CC BY
52
H. Нуров
ТАХДВВУЛИ МИСРАЪ, КОРБУРДИ АВЗОНИ РАЙРИМАЪМУЛ ВА МУАММО ДАР FA3AJIHËTH БЕДИЛ
Вожатой калидй: сабки \индй, Бедил, мисраъ, муаммо, ва зщои Fañpmia ъмул
Мух,аедикони жанри газал агааб муътацид бар ин х,астаид, ки замони яв'(и тах,аввули ин навъи адабй айёми шукух,и сабки ироцй, хоса нуфуз ёфтани он дар сурудах,ои Саъдиву Х,офиз ва дшар х,амахдони эшон мах,суб мешавад. Аз мух,имтярип вижагаи газал дар ин марх,илаи таърихй ба мацоми истицлоли байт расидани он ба шумор меояд. Ин махсусияти газал ба х,адде ривоч х,ам иайдо намуда, ки он му^иби ба унвони андарз ва х,ик\т х,ои ноб маъруфият дарёфтани абёти чудонша аз газал х,ои шоирони классики мо гардидааст, ки намунах,ои бар^астаи он дар сурати байтной маъруфи Саъдиву Х,офизу Камоли Ху^андй ва дигарон дучор мешавад. Махсусан эътирофи ташаккули испщлоли байт дар га залх,ои Х,офиз дар i я х, к, и к о i и академик Абдулганй Мирзоев ба таври bo ïcx, таъкид шудааст: «Хусусияти маънии мустацил дар бар кардани х,яр як байти газал, ки таърихан хеле иештар шуруъ шуда, руз то руз такомул меёфт, мах,з дар э^однёти Х,офиз мучассам мегардад. Дар газалх,ои Х,офиз аксаран байтной Чудоишя бештар масънои мустацил дар бар мекардагй шуданд. Ин х,олат дар навбати худ сабаб мешавад бар ин ки алоцаи маънавй- мантиции байни байтной газал суст шуда то дара^ае мерасад, ки aFap аз газал баъзе байтх,о хорич карда шаванд,
устухонбандии газал хароб нашуда, мафх,уми он вайрон намешавад (1, 42-43).
Гузашта аз ин, марх,илаи таърихии ташаккули газал дар айёми нуфузи сабки х,ипдй тах,аввулоти испщлолёбй дар таркиби ин навъи шеъри ганой ба ^ое расида, ки ин 40 аллакай сухан аз ИСТ1ЩЛОЛИ мисраъ меравад. Агар як байт дар сабки ироцй ба хукми иораи чудогонае аз газал, ки х,овии маънии мустацил аст, !ух,ур кунад, дар газали сабки х,ипдй, хоса сурудах,ои Бедили Дех,лавй мисраъ мустацилона бори як маънии муайян мекашад. Устод Шафеии Кадканй бо ишорат ба ин чойгох,и мисраъ дар шеъри Бедил навиштааст, ки «шояд осонтарин рох, барои вуруд ба дунёи Бедил, даричаи мисраъ бошад, яъне андешидан ба мисраъ ва на байт ё кулли як газал»(2, 73).
Бо 1аваччух, ба истицлоли мисраъ дар сурудах,ои Бедили Дех,лавй ду нуктаи мух, и vi му^нби арзёбй аст:
Аввал ин ки аглаби мисраъ дар газалиёти Бедил маънии мус гацил касб карда, як матлаб дар он тавзех, ёфта.
Дувум, х,арчанд испщлоли мисраъ дар газалиёти у нуфуз ёфтааст, аммо дарунмояи ин ду мисраи мустацил ба х,амдигар иайванд доранд, мисраи дувум ё тавзех,и мисраи аввал аст ё баръакс ва ё яке дар тацвияти дигар суруда шуда. Ч,их,ати бозгуии асли мацсуд муруре бар чанд мисраъ аз газалиёти Бедил мешавад: Fy6opn гафлату рушандилй нагардад ^амъ (мисраи аввал) Кучост дидаи оинаро гунуданх,о. (мисраи дувум) Агарчй х,яр ду мисраъ хузури як байтро э^од кардаанд, аммо дар навбати аввал ба сурати ^удогона маъонии муайянеро касб намуданд. Сатри аввали байт ба тавзех,и ин маънй э^од шудааст, ки гафлатзадагиву рушандилй бар асари ду мафх,ум ё х,олати мутазоди х,амдигар будан ба х,ам намеояд. Хати дувуми байт бошад, навъе таъкид аст, ки х,аргиз дидаи оинаро хоб намеояд, чун асли оина гяпх,о бо дидаи бедору равшан мунаввар аст.
