CC BY
402
10.00ЖИЛМ^ОИ ФИЛОЛОГИ 1О.ОО.ОО.ФИЛОЛОГИЧЕСКИЕ НАУКИ lO.OO.OO.PHILOLOGICAL SCIENCES
10.01ЖАДАБИЁТШИНОСЙ 1О.О1.ОО.ЛИТЕРАТУРОВЕДЕНИЕ 10.01.00.LITERARY CRITICISM
10.01.03.АДАБИЁТИ МАРДУМИ КИШВАР^ОИ ХОРИ^Й 10.01.03.ЛИТЕРАТУРА НАРОДОВ СТРАН ЗАРУБЕЖЬЯ 10.01.03. LITERATURE OF FOREIGN COUNTRIES PEOPLES
УДК 8Т1
ББК 83,3(2 Т) Н. ФАЙЗУЛЛОЕВ
САХ,МИ УСТОД МИРСАИД МИРШАКАР ДАР ИНКИШОФИ АДАБИЁТИ НАВИНИ ТОЧ,ИК
Яке аз чехрахои маъруфу мондагори адабиёти навини точик, Шоири халкии Точикистон, барандаи Ч,оизаи давлатии ба номи Рудакй устод Мирсаид Миршакар бо фаъолияти густурдаву пурбаракати адабиву чамъиятиаш дар ташаккул ва инкишофи ин адабиёт сахми барозанда гузоштааст. Хидмати у, бахусус, дар рушду такомули адабиёти атфоли точик ва иртифои эътибору нуфузи он дар каламрави собик Иттиходи Шуравй ва бурун аз он басо назаррасу хотирмон аст.
Мирсаид Миршакар аз ибтидои солхои сиюми садаи ХХ ба майдони адабй омада, дар зарфи беш аз шаст сол дар ин майдон пайваста захмат кашидааст ва бо шеъру манзумаву достонхо, суруду таронахо, очерку хикояхо, киссаву повестхо, осори сахнавиву фантастикй ва маърузаву маколахои илмиву публитсистии хеш ганчинаи адабиёти точик ва илми адабиётшиносии онро рангину ганитар сохтааст. Эшон, бидуни мухобот, аз пуркортарин ва сермахсултарин адибони давр буда, дар фосилаи рохи тулонии эчодиаш барои калонсолону хурдсолон зиёда аз 50 китобу мачмуахои ашъор хадя кардааст, ки аглаби ин осор аз лихози гояву мундарича, махорати образофаринй ва тарзу услуби нигориш ба хунари хосаи офаринандагии муаллиф ишорат мекунад.
Аввалин шеъри у «Душманро кун торумор» хануз соли 1930 дар рузномаи «Комсомоли Точикистон» ба табъ расида буд. Нахустин достонаш «Ливои зафар», ки аз боби корнамоихои шоистаи мехнатии мардуми точик дар сохтмони водии Вахш ва тантанаи дустиву рафокати халкхо бо завки баланди шоирй хикоят мекунад, соли 1934 интишор ёфтааст. Х,амчунин аввалин мачмуаи ашъори эшон тахти унвони «Бахори чавонй» соли 1940 зевари табъ гардид, ки он як навъ чамъбасти дахсолаи аввали эчодиёти ин суханвари номй махсуб меёфт.
Хдмин тавр, дар даврахои минбаъда як идда мачмуахои офаридахои манзуми у, амсоли «Шеърхо ва поэмахо» (1945), «Одамон аз Боми Ч,ахон» (1946), «Калиди бахт» (1947), «Саодат» (1952), «Шеърхо ва достонхо» (1954), «Бахори Точикистон» (1958), «Тай намудем рохи бисёре» (1958-1963), «Куллиёт»-и сечилда (1970-1973), «Онхоро дуст медорам» (1975), «Варакхои мухаббат» (1978), «Илхом» (1982), «Мунтахабот» (1982) ва гайра чоп шудаанд, ки аз таваччухи сидкй ва нигохи гарми ин шоири чуяндаву навовар ба сухани бадеъ, ба каломи мукаффову мухайял дарак медихад.
