APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz
Щ /
As«.A» ï
Уг\гл
ê
Iff f %g
LAW, FINANCE AND
jglpUED SCIENCES
FIGHTING CORRUPTION IN THE FIELD OF MIGRATION: INTERNATIONAL PRACTICE AND FOREIGN EXPERIENCE
Zufarov Farkhod Makhamadzhanovich
Head of the Department for Protection of Citizens' Rights and Freedoms of the Prosecutor General's Office of the Republic of
Uzbekistan https://doi.org/10.5281/zenodo.14242215
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 24th November 2024 Accepted: 28th November 2024 Online: 29th November 2024
KEYWORDS Migration, corruption,
international experience, Russia, European Union, CIS, legislation, social protection, state policy, violations.
This article analyzes international practices and foreign experiences in combating corruption in the migration sector. It examines the measures taken to reduce corruption in migration processes in the Russian Federation and the European Union countries, as well as the existing challenges they face. The focus is also on migration flows among CIS countries, their regulation, and recommendations for combating corruption. The article emphasizes the difficulties in managing migration processes and the underlying causes of corruption.
МИГРАЦИЯ СОХДСИДАГИ КОРРУПЦИЯГА ЦАРШИ КУРАШИШ: ХАЛЦАРО
АМАЛИЁТ ВА ХОРИЖИЙ ТАЖРИБА
Зуфаров Фарх,од Махамаджанович
Узбекистон Республикаси Бош прокуратураси Фу;ароларнинг хукук; ва эркинликларини
химоя килиш булими бошлиги https://doi.org/10.5281/zenodo.14242215
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 24th November 2024 Accepted: 28th November 2024 Online: 29th November 2024
KEYWORDS Миграция, коррупция, халцаро тажриба, Россия, Европа Иттифоци, МДХ, цонунчилик, ижтимоий %имоя, давлат сиёсати, цонунбузарлик.
Ушбу мацола миграция соуасида коррупцияга царши курашишнинг халцаро амалиёти ва хорижий тажрибасини та^лил цилади. Мацолада Россия Федерацияси ва Европа Иттифоци мамлакатларида миграция жараёнларида коррупцияни камайтириш чоралари ва мавжуд муаммолар урганилади. Шунингдек, МДХ, давлатлари уртасидаги миграция оцимлари, уларни тартибга солиш ва коррупцияга царши курашиш буйича тавсиялар куриб чицилади. Асосий эътибор миграцион жараёнларни бошцаришдаги цийинчиликларга ва коррупциянинг сабабларига царатилади.
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz
Барча мамлакатларда миграцион жараёнларни тартибга солиш хукукий ва ташкилий воситаларни ишлатиш оркали амалга оширилади. Бошка давлатлардаги миграциянинг тартибга солиниши ва коррупцияга карши курашиш амалиётини урганиш, уларнинг ютуклари ва камчиликларини тахлил килиш бизнинг миллий конунчилигимиз тизимини яхшилаш имкониятини беради.
Совет Иттифоки таркалган 1991 йилдан кейин Россия Федерациясига собик иттифок давлатларидан куплаб мигрантлар кела бошлади ва Россия миграцион окимларнинг марказига айланди. Шу боис, хукумат ушбу жараённи тартибга солиш учун мураккаб чора-тадбирлар мажмуини ишлаб чикишига тугри келди.
Охирги 10 йилда Россия ташки миграция сохасида дунёнинг энг кучли 5 та давлатидан бирига айланди: 17 миллиондан ортик фукаро мамлакатга келди ва шуларнинг 15.7 миллиондан ортиги расмий мигрант сифатида руйхатга олинди. 2019 йилдан бошлаб Россия Федерациясининг чегара тузилмалари мамлакат худудига кириб келган шахсларнинг хисобини олиб боришни бошлади.
Экспертларнинг фикрича, 2030 йилга келиб Россияда мехнатга лаёкатли ахоли сони 11 миллионга камаяди. 2020 йилнинг январь-июль ойларида миграцион руйхатда турган чет эл фукароларининг сони 10,8 млн. нафарни ташкил этган (2019 йилнинг шу даврида 6,2 млн.). Шу даврда 136,6 минг (75,3 минг) нафар фукаролиги булмаган ва чет эл фукароларига вактинча яшаш хукукини берувчи хужжатлар расмийлаштирилган.