Дар назари аввал, чилваи ду маънй ошкор аст, яке нох,амо-х,ап1и и гафлат ва руша и ¡ямирй ва дар мисраи дигар тамсили бехоб будани чашми оина. Х,арчанд мешавад, ки дар алох,идагй ин мисраъх,оро маънигузорй кард ва мустацилияти опх,о ихлоле дар тавзех,и маъонй ворид намекунад, вале Бедил василаи рабте миёни мисраъх,о ба вучуд овардааст. Ба ибораи дигар, мисраи
дувум барон тацвияти маънии мисраи аввал омадааст ва ин таъ-кид тарной корбурди мисол задан ба асолати оина зухур карда.
Агааби абёти Девони газалиёти Бедил ин вижагиро дар худ тадассум кардаанд, х,атто байтное, ки аз диди истилох,оти забонй ё мушаххасан синтаксисй ба сурати як думлаи мураккаби тобеъ тавассути воситах,ои пайвандкунанда таркиб ёфтаанд. Мурур мекунем бар чанд байте аз ин цабил:
Чу соя чанд ба %ар хок цаб^а судащо, Кизанги бахт нагардад кам аз зудудащо
Корбурди пайвандаки «ки» дар огози мисраи дувум аз пиюх,и забоншиносй василаи аслии рабти ду мисраъ гардидааст. Аммо бо таваддух,и ба маъонии х,ар ду мисраъ имкон дорад, ки онх,оро дар алох,идагй маънигузорй кунем:
Мисраи аввал:
Чу соя чанд ба х,ар хок ^абх,а суданх,о - дар назари аввал таъкиди Бедил ба он аст, ки то чанд ба монанди соя ба х,ар до cap фурУ меорй. Бо ишора бар ин ки вожаи «хок» дар ин мисраъ истифода шудааст, ин 40 метавон онро ба маънии инсон х,ам фах,мид, ки асли у аз хок тахмир шудааст, яъне маънии матлаби Бедил х,ам он аст, ки чаро ба монанди соя назди х,ар касу нокас сари худро хам мекуниву тамаллуц меварзй.
Мисраи дувум:
Ки занги бахт нагардад кам аз зудуданх,о- яъне занги бахти инсонро зудудан ё тарошидан ё шустани зох,ир кам карда наметавонад. Ба ибораи дигар, он чй дар сарнавишт ра^ам зада шудааст, ивазнопазир буда, х,ар гуна кушишу талош ба он таъсире наметавонад гузорад.
Маънигузории х,ар ду мисраъ дар назари аввал аз испщлоли х,ар ду сатр паём мерасонад, аммо ба шеваи дарунй ё маъной боз х,а\[ мисраи дувум таъкидест, ки матлаби мисраи аввалро х,ам тацвият медих,ад ва х,ам дар маърифати он кумак менамояд.
Ба ин маънй Бедил дар мавриди дигар мефармояд: Ба андак саъй иацш аз сайг зоил метавон кардан, Валекин чора натвон ёфтан нацшп цабпннро.
Дар ин байт х,ам усули монанди истицлол ва пайванди маъноии мисраъх,о ба мушох,ида мерасад. Ин шеваи корбурди унсурх,ои забонй ба х,укми иайвандбахш ё тобеъкунандаи
мисраьх,о аз диди сарх,у навх,й шавох,иди зиёде дар Девони Бедил дорад. Аз чу мл а, дар байти дигар мехонем:
Баски дорам гунчасон шавци ту пищон зери пуст, Ранги хунам нест бе чоки гиребон зери ст.
К,аблаи бояд изх,ор дошт, ки ин байт дар нусхаи Девони Бедил, ки бо эхдимоми Акбари Бех,дорванд дар Ч,умх,урии Исломии Эрой соли 1386 ба табъ расидааст, бад-ин сурат омадааст:
Баски дорам гуичаи шавци ту пищон зери пуст, Ранги хунам нест бе чоки гиребон зери пуст.
