CC BY
6
УДК 070
Хркимова Сурайё Хрсансултоновна, н.и.ф., омузгори кафедраи иттилоот ва технологиями робитавии МДТ "ДДХ ба номи академик Б. Fафуров" (Хуцанд, Тоцикистон)
Хакимова Сурайё Хасансултоновна, канд. филол. наук, преподаватель кафедры информации и коммуникационных технологий ГОУ «ХГУ имени академика Б. Гафурова» (Худжанд, Таджикистан)
Hakimova Surayo Hasansultonovna, candidate of Philology, lecturer at the Department of Information and Communication Technologies under SEI "KhSU named after academician B. Ghafurov " (Khujand, Tajikistan) e-mail: [email protected]
Дар заминаи шеъруои дар матбуоти даврии солуои 30-40-уми асри ХХ, аз цумла дар рузномауои "Бо роуи ленини", "Стахановчи", "Роуи колхозчи", "Колхозчи", "Пролетари Хуцанд" чопшудаи Рауим Цалил истеъдоди шоири ва цанбауои уунарии ашъори адиб ба риштаи таурир кашида шудааст. Зикр гардидааст, ки дар матбуоти даври теъдоди шеъруое дарёфт гардидаанд, ки ба мацмуауои ашъори Рауим Цалил ворид нашудаанд. Таъкид гардидааст, ки мауорати шоирии Рауим Цалил ва мероси манзуми у то уол ба таври бояду шояд мавриди омузиш ва барраси царор нагирифтааст. Кушиш ба харц рафтааст, ки вижагиуои уунарии шоир бо барарсии чанд шеъри нави Рауим Цалил, ки дар матбуоти даврии солуои сиюм нашр шуда, то кунун дастраси аули тауциц набуд, суръат бигирад ва дарацаи омузиши мавзуъ бозгу шавад. Таъкид гардидааст, ки дар баъзе шеъруои солуои 30-40 эцодкардаи адиб нуцсощои вазни ба назар мерасанд. Хулоса шудааст, ки аксари ашъори дар давраи мавриди таулил таълифкардаи Рауим Цалил ба васфи уаёти босаодати даврони шурави ва дастовардуои бесобицаи мардуми тоцик бахшида шудааст.
Калидвожа^о: Рауим Цалил, мероси манзуми, уунари шоири, матбуоти даври, рузномауои "Стахановчи", "Колхозчи", "Бороуи ленини", "ПролетариХуцанд"
На основании стихотворений Рахима Джалиля, опубликованных в периодической печати в 30-40-е годы ХХ столетия, в том числе в газетах "Стахановчи", "Колхозчи", "Бо рохи ленини", "Пролетари Хучанд", анализируется поэтическое мастерство литератора и художественные особенности его поэтического наследия. Отмечается, что в периодических изданиях обнаружен ряд стихотворений Рахима Джалиля, не вошедших в его поэтические сборники, изданные позже. Подчеркивается, что поэтическое мастерство Рахима Джалиля и художественные особенности его стихотворений до сегодняшнего дня не становились предметом отдельного изучения. Предпринята попытка изучить художественные особенности вновь обнаруженных стихотворений Рахима Джалиля, опубликованных в периодической печати тридцатых годов, которые до сих пор не были доступны исследователям. Подчеркивается, что в некоторых стихотворениях литератора, сочиненных в 30-40 годы, встречаются нарушения метрики стиха. Сделан вывод, что в большинстве стихотворений
DOI 10.24412/3005-849X^024-1-148-154
МУЛОХИЗАХ,О ПЕРОМУНИ МАЖОРА ТИШОИРИИРАХИМ ЧАЛИЛ ВА НАШРИ АШЪОРИ УДАРМА ТБУОТИ ДАВРИИ ИБТИДОИ АСРИ ХХ
О ПОЭТИЧЕСКОМ ТАЛАНТЕ РАХИМА ДЖАЛИЛЯ И ПУБЛИКАЦИИ ЕГО СТИХОВ В ПЕРИОДИЧЕСКОЙ ПЕЧАТИ НАЧАЛА ХХ века
ON THE POETIC TALENT OF RAHIM JALIL AND THE PUBLICA TION OF HIS POEMS IN THE PERIODICALS BEGINNING OF THE XX CENTURY
рассматриваемого периода воспевается счастливая жизнь людей в советскую эпоху и прославляются невиданные достижения таджикского народа.