2015 йилда расмийлаштирилган вактинча яшаш гувохномаларининг 80 фоизи куйидаги 6 та мамлакатдан келган мигрантларга тугри келади: Украина (306 минг нафар ёки 29 фоиз), Узбекистон (138 минг нафар ёки 13 фоиз), Арманистон (116 минг нафар ёки 11 фоиз), Тожикистон (100 минг ёки 10 фоиз), Козогистон ва Озарбайжон (85 минг нафардан ёки 8 фоиз).
Маълумотларга кура, 2020 йилнинг январь ойида Россия худудида карийб 10 миллион нафар чет давлат фукаролари турли муддатлар давомида яшаб келган. Шундан 38 фоизи ёки 3.7 миллион нафар шахс Россияда бир йилдан ортик муддат давомида яшашган.
Собик Совет Иттифоки давлатларидан мигрантларнинг кучиб келиши натижасида ахоли сонининг ортиши Россия учун мухим ахамият касб этган. 1991 йилдан 2015 йилга кадар конуний миграция хисобига Россиянинг ахолиси 7.5 миллионга купайган. Мутахассислар тахлилига кура, 2015-2020 йилларда мигрантлар хисобига Россия Федерацияси ахолиси 1 млн. 142 минг нафарга купайган. 2018 йилда ишлаш учун келган мигрантлар сони 4.8 млн.га етган ва бу ракам хозирда хам ортишида давом этмокда. 2018 йилда Россия Федерацияси бюджетига конуний ишлаш учун рухсатнома бериш оркали 57 млрд. рублдан ортик маблаглар келиб тушган.
Россия Федерациясининг давлат миграцион сиёсати концепциясига кура, миграция сохасидаги давлат сиёсати асосий максадларидан бири, давлат хавфсизлигини таъминлаш ва миллий мехнат бозорини химоя килишдан иборат. Шунингдек, рус миллатига мансуб хорижий фукаролар ва рус жамиятига мослашиш имконияти юкори булган ахолининг Россияга кучиб келишига шароит яратиш, ташкилий ва хукукий механизмларни яратиш хам мухим максадлардан биридир.
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz
Бу маълумотлардан келиб чикиб, Россия Федерациясининг стратегик максади -мигрантлар хисобига ах,оли сонини купайтириш булиб, бу мамлакатнинг ички ресурслари етарли эмаслигини курсатади.
Тадкикот натижаларига кура, миграция тизимини тартибга солишдаги муаммолар шуларни уз ичига олади: коррупция, ноконуний миграция, норасмий бандлик, мигрант оила аъзоларининг хукукий макоми билан боглик конундаги бушликлар, ижтимоий химоя, хукукий ёрдам, таълим ва согликни саклаш тизимлари имкониятларидан фойдаланишдаги тусиклар, фукароликни олишдаги кийинчиликлар ва халкаро хукук нормаларини куллашдаги муаммолар.
"Мигрант" тушунчасига конунчилик хужжатларида аник таъриф берилмаган, шунинг учун миллий конунчиликда "Чет давлат фукароси" ва "Хорижлик ишчи" тушунчалари асосида мигрантлар, уларнинг хукуклари ва мажбуриятлари акс эттирилмокда.
Россия Федерациясининг 25.07.2002 йилдаги "Россия Федерациясидаги чет давлат фукароларининг хукукий макоми тугрисида"ги конунига кура, хорижий ишчи -конуний асосда Россия Федерацияси худудида яшовчи ва пуллик мехнат фаолияти билан шугулланувчи чет давлат фукаросидир.
Мехнат мигранти тушунчаси умумкабул килинган стандартларга асосланиб, у хорижий мамлакатда иш хаки учун мехнат фаолиятини амалга оширадиган шахсни англатади. Бу коида БМТ Бош Ассамблеяси томонидан 18.12.1990 йилда кабул килинган ва 01.07.2003 йилда кучга кирган "Барча мехнат мигрантлари ва уларнинг оила аъзоларининг хукукларини химоя килиш тугрисида"ги Халкаро конвенцияда мустахкамланган.
