CC BY
13
УДК 8Т1 ББК 83.3(0) 4
АБУЛЦОСИМЛОУУТИ ВА Пулодова Шоира Солицоновна, номзади илмуои филологи ХУЦАНД дотсенти МДТ "ДДХ ба номи акад. Б. Гафуров " (Тоцикистон, .Хуцанд)
АБУЛЬКАСЫМЛАХУТИ И Пулатова Шоира Солиджоновна, кандидат
ХУДЖАНД филологических наук, доцент ГОУ "ХГУ имени акад. Б.Гафурова (Таджикистан, Худжанд)
Pulodova Shoira Solijonovna, candidate of philological sciences, ABULKASIM LAKHUTI lecturer of the SEI "KhSU named after academician B. Gafurov AND KHUJAND (Tajikistan, Khujand), E-MAIL: Pulatova78@mail.ru
Вожа^ои калиди: адабиёти муосири тоцикй, Лоуути, Лоуути ва Хуцанд, шеъруои ба Хуцанд ва хуцандиён бахшидаи Лоуути, Абдурауим Хоцибоев, Рауим Чалил
Дар мацола муносибати Лоуути ба Хуцанду хуцандиён мавриди барраси царор гирифтааст. Зикр мегардад, ки Лоуути пеш аз мууоцират ба Иттиуоди Шурави дар бораи Хуцанд ва фозилони он, аз цумла Камоли Хуцанди маълумоти кофи дошт ва медонист, ки ин шаур дар баробари Бухорою Самарцанд аз марказуои тамаддуни Мовароуннаур ба шумор меравад. Ба дустию уамкории А. Лоуути бо нахустинраиси Шурои нозирони халци Чумуурии Тоцикистон Абдурауим ^оцибоев ва нависандаи маъруфи тоцик Рауим Чалил диццати махсус дода шудааст. Кайд гардидааст, ки соли 1933 мауз бо ташаббуси А. Хоцибоев 30-солагии фаъолияти адабии Лоуути дар тамоми цаламрави Тоцикистон тацлил гардида буд. Ашъори ба Хуцанду хуцандиён бахшидаи Лоуути ба риштаи таулил кашида шудааст.
Ключевые слова: современная таджикская литература, творчество Абулькасыма Лахути, Лахути и Худжанд, стихи Лахути о Худжанде и худжандцах, Абдурахим Хаджибаев, Рахим Джалиль
В статье анализируется отношение Лахути к Худжанду и худжандцам. Подчеркивается, что Лахути имел достаточно полные сведения о Худжанде и литераторах-худжандцах, в том числе о Камоле Худжанди, еще до эмиграции в Советский Союз знал, что Худжанд наравне с Бухарой и Самаркандом считается одним из центров цивилизации Мавераннахра. Уделяется особое внимание дружбе и сотрудничеству А.Лахути и первого Председателя Совета народных комиссаров Республики Таджикистан Абдурахима Хаджибаева, а также известного таджикского писателя Рахима Джалиля. Отмечается, что именно по инициативе А. Хаджибаева в 1933 году по всей республике было отпраздновано 30-летие литературной деятельности Лахути. Дается анализ стихов Лахути, посвященных Худжанду и худжандцам.
Key words: modern Tajik literature, Abulkasim's Lakhuti's creation, Lakhuti and Khujand, Lakhuti's Poems dedicated to Khujand and Khujanders, Abdurakhim Khodjibayev, Rakhim Djalil
The article dwells on Abulkasim Lakhuti's attitude to Khujand and Khujanders. It is underscored that as for Khujand and representatives of the city's literature, the poet enjoyed the information about it before the removal to the Soviet Union yet. He had a perfect idea of Khujand being one of the centers of Maverannakhr civilization on a par with Bukhara and Samarkand. A. Lakhuti was in close friendship relations with the first chairman of the Council of People's Commissars of the republic Abdurakhim Khodjibayev and well-known writer Rakhim Djalil. It was on the initiative of A. Khodjibayev that in 1933 they celebrated the 30-th anniversary of Lakhuti's literary creation all over the Tajik SSR.