Ключевые слова: Рахим Джалиль, поэтическое наследие, поэтическое мастерство, периодическая печать, газеты "Стахановчи", "Колхозчи", "Бо рохи ленини", "Пролетари Хучанд "
The article, based on the poems of Rahim Jalil, published in periodicals in the 30-40s of the twentieth century, including in the newspapers "Stakhanovchi", "Kolkhozchi", "Bo rohi Lenini", "Proletari Khujand", analyzes the poetic skill of the writer and artistic features of his poetic heritage. It is noted that a number of poems by Rahim Jalil were found in periodicals that were not included in his poetry collections published later. It is emphasized that the poetic skill of Rahim Jalil and the artistic features of his poems have not become the subject of separate study until today. An attempt has been made to study the artistic features of the newly discovered poems of Rahim Jalil, published in periodicals of the thirties, which have not yet been available to researchers. It is emphasized that in some of the writer's poems, composed in the 30-40s, there are violations of the metric of the verse. It is concluded that most of the poems of the period under review glorify the happy life of people in the Soviet era and glorify the unprecedented achievements of the Tajik people.
Keywords: Rahim Jalil, poetic heritage, poetic skills, periodicals, newspapers "Stakhanovchi", "Kolkhozchi", "Bo Rohi Lenini", "Proletari Khujand"
Матбуот дар хавзаи Хучанд аз огози солхои 30-уми ^арни ХХ ибтидо мегирад. 25-уми марти соли 1930 дар хавзаи Хучанд аввалин рузнома бо номи "Рохи колхозчй" (айни хол "Хдощати Сугд") нашр шуда, ба матбуоти тахассусии вилояти Сугд замина гузошт.
Дар барориши шуморахои нахустини «Рохи колхозчй» хизмати аввалин журналистон МДасанов, Э.Мухсинзода, А.Пахлавонзода, М.Саид, Х^.Карим, С.Носиров, Хрчиёров, Рахим Ч,алил, Набй Карим ва бисёр дигарон хеле калон аст. Солхои аввал газетаи «Рохи колхозчй» бо хуруфи арабй, хафтае ду маротиба нашр мегашт.
Бисёре аз чехрахои шинохтаи илму адабиёти асри ХХ фаъолияти хешро аз ин даргох огоз кардаанд. Аз чумла академик Зариф Рачабов, Кахрамонони Точикистон Бобочон Fафуров ва Мирзо Турсунзода, нависандаи махбуб Рахим Ч,алил аз шумори нафароне мебошанд, ки дар мархалаи аввал, дар нашри рузнома хидмати мондагор доштанд.
Рахим Ч,алил аз рузхои нахустини таъсиси рузнома фаъолиятро дар ин даргох огоз карда, то ба вазифаи муовини сармуахаррири рузнома расидааст.
Дар дарозои фаъолияти рузноманигори хеш Рахим Ч,алил бо хабару ма^олаву гузоришхои хеш дар таргибу ташвик; ва инъикоси хаёти сиёсиву иктисодй ва ичтимоии замон сахми бориз дошт. Хдмзамон дар ин мархалаи эчод шеърхои Рахим Ч,алил пайваста дар матбуоти даврй нашр мегаштанд. Махорати шоирии Рахим Ч,алил то хануз ба таври бояду шояд мавриди омузиш ва баррасй ^арор нагирифтааст. Бозёфти чанд шеъри нави Рахим Ч,алил, ки дар матбуоти даврии солхои сиюми асри ХХ нашр шудааст ва то кунун дастраси ахли тахдщ набуд, таваччухи моро ба хунари шоирии нависанда чалб сохт. Дар ин ма^ола кушиш шудааст вижагихои хунарии шоир баррасй ва дарачаи омузиши мавзуъ бозгу шавад.
Дар мавриди зиндагй ва осори Рахим Ч,алил дар адабиёти муосири точик пажухишоти зиёде ба анчом расида, дар онхо асархои бадеиву публитсистии нависанда зиёд баррасй шудаанд. Аз миёни адабиётшиносони муосир Хуршеда Отахонова бештар ба омузиши осори Рахим Ч,алил машгул шудааст.