Россия Федерацияси 11.07.2011 йилда "Мехнат мигрантлари ва уларнинг оила аъзоларининг хукукий макоми тугрисида"ги келишувни ратификация килди. Ушбу келишув 19.01.2010 йилда Россия, Белоруссия ва Козогистон уртасида имзоланган ва 26.07.2011 йилда кучга кирган. Келишувга кура, мазкур давлатлар худудида мехнат фаолиятини амалга ошириш учун келувчи фукароларга махсус рухсатнома талаб килинмайди. Ушбу фукаролар махаллий мехнат бозори химояси учун белгиланган чекловлар доирасида хисобга олинмасдан мехнат фаолиятига жалб килинади.
Россия Федерацияси хукуматининг 23.11.2019 йилдаги 2793-сонли фармойишига кура, 2020 йилда вактинчалик яшаш учун 60270 та квота ажратган, бу эса олдинги йилга нисбатан 23210 тага камдир. 2019 йилда умумий квота 83480 та булган, 2018 йилда 90360 та, 2017 йилда эса 110880 та квота ажратилган.
Квота ажратиш жараёнида йилдан йилга камайиш кузатилмокда ва хар йили вактинча яшаш учун квота олиш жараёни кийинлашмокда. Бу эса коррупция холатларининг пайдо булишига олиб келади, чунки ажратилган квоталар хар бир мигрантга етмайди. Мисол учун, баъзи худудларда квоталар январь ойида таксимланиб, март ойида ишлашга келган мигрантлар коррупцион омилларга мурожаат килишга мажбур булишмокда.
Коррупцион хавф-хатарлар шундаки, мигрантларга курсатиладиган давлат хизматлари такчиллик тугдириб, ушбу хизматларни курсатишда "савдолашиш" холатларини келтириб чикармокда. Давлатнинг миграция сиёсати бошкарув
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz
усулларига караб узгариб, такомиллашиб бормокда. Миграция турлари ва мигрантлар гурухлари жойлашган худудларига караб бошкарувнинг турли усуллари кулланилиши тизимлиликни талаб килади. Ноконуний мигрантлар сонининг купайиши Россия Федерациясида миграция жараёнлари устидан давлат бошкарувининг самарасизлигини курсатади1.
Миграция жараёнларини бошкариш ва унинг шакллари, усуллари билан боглик муаммоларни урганиш ва тахлил килиш натижасида миграция сохасида давлат бошкарувини самарали равишда амалга ошириш ва коррупцион хавфларни камайтириш зарурлиги аён булади. Россия Федерациясининг миграция жараёнларини бошкаришдаги асосий максадлари ижтимоий-иктисодий ривожланиш, ахоли сонининг ошиши, шунингдек, ахолининг ва давлатнинг миллий манфаатларини химоя килишни уз ичига олади.
Россия миграция жараёнларини тартибга солишда хукукий, ахборот-тахлилий, иктисодий, ташкилий ва бошка воситалардан фойдаланади. Норматив-хукукий хужжатлар ва хукумат карорлари бу жараёнларни тартибга солишда асосий уринни эгаллайди.
Россия Федерациясидаги мигрантларнинг хукукий макомининг узига хос хусусиятлари куйидагиларни уз ичига олади:
- мигрантларнинг хукукий макоми Россия Федерацияси фукароларидан фаркли булиб, чекловлар ва мажбуриятларга эга;
- мигрантнинг хукукий макоми муддатли характерга эга булиб, Россия худудидаги мавжудлиги даврида амал килади. Давлат худудини тарк этганида мигрант барча хукукларидан ва мажбуриятларидан халос булади;
- миграция конунчилигини бузган шахсларни давлат худудидан депортация килиш ёки мажбурий чикариш тартиби белгиланган. Агар мигрант мажбурий чикариш давомида икки ёки ундан ортик маъмурий жарималарни туламагани аникланса, унинг давлат худудига киришига 3 йиллик таъкик урнатилади.
Европа давлатларининг тажрибасига назар ташлайдиган булсак, хозирги пайтда Европа узининг демократик кадриятлари ва эркинликка садокатини саклаш, адолат ва озодликни таъминлаш билан бирга, фукароларини терроризм ва миллатчи партияларнинг кучайиб бораётган хавфларидан химоя килиш вазифаларида турганини куриш мумкин.