The author of the article analyzes Lakhuti's poems dedicated to Khujand and Khujanders, she also included into her article the poetical literary productions of Khujand men-of-letters devoted to Lakhuti with their thorough interpretation. Among the latters we find the renowned names of Rakhim Djalil, M. Aminzade and others.
Абулкосим Лохутй яке аз пешохднгони адабиёти муосири точик буда, на танхо бо фаъолияти эчодиву адабй, балки бо хизматхои сиёсиву ичтимой дар ташаккули Точикистони навин, бахри худшиносии таърихй ва худогохии миллии точикон корхои басо судмандеро анчом додааст. С.Айнй ба хунари сухансароии ин адиби тавоно коил буда, уро «устоди бузурги назм» хондааст. Дарвокеъ, Лохутй дониши амик, маърифати олй, хунари волои сухангустарй ва истеъдоди кавй дошта, хар яке аз асархои у сарвати гаронбахое дар махзани адабиёт махсуб меёбанд. Бо точикону Точикистон кисмати Лохутй харчанд аз соли 1925 пайваст гардид, вале аз маълумоти
сарчашмахо пайдост, ки аз мавчудияти кавме бо номи точик хануз пештар иттилоъ доштааст: «Лохутй бори аввал калимаи «точик»-ро замони дар хонакохи Кирмоншох буданаш..., яъне соли 1900 дар шеъри Саъдй хондааст. Аммо Лохутй аз давлате бо номи амирсолории Бухоро маълумот дошт ва медонист, ки он маркази тамаддуни форсй дар Осиёи Марказй буд» (1, 218).
Лохутй на танхо бо сухандонию сухансанчихояш тавонист дар мухити адабии рузгори худ мавриди эътирофи самимии адибон карор гирад, балки умри гаронмояашро дар арсаи мубориза сипарй кард ва, пеш аз хама, дар чомеаи шуравй чун сиёсатмадор шухрат пайдо намуд. Охирхои соли 1924-ум давлати Шуравй лоихди таксимоти худудию миллй дар Осиёи Миёнаро тасдик намуд ва Лохутй чун яке аз аъзои шуъбаи Коминтерн дар та^сими худуди милливу марзй, таъсиси чумхурии муста^или Точикистон захмати бедарег ба харч дод. Махсусан, барои аз хайати Узбекистон баровардан ва ба худуди Точикистон хамрох шудани яке аз марказхои мутамаддини точикон - Хучанд, яъне ислохи «хатои калони сиёсй ва таърихй»-и рохбарияти солхои 20-уми садаи ХХ ва бартараф кардани он беадолатихо хизмати арзанда ба анчом расонд. Албатта, ин кор ба осонй даст надода ва дар хамон солхои хассосу мураккаб часорату мардонагиро талаб мекард, то касе мукобили пантуркистон, ки хатто доирахои расмии хизбию давлатии Русияро ба иштибох андохта, онхо низ аз мавчудияти точикон дар Осиёи Миёна харфе намезаданд, баромад кунад. Алокаву фаъолияти Лохутиро бо шахри бостонии Хучанд - «Тирози чахон» метавон чунин баршумурд:
1. Пеш аз хама, саволе ба миён меояд, ки таваччух ва мухаббати у чй тавр ва аз кучо ба Хучанд ва сокинони он бедор шудааст?
