1. Жалпы окушылар саны - 489;
2. «Кызыл дипломга» усынылган бiтiрушiлер саны -8;
3. «Алтын белп» алуга усынылган бiтiрушiлер саны - 28;
4. «П8ндк олимпиада» жечiмпaздaры - 51;
5. «Гылыми жобалар» жечiмпaздaры - 50;
«Физика» п8нiн тачдаган бiтiрушiлер саны - 111.
Жазгы емтихан тапсырган кезечде осы керсетюш^ч
кем дегенде 10-15 пайызы бiздiч университет тYлегi болатыны аныкталды.
Нарыктык заманда, б8секеге сай жогары оку орны титулын устап туру, жогары оку орындарыныч ара-сында 8лемдк аренага кетерiлу максатында «к8сiби багдар» жумыстарын жYргiзудi жылдан-жылга жетт-дiрiп, жачаша уйымдастыру тYрлерiн iске асыру ша-ралары колданылады.
2014-2015 оку жылындауниверситет уйымдастырган «Ашык eciK KYHiH» втшу ю-шарасына Астана каласын-дагы 70-тен астам орта MeKTenTepi мен колледждер-ден жогары сынып окушылары мен м^ал1мдер^ ата-аналар ж8не университетпч профессор-окытушылар курамы TYгeл катысты. Оку орны «Ашык eсiк KYнi»
кYнiнe келген 8pбip талапкерлер мен катысушыларга толык жeтeтiндeй вздер^ч «Еуразия унивepситeтi» газетшщ 6ip санын 13 фaкультeттeгi мамандыктарга арнаган нвмepiнeн ж8не одан бвлек арнайы жасалган буклеттер шыгарган, олар толык таркатылды (2-су-рет).
2-сурет. Факультетпч «К8сiби баедар» жумыстарына жарнамалык материалдарымен унивepситeтiмiздiч «Ашык eсiк KYrn» -не катыскан конактарды таныстыру с8тг
Биылгы жылгы уйымдастырылган «Ашык еак KYнi» - жч бурынгы жылгылардан epeкшeлiгi, биылгы жылы 8p6ip мектептерден, Астана каласындыч «Назарбаев зияткepлiк мектебЬ (3-сурет) мен «Дарын» мектеп-тершен тек «Алтын медаль»^а усынылган талапкер-
лер, «Халыкаралык» жYлдeгepлepдi, республикалык ж8не халыкаралык олимпиада ж8не «Гылыми жоба» жeчiмпaздapына жекелей «шакыру» билeттepiмeн келдк Олардыч квпшiлiгi бYгiндe унивepситeтiмiздiч 8p-тYpлi мамандыктарында бiлiм алуда.
3-сурет. «НАЗАРБАЕВ интеллектуалды мeктeбi» TYлeктepi.
Мундай 8pбip мeктeптepдiч, колледждер мен жога-ры оку орындарыныч тек бiлгip б^мгерлерш жинау аркылы «Ашык eсiк ^ж» уйымдастырылып вткiзiлуi, бул Л.Н.Гумилев атындагы Еуразия улттык универси-тeтiнiк б^мгерлершщ бiлiм сапасыныч артуына, оку орныныч peйтингтiк багалауда жогары орындарды иеленуше нeгiзгi себеп болмак.
Айталык, ^азакстанныч барлык аймактарындагы ор-наласкан мемлекетпк ж8не жeкeмeншiк жогары оку орындары, «к8сiби багдар» жYpгiзгeндe, тiптi 50 бал-лдан аскан окушыларды кабылдайды. Ал, олармен
гылыми жобалар жасау барысында квптеген киын-шылыктар тудыратындыгы бeлгiлi. Дегенмен, бiлiм сапасына карап, окушыларды ертебастан жинактай-тын ЖОО -да Алматы аласында баршылык. Оныч бipi peтiндe ^азак ¥лттык Аграрлык унивepситeтiн алуга болады. Олар калай оку жылыныч басынан бастап, ipбip окытушылар мамандыктарга байыла-нысты, ауылдык, аудандык мектептерге барып тест кабылдап квpiп, ондагы жогары балл алган окушыларды шогырландырып жинаудан бастайды, демек, ол жогары оку орындарында да бiлiм сапасы жогары
болуы тшс. Атап айтар болсак, Алматы, Yшiн барлык кауым Астананыч тврiнде, кеч сарайда
Биыл мiне «Ашык есiк ^нш» жача форматта вткiзу жиналды (4-сурет).
4-сурет. «К8аби баедар» бойынша ашык еак кYнi iс-шарасына катысушы кауым.