БМТ маълумотларига кура, 2015 йилда 1 миллиондан ортик мигрантлар Уртаер денгизи оркали Европага кирган. 2016 йилда бу ракам 363 минг, 2017 йилда 172 минг ва 2018 йилда 105 минг нафарни ташкил килган. 2019 йилдаги маълумотларга кура, 20 дан 64 ёшгача булган 191,5 миллион ишчи ёшидаги одамлардан 8,8 миллион нафари ёки 4,63 фоизи Европа Иттифокига кирмайдиган давлатлар ахолиси булган.
Европа Иттифокининг ички ишлар буйича комиссарининг фикрига кура, Европа Иттифоки давлатларида коррупция даражаси ортган. Шунга карамасдан, Европа Иттифоки коррупцияга карши курашишда халкаро тажрибага эга. Агар Россия Федерацияси ва Европа Иттифоки давлатларининг коррупцияни англаш рейтинги
1 Белогорцев А. Н., Макарова Л. И. Правовые аспекты противодействия незаконной миграции и коррупции как угрозам национальной безопасности Российской Федерации //Закон и право. - 2018. - №. 3. - С. 179-181.
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz
билан солиштирилса, Европа Иттифоки давлатлари юкори натижаларга эга булганини куриш мумкин. 2020 йилги рейтингга кура, Россия коррупцияни англаш даражаси буйича 180 давлатдан 129-уринни эгаллаган. Европа Иттифоки давлатлари эса ушбу рейтингдаги биринчи бешталикдан учта уринни эгаллаган (1-урин Дания, 3-урин Финляндия, 5-урин Швеция).
Тадкикотларга кура, Европа Иттифокидаги энг коррупциялашган давлат 2015 йилда Греция булган. Бу холат шунга ишора килдики, Европа Иттифоки давлатларида иктисодий ривожланиш даражаси баланд булгани сари коррупция даражаси паст булади. Нисбатан камрок ривожланган иктисодиётга эга давлатларда коррупция даражаси юкори булиши кузатилган2. Масалан, 2012 йилдан 2020 йилгача Греция коррупцияни англаш даражасида 14 погона кутарилиб, 59-уринни эгаллаган.
Европа Иттифоки давлатларида миграция сохасидаги коррупциявий холатларни аниклаш учун турли воситалар кулланилади, жумладан, мигрантлар уртасида мансабдор шахсларга пора берганлик ёки бошка моддий манфаатдорликлар хакида суровлар утказиш, полицияга йулланган мурожаатлар ва ноконуний мигрантлар сонининг ошиши билан аникланади3.
Мигрантларни ноконуний олиб кириш бизнеси биринчи марта 1997 йилда олимлар Дж.Солт ва Дж.Штейн томонидан илмий адабиётларда курсатилган. Шу вактдан бери хорижий тадкикотчилар 654 нафар шахснинг бу жиноий фаолият билан шугулланишини тахлил килган. БМТ хужжатларида бундай шахсларнинг 5 тоифаси белгиланган: ташкилотчилар, рекрутерлар, ташувчи/гидлар,
корректировкачилар/хайдовчилар ва етказиб берувчилар.
Миграция сох,асида коррупция уюшган жиноятчилик билан чамбарчас богликдир. Жиноий гурухларнинг Европа Иттифоки давлатларига ноконуний мигрантларни олиб боришлари ва одам савдоси коррупцияга мойил мансабдор шахслар ва давлат хизматчилари иштирокисиз амалга ошмайди. Шу сабабли, тадкикотчилар ушбу сохада коррупцияга мойил давлат хизматчилари (иммиграцион хизматчилар) атамасини кенг куллашади4.
Миграция окимларини "синфлаштириш" амалиёти мавжуд булиб, бу амалиётда муайян давлат ёки худуддан мигрантларни жалб килиш учун жиноий марказлар ташкил этилади. Бу марказларда мигрантларнинг харакат йуналишлари, кабул килиш ва таркатиш пунктлари хамда бошка тизимлар ишлаб чикилиб, ноконуний йуллар оркали белгиланган манзилга етказиш амалга оширилади. Мисол учун, Туркия ва
2 Uri Dadush & Mona Niebuhr, 2016. "The Economic Impact of Forced Migration," Research papers & Policy papers 1605, Policy Center for the New South.