Дар чандин манбаъи таърихиву чугрофй ва тазкирахои асримиёнагй, аз чумла, «Лубоб-ул-албоб»-и Мухаммад Авфии Бухорой, «Тазкират-уш-шуаро»-и Давлатшохи Самаркандй вожаи «Хучанд» ба маънии азамату бузургиву зебой ва мардумаш саодатманд тавсиф шудааст. Онро «аруси дунё» хонда ва низ гуфтаанд, ки чамъияти умдаашро тоцищои эрони, андаке узбакхо ва каракизхо ташкил медодаанд (8, 242). Х,ануз дар кадимтарин китоби чугрофиёи форсй «Худуд-ул-олам» (соли 382 х.к.) чунин мехонем: «Хучанд шахрест . ..бо кишту барзи бисёр аст. Ва мардумоне бомурувват ва аз вай анор хезад (10,65).
Дар тазкираву осори адабй низ аз бузургтарин хонадони Хучандй - Оли Хучанд (сулолаи Оли Хучанди Исфахон) ва хучандиён ба некй ёд шудааст. Аз чумла, Хокониву Низомй, Асируддини Ахсикатй, Сайфуддини Исфарангй, Саъдии Шерозй (Яке хори пои ятиме биканд, Ба хоб андараш дидй Садри Хучанд) ва дигар бузургон борхо ба тавсифи Хучанд ва орифону суханварони ин шахр пардохта ва дар ин замина ашъори зиёде эчод кардаанд: «Хоконии Шарвонй бо баландовозагиаш бо хама улувви табъ ва макоми илмй ва мартабаи шоирй ва амирушшуарой" худро "гуломи хучандиён" медонист: Х,ар сол агар гуломи хокон, Бар мири Хучанд мири номист. Хоконй агарчи хаст мирй, Дар пеши хучандиён гуломест» (7, 241).
Х,удуди 600 сол идораи хукумат ва сиёсату фарханги баъзе аз манотики кишвари Эрон, махсусан, Исфахон дар тасаллути хонадони Оли Хучанд карор дошта, намояндагони барчастаи он тавассути сиёсати хирадмандона дар густариши забону адаби форсй-точикй ва раванди сиёсату ичтимоиёт корхои шоиста ба субут расонидаанд. Абулкосим Лохутй, ки шахси фархангиву маданй ва огох аз гузаштаи миллати хеш буда, бо таърихномаву тазкирахои асримиёнагй ошноии комил дошт, бешак, наметавонист аз адабиёти хамзабони худ ва бузургони он (махсусан, Камоли Хучандй), ки сарнавишти пайваста бо Эрон доранд, маълумоти кофй надошта бошад. Хучанд дар баробари Бухорову Самарканд аз шахрхои тамаддунхез ва машхури Мовароуннахр буд ва шоире чун Лохутй бо сатхи баланди тарбияи завкй ва донишу фазилати хоса аз дороихои маънавии он огахй дошт. Аз хамин лихоз, вак;те ба муло^от бо бузургсолони шахри Хучанд тирамохи соли 1947 даъват мекунанд, ба чон пазируфт: «Авлоди у, - устод Лохутй дар даст девони Камолро дошт ва ишора ба он мекард, - хар чй хохаду фармояд, ба чону дил ба чо меоварам» (11, 57). Аз шавохиди зикргардида маълум мешавад, ки баъди омадан ба Точикистон Лохутй ба такдиру кисмати Хучанду хучандиён бетараф буда наметавонист.
