0OLIY MALAKALI TIBBIY XIZMATDAN FOYDALANISH HUQUQINING
KONSTITUTSIYAVIY ASOSLARI
Umar Qurbonov
Toshkent davlat transport universiteti talabasi Ilmiy rahbar: Toshkent davlat transport universiteti dotsenti Mafura Muxtarxanovna
Inagamova
ANNOTATSIYA
Ushbu maqolada oliy malakali tibbiy xizmatdan foydalanish huquqining konstitutsiyaviy asoslari tahlili va Ozbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida inson huquq va erkinliklari tibbiy xizmatdan yuklash muhimligi hamda uning qonuniy kafolatlarini yoritadi. Maqolada ushbu huquqning amalga oshirishda davlatning roli, sog'liqni saqlash tizimidagi mahsulotlar va standartlarga muvofiqlik masalalari o'rganiladi. Tadqiqot yordamga asoslanib, oliy tibbiy xizmatdan foydalanish huquqini ta'minlashga oid taklif va tavsiyalar ishlab chiqilgan.
Kalit so'zlar: malakali tibbiy xizmat, tibbiy reabilitatsiya, tibbiy profilaktika, tibbiy sug'urta.
Ko'plab davlatlarning Konstitutsiyalarida oliy malakali tibbiy xizmatdan foydalanish huquqi nazarda tutilgan, ushbu kafolatlarning amalda bajarilishi doimo davlat siyosatining diqqat markazida turadi. O'zbekistonning ijtimoiy siyosatida bu huquqni kafolatlashga qaratilgan chora-tadbirlar, jumladan, sog'liqni saqlash tizimidagi islohotlar dolzarb masalalardan biridir.
O'zbekiston Respublikasi sog'liqni saqlash tizimida amalga oshirilayotgan islohotlar jarayonida aholining oliy malakali tibbiy xizmatga teng va adolatli kirish huquqini ta'minlash muhim vazifa hisoblanadi. 1
O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasining 48-moddasida "Har kim sog'lig'ini saqlash va malakali tibbiy xizmatdan foydalanish huquqiga ega. O'zbekiston Respublikasi fuqarolari tibbiy yordamning kafolatlangan hajmini qonunda belgilangan tartibda davlat hisobidan olishga haqli. Davlat sog'liqni saqlash tizimini, uning davlat va nodavlat shakllarini, tibbiy sug'urtaning har xil turlarini rivojlantirish, aholining sanitariya-epidemiologik osoyishtaligini ta'minlash choralarini ko'radi. Davlat jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish, aholi o'rtasida
1 Inagamova M.M O'zbekiston Respublikasi yangi konstitutsiyasida ayol huquqlari himoyasining ayrim jihatlari // yangi O'zbekistonning yangi konstitutiyasi: Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi to'plami / O'zbekiston Respublikasi IIB malaka oshirish instituti, 2023 yil 103-106 b.
2024-yil, 7-dekabr
209
Toshkent davlat transport universiteti Konstitutsiya — inson qadri uchun
Tashkent^tate^ransport^niversit^^^^^^^^^^^^^TheCOn
sog'lom turmush tarzini shakllantirish uchun shart-sharoitlar yaratadi2" deb mustahkamlangan.
Har bir fuqaro sog'lig'ini saqlash va malakali tibbiy xizmatdan foydalanish huquqiga ega ekanligi, uning asosiy inson huquqlari qatoriga kiradi. Bu, mamlakatda har bir fuqaro uchun sog'liqni saqlash xizmatlariga kirish imkoniyatlari mavjudligini ta'minlashni anglatadi. O'zbekiston Konstitutsiyasi va sog'liqni saqlash sohasidagi qonunlar orqali bu huquqning amalga oshirilishi kafolatlanadi.
O'zbekiston Respublikasi fuqarolarining davlat tomonidan taqdim etiladigan tibbiy yordamning hajmi qonun asosida belgilangan. Bu, tibbiy xizmatlardan foydalanish imkoniyatlarining aniq va huquqiy jihatdan ta'minlanishini ta'minlashga qaratilgan. "Fuqarolar sog'lig'ini saqlash to'g'risida"3gi Qonunning 8-moddasiga asosan davlat sog'liqni saqlash tizimining davolash-profilaktika muassasalari aholiga davlat tomonidan kafolatlangan bepul tibbiy yordam ko'rsatadi. Bepul tibbiy yordam ko'rasatish hajmi va tartibi qonunchilik bilan belgilanadi.