3 Andrea Bernini & Laurent Bossavie & Daniel Garrote-Sánchez & Mattia Makovec, 2024. "Corruption as a push and pull factor of migration flows: evidence from European countries," Empirica, Springer;Austrian Institute for Economic Research;Austrian Economic Association, vol. 51(1), pages 263-281, February.
4 Louise Shelley, Human Smuggling and Trafficking into Europe: A Comparative Perspective, Migration Policy Group (MPG), February 2014, https://www.refworld.org/reference/themreport/mpg/2014/en/98219 [accessed 05 September 2024]
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz
Сербиядан Европа Иттифоцига мигрантларни олиб кириш йуллари контрабанда йуналишлари орцали амалга оширилади5.
Европа Иттифоцида коррупцияга царши курашиш хуцуцни мухофаза цилувчи органлар томонидан амалга оширилади, бу органлар орасида полиция, прокуратура, суд ва Европол каби ташкилотлар мавжуд. Европа Иттифоци коррупцияга царши сиёсатни белгилайди, норматив-хуцуций хужжатлар ва стратегик дастурлар цабул цилади хамда хуцуцни мухофаза цилувчи органларнинг коррупцияга царши курашиш фаолиятининг самарадорлигини мониторинг цилади. Шунингдек, Европарламент коррупцияга царши курашиш учун молиявий маблаглар ажратади.
Европада коррупциянинг бир хусусияти шуки, маиший даражада коррупция деярли учрамайди. Европа Иттифоцида коррупция купинча олий ва урта даражадаги давлат органларида кузатилади, Россия Федерациясида эса коррупция барча даражадаги органларда тарцалган.
Европа Иттифоцида ноцонуний миграция масаласига жиддий ёндашилади. Миграция жараёнларини тартибга солувчи цонунчилик халцаро хуцуц, Европа Иттифоци хуцуци ва алохида давлатларнинг цонунчилик тизимларига асосланади. Тадцицотчиларга кура, Европа Иттифоцида коррупция хавфининг усишида юцори коррупция даражасига эга Европа давлатларидан келган мигрантлар асосий сабаб булади.
Масалан, Швеция давлат органлари фаолиятининг очицлиги ва шаффофлиги билан танилган булсада, Еврокомиссия томонидан мигрантларга шахсини тасдицловчи хужжатлар бериш ва яшаш жойи тацдим этишда коррупцион холатлар аницлангани учун танцид цилинган.
Камбагал давлатлардан келган чет эл фуцаролари купроц коррупцияга мойил булади, чунки улар яшайдиган давлатларда ижтимоий хизматлар ва ресурслар учун ноцонуний туловларни амалга оширишга мажбур булишади. Озиц-овцат махсулотлари ва турар жой тацсимотидаги суиистеъмолчилик, жинсий зуравонлик ва порахурлик -мигрантларнинг Европа давлатларида дуч келиши мумкин булган асосий муаммолар хисобланади. Коррупция даражаси мигрантларнинг келиши билан бевосита боглиц булиб, цабул цилувчи давлатларда мигрантларга цуйилган талабларнинг юцорилиги коррупцион холатларнинг содир этилишига сабаб булади.
Ривожланган давлатларда коррупция купроц ошна-огайнигарчилик, ноцонуний таъсир цилиш ва лоббизм каби турларда кузатилади. Масалан, таниш-билиш ёки цариндошларини ишга цабул цилиш, бир марталик нафацалар туланиши каби холатларда коррупцияга йул цуйилади. Ижтимоий нормаларга кириб цолган мигрантларнинг коррупцион хулц-атвори бошца давлат худудига келганидан кейин хам давом этади6.
