O’QUVCHILARNING CHIZMANI TAHLIL QILISHI FAZOVIY TASAVVURINI RIVOJLANTIRISH OMILI SIFATIDA Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454

Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-428-435

O'QUVCHILARNING CHIZMANI TAHLIL QILISHIFAZOVIY TASAVVURINI RIVOJLANTIRISH OMILI SIFATIDA

Moxir Karimovich Xalimov

Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat pedagogika universiteti "Muhandislik va kompyuter grafikasi" kafedrasi dotsenti

Kamola Qudrat qizi Safoeva

Muqimiy nomidagi Qo'qon davlat pedagogika instituti, Tasviriy san'at va muhandislik grafikasi yo'nalishi, 3- kurs talabasi

ANNOTATSIYA

Maqolada chizmachilik darslarida o'quvchilarning chizmani tahlil qilish orqali fazoviy tasavvurini rivojlantirish metodikasi hamda unga doir metodik tavsiyalar yoritilgan.

Kalit so'zlari: bilim, ko'nikma, malaka, mustaqil ta'lim, fazoviy tasavvur, pedagogika, savodxonlik, geometrik jism, chizmani o'qish, taxlil qilish, konstruksiyalash.

ABSTRACT

The article describes a methodology for the development of creative tasks to increase the spatial imagination of students in drawing lessons, as well as guidelines for it.

Keywords: knowledge, skills, competencies, independent learning, spatial imagination, pedagogy, literacy, geometric body, reading of drawing, analysis, construction.

KIRISH

Ma'lumki, barcha fanlar qatorida chizmachilik fanini o'qitishda o'quv va tarbiya ishlarining aniq va ilmiy asoslangan tizimini joriy qilish katta ahamiyatga ega. O'quvchilarning mustaqil mehnat faoliyatiga va uzluksiz ta'limga tayyorlashda ularning chizma chizish malakalarini o'zlashtirishlari muhim sanaladi, chunki zamonaviy texnik taraqqiyotni ushbu fanni chuqur va doimiy bilmasdan tasavvur qilib bo'lmaydi. Buning uchun o'quvchi chizmani chizishga o'qitish jarayonida ko'nikma va malakalarga ega bo'lishlari kerak.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-428-435

ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYASI

Agar o'qituvchi o'quvchini grafik qobiliyatlarini shakllantirish bilan chizma chizishni o'rgatishni boshlasa, dastlabki bosqichda (oddiy geometrik jismlarni chizish, chiziq turlarini o'rganish va h.k.) o'quvchilarning aqliy faoliyati rivojlanadi. Agar o'qitish jarayoni shu tarzda tashkil etilsa, o'qituvchi barcha e'tiborni chizmalarni o'qishga hamda o'rgatishga qaratsa vaziyat ijobiy tomonga o'zgaradi, birinchi darsdanoq o'quvchida qizg'in fikrlash ishi talab etiladi. Shuning uchun eng samarali usul o'quvchilarni parallel ravishda chizmalarni o'qish va chizishga o'rgatishdir. Biz ushbu xulosaga 5110800 - Tasviriy san'at va muhandislik grafikasi ta'lim yo'nalishi talabalarining o'quv amaliyoti davrida amaliyotchilarni amaliyot o'tayotgan muassasalarda o'tkazilgan eksperimental ishlar asosida keldik. Umumiy o'rta ta'lim maktablarda chizmachilikni tizimli ravishda o'rganish davrida o'quvchilar kuzatish, tahlil qilish, o'lchash va qurish sohasida etarli tajribaga ega bo'ladilar.

Kuzatishlar shuni ko'rsatadiki tasviriy san'at va texnologiyaga ixtisoslashgan maktablarning o'quv dasturlariga muvofiq chizma chizishni muntazam o'rganishni boshlaguniga qadar maktab o'quvchilari quyidagilar bilan tanishishlari kerak:

y asosiy geometrik shakllar (tekis va hajmli); y asosiy geometrik jismlarning tasvirlarini tekislikda bajarish; y eskiz va texnik rasmni bajarish usullari, eskiz va texnik rasmni belgilangan o'lchamlarga muvofiq elementar qismlarni ajratish va tayyorlash jarayoni; y chizmalarni asosiy geometrik konstruktsiyalar bilan ishlash; y detalning barcha elementlari formasini aniqlash va elementlarni fikran birlashtirib, detal formasini yaxlit tasavvur etish;

y ishchi chizmasining barcha shartliliklarini o 'qish;

y detalning ayrim elementlari formasini aniqlashga yordam beruvchi diametr (0), radius (R), kvadrat (a), qiyalik ( konuslikning (<]) shartli belgilariga e'tibor berish kerak va b.