Рахим Ч,алил охири солхои 20-ум ва ибтидои солхои 30-юм ба газетаю журналхо ма^ола менавишт ва касби журналистиро интихоб карда, дар рушди матбуоти точик сахми бориз
гyзоштааcт. А.Тyрcyнов ва УРаффоров низ ба ин маънй ишора карда мегуянд, ки «^x^ Ч,алил аз шли 1931 cар карда, зиёда аз 25 тол бевоcига дар редакcияxои газетаxои «Хаки;ати СyFд», "Бо роxи ленинй" (органи шyьбаи отёсти МТС-и райони Хучанд, жyрнали "Шар;и Сyрx" (xоло "Садои Шар;») кор кардааст. Акcарият cарма;олаxо ва xабарxои мyxимми замонавии дар cаxифаxои газетаxои номбyрда чопшуда, ба ;алами Раxим Ч,алил тааллу; доштанд [12,10]. Хуршеда Отаxонова низ ба ин маънй ишора карда, ;айд мекyнад, ки «Шеър ва xикоявy очеркxои y дар газетаи «Пролетари Хучанд ^оло «Хдои;ати Ленинобод») (айни XOл "^а;и;ати СyFд"- СД), ки навиcанда аз шли 1931 то cоли 1951 дар идораи он ба отфати xодими адабй кор мекард, чоп шудан мегирад» [2,8].
Шеърxои Раxим Ч,алил cолxои 30- 40-уми аcри гyзашта дар cаxифаxои матбyоти даврй нашр шyда, чанд мачмуаи шеърxояш низ даcтраcи xонандагон гаштааcт, ки "Мав^ои музаффарият" (cоли 1933) "Ленинобод" (достон, бо xаммyаллифии М.Аминзода, шли 1940), "Баxор"(мачмyаи шеър ва xикояxо, cоли 1950), "Наcими Сир"(cоли 1969) аз чумлаи онxо мебошанд.
Хyршеда Отаxонова ба ин назар аст, ки Раxим Ч,алил фаъолияти адабии xyдро аз шеърнавиcй cар кардааст, ки ба cолxои 30-юми аcри гyзашта роcт меояд. Шеъри аввалини Раxим Ч,алил «Кор мебоиcт кард» отли 1931 навишта шyдааcт. Ба ин нукта F.Гайдаров низ дар очерки мyxтаcари тарчумаи xол ва эчодиёти Раxим Ч,алил дар мачмуаи «Навиcандаи маxбyби мо», ки шли 1969 нашр шyдааcт, ишора мекунад [11,9].
Аввалин мачмуаи шеърxои Раxим Ч,алил cоли 1933 бо номи «Мав^ои мyзаффарият» нашр шyдааcт, ки 24 шеърро дар бар гирифтааст.
Шеърxои ин мачмуа ба маcъалаxои фаъолияти конxои ангишт, фабрикаи шоxибофии Ленинобод, cаxроxои паxта, зарбдорон, озодии занон, аxволи меxанаткашон дар мамлакатxои бyржyазй, мyбориза ба му;обили дyшманони cинфй ва Fайра баxшида шyдаанд. Хyршеда Отаxонова зимни барраcй ва омузиши шеърxои ин мачмуа ба натича мераcад, ки "дар он cолxо Раxим Ч,алил xанyз cанъати шеърро аз xyд накардааcт. Вазн ва ;офияи акcари шеърxо вайрон бyда, баъзе миcраъxо ва байщои беманти; низ дида мешавад [1,12]. Зимнан гуфтанист, ки xалалдории вазн дар баъзе шеърxои cолxои баъдй низ ба мyшоxида мераcанд. Ошной бо бастаи рyзномаxои xавзаи СyFд, ки дар cолxои cиюмy чилуми аcри гyзашта нашр мешyданд, нишон медщад, ки Раxим Ч,алил дар cолxои Ч,анги Бузурги Ватанй низ шеърнавжиро давом додааcт. Аввалин шеъри дар ин давра навиштааш «Шамшери падар» мебошад.