2. Дустиву хамкории Лохутй бо сиёсатмадорони Хучанд. Чун сухан аз хусуси фаъолияти Лохутй дар нимаи дувуми солхои 20-уми ^арни бист меравад, бояд аз дастгириву пуштибонии хамдигарии у бо Абдуррахим Х^очибоев - нахустин раиси Шурои Нозирони халки Чумхурии Точикистон ёдовар гардид. Ин бузургмардон хамчун мухофизони ростини адолат ва хакикати таърих дар такдири чомеаи навбунёди точик, хосатан аз хайати Узбекистон чудо кардан ва ба
Точикистон пайвастани шахри Хучанд корхои судманд ва сазовори тахсин анчом додаанд. Бо гуфтушунид ва муохада бо марказ барои ислохи галатхо, ошкор кардани чоплусихо ва даридани либоси макру хила кушида, манфиати халкро чонибдорй намуда, хакро ба хакдор расониданд. Эхтимол дошт, ки Хучанд монанди Самарканду Бухоро барои хамешагй дар хайати Узбекистон монад. Дар аввалхои марзбандии чумхурии Точикистон ин се шахре, ки нуфусаш точик буд, бо хатои сиёсиву таърихй муваккатан дар чумхурии хамсоя карор гирифт. Танхо аввалхои соли 1929-ум масъала мусбат хал гардида, дар давлати ягонаи миллй хучандиён бо точикон муттахид шуданд. Хидмати Лохутй дар он зохир мешавад, ки халли масъаларо аз огозгохи таърих чуста, бо мукоиса ба замони муосир манфиатхои миллиро аз назар гузаронид ва таъмини адолати ичтимоиро пеш гузошт. А.Хрчибоев чун фарзанди худогоху бедордили кишвар барои ба точикон баргардонидани шахри Хучанд талош карда, диккати Лохутиро ба сифати донандаи хуби таърих ва сиёсатмадори бомасъулият ба халлу фасли масъалаи марзбандии миллии Осиёи Миёна чалб менамояд. Аз сухбат бо хамсари шоир Бону Ситсилия профессор Сайфуллоев А. чунин бардошт менамояд, ки махз аз пуштибонй ва дастгирии ин мардони фидой (А.Хрчибоев ва А.Лохутй) хучандиён ба асли хеш пайвастанд (9, 572).
Лохутй дар амали бар;арорсозии адолати таърихй, химояи манфиатхои сокинони шахри Хучанд на танхо бо дахолату далолати сиёсй, инчунин бо неруи шеър сахм гузоштааст. Х,ангоми ба таври амик ва чиддй омухтани робитахои адибону сиёсатмадорон бисёр нуктахои нозуки таърих намоён хохад шуд. Адиби нозукбаён соли 1927 махз барои огохй ва бедор кардани ифтихори миллии хучандиён шеъре иншо карда буд, ки ба таъбири адабиётшинос А.Сайфуллоев мурочиати А. Лохутй ба мардуми Хучанд аст: "Он зохиран шеъри иш;й бошад хам, шоир тавассути самбулхо муддаои дили худро гуфтааст, ки хучандихо бегонаписандй накунанд, балки ба асли худ - ба точикон вафо намоянд: Хунобаи ин синаам, эй ёри хучандй, Дил буд, ту онро ба чунин руз фикандй. Хубй ту, вале хайф, ки ушшокфурушй, Ч,ононай, афсус, ки бегонаписандй... Ал;исса, миёни хама хубони замона, Бемехртарй аз хама, эй ёри хучандй!» (9,573) Ба мушохида мерасад, ки хадаф аз иншои порчаи мазкур ангезиши хисси худогохиву худшиносии мардум аст. Воситахои тасвири анъанавии маъмул дар назми классикй ва эчодиёти шифохй, ки дар тасвири корнамоихои фарзандони далеру шучоъ корбаст гардида, ба рухи лирикии осор неруи тоза ва пуртаъсир ато мекунанд, ба мушохида мерасанд. Эхсоси масъулият дар такдири халк бо хисси мухаббат ифода гашта, кишт намудани тухми вафо, яъне механпарвариву садокат ба марзу буми ачдодй таъкид шудааст. Духтарони хучандй дар тасвири у чононаи хуб, вале бевафо хастанд. Шоир бо хунари суханварй зохиран ба ёри бемехри хучандй ручуъ карда, кушиши даъват ба хирадмандиву пандпазирй менамояд. Х,ар як унсури тасвир фарогири эхсосоти амик аст, ки бо корбасти ифодахои "мункири мехр, душмани панд, рах суйи дигар гирифтан, дар бастан, ушшокфуруш, бегонаписанд, бемехртар" кушиши афзудани хуни муборизаву худшиносй дар вучуди хар як сокини Хучанд ва бо ин рох барои васл бо асл коре шоиста ба субут расонад.