Сахми Мирсаид Миршакар дар ташаккул ва рушду нумуи жанри драматургияи адабиёти точик низ хеле калон аст. У дар дарозои фаъолияти серсохаву гуногунпахлуи адабиаш барои театрхои навтаъсиси точик як силсила песахо, аз кабили «^ишлоки тиллой» (1944), «Муаллими ишк» (1945), «Тошбек ва Гулкурбон» (1946), «Шахри ман» (1951), «Фочиаи Усмонов» (1957), «Хушбахтии шумо - хушбахтии ман» (1966), «Байроки мактаб» (1969), «Бо рохи падарон» (1971), «Задухурд дар биёбон» (1974), «Гулрангу Хушранг» (1980), «Фарзандони Ватан» (1984) ва дигар навъи осори сахнавй эчод намуда, бо ин икдоми нек на танхо дар густариш ёфтани ин жанри тозаи бадей сахм гирифт, балки дар пойдору устувор сохтани пояхои адабии театри миллии мо ва сайкалу такомул ёфтани махорати актёрии хунармандони точик кушиши арзандае ба харч додааст.
Устод Мирсаид Миршакар дар таърихи адабиёти навини точик хамчун шоири достонсаро маъруфияти тамом дорад, зеро эшон аз огози эчодиёти хеш ба ин жанри мухташами хамосй бо дасту дили гарм руй оварда, чандин асархои пурмазмуну шавковар, ба монанди «Ливои зафар» (1934), «расами Тешабой» (1942), «^ишлокд тиллой» (1942), «Одамон аз Боми Ч,ахон» (1943), «Калиди бахт» (1947), «Панчи ноором» (1949), «Ленин дар Помир» (1955), «Дашти Лаванд» (1961), «Ишки духтари кухсор» (1962), «Чашмони Ленин» (1962), «Одам - офаридгор» (1962), «Варакхои мухаббат» (1975) ва «Исёни хирад» - ро (1978) офарид, ки кисми аъзами ин таълифот
аз чониби ахли илму адаб ва хаводорони шеъру шоирй бо хисси каноатмандй истикбол гардид. Ин асархо ба мавзуъоти мухталифи хаёти ичтимоиву маънавй бахшида шуда, дар онхо нигохи шоиронаи муаллиф ва андешаву афкори эстетикиаш рочеъ ба масоили кадру манзалати зиндагй, маънои умри одамй, рисолати инсонии хар фард ва мохияти хастии у равшану возех ба зухур омадааст. Аз ин лихоз ин достонхо, сарфи назар аз хадафхои гоявиаш, ки ба арзишхои чомеаи сусиолистй иртиботи тамом дорад, ба эътибори хунари нигорандагй ва чанбаи нируманди маърифатиаш имруз низ дар тарбияи ахлокии насли наврас ва парвариши завку саликаи зебоипарастии онхо хароина ба кор меояд.
Бояд гуфт, ки кобилияти фитрии эчодии Мирсаид Миршакар на танхо дар таълифи осори манзум, балки инчунин дар офариниши асархои хубу маргуби мансур, ки кобили дарки завку тафаккури хонандагони сохибмаърифат аст, сахех ба мушохида меояд. Тачаллии равшани он киссаву хикоя ва повестхои «Дурдонахои Амрита» (1969), «Табассуми Ильич» (1969), «Султони дуздхо» (1971), «Айёми шибоби Бирбал ва Акбар» (1974), асархои тарчумаихолии «Айёми чавонй» (1972) ва «Ёди ёри мехрубон» (1979) мебошад, ки аз рохи ба хам омезиш додани анъанаву навоварй эчод гардидаанд. Муаллиф дар ин осор хам услуби замонии тасвир - услуби реалистй ва хам тарзи ривоятпардозии классикии кисса андар киссаро эчодкорона ба кор гирифта, як идда образхои дилнишин ва басе лавхаю сужетхои ачоибу гароиб офаридааст, ки саршор аз панду хикмат буда, чашми хонандаро бинотар ва дунёи ботинии уро ганитар месозанд. Фузун бар ин, нависанда бо ин асархои чолибу хотирмон, ки ;исме сирф мах,сули тахайюли бадеии муаллиф аст, дар рохи эхёи анъанаи ёддоштнависии классикй ва ташаккули жанри фантастикаи адабиёти навини точик гоми устувор гузоштааст.