Ба назари мо, сурати аввал, ки дар нусхаи Холмух,аммади Хаста ва устод Халилуллох,и Халилй ва нашри то^икистонии «Девон»-и Бедил омада, сах,ех, аст, чун таъкиди ба монанди гунча шавцро зери пуст пих,оп доштан, дуруст ба назар мерасад, зеро дар ин х,ол шабох,ати гунчаи асли гулро пинх,ондошта ба шавци андарунии инсон шоиронаву мантией аст. «Гунчаи шавцро зери пуст них,он доштан» шояд маънии аслии манзури Бедилро натавонад ифода кунад, чун «гунча» ва «пуст» дар ин байт тапх,о дар сурати аввал таносуб дармеёбанд.
Х,амин гуна, корбурди пайванди «баски» аз диди сарфй тобеияти мисраъх,оро таъмин кардааст, аммо испщлоли маъиой дар х,ар ду мисраъ х,ам ба навъе зух,ур мекунад. Дар мисран аввал, агар пайванди «баски» х,азф шавад, маънии мустациле боцй мемонад, ки ба мисли гунча шавци мух,аббат ва ипп исци васлн туро зери пуст пих,оп медорам. Дар мисраи дувум бошад, шоир таъкид мекунад, ки ранги хуни май дар зери пуст бе чоки гиребон нест, яъне зох,иран ошкор аст. Мусаллам аст, ки narc/ic шавци инсонй боло мегирад ё асари мух,аббат авч пайдо менамояд, х,олати нуфузи ранги сурх дар зох,ири инсон падидор мешавад. Манзури Бедил х,ам ошкор будаии ранги хуни инсон дар зох,ири уст, ки ин ч<) бо он х,ама испщлоли мисрах,о бо овардани «ранги хун», «чоки гиребон»- киноя аз шукуфтан, ошкор гардидан, «гунча» таносуби миёни калимот ва мафох,ими байт э^од шудааст. Чоки гиребон ва кушодагии андаки дах,опи гунча, ки аз он ранги гул муайян мешавад, низ таносуби зебоеро миёни х,амдигар ба вучуд овардаанд.
Вале юх,<) х,узури байтное х,ам дар газалиёти Бедил дилва дорад, ки х,ар ду мисраъ комилан маъонии мустацил касб
кардаанд ва х,атто пайванде миёни онон дида намешавад. Ду мисраъ ва ду маънии мухталиф ва матолиби мус гацил. Масалан, ин байти Бедил аз цабили х,амии гуна абёт аст: Видоигунчаро гул ном карданд, Тарабро мотами FaM офариданд.
Маълум аст, ки мисраи аввал ташрех,и маънии гул аст, ки бо видои гуича х,осил шавад ва мисраи дувум тафсири тараб аз диди шоир, ки ба сурати мотами FaM ба дилва меояд. Дар чунин абёт такмили ИСТ1ЩЛОЛИ мисраъ ба авди худ мерасад. Метавон чанд намунаи дигар ба ин гурух, абёт овард:
Танамзи бандилибоси такаллуф озодаст, Бараярагй бар танам хилъати худо дод аст.
Аз ном агар нагзарй, аз нанг бурун о, Эй нащати гул, андаке аз ранг бурун о.
Фурсати наззора то мнжгон кушу дан даргузашт, Tëfh барце буд^астй, омаду аз cap гузашт.
Аммо фаротар аз ин vi я Г) ох, и с х,ифозати суннатх,ои шеваи цадими газалсарой дар сурудах,ои Бедил низ комилан сарфи назар намешавад. Mo мавориди зиёде ба равиши сохторй ва зох,ирии ИСТ1ЩЛОЛИ байт ё х,амох,ангиву иртиботи мисраъх,о дар абёти газалиёти Бедил дучор меоем, ки дар баробари тададдуд дар сохторшиносии газал ва тах,аввул бахшидан ба испщлоли мисраъ х,амои суппя1х,ои роидро х,ифозат кардаву бо равиши хоси сабки ^индй тадовум бахшидааст. Масалан, ба ин байт гаваччух,мекунем: Бедил, имруз дар мусулмонон, Х,ама чиз аст, лек имоннест.