Ба хамин монанд шеърхои «Хабар», «Ба муйсафедони шахр ва колхозхои Ленинобод», достони «Точ ва байрак», рубоихо ва чанд шеъри дигари шоир низ ба васфи хучандиён бахшида шудааст. Махсусан, дар достони "Точ ва байра;" иродату дилбастагии шоир хеле чолибу равшан дар хачми 296 байт бо истикбол аз сабку шеваи баёни "Шохнома" ифода ёфтааст. Дар баробари эхсоси падидахои хунариву фикрии Абулкосим Фирдавсй зехни халлок ва истиклол дар корбурди орояхои адабй дар достон ба чашм мерасанд, ки шахсияти шоир, асолати хунар ва навпардозихои Лохутиро дар шаклу колаб инъикос менамоянд. Адабиётшиноси номвар Абдулманнони Насриддин таъсирпазирии Лохутиро аз достонхои безаволи "Шохнома"-и Фирдавсй мавриди пажухиш ;арор дода, намунаи бехтарини ин бардоштро эчоди достони «Точ ва байрак» махсуб донистааст: "Дар ин достон шохномадонии устод Лохутй комилан зохир гардидааст, хеле тасвироти шоир фирдавсиёна сурат гирифтаанд, шоир ба ифодахои Фирдавсй обуранг, тароват ва рухияи корзори мехнати бунёдгузоронаро илова кардааст" (6,229).
Бархак, бардошт аз тасвирхо ва вожаву таркибхои калидии ин осори безавол дар чахони андешахои шоири муосир тобишхои тоза касб карда, барои ифодаи хадафхои ичтимой хизмат намудаанд. Мохияти рухи замон бо охангхои инкилобй барчаста тачассум ёфтаанд.
Мухаккики варзида Матлубаи Мирзоюнус аз баррасии достони "Точ ва байрак" ба чунин хулоса расидааст: "Достон, асосан, дар рухияи пуртантанаи "Шохнома"-и безаволи Фирдавсй ба калам омада, Лохутй дар ин асар низ ба сабки худ соди; монда, дируз ва имрузро ба хам мукобил мегузорад... Як нуктаи мухим дар мавриди навоварй дар сабки ин достон чунин аст, ки дар он вазнхои мухталиф омехта шудаанд" (5, 114).
Ба муносибати нашр шудани газетаи «Барои савод» дар шахри Хучанд шеъри зерин гуфта шудааст:
Хучанд гашта бригади зарбдор эълон, Ба мулки хафтуми Шуро дихад нидои савод ... (4,62) Мулки хафтуми Шуро ишора ба ташкили хафтумин чумхурии соби; Иттиходи Шуравй мебошад. Шоир сахми хучандиёнро хам дар густариши маърифат, равшан кардани дилхо, сай;ал додани аклхо ва хам рушду инкишофи молу махсулоти иктисодиву хунармандй дар тамоми чумхурй назаррас донистааст. Дар шеъри «Офарин» фатху галабаи хучандиён дар истехсолоту неъматхои моддй бо ифодаи «болшевики номдор» васф гаштааст: Эй Хучанд, эй болшевики номдор, Фатхи нав кардй, муборак, офарин! (4,83)
Лохутй дар номахо ва суханронихояш низ дустии хешро бо ахли адаб ва арбобони сиёсату фарханг иброз намудааст. Лохутй бино ба гуфти Дун А.З., муаррификунандаи адабиёти муосири точик ба халки украин буда, дар радифи дигар адибони барчастаи точик аз Рахим Ч,алил низ хамчун нависандаи намоён ёдовар гаштааст (3,195). Хдмчунин Лохутй дар чанд номаи худ ба Рахим Ч,алил аз ёру рафикони хучандиаш, аз чумла, Пулод Бобокалонов, Тохир Пулотов, Максуд Мирмуллоев, кормандони комбинати "Абрешим", дехконони колхози "Коминтерн" (Орифу Султонхуча) ва дигарон бо мухаббати хоса сухан гуфтааст (7, 86-91).