Устод Мирсаид Миршакар харчанд дар чодаи адабиёти калонсолон дахсолахо бедарег хидмат намуда, ба ганчинаи ин адабиёт осори арзишманде ба ёдгор гузошта бошад хам, аммо сохаи асосии фаъолияти адабии у бо адабиёти кудакон ва масоили ташаккулу рушди он робитаи кавй дошт. Бехуда нест, ки уро, бархак, чун яке аз поягузорони адабиёти атфоли точик мешиносанд ва кадр мекунанд. Зеро ин адиби махбуби бачагон аз даврахои аввали эчодиаш ба тарбияи ахло;ию эстетикии эшон таваччухи сидкй гуморид ва барояшон пайваста шеъру суруду тарона, афсонаву чистону достон ва киссаву песахо офарид. Нахустин шеъри барои тифлон офаридааш «Маймунаки заб - кизик» хануз соли 1937 ба табъ расида буд. У аз он айём то вопасин рузхои хаёташ (1993) барои кудакони томактабй ва хонандагони синну соли мактабй наздик чил мачмуаи шеъру достонхо тухфа кардааст, ки ин аз гояти захматписандй ва мухаббати беандозаи муаллиф ба адабиёти бачагон башорат медихад.
Аз миёни осори назмии давраи аввали эчодиёти Мирсаид Миршакар достони «Мо аз Помир омадем» (1939) аз бисёр чихат бехтарин намунаи асари бадей махсуб мешавад. Мухимтарин сафати ин асар ё худ дарунмояи он хаётию вокей будани мавзуъ ва ба руху равон, авзову холат, бинишу дарки бачагон ва ба тарзи сухани онхо созгору мувофик будани забону охангу зарби шеър аст. Муаллиф зур зада, фикр карда калимаву ибора кофтаву сатру мисраву байт набофидааст, балки ин манзумаи у ба сурати табий, бо рафти харакати тарак - туруки каторахо (поезд), шавку шодй ва бозии Москвабинии бачагон аз забони шоир бадохатан мерезад. Яъне шеър бидуни захмате ба сурати табий чорй шудааст:
Мо аз Помир омадем, Москвачон, Москва!
Москва равон шудем. Хезед, ёрон, бароем,
Хобидем андар вагон, Ба Москва дароем».
Бедор шудем дар Когон. Кондуктори муйсафед,
Хурсандй, шодй кардем, Гуфто ба мо: «Хап шавед,
Аз шодй бозй кардем. Набароед аз вагон,
«Ана, - гуфтем, - Москва, Москва не, ин Когон!»
(4, 251)
Бино ба шаходати мухаккикони адабиёти бачагон шоир ин достони шавковару галатиро, ки саропо аз байту мисраъхои равону салис ва пурмаъно фарохам омадааст, панч маротиба аз назару эътибори хонандагони хурдсол гузаронидааст ва мутобик ба он тахриру такмил додаст. Дар ин бора худи муаллиф чунин ибрози андеша кардааст: «Поэмаи ман «Федка» бо вучуди идеяи хуб доштанаш, барои бачагон шавковар нашуд. Ин поэма дар соли 1947 навишта шуда бошад хам, назар ба «Мо аз Помир омадем» сусттар баромадааст. Сабаби ин боз дар он аст, ки дар вакти навиштани поэмаи «Мо аз Помир омадем» ман дар байни бачагони иштироккунандаи декадаи санъати точик дар Москва будам ва ин поэмаро махсус барои онхо навишта будам. Ман хар як байтро ба бачахо хонда медодам ва фикру мулохизахои онхоро мешунидам. Дар поэма факат он байтхоро мондам, ки ба хонандагони чавон маъкул буданд. Аммо поэмаи «Федка» - ро дар кабинет навишта будам. Аз ин хулоса мебарояд, ки агар нависанда ба хаёти бачахо бевосита ошно набошад, нависандаи хакикии бачагон шуда
наметавонад. Нависандаи бачагон бояд психолог, педагог бошад, бисёр китоб хонад ва омузад, гайр аз ин бо бачахо сухбат намуда, психологияи онхоро низ омузад» (5, 149-150).