Дар канори иайванди мух, к ям доштани мисраъх,о аз диди маъной шеваи баёни шоир х,ам соддаву равон аст, ки ба идомаи анъанах,ои забонии сабкх,ои к;адими шеъри форсй ишорат мекунад. Бо такя ба ин равиши суроиш ва корбурдх,ои аносири забонии шеъри Бедил натида х,ам метавон гирифт, ки ба таври кулли газалиёти шоир аз диди сабки нигориш якнавохт нестанд ва юх,е шоир py'íyb ба услуби цудамо мекунад, ки ин амр х,ам навъе ба танаввуъи сабкии сурудах,ои шоир дорад.
Гох,о дар ист1щбол аз сурудах,ои ^удамои хеш газалх,ое нигошта, ки х,арчанд нуфузи сабки х,ипдй дар <шх,о ошкор аст,
аммо соддагиву равонии шеваи нигориши шоирони пешин дар ин iypyx, газалиёт мах,фуз аст. Аз чу мл а, дар истикбол аз газали маъруфи Бадриддин Х,илолй, ки матлаъаш ин аст
Эй, ки мепурсй зи ман, он мо^ро маизил куцост, Манзили у дар дил аст, аммо надонам дил куцост.
Бедил суруда:
Ёраб, имшаб он цунуношуби цонудил куцост? Он хироми ноз ку, он умри муста ъ цил куцост? Завраце дорам ба горатрафтаи туфони яъс, Цуз канориулфатотушашдигар со^ил куцост?
Мусаллам аст, ки Бедил тарокибе бо услуби сабки х,индй ё равиши бедилонаи худ сохта, аммо чаззобиягу самимияти ошико-иаи исгикГ)()ли шеъри Х,илолй он таркиботи мураккаб ва ибороти сабки х,индиро дар иасманзари эх,сосоти шоирона гузоштааст ва мурур ба абёти газал бешак х,амон шеваи Хилолиро ба хотир меоварад.
Бо тава^ЧУ*, ба ин руйкардх,он сабкй метавон ба ин нати^а расид, ки бо он х,ама ибх,омот дар маъниофарй, корбурди шевах,ои тозаи таркибсозй ва ибораофаринии хоси сабки х,ипдй юх,с Бедил ба сабки куда vi о руцу ь мекунад ва бо ин амр ганаввуи шеваи нигориш ва забони баёни худро сурати махсус мебандад.
Муаммо дар шеъри Бедил. Хузури муаммо дар абёти Бедил х,а\[ яке аз авомили мух,ими тах,аввулоти маъной ва сохторй дар шеъри шоир мах,суб меёбад, зеро агар дар ашъори куда vi о камтар санъати муаммо ^илва мекунад ва ё он бештар дар сурати фард, цитъа ё дигар анвоъи шеърй суруда шудааст, ^ойго^и хосаи муамморо дар шеъри Бедил мо дар газал мушох,ида мекунем. Ба яке аз ин навъи муаммо дар шеъри Бедили мурур менамоем: Чу чашм бастаи муаммои ропатам Бедил, Ба лагзиши найи мижгон навиштаанд маро.