Лохутй дар ин нигоштахо садокату шарафмандй, матонат ва собиткадамии хос ба хаёти нав ба воситаи тавонотарин аслиха - сухани бадей зохир кардааст. Х,амчун шахси огох аз печутоби роххои пешрафти илмиву амалии як чузъи кишвари хамзабону хамфарханги хеш бо фарохназарй чихати халли масъалаи марзбандии миллй дар маркази сиёсати замон карор гирифтааст.
Бо маслихат ва рохбарии Абдуррахим Хочибоев соли 1933 дар тамоми каламрави Точикистон 30-солагии фаъолияти адабии устод Лохутй тачлил гардида ва ба ин муносибат шоир бо ордени Ленин кадрдонй шудааст, ки ин хам баёнгари муносибатхои дустиву хамкории устод бо сиёсатмадор аст. Бино ба нигоштаи мухаккикон: «А. Хочибоев ба истирохдтгохд Зимчуруд омада, ба устод С. Айнй аз накшаи хукуматй оид ба тачлили чашни 30-солагии фаъолияти адабии Лохутй накл намуд. Устод С. Айнй бадохатан шеъре бо номи "Соика" (Барк) навишт, ки аввалин хонандаи он Абдуррахим Хочибоев буд» (9, 395).
3. Эхтирому мухаббати мардуми Хучанд ба Лохутй. Мояи ифтихор ва сарбаландист, ки бо галабаи андешаи солим манфиатхои мардуми Хучанд чонибдорй ёфта, хак ба хакдор расид. Барои он замон, имруз ва фардо мухимтарин корномахои анчомёфта маънову мундаричаи сахифахои рангини таърихро таъмин намудаанд. Аз ин лихоз, чонфидоиву чонбозихои хар яке аз кахрамонони ин майдони сиёсат дар дилу дидахои мардум чойгузин гашта, бо хар васила эътикоду эхтироми хешро баён намудаанд:
A) ба номи шоир гузоштани яке аз хочагихо дар вилояти Ленинобод солхои 30-юми асри гузашта (1,241).
Б) таълифи асархои алохида рочеъ ба хаёт ва эчодиёти шоир.
Профессор А.Сайфуллоев чараёни зиндагй, хислатхои шахсй ва осори Лохутиро ба муносибати 100-солагии шоир дар драмаи «Умри човид» бозгу намудааст, ки дар бораи пайвастани рузгори устод Абулкосим Лохутй бо Точикистон ва хаёти адабию фархангии кишвар дар солхои 20-уми асри ХХ (Хучанд: Нашриёти давлатии ба номи Рахим Ч,алил, 1993) накл мекунад. Дар ин асар гамхорй дар хакки чавонони эчодкор, хамчун мураббй ва рохнамои боэътимод дар тарбияи насли навраси точик сахм гузоштани шоир ба тасвир омадааст;
B) суханвароне чун Р.Чдлил, Х,.Карим, М.Аминзода, М.Фархат, С.Ч,авхаризода ва даххои дигар аз маслихату хидоятхои А.Лохутй фаровон истифода карда, дар суханрониву матбуоти даврй, дар номахо, абёт ва осори чудогона иродату ихлоси хешро нисбат ба шахсият ва эчодиёти Лохутй изхор намудаанд. Аз чумла, Р.Чдлил аз овони чавонй ва ташрифи устод ба Хучанд борхо ёдовар гашта, бардошти сабак аз ашъори дилангезашро чунин менигорад: «Шабхоро руз карда, шеъри Лохутй мехондам. Орзу мекардам, ки муаллифи онро бинам» (11, 41). Х,амчунин ба муносибати омадани Лохутй ва ташкили Пленуми Шурои шахри Хучанд аз тарафи Р.Чдлил шеъри зерин эчод ва кироат гаштааст:
Далер,
Шер!