Аглаби ашъори барои бачагон таълифнамудаи шоир далели онанд, ки у, вокеан, бехтарин донандаи руху равон ва донишу тафаккури кудакон аст. Ин фазилатхои адиб дар бисёр офаридахои у ва, бахусус, дар шеърхои «^ахрамон мешавам» (1937), «Ч,он Точикистон» (1943), «Рост мегуям» (1945), «Нагзакак хонед» (1947), «Гул кун хамеша» (1948), «Гули лола» (1948), «Чистонхои Бобосалом» (1949) ва гайра ба таври бориз инъикос ёфтаанд. Ба гумони голиб шеърхои мазкур аз дустдоштатарин асархои бачагони точик буда, дар рохи тарбияи гоявию эстетикии чандин насли мардуми мо хидмат кардаанд. Аз ин лихоз, махсусан арзиши гоявию бадеии сурудахои «^ахрамон мешавам» ва «Рост мегуям», ки ба хазинаи тиллоии адабиёти атфоли точик ворид шудаанд, назир надорад:
Гумон набаред, Ширин аст обаш,
Ки ман хурд хастам. ^андин аст обаш.
Ана, мебинед Нахандед Шумо
Ч,оруб дар дастам. Ман рост мегуям,
Бо ин чорубам Дегу табакро
Хона мерубам. Худам мешуям,
Дар даст кузача Бовар накунед,
Давам бошитоб, Аз очам пурсед
Ба суи чашма Вай пахтакор аст,
Аз барои об. Кораш бисёр аст.
(3, 272-273)
Ин андешахои ростини саршор аз самимияту шодиву фарах аз номи кудаки дар хукми гул, ки аз корхои анчомдодааш ифтихор дораду ёрирасони бемалоли модар аст, аз номи худи духтарак бо хамон содагиву ширинии лафзи бачагон баён шуда, бо як шунидан ва хондан аз бар мешаваду хама умр дар лавхи хотирхо боки мемонад. Мухимтарин вежагии ин шеър дар нирумандии чанбаи тасвирй ва равонии сухан буда, тору пуди он аз нигориши манзара ба хам омадааст. ^ариб хар сатри ин шеър ба рассом барои нигориш мавод медихад, то духтарча гох чоруб дар даст хона мерубаду гох дар даст кузача суи об меравад ва гохи дигар уро хангоми шустушуи дегу табаку коса мебинад ва ба ин тарик чанд манзараи ачоибу пандомез ва дилнишину сурурбахш пеши назар чилва мекунад. Ба ^авли академик Рачаб Амонов "дар ин шеър образи хотирнишини инсони накукоре дар партави мухимтарин хислатхои ба бачагон хос падидор аст. Сухани оддии ширадор, вазни сабку равон боиси пуртаъсирии шеър шудааст" (1, 102).
Шоири халкии Точикистон Убайд Рачаб аз боби дигар шеъри машхури шоир «^ахрамон мешавам» боре батафсил ибрози андеша карда буд, ки он аз бехтарин шеърхои чандин насли бачагони точик мебошад. Шояд ягон шеъри адабиёти атфоли точик мисли ин асар, ки орзуи аввалини хар тифл аст, ин кадар байни мардуми мо шухрат надошта бошад ва шояд дар Точикистон касе набошад, ки ин шеърро боре замзама накардаву аз ёд надонад.
Бояд гуфт, ки дар мачмуаи «Дах шеъри тиллой», ки онро Ташкилоти гайридавлатии «Истиклол» соли 2003 интишор додааст, дар радифи нух шеъри дигар ин шеъри расо хам дарч шудааст ва дар он байти накаротии «Ватанам СССР, Гулшанам СССР» ба таври зайл тахрир шудааст: «Ч,исми ман, чони ман, Точикистони ман». Шоири маъруфи бачагон Ч,ура Х,ошимй бо назардошти тахрири мазкур дар мавриди такдири ин шеър чунин навишта буд: «Кудакони точик ва адибони кудакон бояд аз устод Убайд Рачаб сипосгузор бошанд, ки махз бо далолати у хангоми бархаёт буданаш устод Мирсаид Миршакар суруди машхуртарини кудакони мо «^ахрамон мешавам» - ро тахрир кард ва бо хамин ин шеърро хаёти тозае бахшид. Вагарна тасаввури он, ки адабиёти кудакони точик аз ин шеър хам махрум мондааст, чи кадар хузнангез мебуд» (7, 3).