Вак/ге Мирзо Бедил зикри вожаи муаммо мекунад, ин нукта ишорате х,ам х,асг, ки дар таркиби ин байт рамзе нухуфтааст. Бешак, гуфта метавон, ки яке аз вижагих,ои корбурди муаммо дар шеъри Бедил хузур иайдо кардани худи вожаи муаммо дар абёти х,о\шли ин санъат ба шумор меояд, ки он даричае ба кашфи муаммо дар газали шоир мегардад. Таъкиди Бедил ба «бастаи муаммои рох,ат будан» бозгу аз он аст, ки асрори маънй дар калимаи «рох,атам» нух,уфтааст. Дар мисраи дувум ишорат ба
он мекунад, ки «маро ба лакжиши найи мижгон» навиштаанд. Тааммул ба маънии «лаБзиши найи мижгон» 5ох,иран матлаберо ошкор месозад, ки х,ангоми лагжидан ин вожа сурати акси худро мегирад ва оигох, аз охир ду х,арфи «нун» ва «алиф», ки дар якдоя1 й «но» хонда мешаванд, ба аввали калима мерасанд. Аз суи дигар, чун лагжидан маънии х,аракат карданро х,ам дорад, ин до хдрфи «нун»- и охир бо алифи баъдй ба х,ам васл мешаванд ва вожаи «най» акнун ба «но» табдил меёбад. Ин «но»- и х,осилтуда ро агар ба рохдг васл кунем, калимаи норох,ат хузур иайдо мекунад. Чун инсон х,амеша оромиву рохдг надорад, Бедил бо зикри ин муаммо таъкид мекунад, ки х,амеша бастаи муаммои рох,ат, ки аслан норох,атист, мебошад. Маънии ботинии байт х,ам асосан царобат ба ин матлаб дорад, аммо чун х,адаф ин до бозгуии Чойгох,и муаммо х,амчун санъати лафзй дар газалиёти Бедил аст, ба тавзех,и ин нукта иктифо хох,ем варзид.
Дар абёти зер х,ам Бедил бо зикри вожаи муаммо ба хузури ин навъи санъати шеърй дар батин сурудааш ишорат мекунад: Ашкзи бедоди ишц, пардакушо мешавад, Фа^ми муаммо кунед, обила во мешавад.
Таркиби «пардакушо», ки асли муаммои байт дар х,а\пш вожа иухуфтааст, маънии пардакушодаянда, ошкоркунандаро дороет. Вале агар ба маънии куллии байт бо ишорат ба зикри таъкиди «фахдш муаммо кунед» мутаваддех, шавем, дар батни вай вудуди муаммо равшан мегардад. Х,осили маънй он аст, ки ашк аз афзунии и m к, ва бедодии он дар тинати оиищ му^иби ошкор гарднданн асрорн иищ мегардад. Ин ашк х,амон вакд кушоншгарн сатру пардах,он монеъ мешавад, ки агар рун гунах,ои онпщ таровнш кунад, ё ба замни афтад. Муаммои байт бошад, он аст, ки чун ашк аз мижгон ба замин афтад, чаппа гардад ва агар ашкро дар алифбои форей бараке нависем, кушо х,осил мегардад. Ба х,амин вядх, аст, ки дар мисраи дуввум шоир ишорат мекунад, ки фахдш муаммо кунед, обила, яъне гирех, во мегардад.
Барон намуна як муаммои дигар:
Ин муаммо цуздами теш ту накшоядкасе, Аз ^азоронуцдаам, як уцдаи савдо cap аст.
Маънии нахустини байт он аст, ки ин муамморо ба чуз дами тега ту касе накшояд, чун аз х,азорон уцдаи савдо якеаш cap аст. Яъне вацте савдо аз х,ад биафзояд, мунтах,о дами тега нищи ёр,
ошшуэо фонй созад. Таносуби сухан дар дами TeF ва сари савдЬст, ки чуй сари савдоро дами тега маыпук, гирад, муаммои вай х,ал гардад, яъие ба муроди хеш бирасад ва дар фано ба x,arç буиайваидад.
Вале муаммои байт дар гирифтани сари савдост, ки агар аз калимаи савдо сари он, х,арфи синро бигирем, боцй видо мемонад, ки дами TeF бо буридани сари савдо ин муамморо мекушояд.
Тагору б дар авзон ва базуэ^ои гайримаъмул.
Яке аз мух,имтарин тадорубе, ки Бедил бар ва^х,и тах,аввули сохторшиносии газали форсй андом дода, корбурди авзон ва бухури ноозмуда ва ба таъбири худи у иоматбуъ мебошад. Дар девони газалиёти шоир ба ин гуна газалх,ои зиёде метавон дучор омад. Барон намуна байте аз як газали Бедил тазаккур мешавад: Чи кадхудоиест эй ситамкаш, цунун кун аз дарди cap баро, Ту шавци озоди бегуборй, зи кулфати бомудар бурун о.