Раxим Ч,алил аз cолxои 30-юм то cолxои 70-уми аcри ХХ гоx-гоx ба назм таваччyx кардааcт. Албатта, ;алами шоирии Раxим Ч,алил дар баробари xомаи навиcандагии y неcт ва xyди навиcанда низ инро борxо и;рор шуда аcт. Уcтод Сайидамин Ч,ило, ки cолxои зиёд бо навжанда xамкорй ва дycтй дошт, ин маъниро борxо дар cyxбатxои эшон шунидаанд (cyxбати муаллиф бо Сайидамин Ч,ило, моxи марти шли 2023).
FДайдаров низ дар паж^ишоти xеш ба ин нукта ишора карда, "мавзую мундаричаи шеъру xикояxои Раxим Ч,алилро дар ин марxала «чушу xyрyши ибтидои cолxои етюм» гyфтааcт [11,10].
Бояд гуфт, ки дар cолxои 30-юм рузномаи «Пролетари Хучанд» (айни xол "Хд;и;ати СyFд") дар тарбияи шоирон ва навиcандагони чавон xидмати мондагореро анчом додааст. Чунончи cоли 1931 дар назди рузнома маxфили адабй ташкил шуда буд. Хуршеда Отаxонова зимни барраоти назми Раxим Ч,алил ба ин натича мераcац, ки эчодиёти Абул;оотм Лоxyтй ба ибтидои эчодиёти Раxим Ч,алил таъcири калон раcонидааcт» [2,10]. Дар ин бора xyди Раxим Ч,алил дар cyxбате, ки 6-уми октябри cоли 1956 бо Х.Отаxонова доштааcт, мегуяд: «ба ;авли y (Раxим Ч,алил дар назар аст - (СД.) шеъри "Кор мебоист
кард" дар зери таъсири «Бо хама на^су мавонеъ кор мебоист кард»-и Абдул^осим Лохутй таълиф шуда, дар "Пролетари Хучанд" нашр шудааст». Хуршеда Отахонова афсyс мехyрад, ки аз сабаби пайдо нашудани он шумораи рyзнома ин шеъри Рахим Ч,алилро пайдо карда натавонистааст [2,11].
Шеъри " Ба арэропланчй духтар" низ яке аз сурудахои мархалаи аввали шоирии Рахим Ч,алил мебошад, ки дар "Сахифаи адабиёт"-и рyзномаи "Рохи сотсиализм" (айни хол "Паёми Истаравшан"), шумораи 1(147) аз 8-уми январи соли 1937 нашр шудааст: Чи хушбахтист эй цонона, ин цонвар дор хаворо(?), Хукмронй роххо аз бахру бар дорй. (?) Ацоиб цонвар дар зери фармони ту мебошад, Ки бо он сайругашти осмонû сар ба сар дорй Цасурû, паулавон^ асри моро ифтшор аз ту, Далерû аз далерон зуру бозу бештар дорû. На ин афсона, не xобу xаёл аст ин ки мебинам, Парисон дар уаво парвоз дорû, болу пар дорû. Дехоту(?) шауруои нав ба нав аз осмон бин^ Ба пеши чашми xуд ин мамлакатро цилвагар дорû. Табиат сар ба домонат ниходаст фармонбар (?), Кунунроуи гузар аз паул(у?)и шамсу цамар дорû. На борону на барфу на туман роуи ту меборад, Чу уушёрû на з-инуо заррае xавфу xатар дорû.
Китъаи мазкур 14 байтро дар бар гирифта, бо байти зер ба охир мерасад: Бичидам аз бароят дастагул то тууфа бинмоям, Бигир инрову (?) сазовориву кори босамар дорû.
Чун шеър дар OFOЗи фаъолияти эчодии Рахим Ч,алил навишта шудааст, аз лихози вазн ва услуби нигориш орй аз камбудихо нест, ки ба онхо дар байтхои намунаоварда ишора кардем. Албатта, мо гуфта наметавонем, ки ин камбудихои вазнй бинобар Fалатхои техникй аз чониби идораи рyзнома сарзадааст ва ё муаллиф дар хамин шакл шеърро пешниход сохтааст. Мутаассифона, Fазали мазкурро дар китобхои шеъри Рахим Ч,алил ва аз дигар чаридахои ин мархала пайдо карда натавонистем, то му^оиса ва хулосабарорй намоем. Аммо бо ин хама шоир талош намудааст, ки ба каломи хеш муосириятро ворид созад, духтари аэропланчй во^еан хам, аз падидахои нодири замон ба хисоб мерафт.