Астана каласы орта, к8сiби ж8не жоFары мектеп-терiнiн муFaлiмдерi мен жоFaры сынып окушыларына aрнaлFaн салтантты шараны Л.Н.Гумилев aтындaFы Еуразия улттык университетшщ ректоры, тарих Fылымдaрынын докторы, профессор, ^Р ¥ГА корреспондент мYшесi Ерлан Сыдыков ашты. Ол, мундай жиынды уйымдастырудын накты кажеттен туFaн дY-ние - екендiгiн атап етп. Бул орайда, Л.Н. Гумилев aтындaFы Еуразия улттык университетiнiн aлFaн асуы да, бaFындырFaн белесi де жетерлк. Эсiресе сонFы жылдар елiмiз Yшiн де, елордамыз Yшiн де, Еуразия улттык университет Yшiн де бойFa куат, болашакка мурат сыйлaFaн жасампаз жыл болды десек кателе-спеймiз.
Л.Н.Гумилев aтындaFы Еуразия улттык университет 8лемнiн кептеген жете^ университеттерiмен aрaдaFы карым-катынасты ныFaйтып келедк Акаде-миялык ауысыммен, баска да тYрлi бaFдaрлaмaлaр аясында студенттерге шет елдерде б^м aлуFa кен мYмкiндiктер кaрaстырылFaн. Бул жетiстiктер универ-ситеттщ бiлiм беру денгейiнiн арта тYCкендiгi ж8не 8лемдiк стaндaрттaрFa сай дамып келе жатканды^ы-нын накты кер^сг
Тужырым ж8не усыныс:
Бiлiм беру бaFытындaFы шет елдiк ж8не отандык зерттеулердi негiзге ала отырып, к8аби бaFдaр беру жумыстарын темендегiше талапка жауап беруi тиiс деген тужыры^а келдiк:
• бiрiншiден, окушыларды орта, к8аби ж8не жоFа-ры мектептер мен оку - ендiрiстiк к8сторындарынын, к8сiптiк-техникaлык оку орындарынын мамандыкты саналы тaндaуFa дaярлaудaFы т8рбие жумыстары-нын максаттары мен мiндеттерiн аныктайтын, онын мазмуны органикалык байланыста болуын ж8не бул жумыстарды iске асырудын куралдары мен 8дiстерiн камтитын 8дiстемелiк жYйемен камтамасыз етiлуi ке-
рек;
• екшшщен, ол жYйе бYкiл орта, к8аби ж8не жоFары мектеп бойынша камтамасыз етуге тшс;
• Yшiншiден, ол орта, к8аби ж8не жоFары мектептер мен оку - ендiрiстiк к8сiпорындaрынын, к8сттк-тех-никалык оку орындарынын бYкiл к8сiптiк бaFдaр беру жумыстарын накты уйымдaстыруFa мiндеттi;
• тертшшщен, к8сiптiк бaFдaр беру жYйесi б^мгер-лердiн мамандыкты саналы тaндaуFa дайынды^ын калыптастыруы керек.
Сонымен, ХХ1 Faсырды бiлiмдiлер Faсыры десек, Fылым мен бiлiм саласында енбек ететiн жастары-мыздын алдында Yлкен жaуaпкершiлiктер тур. Демек, сол жaстaрFa к8сiби кузыреттi маман болып калыпта-суына бaFдaр беру - басты мaксaтымызFa айналуы тиiс.
Зерттеу жумысынын н8тижесi: к8сiби бaFдaр беру женшдеп барлык мaFлумaттaр жинакталып, база курылады ж8не осы база непзшде университеттiч к8сiби бaFдaр беру баFытындаFы жумыстар автомат-тандырылады. Л.Н. Гумилев атындаFы Еуразия улттык университетшде жYргiзiлетiн к8сiби бaFдaр жумы-старынын тиiмдi жактарын келешекте, жоFaры оку орындарынын б^м сапасын арттыру мен к8ст^ ез бетiнше, саналы тYPде тандай бiлу максатында - ез елiмiздiч ж8не ТМД мелекеттерiнiн жоFaры оку орын-дарына усыфнуFа болады.
Эдебиеттер тiзiмi:
1. Муратова А. А. Профориентация учащихся: зарубежный опыт. Режим доступа: http://www.cls- kuntsevo. ги/ ро|1а1_ргоШепМ prof_obuch_ uchashihsya_ zarubezgom_zarub_opit.php
2. Гриншпун С.С. Опыт создания государственной службы профориентации во Франции /С.С.Гриншпун //Педагогика. - 2004. - №7. - С.85 - 91.