Устод Салохуддини (ал чу к, й муы а к, ид аст, ки «бо ин ки Мав-лоно ва боз Бедил к^шидааид, кн бах,рх,о ва вазнх,ои чадид ва номатбуъ (ба истилох,и Бедил), ки дар шеър х,аракати чадиди зинда ва дар мусицй низ обу тоби тоза биёваранд, ба рун кор биёваранд, вале чун мутаассифона боли мусици и он шикаста буд ва то кунун шикаста аст, ин шеър натавонист ба як бол парвози шоёне бикунад»(3, 77).
Бо он ки воцеан х,амин гуна номатб^ъи дар сохтори газалх,ои мазкур ба мушохрда мерасад, аммо эх,сос мегардад, ки ба таъбири устод Салохуддин Салдуцй, Бедил навъе мустщият ва ба танину ох,ангнокй ва риояи цофия дар рукпх,ои дохилии мисраъх,оро бо шеваи маъруфи Мавлоно риоят кардааст. Масалан:
Ба кеши озодагй нашояд, ки фикри лаззатуцда зояд, Рахд нафас печу хам надорад, чу най зи банди шакар бурун.
Дар мисраи аввал «нашояд» ва «зояд» бо шеваи риояи мусицият ва ох,ангнокй, ки бештар хоси газалх,ои Мавлоност ба х,ам кофия шудаанд, аммо тададдуде, ки дар газали Бедил эх,сос мешавад, корбурди х,амин тадриба дар бах,рх,ои ноозмуда ва душвори шеъри форсй мах,суб мегардад.
Myрур ба корбурди ин гуна авзон ошкор месозад, ки Бедил асосан дар ин замина аз анвоъи бах,ри комил ба кор гирифтааст. Донишманди Эронй Ах,мади Зокирй зимни баррасии мусиции шеъри Бедил ба ин нукта ишорат намуда, хунари шоирро дар
тацвияти мус и к, и и шеър зимни корбурди ин вазн чунин баён месозад: «Бедил дар ин бах,р ба дуз вазни солим онро аз зих,офи афзоиши х,ам истифода мекунад. Х,амин амр низ рамзи pais и я к, и кори мусгщии шеъри у дар бах,ри комил гардидааст» (4, 363). Аммо Абдулгаффури Орзу - бедилиажух,и афгонистонй бо такя бар пажух,иши доктор Абдулганй аз иаж^игарони дигари бедилшиноси афгон ин авзонро нозпарварди Бедил унвон кардаву онх,оро чунин баршумурдааст: «Авзони нозиарварда, чун бах,ри комили мусамман, бах,ри мутадорик, бах,ри радази матвии мусамман ва Faiipa» (5, 48).
Бо [ явяддуX, ба х,амин шеваи корбурдии авзони гайримаълум маълум мешавад, ки аз диди шумора х,ам теъдоди вазих,ои мухта-лифро Бедил ба кор гарифтааст, ки чунин тацриба аз бештари бах,рх,ои маъруф ва номаъруфи форсй дар камтар шоирони классики форсу годик ба мушох,ида мерасад. Аз ин дидюх, х,ам Бедил навъе иайванд бо Мавлоно дорад, ки ба таъбири Бадеъуз-замони Фурузонфар дар 55 бах,ри мухталиф шеър сохтааст: «Дар забони форсй, х,сч як аз шуарои мо нестанд, ки ин андоза тавсеа дар авзон дода бошанд. Он авзони матруке, ки дар шеъри гладим вудуд дошта ва матрук шуда... тамоми он авзонро Мавлоно сохта ва бехдар аз авзони маъмула сохтааст...» (6, 148-152).
Х,амин гуна, Бедил асосан авзони тадрибаношудаи шеъри форсиро ба кор гарифтааст, вале дар х,ар яке аз опх,о навъе танин ва мусгщияти хосе ба мушох,ида мерасад. Матлаи газали дигаре аз ин шумул чунин сурат дорад:
Чи расад аз нашъаи маънавй бадимот бщпсу бехабар? Зи пари паёме агар барй, ба дукони шишагарон мабар. Дари эътиборе агар заий, магузар зи сози фурутанй, Ки ба коми косили муддао ба галоширеша расад самар.