Шеъри "СССР" дар шумораи 105-уми рyзномаи "Стахановчй", 7-уми ноябри соли 1940 нашр шудааст ва мухаббату садо^ати муаллифро ба ватани махбуб собит месозад: Сарчашмаи саодати баxти башар ту% Субуи сафои байраци фатуу зафар туи. Сероби нозу неъмату шауду шакар туй, Эй нури дида, дилбарам, дилдорам СССР, Маубуби беназири ман, эй кишвари кабир!
Садуо xазор дидаи олам ба суйи туст, Садуо уазор дар талаби орзуи туст, Созу суруди xалцуо тавсифи руи туст, Руят чу меуру нур аз он руйи накуи туст, Эй нури дида, дилбарам, дилдорам СССР, Маубуби беназири ман, эй кишвари кабир!
Солу мауи ту фатуи наву тоза оварад, Саъят уамеша шавкату овоза оварад,
Суръат баройи ту самар уар лауза оварад, Роуат ба халц беуаду андоза оварад, Эй нури дида, дилбарам, дилдорам СССР, Mаубуби беназири ман, эй кишвари кабир!
Синнат расид мулки ман, акнун ба бисту чор, Сар то фалак кашидаи аммо ба ифтихор, (?) Истолини азизро раумат уазор бор, Равнац ба кору бори ту аз уст пойдор, Эй нури дида, дилбарам, дилдорам СССР, Mаубуби беназири ман, эй кишвари кабир!
(Ленинобод, 6 ноябри шли 1940)
Хуршеда Отаxонова дар китоби «^ox^ Ч,алил ва эчодиёти y» номгуи 35 шеъри Раxим Ч,алилро, ки дар матбуоти даврй нашр шудааст, пешн^од намудааст, аммо омузиши мо ва ошной бо бастаи дарёфт намуда ("Роxи колxозчй" шли 1930, "Колxозчй" шли 1931, "Пролетари Хучанд" шли 1931) отбит менамояд, ки теъдоди шеърxои дар матбуоти даврй нашршудаи Раxим Ч,алил зиёдтар аст. Чунончи шеъри "Маро шод бикардй" дар шумораи 7(44)-уми cаxифаи «Адабиёт ва cаньати нафиc»-и рузномаи «Пролетари Хучанд» № аз 27-уми июли шли 1933 нашр шyдааcт. Хуршеда Отжонова зимни таздщи эчодиёти Раxим Ч,алил ;айд кардааcт, ки ин шеър шли 1933 дар шумораи 7-8-уми мачаллаи «БАС» нашр шудааст [ 1,151].
Бояд гуфт, ки шеъри "Маро шод бикардй", ки ба коргардyxтари комбинати абрешим баxшида шудааст, аз лщози вазн но;иcиxои зиёд дошта, мyтааccифона, бо чунин камбyдиxо дар cаxифаи матбуот дарч шyдааcт.
Соли 1940 шеъри дигари Раxим Ч,алил бо номи «Омадааст» дар рузномаи «Бо роxи Ленинй» № 22(1902) аз 21-уми январи cоли 1940 ва рузномаи «Соxтмони cталинй» №6 аз 25-уми январи cоли 1940 нашр шудааст. Матни шеър: Сири ором ба ром омадааст, Mурги уммед ба дом омадааст. Сар натобад дигар он аз фармон, Сарфуру уамчу гулом омадааст. Конибодоми наву шаури Ленин, Ба сари кор тамом омадааст. Mардуми Исфараву Шауристон, Х^амагй ном ба ном омадааст. Пиру барнову зану мард басе, Саф ба саф суи маром омадааст. Одамон доди заминро доданд, Fайрат ин дам ба циём омадааст. Орзуи башар омад ба амал, Mоу то бар лаби бом омадааст. Mешавад дашту биёбон сероб, Аз сари цуй паём омадааст. Товус аз ин хабари тозаву нав, Шод гашта ба хиром омадааст. Чау-чауи булбули озод шунав, Ба чаман зеби мудом омадааст. Ба кафи соции даврони фарау, Шишаи бодаву цом омадааст.