3. Статья: «Проблемы профориентации молодежи и некоторые пути их решения» Режим доступа: http:// proforient.ucoz.ru
4. Кузнецова Л.И. Профориентация в россии и за рубежом. http://www.edscience.ru
5. ^азакстан Республикасыныч конституциясы. 2011- 2015Constitution.kz: А11 Rights Reserved
6. http://bigox.kz/zhalpy-bilim-beretin-mektepterde-kasibi-bagdar-beru-zhumystarynyn-bagyt-bagdary/
7. Байгожанова Д.С, Серк М., СYлeймeнова К.^. Бiлiм беру сапасын жeтiлдipудe педагогикалык вл-шeмнiч теориялык нeгiздepi Panadura: Regional
Academy of Management. Materials of the II International scientific-practical conference «INNOVATION MANAGEMENT AND TECHNOLOGY IN THE ERA OF GLOBALIZATION». (Panadura. Sri Lanka). - Panadura, 15-16 January, 2015. -477-484 p.
8. Байгожанова Д.С., Ермекова Н.С., Сергазинова Э.С. Елбасыньщ жастарды тэрбиелеу м8селелерi женшдеп ic-шараларды жYзеге асыру жолдары. Мин. образования и науки РК и ГУ «Назарбаев центр». Международный форум «Первые Назарбаевские чтения «Новый Казахстан в новом мире». Астана, 28-29 ноября, 2012 г.
ОРГАНИЗАЦИЯ ПРОЦЕССА ВОСПИТАНИЯ ЭМОЦИОНАЛЬНО-ВОЛЕВОЙ КУЛЬТУРЫ
СТАРШЕКЛАССНИКОВ
Виноградова Елена Викторовна
заместитель директора Ярославского филиала НОУ ВПО Московской академии предпринимательства при Правительстве Москвы, г. Ярославль
THE ORGANIZATION OF PROCESS OF EDUCATION THE EMOTIONAL-VOLITIONAL CULTURE OF SENIOR PUPILS
Vinogradova Yelena, The Deputy Director, Yaroslavl Branch of Moscow Academy of Entrepreneurship under the Government of Moscow, Yaroslavl
АННОТАЦИЯ
Личность не только может оказаться во власти своих эмоций и чувств, но и сама способна оказывать на них влияние. Организация воспитания эмоционально-волевой культуры учащихся в период старшего школьного возраста представляет наибольшую актуальность и важность. Педагогическая ситуация выступает как совокупностью условий, благодаря которым старшеклассник может самоопределиться в культуре. Ситуационный подход рассматривается как методология познания и моделирования педагогических процессов. Воспитание эмоционально-волевой культуры старшеклассников осуществляется как в учебной, так и во внеучебной деятельности. Использование игровых технологий в старшем школьном возрасте при воспитании эмоционально-волевой культуры имеют свои задачи.
ABSTRACT
Personality not only can be at the mercy of their emotions and feelings, but also has the ability to influence them. Organization of education of the emotional-volitional culture in the period of older school age is of the greatest relevance and importance. Pedagogical situation acts as a set of conditions through which a student can gain self-determination in culture. The situational approach is considered as a methodology of knowledge and modeling pedagogical processes. Education of the emotionally strong-willed culture of senior pupils is carried out both in academic and in extracurricular activities. The use of gaming technology in the senior school age in the education of the emotional-volitional culture have their own challenges.
Ключевые слова: воспитание, эмоционально-волевая культура, старшеклассник, педагогические ситуации, учебные дисциплины.
Key words: education, emotional-volitional culture, student, teaching, academic discipline.
Постановка проблемы. Современный этап развития общества характеризуется сложными социальными, экономическими, политическими, научно-техническими условиями и как следствие, сопровождается ростом социальной напряженности, усилением разобщенности людей, ростом нетерпимости, дефицитом эмоциональной отзывчивости и эмоционального взаимопонимания. Между тем в культуре как в организации жизни людей выработаны устойчивые нравственные нормы эмоционального поведения, обеспечивающие целесообразное и эффективное взаимодействие с социумом. В опыте отдельного человека они объединяются в интегрированное личностное качество, которое проявляется в эмоциональной отзывчивости, умении сопереживать, эмоциональной саморегуляци.
Формирование личности, ориентированной на гуманистические идеалы и общечеловеческие ценности, обладающей гибкостью мышления, коммуникативной креативностью, эмпатией, толерантностью и легко адаптирующейся в социуме, является основной целью воспитания школьника. В значительной степени это связано с развитием эмоционально-чувственной сферы, становлением обширного спектра гуманистических чувств обучающегося, формированием у него культуры эмоционального самовыражения [6,с.32]. Все вышесказанное предполагает наличие у школьника эмоционально-волевой культуры, которая не определяется генетически, не образуется в опыте каждого человека без целенаправленного педагогического воздействия.