Муъчиби таъкид аст, ки накши Мирсаид Миршакар дар рушду инкишофи жанрхои калонхачми назми кудакон, амсоли манзумаву достон, достонхои реалистй, достонхои хачвй ва достон - афсонахо низ хеле намоён аст. Ин шоири сермахсул таи солхои мухталифи эчодй барои бачагони синну солашон гуногун силсилаи асархое, аз кабили «Мо аз Помир омадем» (1939), «Рафтем ба чангал» (1939), «Неъмат» (1942), «Федка» (1947), «Бачагони мамлакати офтобруя» (1950), «ралами ман» (1951), «Дугонахо» (1954), «Бо айби кй?» (1960), «Киштии орзу» (1964), «Як соли комил» (1971) ва чанд достон - афсона, ки кахрамонхояшон голибан аз олами хайвонотанд, офарид. ^исми бештари ин офаридахо ба мачмуахои солхои 70-80-и шоир чун чилди дуюми «Куллиёт» (1971), «Аз хама ширин» (1976), «Ч,уробхои гулдор» (1979), «Fунчахои хандон» (1981) ва «Фарзандони Ватан» (1984) бо хеле тахриру такмилот ворид шудаанд, ки ин аз мукоисаву мукобалаи матни асархо ба куллй аён мегардад. Ин амал бори дигар аз он
шаходат медихад, ки муаллифи чуяндаву мушохидакор ва захматкаш дар болои асархояш гаштаву баргашта кор мекардааст.
Як чихати чолиби диккати асархои фавкуззикр ва, умуман, осори назмиву насрии шоир ин аст, ки бо эчодиёти лафзии халк робитаи таркибй дорад. Яъне сарчашмаи асосии кулли осори барои бачагон таълифнамудаи эшон хамоно адабиёти шифохист. Таъсиру нуфузи афсонаву ривоятхо ва шеъру таронахои халкиро мо дар аглаби офаридахои бадеии шоир равшан ба мушохида мегирем. Fояву мазмун ва руху оханги асархои фолклорй ба хунари сужетсозй ва забону услуби шоир таъсири файзбахш расонида, бадеият ва асосхои халкии эчодиёти уро таквият бахшидааст.
Эчодиёти эшон хамзамон бо назми атфоли рус ва, хоса, осори манзуми маъруфтарин намояндагони он Самуил Маршак, Корней Чуковский ва Сергей Михалков, ки бахусус, дар хунари афсонасарой назир надоштанд, то андозае каробат дорад. Ин омузиш ва муовизаи тачриба барои ба махсусиятхои табиии назми кудакон ва вежагихои сохторию услубии он созгору мувофик гардидани ашъори шоир ва дар дигар кишвархо борхо тарчумаву интишор ёфтани он зиёда мусоидат кардааст. Ба ин маънй метавон гуфт, ки дар сайкалу густариш ёфтани хунари шоирии Мирсаид Миршакар ва вусъат гирифтани доираи тафаккуру чахонбинии у на танхо асари классикони адабиёти точик ва эчодиёти лафзии халк; на;ши барозанда дорад, балки эчодиёти рангини адибони баруманди кишвархои хоричй, хосатан, адабиёти атфоли рус на;ши муайян гузаштааст.
Устод Мирсаид Миршакар ба маънои томи сухан хамчунин мухаккики адабиёти атфоли точик буд. У аз даврахои аввали фаъолияти адабиаш ба масъалаи бунёди адабиёти махсуси кудакон ва роххои ташаккулу инкишофи он эътибори чиддй зохир намуда, хам тавассути осори бадеиаш, хам ба туфайли маколахои илмиву назариаш ва хам ба шарофати тарбияи гурухи калони адибони чавон дар ин чода хидмати арзандае ба харч додааст. Маърузаву гузоришоти пурмухтавои эшон, аз кабили «Дар бораи баъзе масъалахои адабиёти бачагон» (1952), «Доир ба вазъият ва вазифахои адабиёти бачагона» (1959), «Баъзе кайдхо доир ба вазъияти адабиёти бачагонаи точик» (1970) ва гайра, ки аз минбари баланди анчуману чаласахои Иттифоки нависандагони Точикистон садо додаанд, аз мухаббату дилсузии муаллиф нисбат ба ин адабиёт, аз гамхориву тадбирандешии пайгиронаи у дар боби ривочу равнаки адабиёти мавриди назар шаходат медихад.
