CC BY
0AVTOMOBIL VA QISHLOQXO'JALIKMASHINALARI
UDK 711.7
NAMANGAN SHAHRIDAGI 13-YO'NALISHDA HARKATLANISH JADVALINI
QAYTA ISHLAB CHIQISH
Soliev Xayitboy Mirzadavlatovich NamMQI, t.f.f.d. [email protected]
Anotatsiya. Ushbu maqolada Namangan shahridagi 13-yo'nalishda harkatlanish jadvalini qayta ishlab chiqish, yo'lovchi tashish tizimni shahar sharoitida tubdan takomillashtirish, uni zamon talablari darajasiga ko'tarish, tashish sharoitlarin yaxshilash, tashish hajmida oldinga va teskari avtobus yo'nalishi soatlar bo'yicha aniqlash, avtobuslarni o'z vaqtida yurishini ta'minlash xamda yo'lovchilar uchun qulayliklar yaratish ishlarini to'la tashkil qilish, tashish hajmi sutkaning soatlari bo'yicha ma'lumotlar keltirilan.
Анoтатция. В данной стате представлена работа по повторной разработке расписания движения по маршруту № 13 в Намангане, кардиналному совершенствованию системы пассажирских перевозок в городских условиях, поднятию ее до уровня современных требований, улучшению условий перевозок, определению прямого и обратного автобусного маршрута в объеме перевозок по часам, обеспечению своевременный проезд автобусов, полная организатсия работы.
Anatation. This article presents the work on the re-development of the timetable for route No. 13 in Namangan, cardinal improvement of the passenger transportation system in urban conditions, raising it to the level of modern requirements, improving transportation conditions, determining the direct and return bus routes in the volume of transportation by the hour, ensuring timely passage of buses, complete organization of work.
Kalit so'zlar: yo'nalish, harkatlanish jadvali, shahar avtobus, yo'lovchi oqimi, transport oqimi, avtobusning sig'im.
Ключевые слова: маршрут, классификатсионная таблитса, городской автобус, пассажиропоток, транспортный поток, вместимост автобуса.
Keywords: route, classification table, city bus, passenger traffic, traffic flow, bus capacity.
Mamlakatda iqtisodiy-islohotlar o'tkazilishi sababli, sohada o'sishning yana boshlanishi, xizmat turlari va hajmining sezilarli o'sishi, ishlab-chiqarish texnika bazasini yanada mustahkamlanishi, avtoservis korxonalari tarmoqlari va tarkibining yana kengayishi va o'sishi, kichik va o'rta biznes shaklida ishlovchi ko'plab xususiy avtokorxonalari keskin ko'payishi, mamlakatimizda yo'lovchi tashishni ishga tushishi, sohada raqobatni paydo bo'lishi bilan ajralib turadi.
Demak, viloyatimizda yuqorida qayt etilgan yo'lovchi tashishni tashki l etish ayni muddo bular edi. Viloyat xududidagi 6.3 ming km uzunlikdagi avtomobil yo'lari mavjud bo'lib, ulardagi transport oqimi kundan kunga ko'payib bormoqda [1].
Masalan Namangan shahar Chorsu-1-kichik noxiya (13-yo'nalish)dagi avtomobil yo'lining uzunligi 18.8 km bo'lib, u davlat axamiyatidagi yo'l xisoblanadi. Undagi transport oqimi o'rtacha 5000-8000 avt/kun tashkil etadi. Bu shahridagi eng serqatnov avtomobil yo'llaridan biri xisoblanadi. Shu maqsadda Namangan shahar Chorsu-1-kichik noxiya yo'nalishini xarakat jadvalini qayta ishlab chiqish zarur va to'g'ri qarordir. Shu yo'lda xarakatlanuvchi tarnsport vositalarini xaydovchilariga bir qator qulaylikllar yaratadi. Shuningdek ushbu avtomobil yo'li to'la aholi yashash joylarini kesib o'tadi, bu qo'shimcha ishchi o'rinlarini yaratish imkoniyatini xam yuzaga keltiradi [2].
Yuqoridagilardan kelib chiqib Namangan shaxridagi 13-yo'nalishda harakatlanish jadvalini qayta ishlab chiqishni maqsadida quyidagilarni ko'rib chiqamiz.
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 3-son, 2024 Maxsus son
Scientific Journal Of Mechanics And Technology ISSN 2181-158X, Volume 5, Issue 3, Special Issue 2024 AVTOMOBIL VA QISHLOQXOJALIKMASHINALARI
Kunlik yo'lovchi tashish hajmi:
Qab = 2,55 ming yo'lovchi; Qba = 2,07 ming yo'lovchi;
Eslatma: Qab va Qba qiymatlarini yuqoridagi 1-jadvaldan olinadi.