Ва дорои табъи оташбор, Гиреви гуфтаи у Шаркро кунад хушёр Зи наштари
каламаш
нуктахои чавхардор, чакида, пурхаячон Шарк мешавад бедор Ба дасти фаълаву
дехкон
китоби Лохутй (11, 41).
4. Масъалаи иваз кардани ду шахсияти барчастаи олами адаб: Камоли Хучандй ва Абулцосим Лохутй. Дар солхои 30-юми асри ХХ дар мафкураи адабиётшиносй масъалаи таксимбандии мероси эрониёну точикон ба миён омад, ки фаъолият ва эчодиёти Лохутй яке аз махаки асосй карор гирифт. Баъзе мафкурабаророни расмии замон дар ин таксимбандй Камоли Хучандй ва Абулкосим Лохутиро ба кор бурдаанд. Дар сиёсати фархангии замон баъзе качравихо бо максади дур намудан аз таъриху маънавиёт ба амал омаданд. Адабиётшинос Аъзамзод С. аз омузиши маъхазхои мухталиф оид ба чараёни илмиву адабии солхои 20-уми асри гузашта рочеъ ба меросбарии точикон ба адабиёти гузашта андешаронй намуда, эътирози М. Турсунзодаро ба фикри А. Болдирев дар боби Камоли Хучандй хамчун «асосгузори адабиёти тоторхои ордуи (урдуи) кипчок» дуруст ва саривактй медонад. Дар иртибот ба ин масъала, "хашмгинй аз муносибати доирахои расмии ховаршиносй ба руйдодхои таърихиву адабй" ва чавоби С.Айниро ба шаркшиноси рус Манаков: «Модом ки Камол дар хурдсолй ба Эрон рафта, дар он чо тарбия ёфтааст, вай бояд хакки халоли эрониён шавад. Чунончи Лохутй аз Эрон ба ин чо омада ва дар ин чо тарбияи коммуниста гирифта, аз они Точикистон шудаанд, яъне бояд Камоли Хучандй бо Лохутй мубодила карда шавад» мавриди тахлилу баррасии чиддй карор додааст (2,110).
Аз ин чихат, ховаршиносон дар мавриди мероси адабии гузашта дар мисоли эчодиёти Лохутй фахмиши норасо доштанд, аммо дар ин миён баъзе адабиётшиносон барои дурустии хакикати мероси адабй кушидаанд.
Хулоса, сахифахои солномаи сиёсату маданият ва адабу фарханги точик аз зикри корномахои онхое ранг гирифтааст, ки хар яке мувофи;и имкону химмати хеш ба хал;у кишвар хидмат карда, бахри афзудани шухрату шукухи он ;увваи а;лу бозуи худро дарег надоштаанд. Дар хотири точикон, аз чумла, мардуми сарбаланди Хучанд Лохутй хамчун дусти азиз, инсон ва адиби бузург абадй бо;й мондааст, зеро бо чонфидоиву хакталабй тавассути дарки таърихи гузашта, адабиёт ва забони он дар бунёди хештаншиносии миллй корхои назаррас ба анчом расонидааст. Шоир кушидааст, на танхо бо фаъолияти сиёсй, балки бар замми он, бо кори пурзахмати эчод то чое ки дасташ ба домани имкон расидааст, хувияти миллй ва фарханги хучандиёнро хифз карда, дар дилу дидахои мардуми он маскан гузидааст.
ПАЙНАВИШТ:
1. Асозода, Х. СаргузаштиустодЛоуутй/Х. Асозода.- Душанбе: Деваштич, 2008.- 280 с.