Яке аз охирин маърузахои сидкидилонаи Мирсаид Миршакар рочеъ ба вазъи адабиёти атфоли точик дар съезди У111 Иттифоки нависандагони Точикистон сурат гирифта буд. Ман ин анчумани бонуфузро хуб дар ёд дорам. Он мохи апрели соли 1981 тахти сарварии Шоири халкии Точикистон, устод Муъмин ^аноат дар толори бошукухи бинои Шурои олии мамлакат доир гардид. Дар ин хамоиш шоири мухаккиксиришти мо дар маърузаи хеш «Панч соли адабиёти бачахо» бурду бохти ин адабиётро амику батафсил тахлил намуда, вазъи накди адабии онро низ мавриди андешаву баррасй карор дод ва аз сустии суръати инкишофи он изхори нигаронй кард: «Х,еч як адабиёт, хох хурд асту хох бузург, бе кумаки танкиди адабй пеш рафта ва равнак ёфта наметавонад. Дуруст аст, ки чилди алохидаи таърихи адабиёти бачагонаи советии точик навишта шуд. Дуруст аст, ки ду чилди аввали «Тазкираи адабиёти бачагон» бо сарсуханхои муфассал аз чоп баромад. Бо вучуди ин хама, вазъияти танкиди адабии адабиёти хурдсолонамон гайриканоатбахш аст. Имруз дар ин соха Рачаб Амонов ба кадре машгул аст. Х,амчунин Ч,онон Бобокалонова ва Неъматчон Файзуллоев кувваозмой доранд. Лекин инхо каманд... Кори бошарафи мунаккид аст, ки ба воситаи матбуоти даврй мохияти гоявии ин ё он китоби барои бача таъиншударо кушояд» (6, 3).
Чунонки мебинем, андешахо дар бобати тарбияи мунаккидони касбии адабиёти кудакон ва афзун намудани сафи онхо наздик чихил сол мукаддам дар ин Анчуман мавриди назар будааст. Он солхо миёни ахли илму адаби кишвар дар иртибот ба ин казия андешае ба миён омада буд, ки дар таркиби Пажухишгохи забон ва адабиёти ба номи Рудакии АИ Точикистон шуъбаи алохидае оид ба омузишу тахкики таърихи адабиёти атфоли точик таъсис дода шавад, аммо афсус, ки ин амали хайр, ин орзуи нек то ба хол чомаи амал напушидааст. Х,ануз хам дар мо мухаккикони ин адабиёт ангуштшуморанд. То чое, ки медонем, дар зарфи беш аз ним аср дар чумхурии мо рочеъ ба адабиёти бачагон хамагй се рисолаи докторй ва понздах рисолаи номзадй ба дифоъ расидааст, ки ин дар киёс бо кишвархои дигар, ки дар хамсоягй карор дорем, нисбатан камтар аст. Аммо дар ин раванд як падидаи чолиб ин аст, ки чанд дахсолаи охир иддае аз адабиётшиноси маъруфи мо, амсоли Юсуфи Акбарзода, Абдурахмони Абдуманнон, Абдушукури Абдусаттор, Азимчон Аминй ва чанде дигар, ки шугли асосиашон омузиши адабиёти калонсолон аст, гох-гохе ба адабиёти кудакон низ аз руи мехру ихлос ручуъ мекунанд.
Дар мавриди омузиши эчодиёти рангини Мирсаид Миршакар, ки ба харду адабиёт хидмати арзанда кардааст, хаминро бояд гуфт, ки он зиёда аз шаст сол инчониб дар мадди
назари мухаккикон карор дошта, муъчиби ба вучуд омадани чанд асари илмиву тадк;ик;отй ва силсилаи очерку маколахо гардидааст. Дар китобу резарисолахои адабиётшиносони ватаниву хоричй З. С. Кедрина «Мирсаид Миршакар» (Москва, 1954), Холик Мирзозода «Мирсаид Миршакар» (1962), Сохиб Табаров «Мирсаид Миршакар» (1962), Хдмрокул Шодикулов «Мирсаид Миршакар ва ленинномаи у» (1972) ва Чонон Бобокалонова «Мирсаид Миршакар -шоири бачагон» (1976) пахлухои мухталифи эчодиёти ин суханвари сохибном мавриди арзёбии илмй ва истикболи гарм карор гирифтааст. Х,амчунин дар асари профессор Атохон Сайфуллоев «Аркони сухан» (1985), ки аз нигориши чехраи эчодии чор тан шоирони маъруфи точик фарохам омадааст ва дар китоби дотсент Бобо Худойдодов «Се очерк дар бораи се адиб» (1983) эчодиёти Мирсаид Миршакар дар доираи бобу фасли алохида батафсил тахлил гардида, арзиши гоявию эстетикии офаридахои бадеию публитсистии шоир ва макоми волои у дар чараёни адабии давр муайян карда шудааст.