Дар ин газал х,ам шеваи рукпх,ои мукдффо дар мисраи чях,о-рум риоят шуда, мусгщияти чунин бах,ри мураккабро нусрат бах-шидааст ва ин х,ам ошкор аст, ки Бедил х,амчун муриди мактаби Мавлоно х,я\[ дар тададдуди сохтори газал эх,тимом меварзад ва х,я\[ мусгщияту ()х,япшоки и хосаро дар тадоруби авзони мураккаб шоирона ба кор мегарад.
Дар мадмуъ, бо [ яваддух, бар зухури чанде аз шохисах,ои сохторй ва маъноии газал дар сурудах,ои Бедил ошкор мегардад, ки Абулмаъонй барои зухури тозатарин иадидах,ои хунарй дар газали
форсй чй аз лих,ози хуиари шоирй ва чй аз назари дарунмоя ва сабк эхдимом варзидааст. Агар иегикдоли мисраъ аз зумраи тах,аввулоти иодири маъиой дар газали классикй аст, ки ба ибтикороти Бедил иайваиди мух,кам дорад, дар канори ин мустацилият навъе э^оди иайванди маъной ва таносуби вожагону мафохрм ба хуиари баланди шоирй ва диди мушикофона ва нигох,и мушох,идакори у ишорат мекунад. Корбурди та^оруб дар авзоии иоозмудаи шеъри форсй, ки зох,иран аз авомили мураккаб шудани фахдш маъонии шоир х,ам гардидааст, бо нигох,е дигар та^аддуд дар сохторшиносии газали форсй аст, ки пас аз Мавлоно дар Бедил ба зухур расидааст.
ПАЙНАВИШТ
1. Абдулганй Мирзоев. Сенздах, мацола/ Аз таърихи адабиёти асрх,ои Х-ХУ- форсу то^ик). -Душанбе: Ирфон, 1977
2. ШафеииКадканй. Шоири оинаро. - Тех,рон: муассисаи интишороти Огох,, 1379
3. Сало^иддин Салцуцй. Накди Бедил. - Тех,рон: интишороти Ирфон, 1380
4. А^мад Зокирй. Мусщии шеъри Бедил.// Фаслномаи «К,анди порей»,шумораи 39-40, зимистони 1386, бах,ори 1387, вижаномаи Мирзо Абдулцодири Бедил, Дехдии нав
5. Абдулгафури Орзу. Дар хонаи офтоб. Сайре дар ах,вол ва осори Бедил. - Тех,рон: интишороти Сураи мех,р, 1387
6. Фурузонфар, Ёдномаи Мавлавй.-Тех,рон, 1374
Эволюция миера', использование нетрадиционных размеров и муаммо в газелях Бедиля
Н. Нуров
Ключевые слова: индийский стиль, Бедиль, миера', муаммо, нетрадиционные размеры
Статья посвящена проблемам структурной и содержательной организации газелей Бедиля Дихлави. Автор аргументировано доказывает, что обособленность бейта, наличие которого исследователи относят к иранскому стилю, в индийском стиле
— 44 -( НОМАИ донишгох ~ J
превращается в самостоятельность -мисра', её стилистическую и смысловую законченности.
Беднль Дихлави вслед за Джалаладднном Руми уделяет особое внимание музыкальности стиха и с этой целью использует нетрадиционные размеры, или, по его выражению, «авзони номатбу'», соблюдения внутреннего рифмования стиха.
Автор статьи также анализирует особенности использования муаммо' в газелях поэта как важного фактора содержательной и структурной эволюции стиха.
"Misra" Evolution, Usage of Non-Traditional Sizes and Muammo in Bedil's Gazels
N.Nurov
Key words: Indian style, misra, muammo, non-traditional metres
The article dwells on the problems of structural and content organization of Bedil Dikhlctvi's gazels. The author proves convincingly that the isolation ofbeyt the presence of which the researches refer to the Iranian style converts into self-sufficient misra in the Indian style, its stylistic and sensible accomplishment.
Following Djalaliddin Rumi, Bedil Dikhlavi pays special attention to musicality of the verse, with this aim he resorts to non-traditional metres- avzoni Nomatby, as he calls them; internal rhyming of the vrese being observed.
The author also analyzes the peculiarities of muammo usage in the poet's gazels as an important factor of structural and content evolution of the verse.