Shunday qilib, chizma chizishni o'rgatishning dastlabki bosqichida o'quvchilar 1-9 sinflarda mashg'ulotlar natijasida olgan bilim va ko'nikmalariga tayanishi zarur. Ammo, bu bilim hali ham etarli emasligini hisobga olib, chizma chizishning dastlabki darslaridanoq uni kengaytirish va chuqurlashtirish zarur.

Ushbu maqolada biz maktab o'quvchilarini chizmalarni o'qish va chizishga o'rgatish usullari bilan tanishtiramiz hamda tahlil qilamiz.

Kuzatishlar shuni ko'rsatadiki, adabiyotlarda "chizmani o'qish"

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-428-435

tushunchasining turli ta'riflari mavjud. Masalan, Chizmachilik fanidan pedagogika oliy o'quv yurtlari talabalari uchun prof. r.A BnagHMHpcKHH (EypaBceB tahriri ostida) muallifligidagi «Chizmachilik» nomli qo'llanmada to'g'ri burchakli proyeksiyalar tizimida chizma bo'yicha unda tasvirlangan oddiy geometrik shakllarni aniqlashga yordam beruvchi asosiy belgilarni ko'rsatadi. Ushbu qo'llanmaning 87-betida «Uch proyeksiya tizimida chizmada faqat to'g'ri chiziq kesmalarining borligi, tasvirlangan jism tekis yoqli formaga ega, shu bilan birga to'g'ri chiziq kesmalari yoqlarning kesishish chiziqlari yoki agar yoqlar proeksiyalovchi tekisliklarda yotgan bo'lsa, yoqlarning proeksiyalari ekanini ko'rsatadi.

MUHOKAMA VA NATIJA

Chizmani o'qishni odatdagi tekis tasvir yordamida ob'ektning fazoviy shaklini ifodalaydi, o'lchamlari hamda uni ishlab chiqarish hamda boshqarish uchun zarur bo'lgan barcha ma'lumotlarni aniqlash orqali shakllantirish mumkin. Shunda chizilgan chizmani o'qish jarayoni butunlay mustaqil ikki bosqichni ob'ektning geometrik tasvirini uning tasviridan taqdim etish (1- chizma) va ob'ektning metrik va texnologik xususiyatlari o'z ichiga oladi (2- chizma, a, b). 2- chizmada o'quvchi ham ortogonal ham yaqqol tasvir asosida tahlil qiladi.

1- chizma, a.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-428-435

2- chizma, a, b.

Ba'zi tadqiqotchilar shuni ta'kidladiki, ob'ektning chizmasini chizmadan chizish (yoki ob'ektning geometrik shaklini o'qish) o'quvchilar uchun asosiy qiyinchilikdir. Shu sababli maktab o'quvchilarida asosiy geometrik jismlar, ko'pburchaklar proeksiyalar tizimidagi vizual tasvirlar va chizmalar bilan tasvirlangan buyumlar shaklida o'qiy olish uchun ma'lum qobiliyatlarni rivojlantirish kerak.

Psixologlar ta'kidlaganidek, maktab o'quvchilariga o'qitishning dastlabki bosqichida ularning fazoviy tasavvurlarini shakllanishida, ularga chizma chizishni o'rgatish jarayonidagi zarur bo'lgan namoyishlar, o'quv plakatlari, modellar va texnik detallar bo'lgan vizual ko'rgazmali qurollar kerak. Bu borada o'quvchilarning haqiqiy ob'ektlarning geometrik shakllarini tahlil qilish qobiliyatini rivojlantirishga qaratilgan bir qator mashqlar mazmunini ko'rib chiqamiz.

Tavsiya etilgan mashqlar quyidagi vazifalarni o'z ichiga oladi:

y asosiy geometrik jismlarning muhim va muhim bo'lmagan xususiyatlarini aniqlash;

y asosiy geometrik jismlarning shaklini tahlil qilish (modellar bo'yicha);

y asosiy geometrik jismlarning turlicha birikishidan hosil bo'lgan qism shaklini tahlil qilish (modellar va mashina qismlari bo'yicha);

y buyum yoki detalni tavsifiga ko'ra uning ko 'rinishlari, yaqqol tasvirini tiklash;

y buyum yoki detalga tavsif yozish va b.

XULOSA

Bunday mashqlarni bajargandan so'ng o'quvchilarning e'tiborini asosiy geometrik jismlarning muhim va muhim bo'lmagan xususiyatlarini o'rganishga yo'naltirish ancha osonlashadi.