Хуллас, ин шоири хунарманду тавоно тамоми умри эчодии хешро ба хидмати шукуху рифъати адабиёти миллии мо, ба хидмати маърифати бадеии мардум бедарег сарф намуда, бо осори ганиву пурмояи адабиаш дар таърихи адабиёти точикии асри мозй накши мунир ба ёдгор гузоштааст.
ПАЙНАВИШТ:
1. Амонов, Р. Таърихи адабиёти советии точик./Р. Амонов.-Чилди У1.-Душанбе:Дониш, 1982.-346 с.
2. Бобокалонова, Ч,. Мирсаид Миршакар - шоири бачагон/ Ч,. Бобокалонова.-Душанбе: Ирфон, 1976.120 с.
3. Миршакар, М. Куллиёт. Иборат аз се чилд. Чилди 1/ М.Миршакар.-Душанбе:Ирфон, 1970.-384 с.
4. Миршакар, М. Куллиёт. Иборат аз се чилд. Чилди ШМ.Миршакар.-Душанбе:Ирфон, 1971.-336 с.
5. Миршакар, М. Куллиёт. Иборат аз се чилд. ЧилдиШ/М.Миршакар.-Душанбе:Ирфон,1973.-336 с.
6. Миршакар, М. Панч соли адабиёти бачахо/ М. Миршакар // Маданияти Точикистон.-1981.-14-уми апрел.
7. Хршимй, Ч. Чанд сухан дар атрофи шеъри кудакон / ЧДошимй // Адабиёт ва санъат.-2003.-7-уми июл.
REFERENCES:
1. Amonov, R. The History of Soviet Tajik Literature / R. Amonov. - V. VI. - Dushanbe: Knowledge, 1982. - 346 P.
2. Bobokalonova, J. Mirsaid Mirshakar - Kid Poet /J. Bobokalonova. -Dushanbe:Cognition,1976. - 120 p.
3. Mirshakar, M. Collection of Compositions. In three volumes. - V.1 / M.Mirshakar. - Dushanbe: Cognition,
1970. - 384 p.
4. Mirshakar, M. Collection of Compositions. In three volumes. - V.1 / M.Mirshakar. - Dushanbe: Cognition,
1971. - 336 p.
5. Collection of Compositions. In three volumes. - V.1 / M.Mirshakar. - Dushanbe:Cognition, 1973. -336 p.
6. Five Years of Kid Literature / M. Mirshakar // Culture of Tajikistan. - 1981. - April 14.
7. Hoshimhi, J. Some Words Concerning Kid Poetry / J. Hoshimi// Literature and Art. - 2003. -July 7.
Сахми устод Мирсаид Миршакар дар инкишофи адабиёти навини тоцик
Вожахои калиди: Мирсаид Миршакар, адабиёти навини тоцик, адабиёти бачагон, эцодиёти лафзй, жанруои бадей, назму наср, байту мисраъ, образ, бадеият, гояву мундарица, шеъру достон, циссаву уикоя, песаву повест
Дар мацола ба роуи эцодии яке аз чеурауои намоёни адабиёти садаи бист, устод Мирсаид Миршакар ицмолан назар андохта, сауми у дар рушду инкишофи адабиёти навини тоцик нишон дода шудааст. Ин адиби пуркору сермаусул дар зарфи беш аз шаст соли фаъолияти адабиаш барои хонандагони калонсол ва хурдсол зиёда аз панцоу мацмуа интишор додааст, ки аз жанруои мухталифи назмиву насрй фароуам омадаанд. Сауми эшон, бахусус, дар рушду такомули маъмултарин жанри адабй - достон хеле муассиру назаррас аст, ки офаридауое чун "Ливои зафар", "Кишлоци тиллой", "Панци ноором", "Одам - офаридгор", "Исёни хирад'' ва гайра далели боризи ин андешаанд.