Yo'nalish uzunligi lm= 12,8 km;
Oraliq to'xtashlar soni nop= 22;
Avtobusning texnik tezligi Vt= 18 km/ch;
Oraliq bekatlardagi o'rtacha bo'sh vaqt top = 1,0 min;
Boshlang'ich va oxirgi bekatdagi o'rtacha bo'sh vaqt tok = 10,0 min.
1-jadval
№ variant Kunlik trafik hajmi Yo'nalish uzunligi. To'xtash bekatlari soni to'xtaydi Texnik tezlik Bekatlarda o'rtacha turib qolish vaqti Boshlang'ich va oxirgi bekatda turib qolish vaqti
Oab Qba lm nop Vt top tok
ming kishi km ta km/s min min
1 2,55 2,07 12,8 22 18 1,0 10,0
2-rasm. Yo'lovchi tashishning sutkaning soatlari bo'yicha taqsimlanishi diagrammasi
2-jadval
Avtobuslar soni, ular orasidagi interval kunning bir qismidagi transport hajmi bo'yicha
tashiladi
Sutka soatlari X,% tarqatish Yo'lovchi odimi, kishi Hisoblash natijalari
Qab Qba Qab Qba
Am Ip, min Am Ip, min
1 2 3 4 5 6 7 8
6-7 3 77 62 5 31,17 4 38,71
7-8 11 281 228 17 8,54 14 10,53
8-9 9 230 186 14 10,43 12 12,90
9-10 8 204 166 13 11,76 10 14,46
10-11 5 128 104 8 18,75 6 23,08
11-12 3 77 62 5 31,17 4 38,71
12-13 3 77 62 5 31,17 4 38,71
13-14 4 102 83 6 23,53 5 28,92
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 3-son, 2024 Maxsus son
A VTOMOBIL VA QISHLOQ XOJALIKMASHINALARI
14-15 6 153 124 10 15,69 8 19,35
15-16 6 153 124 10 15,69 8 19,35
16-17 8 204 166 13 11,76 10 14,46
17-18 10 255 207 16 9,41 13 11,59
18-19 9 230 186 14 10,43 12 12,90
19-20 8 204 166 13 11,76 10 14,46
20-21 3 77 62 5 31,17 4 38,71
21-22 2 51 41 3 47,06 3 58,54
22-23 1 26 21 2 92,31 1 114,29
23-24 1 26 21 2 92,31 1 114,29
06-24 100 2553 2070
Shahar bo'ylab yo'lovchi tashish hajmini aniqlash oldinga va orqaga avtobus yo'nalishi kun soatlari bo'yicha; shahar avtobus yo'nalishi bo'yicha oldinga va teskari yo'nalishdagi yo'lovchi tashish hajmi sutkaning soatlari bo'yicha formuladan qo'yidagicha aniqlanadi [3].
- oldinga yo'nalish uchun
AB, Qab, 6-7 = X%Qab/100, odam; (1)
- teskari yo'nalish uchun
BA, Q6-7 = X% Qba/100, odam; (2)
Ehtiyojlar diagrammalarini hisoblash va qurish kun soatlari bo'yicha Sayohatga qaytish vaqti to aniqlanadi
to = tdv+(top+tok) = (2-UVt)+2(top-nop+tok)/60 =
= (2-14)/20+2-(0,5-28+5)/60 = 2,03 (3)
Kuniga soatiga avtobuslarning kerakli soni quyidagi formula bo'yicha aniqlanadi:
Am = Qmax to/qn= (300 x 2,03)/170= 6 dona avtobus; (4)
bunda Qmax - kunning har bir soatidagi maksimal trafik hajmi, odam; qn - avtobusning nominal sig'imi, odam.
Biz marshrutda ishlaydigan avtobusni tanlaymiz Yo'lovchilarni tashish uchun turli model va sig'imdagi avtobuslardan foydalanish mumkin. Biroq, agar nominal sig'im yo'nalishdagi haqiqiy yo'lovchi zichligiga mos kelmasa, ulardan foydalanish samaradorligi bir xil emas. Yo'lovchi tashish hajmi katta bo'lgan kichik sig'imli avtobuslardan foydalanish zarur bo'lgan transport vositalari sonini ko'paytiradi, ko'chalardagi yukni va haydovchilarga bo'lgan ehtiyojni oshiradi. Kam sig'imli yo'lovchi oqimi bo'lgan yo'nalishlarda katta sig'imli avtobuslardan foydalanish avtobus harakatining sezilarli oraliqlariga va yo'lovchilarning kutish vaqtining ortiqcha sarflanishiga olib keladi [4].