Xususan, Respublika ixtisoslashtirilgan ilmiy-amaliy tibbiyot markazlarida Davlat byudjeti mablag'lari hisobidan davolanadigan kasalliklar ro'yxati (ro'yxat raqami 3348, 09.02.2022-y.) tasdiqlangan bo'lib, unga muvofiq quyidagi tibbiyot markazlarida jamiyat hayotida uchrab turadigan juda ko'p kasalliklar Davlat byudjeti hisobidan da'volanadi:
18 yoshga to'lmagan bolalar uchun:
- Respublika ixtisoslashtirilgan pediatriya ilmiy-amaliy tibbiyot markazida -105 turdagi;
- Bolalar milliy tibbiyot markazida - 99 turdagi;
- Respublika ixtisoslashtirilgan dermatovenerologiya va kosmetologiya ilmiyamaliy tibbiyot markazida - 10 turdagi;
- Respublika ixtisoslashtirilgan terapiya va tibbiy reabilitatsiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazida - 32 turdagi;
- Respublika ixtisoslashtirilgan ftiziatriya va pulmonologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazida - 5 turdagi;
- Respublika ixtisoslashtirilgan endokrinologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazida - 8 turdagi;
- Respublika ixtisoslashtirilgan onkologiya va tibbiy radiologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazida - 22 turdagi;
2 O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi: // O'zbekiston Respublikasi qonuni. O'zbekiston Respublikasi Toshkent shahri 01.05.2023 19-modda Qonunchilik ma'lumotlari milliy bazasi, 01.05.2023-y., 03/23/837/0241-son.
3 HHaraMoBa M.M Aë^ap xyKyK^apHHHHr xa^apo-xy^y^HH HopMarapH // OAH^HK Me3oHH HŒMHH-aM&iHH, xy^y^HH ®ypH&i -TomKeHT. 2020. - E.19-22.
2024-yil, 7-dekabr Respublika ilmiy-amaliy konferensiyasi
210
- Respublika ixtisoslashtirilgan travmatologiya va ortopediya ilmiy-amaliy tibbiyot markazida - 41 turdagi;
- Respublika ixtisoslashtirilgan ko'z mikroxirurgiyasi ilmiy-amaliy tibbiyot markazida - 21 turdagi;
- Akademik V.Vaxidov nomidagi respublika ixtisoslashtirilgan xirurgiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazida - 74 turdagi;
- Respublika ixtisoslashtirilgan neyroxirurgiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazida
- 25 turdagi;
- Respublika ixtisoslashtirilgan allergologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazida
- 9 turdagi4.
18 yoshdan katta bo'lgan bemorlar (kattalar) uchun:
- Akademik V.Vaxidov nomidagi respublika ixtisoslashtirilgan xirurgiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazida - 131 turdagi;
- Respublika ixtisoslashtirilgan endokrinologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazida - 12 turdagi;
- Respublika ixtisoslashtirilgan dermatovenerologiya va kosmetologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazida - 13 turdagi;
- Respublika ixtisoslashtirilgan ftiziatriya va pulmonologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazida - 12 turdagi;
- Respublika ixtisoslashtirilgan travmatologiya va ortopediya ilmiy-amaliy tibbiyot markazida - 40 turdagi;
- Respublika ixtisoslashtirilgan kardiologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazida -64 turdagi;
- Respublika ixtisoslashtirilgan neyroxirurgiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazida
- 25 turdagi;
- Respublika ixtisoslashtirilgan terapiya va tibbiy reabilitatsiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazida - 38 turdagi;
- Respublika ixtisoslashtirilgan urologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazida - 24 turdagi;
- Respublika ixtisoslashtirilgan ko'z mikroxirurgiyasi ilmiy-amaliy tibbiyot markazida - 21 turdagi;
- Respublika ixtisoslashtirilgan onkologiya va tibbiy radiologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazida - 52 turdagi;
- Respublika ixtisoslashtirilgan akusherlik va ginekologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazida - 27 turdagi;
4 O'zbekiston Respublikasi Davlat budjeti mablag'lari hisobidan qoplanadigan tibbiy yordamning kafolatlangan hajmlari ro'yxatini shakllantirish tartibi to'g'risida https://lex.uz/uz/docs/-4535086
2024-yil, 7-dekabr
- Respublika ixtisoslashtirilgan nefrologiya va buyrak transplantatsiyasi ilmiyamaliy tibbiyot markazida - 8 turdagi;
- Respublika ixtisoslashtirilgan allergologiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazida - 9 turdagi;
- Virusologiya ilmiy tekshirish institutida - 25 turdagi;
- Respublika xirurgik angionevrologiya ixtisoslashtirilgan markazida - 22 turdagi5.