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-428-435

O'quvchilar o'qituvchi rahbarligida bir qator shunga o'xshash mashqlarni bajargandan so'ng biz individual topshiriqlarga o'tishingiz mumkin. Mustaqil ishlarni bajarish uchun darsga o'qituvchi tomonidan sinf o'quvchilari soniga teng miqdorda modellar (qismlar) to'plamini tayyorlash kerak. Amaliy ishlar uchun qismlarning geometrik shakli sodda bo'lishi kerak (2-4 geometrik jismlardan iborat). Shundagina chizmachilik darslarida o'quvchilarning chizmani o'qish orqali fazoviy tasavvurini rivojlantirish osonlashadi.

REFERENCES

1.И.Рахмонов. Чизмачиликдан дидактик уйинлар. - Т.Укдтувчи, 1992.

2.И.А.Воротников. Занимателное черчение. Пособие для учащихся. Изд. 3-е, доп. и перераб. - М., «Просвещение», 1977. - 192 с.

3.С.Г. Стефанцев. По двум заданным найти третю (дидактическая игра) // Школа и производство. -1988, № 2. - С.51-52.

4.В.В.Степакова и др. Карточки-задания по черчению: 7 кл.: Пособие для учителя //- М., «Просвещение», 1999. - 160 с.

5.M.Xalimov. Fazoviy tasavvurlash va mantiqiy fikrlash qobilyatini o'stirishning tezkor usuli. Respublika Ilmiy amaliy anjuman materiallari to'plami., - T., 2005.

6.Ж.Хасанбоев ва б. Педагогика назарияси (Дидактика). - Т. Фан ва технологиялар., 2011.

Shah M.B., Rana B.C. Engineering Drawing, India by Sai Print-O-Pac Pvt.Ltd, India:-2011.

7.M.Xalimov. Chizmachilik fanini o'qitishda interaktiv metodlarni qo'llash zaruriyati. Muallim ham uzluksiz bilimdir. - Nukus, 2021, 3/2. 133-136 betlar.

8. Kozim, M., Zilola, F., & Sanjarbek, S. (2019). DETERMINATION OF THE PARAMETERS OF THE DEFAULT ISOMETRIC VIEW USING METHOD OF RECTANGULAR AUXILIARY PROJECTION. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 7(12).

9.Халимов, М. К. Сравнение продуктивности учебной доски и проектора в преподавании предметов, входящих в цикл инженерной графики / М. К. Халимов, Р. Р. Жабборов, Б. Х. Абдуханов, А. А. Мансуров. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2018. — № 6 (192). — С. 203-205. — URL: https://moluch.ru/archive/192/48066/

10.Xalimov, M. K., & Asanova, A. S. (2022, January). CHIZMA GEOMETRIYA VA MUHANDISLIK GRAFIKASI FANIDA DIDAKTIK O'YINLARDAN

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-428-435

FOYDALANIB TALABALARNING DASTLABKI TUSHUNCHALARINI SHAKLLANTIRISH. In International journal of conference series on education and social sciences (Online) (Vol. 2, No. 1).

n.Xalimov, M. K., & Ergasheva, D. C. (2022, January). CHIZMACHILIK FANIDA MULTIMEDIA VOSITALARIDAN FOYDALANIB O 'QITISH TAJRIBASI.

In International journal of conference series on education and social sciences (Online) (Vol. 2, No. 1).

12.Xalimov, M. K., & Ergasheva, D. C. (2022, January). CHIZMACHILIK FANIDA MULTIMEDIA VOSITALARIDAN FOYDALANIB O 'QITISH TAJRIBASI.

In International journal of conference series on education and social sciences (Online) (Vol. 2, No. 1).

13.Xalimov, M. K., Mirzaliyev, Z. E., & Mashrabbayev, X. N. (2022, January). CHIZMACHILIK FANINI O'QITISH JARAYONIDA O'QUVCHILAR IJODKORLIK FAOLIYATINI RIVOJLANTIRISH METODIKASI (MAKTAB CHIZMACHILIGI MISOLIDA). In International journal of conference series on education and social sciences (Online) (Vol. 2, No. 1).

14.Рустам Джаббаров (2021). Уникальное направление, вдохновленное творчеством Камолиддина Бехзода, великого миниатюриста Восточного Возрождения. Общество и инновации, 2 (5/S), 59-67. doi: 10.47689/2181-1415-vol2-iss5/S-pp59-67

15. Rustam Ravshanovich, J. (2021). Formation of Creative Abilities of Students by Teaching the Genre "Landscape" of Fine Arts. Spanish Journal of Society and Sustainability, 1, 1-8. Retrieved from http://sjss.indexedresearch.org/index.php/sjss/article/view/1

16.Jabbarov, R.. (2021). Уникальное направление, вдохновленное творчеством Камолиддина Бехзода, великого миниатюриста Восточного Возрождения. Общество и инновации, 2(5/S), 59-67. https://doi.org/10.47689/2181-1415-vol2-iss5/S-pp59-67

17.Ravshanovich, J. R. (2021). Rangtasvir Taraqqiyotining Ustuvor Yo'nalishlari. Бошцарув ва Этика Цоидалари онлайн илмий журнали, 1(6), 137148.