Grafik-analitik usul quyidagilardan iborat. Shovqin vaqtida yo'lovchi tashish hajmiga qarab, avtobus sig'imining taxminiy qiymati 1-jadvalga muvofiq tanlanadi.
Keyin 2-jadvalga asosan ikkita turdagi avtobuslar tanlanadi, ular uchun kattaroq (qn) va kichikroq (qcpas) sig'imli shartli nomdagi avtobuslar qiyoslanadi.
3-jadval
Yo'lovchi tashish, soat Avtobus sig'imi, kishi
200-1000 40
1000-1800 65
1800-2600 80
2600-3800 100
3800 i vnshe 160
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali
5-jild, 3-son, 2024 Maxsus son
AVTOMOBIL VA QISHLOQXOJALIKMASHINALARI
4-jadval
Avtobusning sig'im xususiyatlari_
Avtobusning markasi va modeli O'rindiqlar soni, qpas Umumiy quvvat avtobus qn, o'tish. y=1 uchun
Isuzu NP-37 14 37
Isuzu NC-38 16 40
Isuzu NC-45 20 45
Isuzu SAZ-NP-26 26 26
Isuzu LE-60 32 60
Isuzu SAZ-ND-50 50 50
"Isuzu NC-40" shahar avtobusi nominal sig'im bilan tanlangan ko'prik qpas = 17 kishi, va eng yuqori soatlarda qn = 40 kishi.
Running tig'iz soatlarida 200 dan ortiq odam harakatlanishi bilan eng past soatlar qabul qilinadi.
3-rasm. Avtobus «Isuzu NC-40»
Am qiymatlari 2-jadvalga kiritilgan.
Am qiymatlariga ko'ra, kun soatlari bo'yicha avtobuslarning ehtiyojlari diagrammasi (4-rasm) qurilgan.
Avtobuslarga taxminiy ehtiyoj
avtobus
4-rasm. Kunning soatlari bo'yicha avtobuslarning ehtiyojlari diagrammasi
Yo'nalishdagi avtobuslarning minimal soni aniqlanadi [4-5].
Am min = - tob'60/Jdop,
Jdop - fuqaroning avtobus bekatida kutish vaqti tufayli avtobuslar orasidagi maksimal interval, Jdop =0,20 soat (15min);
(5)
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali
5-jild, 3-son, 2024 Maxsus son
AVTOMOBIL VA QISHLOQXO'JALIKMASHINALARI
Am mm = 2,03 60/15 = 6,09; (6)
qabul qilingan A m min 6 dona avtobus.
Yo'nalishdagi avtobuslardan (saroydan) maksimal foydalanish koeffitsienti a bilan belgilanadi: hamma variant uchun 0,9 ga teng.
Artax -yo'nalishga chiqariladigan avtobuslar soni:
Amtax = Artax *a = 20*0,9 = 18 dona avtobus; (7)
a - Avtobus saroyidan foydalanish koeffitsienti, (KIP);
Diagrammaning maydoni avtobus soatlarida ZTm transport ishining hajmini belgilaydi:
ITm = T1+T2+_Tn soat; (8)
bunda; T1,T2- 1-2-grafikdagi avtobuslarni ish vaqti
Yo'nalish bo'ylab avtobuslarning umumiy smenalari aniqlanadi:
d = (tob- Am max+2Tm)/Dt avtobus-smen.; (9)
bunda; Dt - o'rtacha avtobus smenasining davomiyligi, Dt = 8 soat; d = (2,03 18+180)/8 = 27,06, kishi Taxminan d = 27 kishi.