Bundan tashqari, "Fuqarolar sog'lig'ini saqlash to'g'risida"gi Qonunning 8-moddasiga muvofiq davlat sog'liqni saqlash tizimi, jamoat birlashmalarining muassasalari ko'rsatadigan birlamchi tibbiy-sanitariya yordami tibbiy xizmat ko'rsatishning asosiy, qulay va bepul turi bo'lib, quyidagilarni6:
- eng ko'p tarqalgan kasalliklar, shikastlanish, zaharlanish va shoshilinch yordam talab etiladigan boshqa holatlarni davolashni;
- sanitariya-gigiyenaga doir va epidemiyaga qarshi chora-tadbirlar, eng muhim kasalliklarning tibbiy profilaktikasini o'tkazishni;
- oilani, onalik va bolalikni muhofaza qilish tadbirlarini, turar joylarda fuqarolarga tibbiy-sanitariya yordami ko'rsatish bilan bog'liq boshqa chora-tadbirlar ko'rishni o'z ichiga oladi.
Xulosa o'rnida qayd etish joizki, mamlakatimizda sog'liqni saqlash sohasida fuqarolar uchun bir qancha kafolat va imkoniyatlar yaratilgan bo'lib, ulardan foydalanish uchun har bir fuqaro sog'liqni saqlash sohasidaga huquqiy bilimlarini oshirib borishlari kerak.
Mamlakatimizda sog'liqni saqlash sohasidagi huquqiy bilimlarni oshirishi uchun quyidagi takliflarni berishimiz mumkin:
Har bir fuqaro sog'liqni saqlash sohasidagi huquqlari haqida aniq va to'liq ma'lumotga ega bo'lishi kerak. Buning uchun hukumat va tegishli tashkilotlar sog'liqni saqlash huquqi bo'yicha ommaviy ta'lim dasturlarini ishlab chiqib, aholi o'rtasida keng tarqatishi zarur. Bu dasturlar radio, televideniye, internet va jamoat joylarida (masalan, poliklinikalar, shifoxonalar, mahalla maslahat xonalari) taqdim etilishi mumkin.
5 O'zbekiston Respublikasi Davlat budjeti mablag'lari hisobidan qoplanadigan tibbiy yordamning kafolatlangan hajmlari ro'yxatini shakllantirish tartibi to'g'risida // Qonun 30.09.2019 O'RQ-832-son (Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi, 30.09.2019-y., 09/19/832/3842-son; Qonunchilik ma'lumotlari milliy bazasi, 05.04.2022-y., 09/22/153/0266-son) https://lex.uz/uz/docs/-4535086
6 O'zbekiston Respublikasining Fuqarolar sog'lig'ini saqlash to'g'risida // O'zbeksiton Respublikasining Qonuni 29.08.1996 265-I-son Qonun hujjatlari ma'lumotlari milliy bazasi, 05.01.2018-y., 03/18/456/0512-son; 2019-y., 2-son, 47-modda, 23.05.2019-y., 03/19/540/3167-son, 24.05.2019-y., 03/19/542/3177-son; 05.09.2019-y., 03/19/564/3690-son, 13.09.2019-y., 03/19/567/3737-son; 04.12.2020-y., 03/20/653/1592-son; Qonunchilik ma'lumotlari milliy bazasi,
21.04.2021-y., 03/21/683/0375-son; 03.08.2021-y., 03/21/705/0742-son; 18.05.2022-y., 03/22/770/0424-son;
04.11.2022-y., 03/22/800/0990-son; 21.01.2023-y., 03/23/815/0044-son; 31.05.2024-y., 03/24/928/0384-son; 09.09.2024-y., 03/24/957/0689-son; 21.09.2024-y., 03/24/963/0735-son https://lex.uz/ru/docs/-26013
2024-yil, 7-dekabr
212
Davlat tomonidan tibbiy xizmatlar va huquqiy yordamning mavjudligi haqida jamoatchilikka muntazam ravishda xabarlar berib borish kerak. Bu orqali fuqarolar tibbiy yordam olishda o'z huquqlarini to'liq tushunishlari va unga muvofiq harakat qilishlari mumkin. Shuningdek, huquqiy maslahatlar va tibbiy yordamga bo'lgan ehtiyojni qanday qondirish haqida keng qamrovli ma'lumotlar taqdim etilishi zarur.
REFERENCES
1. KHaraMoBa М.М. Сифатли таълим тизимини ривoжлантиришнинг баъзи стратегик атослари //Республикаси ИИВ Малака oшириш институти aхбoрoтнoмaси. Т.- 2023. № 3. 63-70 б.