Офарин гуфта ба ин суръату саъй, Аз Истолиншсалом омадааст. (?) Шод бош, эй ватани xушбаxтам, Сири ором ба ром омадааст.
Киста^уз, январии соли 1940.
Шеъри мазкур дар мачмуаи «Насими Сир» низ оварда шудааст. Мачмуаи мазкур соли 1969 нашр шуда, шеърхои солхои гуногун иншонамудаи Рахим Ч,алилро фаро мегирад. Шеъри "Омадааст" дар ин мачмуа бо номи "Мохи ман бар лаби бом омадааст" нашр шуда, дар зерунвон таъкид мешавад, ки шеър "Ба Канали калони ФарFOна бахшида шудааст". Мушохидахо нишон дод, ки дар китоб шеъри мазкур бо каме тахрир ворид шудааст. Нахуст дар матни "Насими Сир" байти "Пиру барнову зану мард басе, Саф ба саф суи маром омадааст", ки дар намунахои матбуотии рузнома дида мешавад, мавчуд нест, Дар байти "Mешавад дашту биёбон сероб, Аз сари цуй паём омадааст". Калимаи "чуй" ба вожаи "дахр" иваз шуда, дар байти "Офарин гуфта ба ин суръату саъй, Аз Истолин салом омадааст" ба чои калимаи "Истолин" вожаи "Кремил" омадааст, дар байти охири "Шод бош, эй ватани хушбахтам, Сири ором ба ром омадааст" "Ватани хушбахтам" ба ибораи "Ватани бахти башар" иваз шудааст.
Зимнан гуфтанист, ки мушкилии вазнии мисраи дувуми байти "Офарин гуфта ба ин суръату саъй, Аз Истолин салом омадааст" баъди тахрир низ "Аз Кремил салом омадааст" бартараф нашудааст.
Шеъри «Ба духтари конибодомй» дар рузномаи «Бо рохи ленинй» №29(1909) аз 6-уми феврали соли 1940 нашр шудааст. Бино ба иттилои Хуршеда Отахонова [1,151] ин шеър, хамон сол, дар шумораи 2-юми мачаллаи «Бо рохи ленинй» низ нашр шудааст: Mуборак бод идат гулиъзори конибодомû, Якумû шуд насибат номдори конибодомû! Ту бо номи Истолин пеш рафтию зафар кардû, (?) Фузун шуд обрую эътиборат конибодомû. Ба уар су паун буд овозаи уусни расои ту, Ба ин пайваст кардû зури ёри конибодомû. Шикастû, пора кардû он чû садди пеши роуат буд. Кушоди цуйи нав бар паxтазори конибодомû. Тамоми богу рогат сарбасар шодоб мегардад, Фаровон гашта анциру анори конибодомû. Асар аз чули дашти бесамар дигар наxоуад монд, Гулистон мешавад гирду канори конибодомû Чаманзорат саропо рангу буи тоза меорад, Mуаттар мешавад боди бауори конибодомû. Саломи шуълавар аз мо туро, эй дуxтари даврон, Дар ин анцоми иду ифтшори конибодомû. Ицозат деу, дастатро фишорам дилбаро, гуям: Mуборак бод идат гулъизори конибодомû.
Дарёфти намунахои шумораи рузномахои солхои сиюму чилум ва ошной ба шеърхои нашршудаи Рахим Ч,алил маълум месозад, ки нависанда дар OFOЗи фаъолияти хеш ба назм зиёд таваччух намуда, силсилаи шеърхои замониро ба нашр расонидааст. Мутаассифона, дар аксари ин сурудахои Рахим Ч,алил халали вазн ба чашм мерасад.