18.Akhmedov Mukhomod-Umar Bakhridinovich. (2022). THE IMPORTANCE OF FOLK APPLIED ART IN THE FORMATION OF YOUTH CREATIVE ACTIVITY. CURRENT RESEARCH JOURNAL OF PEDAGOGICS, 3(02), 142-156. https://doi.org/10.37547/pedagogics-crjp-03-02-23

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-428-435

19.Khalimov Mokhir Karimovich. (2022). ELEMENTS OF STUDENT SPACE IMAGINATION IN THE TEACHING OF GRAPHIC SCIENCES AND METHODS OF USING IT. CURRENT RESEARCH JOURNAL OF PEDAGOGICS, 3(02), 103116. https://doi.org/10.37547/pedagogics-crip-03-02-19

20.Malikov, K. G. (2020). Theory and practice of construction of axonomertic projects. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 8(9).

21.Jabbarov, R., & Rasulov, M. (2021). FURTHER FORMATION OF STUDENTS' CREATIVE ABILITIES BY DRAWING LANDSCAPES IN PAINTING. Зб1рник наукових праць AÖWZ. https://doi.org/10.36074/logos-30.04.2021.v2.09

22.Tashimov, N. (2019). Ways of Development of Cognitive and Graphic Activity of Students. International Journal of Progressive Sciences and Technologies, 17(1), 212-214.

23.Shoxboz, D. (2019). THE ESSENCE OF TEACHING ENGINEERING COMPUTER GRAPHICS AS A GENERAL TECHNICAL DISCIPLINE. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol, 7(12).

24.Халимов, М. К., Ташимов, Н. Э., & Маликов, К. Г. (2015). ЧИЗМАЧИЛИК ФАНИНИ У^ИТИШДА ДИДАКТИК УЙИНЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ МЕТОДИКАСИ. In Сборники конференций НИЦ Социосфера (No. 51, pp. 118121). Vedecko vydavatelske centrum Sociosfera-CZ sro.

25.P. Adilov, N. Tashimov, S. Seytimbetov (2019). Computer-Test Control of Knowledge of Students in Engineering Graphics. International Journal of Progressive Sciences and Technologies (IJPSAT). Vol. 17 No. 2 November 2019, pp. 193-195

26.Muslimov, Sherzod Nazrullayevich (2019) "THE ROLE OF PERSONALITY-ORIENTED EDUCATION IN THE DEVELOPMENT OF PROFESSIONALLY-GRAPHIC COMPETENCE OF FUTURE TEACHERS OF TECHNOLOGICAL SCIENCES," Scientific Bulletin of Namangan State University: Vol. 1 : Iss. 6, Article 80.

27.Muslimov Narzulla Alikhanovich, Urazova Marina Batyrovna, Muslimov Sherzod Narzulla ugli. (2020). DEVELOPMENT OF DESIGN TECHNOLOGY FOR FUTURE VOCATIONAL EDUCATION TEACHERS, MODEL OF TRAINING AND BASIC INDICATORS OF DISSERTATION. PalArch's Journal of Archaeology of Egypt/ Egyptology, 17(7), 10534-10551. Retrieved from https://www. arch ives.palarch.nl/index.php/jae/articl e/view/4088

28.Nematovich, V. A. Z., & Karimberdiyevich, S. S. (2022). TEACHING

Central Asian Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS)

ISSN (online): 2181-2454 Volume 2 | Issue 5 | May, 2022 | SJIF: 5,965 | UIF: 7,6 | ISRA: JIF 1.947 | Google Scholar |

www.carjis.org DOI: 10.24412/2181-2454-2022-5-428-435

PERSPECTIVE BASED ON INNOVATIVE TECHNOLOGIES. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 3(1), 678-687.

29.A. N. Valiev. (2021). ABOUT THE FEATURES OF THE PERSPECTIVE OF SIMPLE GEOMETRIC SHAPES AND PROBLEMS IN ITS TRAINING. International Engineering Journal For Research & Development, 6(2), 7. https://doi.org/10.17605/OSF.IO/5MT2R

30.Ugli, D. S. D., & Ugli, A. B. I. (2022). MODULAR TECHNOLOGY OF TEACHING ENGINEERING COMPUTER GRAPHICS TO FUTURE TEACHERS DRAWING. CURRENT RESEARCH JOURNAL OF PHILOLOGICAL SCIENCES (2767-3758), 3(01), 101-107.