2. Инaгaмoыв М.М .Узбекистонда аёлларга нисбатан зyрaвoнлик масалалари: муaммoлaр, ютуклар ва истикбoллaр/Лnternational Journal of Intellectual and Cultural Heritage Volume: 3 Issue: 06 | 2023 ISSN: P - 2181-2306, E - 2181-2314. Р. 107-112
3. ^araMoBa М.М., Жyрaбoев Н. Ю. Туркистонлик аёлларнинг сиёсий мaкoми//Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. (E)ISSN: 2181-1784 4 (5), May, 2024. Б.78-90
4. ^araMoBa М.М Оила, нишх мушсабатларида махдлла институининг ташкилий-хукукий жихaтлaри//Yangi O'zbekiston taraqqiyotida ilm-fan istiqbollari" mavzusidagi davra suhbati materiallari to'plami. - Toshkent. Jamoat xavfsizligi universiteti nashriyoti. 2022. - Б. 48-55
5. ^araMoBa М.М Кoнституциявий ислoхoтлaрдa инсoн-жaмият- давлат масалаларининг ривoжлaниш бoскичлaри//«O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi - inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati» mavzusidagi ilmiy amaliy konfirensiya. - Toshkent. Republican Scientific and Practical Conference. December 1. Т.: 2023. Б. 59-64.
6. ^araMoBa М.М ^^т^^ц^вий ислoхoтлaр - аёл хукуклари химoясининг гaрoви// Кoнституция - тинчлик Ba тараккиёт кaфoлaти: Узбекистан Республикаси Кoнституцияси кабул килинган куннинг 27 йиллиги бaйрaмини нишoнлaш мaксaдидa утказилган Республика илмий-aмaлий кoнференция мaтериaдлaри (2019 йил 5 декабрь). -Т.: Узбекистан Республикаси ИИВ Акaдемияси, 2020. -Б.121-125.
7. Узбекистоннинг мaксaдли тараккиёт стратегияси уюшган жинoятчилик, экстремизм Ba террoризмгa карши курашишнинг хукуки кaфoлaти//Трaнсмиллий уюшган жишятчилик, террoризм Ba экстремизмгa карши курашда ички ишлар oргaнлaрининг рoли хaмдa хaмкoрлик йуналишлари: Республика илмий-aмaдий шнференция тyплaми / Масъул
213
2024-yil, 7-dekabr
мухдррир техника фанлари нoмзoди, дoцент O.Т.Ахмедoв. -Т.: Узбекистан Республикаси ИИВ Малака oшириш oшириш институти, 2023. - Б.5-9.
8. O'zbekiston Rеspublikаsi Konstitutsiyаsi. -T. O'zbekiston- 2023.
9. "FuqerolBr sog'lig'ini sаqlаsh to'g'risidа" O'zbekiston Respublikаsi Qonuni.
10. "FuqerolBr sog'lig'ini huquqiy jihаtdаn muhofаzа qilish" O'zbekiston Respublikаsi Qonuni
11. G'iyosov Z.A. Vrаch fаoliyаtining hususiy аsoslаri / Z.A. G'iyosov. -Toshkent: «Tаfаkkur-Bo'stoni», 2012. -244 b/
12. Muminov Abdu^y Rаshidovich, Tillаbаev Mirzаtillo Alisherovich Inson huquq^ri: dаrslik /Muminov A.R., Tillаbаev M.A. Mаs,ul muhаrrir A.X. Sаidov. - 2-nаshr. -T.: "Adotet" nаshriyoti, 2013. - 402 bet.
13. Дадашева A.A. The role of mass media in the development of civil society in new Uzbekistan // Educational Research in Universal Sciences VOLUME 2.ISSUE 4. 2023. Р. 203-207.
14. Дадашева A.A. Янги Узбекистонда махаллий ижрo oрганлари фаoлиятида жамoатчилик назoрати// Фалсафа ва хукук. 2022/2. Б-137-138.
15. Дадашева A.A. Давлат хизматини иотех, килиш шарoитида х^имлар фаoлияти устидан жамoатчилик назoратини амалга oширишнинг асoсий йуналишлари// Tashkent State Transport University Google Scholar indexed Prospects for Training International Specialists in the Field of Transport DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1 Volume 3 TSTU Conference 1 2022 . Б. 117-122.
16. Дадашева A.A. Жамoатчилик фикри-фукарoлик жамиятини ривoжлантиришнинг мухдм om^^/ Узбекистан Республикаси Президент хузуридаги давлат бoшкаруви академияси. Жамият ва бoшкаруви. ^шкент. № 2 (92). 2020. Б-125-129.
17. Дадашева A.A. Махаллий ижрo ^^мияти фаoлияти устидан жамoатчилик назoратини натижадoрлигини oширишнинг илмий-назарий ечимлари// Хукукий тадки^тлар журнали. 2-махсус сoн. ^шкент. 2020. Б-227-232
214
2024-yil, 7-dekabr