Нацши устод Мирсаид Миршакар, хосатан, дар ташаккул ва инкишофи адабиёти бачагон, ки цисми таркибии адабиёти навини тоцик маусуб мегардад, хеле барцаста аст. Уро, баруац, яке аз поягузорони ин адабиёт медонанд, зеро цисмати аъзами эцодиёти эшонро мауз шеъру достонуо, циссаву ривоятуо ва повесту асаруои тахайюлй барои кудакону наврасон ташкил медиуад. Ба туфайли эцодиёти рангину пурмояи ин суханвари тавоно адабиёти атфоли тоцик аз лиуози хусусиятуои равониву синнусолй, вежагиуои забониву услубй ва махсусиятуои жанриву сохторй ба цоидаву талаботи адабиёти сирф барои бачагон созгору
мувофиц гардид. Ба ибораи дигар, таълифоти гуногунжанри шоир дар роуи муайян шудани цщатуои асливу зотии ин адабиёт ва дигар сифатцои умдаи он циддан ба кор омад.
Вклад Мирсаида Миршакара в развитие современной таджикской литературы
Ключевые слова: Мирсаид Миршакар, новая таджикская литература, детская литература, фольклор, художественные жанры, образ, поэма, рассказ, повест В статье исследуется творческий путь одного из самых выдающихся литературных фигур современной таджикской литературы Мирсаида Миршакара и его вклад в развитие новой таджикской литературы. Указывает, что этот очень продуктивный литератор за шестдесять лет своей литературной деятельности опубликовал более пятидесяти сборников произведений для взрослых и для младших читателей.
Отмечается роль Мирсаида Миршакара особенно заметна в становлении и развитии детской литературы, как неотъемлемой части новой таджикской литературы. Подчеркивается, что он, является одиним из основателей этой литературы, так как большая часть его творчества связана именно с произведениями для детей и подростков. Определяется что благодаря красочному и мощному творчеству этой литературной личности таджикская детская литература по психологическим и возрастным характеристикам, языковым, стилевым а также структурно-жанровым особенностям была адаптирована к литературной требованиям литературы для детей. Делается вывод о том, что творчество М. Миршакара серьезно повлияло на формирование многообразия литературных жанров этой литературы и других ее основных качеств.
MirsaidMirshakar's contribution to development modern Tajik literature
Keywords: MirsaidMirshakar, new Tajik literature, children's literature, folklore, art genres, image, poem, story, story The article explores the creative way of one of the most prominent literary figures of modern Tajik literature, Mirsaid Mirshakar, and his contribution to the development of new Tajik literature. It is noted that this very productive writer for six years of his literary activity has published more than fifty collection of works for adults and for younger readers in different genres.
It is shown that the role of Mirsaid Mirshakar is especially noticeable in the formation and development of children's literature, which is part of the new Tajik literature. which is part of modern Tajik literature. It is noted that he is in truth, is one of the founders of this literature, since most of his work is associated specifically with works for children and adolescents. It is proved that thanks to the colorful and powerful work of this literary personality, Tajik children's literature on the psychological and age characteristics of language and style characteristics, as well as structural-genre features, has been adapted to the literary requirements of children's literature. It is concluded that the diversity of literary works of M. Mirshakar seriously influenced the definition of literary genres of this literature and its other main qualities.
Маълумот дар борам муаллиф:
Файзуллоев Неъматцон, доктори илщои филологи, профессори кафедраи адабиети муосири тоцики Донишго^и давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Г.Гафуров (Цум^урии Тоцикистон, ш.Хуцанд), Email: uchzaphgu@mail.ru Сведения об авторе:
Файзуллоев Неъматджон, доктор филологических наук, профессор кафедры современной таджикской литературы Худжандского государственного университета имени академика Б.Г.Гафурова (Республика Таджикистан, г. Худжанд), E-mail: uchzaphgu@mail.ru Information about the author:
FayzuHoev Ne'matjon, Doctor of Philology, Professor of Modern Tajik Literature Department, Khujand State University named after academician B.G.Gafurov (Republic of Tajikistan, Khujand), E-mail: uchzaphgu@mail. ru