2. Аъзамзод, С. Мирзо Турсунзода ва мероси адабии тоцикон / С.Аъзамзод //Суханвари мумтоз.-Хуцанд: Ношир, 2011.- С. 106-114.
3. Дун, З.А. Лахути и Украина/З.А. Дун//ЁдбудиЛохутй. Тарт.Х.Отахонова, Ч,.Шарипов.-Душанбе: Дониш, 1974. -С.191-209
4. Лохутй, А. Мунтахаби ашъор. Тарт. Х.Отахонова/А.Лоуутй.-Душанбе:Ирфон, 1978.-320 с.
5. Мирзоюнус, М. Абулцосим Лохутй ва ёри Хуцандй/М.Мирзоюнус //Паёми Сугд, № 1, 2018, С. 110-118
6. Насриддин, А. "Шоунома" дар коргоуи шоир"/ А.Насриддин //Куллиёти осор, ц.7.-Хуцанд: Ношир, 2013.- 764 с.
7. Номауо (АбулцосимЛоуутй).-Душанбе: Адиб, 2004. -196 с.
8. Сабзаворй, Ризо Муставфй. Хуцанд ва хуцандиён дар ойинаи адаби форсй /Хваканта-Хуцанд. Муцаддимаи хуцандшиносй. - Хуцанд: Ношир, 2016, С. 236-242
9. Сайфуллоев, А. Тулуи хуршед /С А.айфуллоев//Абдурауим Х,оцибоев: Осор ва пайкор. Тауияи матн, тауцщ, тавзеуот ва таълщоти Б.Х^оцибоева, М.Мирзоюнус, С.Аъзамзод.-Хуцанд: Ношир, 2010, С. 558-573
10. Худуд-ул-олам.Тауиякунандаи матн ва пешгуфтор А.Х,асанов.-Душанбе:Бухоро,2014.-588с.
11. Чалил, Рауим. Ёди устод/ЁдбудиустодЛоуутй. Тарт.С.Бону ва Х.Отахонова/Рауим Чалил.-Душанбе: Адиб, 1987.- С.57-68
REFERENCES :
1. Asozoda, Kh. Life Description of ustod Lakhuti/Kh.Asozoda. - Dushanbe: Devashtich, 2008. - 280p.
2. Azamzod, S. M. Tursunzoda and Literary Legacy of Tajiks / S. Azamzod// The Outstanding Master of Word. - Khujand: Publisher, 2011. - 301 p.
3. Dun, A. Z. Lakhuti and Ukraine / A. Z. Dun // To the Memory of Lakhuti. Compilers: K. Oshakhonova, Dj. Sharipov. - Dushanbe: Knowledge, 1974. - 257p.
4. Lakhuti, A. Selected Poems. Compiler: K. Oshakhonova. Dushanbe: Cognition, 1978. - 320p.
5. Mirzoyunus M. Abulkasim Lakhuti and his Khujand Beloved/ A.Lakhuti //Bulletin of Sughd. 2018, N1. - P. 110-118.
6. Letters (Abulkasim Lakhuti) . - Dushanbe: Man-of-letters, 2004. -196p.
7. Sabzavori, Rizo Mustarfi. Khujand and Khujanders in the Mirror of Persian Literature / Rizo Mustarfi Sabzavori // Khvakonta - Khujand. Introduction into Scientific Studies of Khujand. -Khujand: Publisher, 2016 - 408 p.
8. Sayfullayev, A. Sunrise /A.Sayfullayev //Abdurakhim Khojibayev: Life and Creation - Khujand: Publisher, 2010. - 870p.
9. World Borderlines. Preparation and introduction: A. Hasanov. - Dushanbe: Bukhara, 2014. - 588p.
10. Djalil, Rakhim. To the Memory of Ustod/ Rakhim Djalil // To the Memory of Ustod Lakhuti. Compiles: Cecilya Bonu and Kh. Oshakhonova. - Dushanbe: man-of-Letters,, 1987. - 287p.