Европа Иттифоци давлатларида миграция жараёнларини тахлил цилиш шундан иборатки, цонуний миграцияни амалга ошириш цийин булган давлатларда ноцонуний
5 FARGUES, Philippe, BONFANTI, Sara, When the best option is a leaky boat : why migrants risk their lives crossing the Mediterranean and what Europe is doing about it, Migration Policy Centre, Policy Briefs, 2014/05 -https://hdl.handle.net/1814/33271
6 Koser, K. (2010). Dimensions and dynamics of irregular migration. Population, Space and Place, 16(3), 181-193.
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz
миграция кузатилади. Бу холда, сохта хужжатларни тайёрлаш, давлатдан айланма йуллар оркали чикиш ёки кириш каби усуллардан кенг фойдаланилади. Масалан, Якин Шарк ва Шимолий Африка мамлакатларидан Европа давлатларига мигрантларни етказиш хизматининг нархи уртача 3000 АКШ долларини ташкил килади. Бу сумманинг ярмини мигрантларни кабул килувчи давлатлар чегара хизмати ходимларига бериш талаб килинади, бу эса мигрантларнинг белгиланган манзилига етиб боришини таъминлайди. Агар конуний миграцияни амалга ошириш имкони булмаса, давлат хизматчиларини сотиб олиш холатлари купайиши мумкин.
Оммавий миграциянинг асосий йуналишларида булган транзитер давлатлар (масалан, Болгария, Венгрия, Греция, Италия, Македония, Марокаш, Сербия, Словения, Туркия ва Хорватия) халкаро стандартларга мувофик коррупцияга карши курашиш чораларини куллашлари зарур. Шу билан бирга Еврокомиссия томонидан Грецияга миграцион инкироз билан курашиш учун такдим килинган 1,6 миллиард фунт стерлинглик молиявий ёрдамнинг нотугри таксимланганлиги текширилди.
Европа давлатлари демократик институтлар ва давлат бошкаруви органларининг шаффофлиги билан ажралиб туради, лекин уларда хам коррупция холатлари мавжуд. Коррупцияга куп аралашувчи ташкилотлардан бири Европа Иттифоки давлатларининг чегара хизматлари хисобланади. Улар ноконуний мигрантларнинг давлат чегарасини боскичма-боскич утишлари ёки чукиб кетган мигрантларни киргок худудларидан куткариш операцияларини амалга ошириш билан шугулланади.
Европа Иттифоки давлатларидаги миграция органлари коррупция хавфларини тахлил килиб, коррупция холатларини олдини олиш ва профилактика ишларини амалга оширади. Коррупцияга мойил сохалар ва лавозимларнинг тахлили хамда коррупция холатлари хакидаги маълумотларни йигишда назорат органлари мухим рол уйнайди.
Европа Иттифоки давлатларидаги миграция органлари ходимларининг психологик тайёргарлиги бошка органлардан фарк килиб, хар бир хизматчи уз фаолиятида ноконуний харакатларни аниклашга ва бу хакда рахбариятга хабар беришга тайёр булади. Ушбу хабарлар учун конун билан белгиланган пуллик мукофот хам мавжуд. Миграция хизматчилари орасида шаффофлик асосий принцип сифатида кулланилади. Мигрантлар хам таъмагирлик холатлари хакида полицияга хабар бериш хукукига эгалар. Шунингдек, Европа Иттифоки давлатларининг фукаролари анонимлик асосида коррупция холатлари хакида хабар беришлари ва аноним хабарнинг ракамини курсатилган жавоб хатида олишлари мумкин.
Европа Иттифоки давлатларида мансабдор шахслар учун коррупцияга карши курашиш буйича махсус стандартлар ишлаб чикилган. Бу стандартлар мансабдор шахсларнинг халоллиги, манфаатлар тукнашувини тугри бахолаш, сотиб олишга уринишлар хакида хабар бериш мажбурияти, мансабдор шахсларнинг карорлари ва харакатларининг конунийлигини текшириш имконияти ва коррупция холатларида хабар бериш учун жавобгарликдан озод килиш имкониятларини уз ичига олади. Бу коидалар миграция органлари ходимларига хам татбик килинади.
Шу тарика, Европа Иттифоки давлатлари коррупцияга карши курашишда умумкабул килинган усул ва воситалардан фойдаланмокда. Аммо коррупцияни
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz
бутунлай йуц цилиш хали хам жуда мураккаб вазифа. Европадаги коррупция даражаси Россия Федерациясидагига нисбатан камроц, ва баъзи Европа давлатлари коррупцияни минимал даражага туширишда муваффациятга эришган.