Рахим Ч,алил бештар ба баёни мухтаво, ки тараннуми хаёти босаодати шуравй ва дастовардхои бесоби^аи мардуми точик дар ин мархала буд, дивдат додааст. Дар баробари
ворид намудани чанбаи ичтимой ва калимахои муосир ба шеър агар ^авонини вазнй низ ба эътибори чиддй гирифта мешуд, тозакорихои чолиберо дар назми Рахим Ч,алил таъриф кардан мумкин буд. Аммо чун мархалаи аввали эчод ва ^адамхои нахустин дар ин чода буд, иштибохот ногузир рох ёфтаанд, ки минбаъд ин норасоихо мархала ба мархала бартараф шудаанд.
ПАЙНАВИШТ:
1. Отахонова Хуршеда. Рауим Чалил ва эцодиёти у. - Душанбе, 1962. - 157 с.
2. Отахонова Хуршеда. Аз руи меур меур. Очерки мухтасари уаёт ва эцодиёти Рауим Чалил. - Душанбе: Ирфон, 1979. - 96 с.
3. Рауим Чалил, М.Аминзода. Ленинобод (достон). - Сталинобод: Нашриёти давлатии Тоцикистон, 1940. - 42 с.
4. Рауим Чалил. Баарэропланчй духтар// "Роуи сотсиализм". №1(147). 8-умиянвари соли 1937.
5. Рауим Чалил. Омада аст // «Бо роуи Ленинй». № 22 (1902). 21-уми январи соли 1940.
6. Рауим Чалил. СССР // Стахоновчй. №105. 7-уми ноябри соли 1940.
7. Рауим Чалил Бауор (Шеъруо ва уикояуо). - Сталинобод: Нашриёти давлатии Тоцикистон,1950. - 75 с.
8. Рауим Чалил Насими Сир. - Душанбе: Ирфон,1969. - 50 с.
9. Рауим Чалил. Илуом. - Душанбе: Ирфон, 1970. - 118 с.
10. Рацабов У. Асаруои Рахим Чалилро бо шавцу завц мехонем //Цацицати Ленинобод. 1954. 15-уми ноябр.
11. Гайдаров F. Нависандаи маубуби мо. Очерки мухтасари тарцумаи уол ва эцодиёти Рауим Чалил // Нависандаи маубуби мо (Мацмуаи илмии кафедраи адабиёти тоцик). -Ленинобод, 1979. - С. 141-146.
12.Турсунов А., Fаффоров У. Комунисти мактаби ленинй. //("Адиби халц", Мухтасари материалуои конфренсияи илмй-назариявй бахшида ба цашни 75-солагии Рауим Чалил. - Ленинобод: Ирфон,1984. - С.8-17.
REFERENCES:
1. Otakhonova Khursheda. Rahim Jalil and his Creative Work. - Dushanbe, 1962.-157pp.
2. Otakhonova Khursheda. Az rui mehr mehr. Brief essay on the life and creative work of Rahim Jalil.-Dushanbe: Irfon, 1979.- 96pp.
3. Rahim Jalil, M.Aminzoda. Leninobod (the story). - Stalinobod: State Publishing House of Tajikistan, 1940. - 42 pp.
4. Rahim Jalil. Ba Airplanchi Dukhtar // "Rohi socialism " №1(147), January 8, 1937.
5. Rahim Jalil. Omada ast. // «Bo Rohi Lenini». № 22 (1902), January 21, 1940.
6. Rahim Jalil. USSR. // Stakhanovchi №105, November 7, 1940.
7. Rahim Jalil. Bahor (Poems and Stories). - Stalinobod: State Publishing House of Tajikistan, 1950. - 75 pp.
8. Rahim Jalil. Nasimi Sir.-Dushanbe: Irfon,1969.- 50pp.
9. Rahim Jalil. Ilhom.- Dushanbe: Irfon, 1970. - 118pp.
10. Rajabov U. We read Rahim Jalil's Work with Enthusiasm //"Hakikati Leninobod", 1954, November15.
11. Haydarov Gh. Our Lovely Writer. Brief essay of biography and creative work of Rahim Jalil // Our lovely writer (Scientific collection of the department of Tajik Literature).- Leninobod, 1979. -PP. 141 -146.
12.Tursunov A., Ghafforov U. Communist of Lenini School. //("Adibi khalk", Brief materials of scientific-theoretical conference dedicated to the 75-anniversary of Rahim Jalil.-Leninobod: Irfon, 1984.- PP.8-17.