Avtobuslar yo'nalishdagi ishining smenaliligini aniqlash
DAm = (2Am max )/ d = 2 20\27 = 1,48 ~ 2-x smenali; (10)
Hisob-kitoblardan kelib chiqadiki
2-Am max d = 40 - 27 = 13 smen.~ 12 smen.; (11)
Qabul qilamiz: 6 ta avtobus bir smenali, 12 avtobus esa ikki smenali. Sutkaning soatiga Am avtobuslar sonining tuzatish qiymati 3-jadvalga kiritilgan. lp avtobuslari orasidagi harakat oralig'i quyidagi formula bilan aniqlanadi:
lp = (tto/Am) 60, min. (12)
Faoliyatning asosiy ko'rsatkichlarini aniqlash yo'nalishdagi avtobuslar : Sutka soatlari bo'yicha yo'lovchi tashishning bir xil bo'lmagan Kt koeffitsienti aniqlanadi
Kt Qmax/ Qo'rt.max, (13)
bunda: Qmax - soatiga tashiladigan yo'lovchilarning maksimal soni soat tig'iz, odamlar; Qo'rt.max - soatiga tashiladigan o'rtacha yo'lovchilar soni; kunlar, odamlar;
Qort= Qc/Tr, kishi; (14)
bunda: Qc - yo'nalishlar bo'yicha avtobus harakati paytida maksimal trafik hajmi; Tr - avtobus soatlari, Tr=17soat;
QortAB =10000/17=588 kishi; QortBA =8000/17=471 kishi;
KtAB = 1100/588=1,87; KtBA = 880/471=1,87.
Yo'nalish yo'nalishlari bo'yicha yo'lovchilar harakatining bir xil bo'lmasligi Kn koeffitsienti aniqlanadi:
Kn = Qortmax/Qortmin = ( Qmax/Tr)/(Qmm/Tr) = (10000/17)/(8000/17) = 1,25; (15) Ish tezligi V., qatnovchi avtobus aniqlanadi
Ve = 2-lm/tob = 2 14/2,03 = 13,79 km/soat; (16)
Hulosa sifatida shuni aytish mumkinki Shahar ichi avtobus yo'nalishlaridagi bekatlararo eng maqbul masofa passajirlar qatnovi uzunligiga bog'liq ravishda 300-700 metr bo'lishi tavsiya etiladi. Shahar atrofi passajirlar tashish harakatida esa bekatlararo masofa 700- 1000 metr, uzoq manzillarga qatnovchi avtobus marshrutlarida esa yo'ldagi aholi yashash punktlarini hisobga olgan holda bo'ladi. Yo'nalishlardagi bekatlar soni, ular orasidagi masofalar va uy-joy hududlari joylashuvi yoki eng serqatnov passajir uzellari (sanoat korxonalari, idoralari, yirik savdo nuqtalari va shu kabilar)ga bog' liqdir.
Harakat xavfsizligini hisobga olgan holda va chorrahalarning o'tkaza olish xususiyatlarini oshirish maqsadida, chorrahalarga yaqin bekatlar ulardan kamida 25- 30 metr masofada tashkil
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 3-son, 2024 Maxsus son
AVTOMOBIL VA QISHLOQXO'JALIKMASHINALARI etilishi lozim. Avtobus yo'nalishlari bo'yicha shart bo'lgan bekatlarning joylashishi ko'chalarning o'tkaza olish xususiyati va aloqa tezligini kamaytiradi. Buni bartaraf etish uchun ularni yo'lga nisbatan ichkariroqqa ya'ni «yo'l cho'ntaklari» joylashtirilishi lozim.
ADABIYOTLAR
1. Mamirov U. X., Soliev X. M., Turg'unov Z. X. Namangan shahrida transport oqimini oshirishda infratuzilmalarni loyihalash //Mexanika i texnologiya. - 2023. - T. 1. - №. 10. - S. 130-135.
2. Mamirov U. X., Soliev X. M., Turg'unov Z. X. Jamoat transporti samaradorligini oshirish uchun qo'shimcha yo'l bo'lagi (BRT tizimi) ni tashkil etish (Namangan shahri misolida) //Mexanika i texnologiya. - 2023. - T. 1. - №. 10. - S. 77-84.
3. Mamirov U. X., Soliev X. M., Turg'unov Z. X. Namangan shahridagi markaziy ko'chalarda chorrahalarning o'tkazuvchanligini oshirish samaradorligi //Mexanika i texnologiya. -2023. - T. 1. - №. 10. - S. 66-71.
4. Soliev, X., Tuxtabaev, M., Turg'unov, Z., Inomjonov. Organizatsiya skorostnwx passajirskix marshrutov //Estestvennonauchnbiy jurnal «Tochnaya nauka. - 2022. - №. 129. - S. 9-11.
5. To'xtaboyev, M., Ataxanov, X. Chorrahalardagi tirbandlikni oldini olish //Transport i logistika: Sifrovwe texnologii v razvitii transportno-tranzitnogo potensiala respubliki: Sbornik materialov Respublikanskoy nauchno-texnicheskoy konferensii, 2021. - S. 109-112.
Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali
5-jild, 3-son, 2024 Maxsus son