Турли манбалардан олинган маълумотларга кура, Европа Иттифоци давлатларида коррупция даражасининг пасайишига цуйидаги омиллар сабаб булмоцда:
- оммавий ахборот воситалари ва ривожланган фуцаролик жамияти институтлари мавжудлиги;
- мансабдор шахслар томонидан цабул цилинаётган царорларнинг ошкоралиги ва аницлиги, купчилик норматив ва цонун хужжатларининг очицлиги;
- Суд хокимиятининг сиёсий, молиявий ва кадрлар масалаларида ижро хокимиятидан мустациллиги, коррупцияга царши курашишда ваколатли органлар билан хамкорлик цилган шахсларнинг химояси;
- ихчам маъмурий бошцарув тизими ва бюрократиянинг камлиги, ошна-огайнилар ва табацаланишнинг деярли йуцлиги.
Россиянинг ицтисодиётида мехнат ресурслари етишмаслиги сабабли МДХ давлатларидан келаётган мигрантлар оцими мухим ахамият касб этмоцда. МДХ давлатлари тарихан бир-бири билан боглиц булиб, визасиз кириш-чициш имконияти мавжудлиги туфайли улар Россия учун асосий миграция манбаи булиб цолмоцда.
Экспертлар фикрича, 2000 йилдан буён К^иргистондан чициб кетган мигрантларнинг 85 фоизи, Тожикистоннинг деярли барча мигрантлари, Арманистоннинг 90 фоиз мигрантлари, Белорус, Озорбайжон ва Узбекистоннинг купчилик мигрантлари, шунингдек, Украина ва Молдаванинг 50 фоиз мигрантлари Россия Федерациясига келишган.
2014-2018 йилларда Россияга келган мигрантлар сони Озорбайжондан 9,3 марта, Арманистондан 14,4 марта, Молдовадан 6,7 марта, Тожикистондан 15,8 марта, Туркманистондан 2 марта, Узбекистондан 4,1 марта, Украинадан 10,1 марта, Белорусдан 2,6 марта, Козогистондан 1,7 марта, Киргизистондан 3 марта купайган. Шунингдек, Россияга мигрантларнинг келиши Марказий Осиё ва Кавказ давлатлари хисобига тезлашмоцда.
МДХ давлатларида миграция жараёнларини бошцариш хар бир давлатнинг уз миграция сиёсатидан келиб чиццан холда амалга оширилади. МДХ давлатлари уртасида миграциянинг тартиб-цоидалари ва мигрантлар учун шартлар белгилаш мацсадида хамкорлик урнатилган. Бу давлатлар миграция оцимларини самарали бошцаришга харакат цилишади7.
Хар бир МДХ давлатининг миграция жараёнларини бошцариш учун уз модели мавжуд булсада, ижобий натижаларга эришиш учун барча давлатлар учун ягона концепция ишлаб чициш зарур. Бу давлатлар бир-бири билан боглиц булган шароитда яшаши туфайли, миграция жараёнларини алохида бошцариш натижа бермаслиги мумкин. Шу боис, "Евроосиё тизими" каби интеграциялашган тизимларни жорий цилиш миграция жараёнларини бошцаришда самарали булиши мумкин.
7 Уткин В. А. Миграция и коррупция как системная проблема во взаимоотношениях России со странами СНГ //Безопасность бизнеса. - 2016. - №. 3. - С. 60-63.
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz
МДХ давлатларида миграция жараёнларини бош;ариш икки ва куп томонлама асосларда амалга оширилади. Бу асослар давлат бош;аруви механизмларидан фойдаланиш ва ;онунийликни таъминлашга ;аратилган.
Барча МДХ давлатларида миграция жараёнларини бош;аришда Россия моделидан фойдаланиладиган миграция органлари мавжуд. 2007 йилда МДХ давлатлари миграция органлари рахбарларининг кенгаши ташкил этилган. 2013 йилда эса бу тузилма коррупцияга ;арши давлатлараро кенгашга айланган, аммо ундан ани; натижалар олинмаган. Бу ташкилотнинг самарасизлигининг асосий сабаби унинг фа;ат ;огозда мавжудлиги ва амалдаги ани; чора-тадбирларнинг йу;лиги билан боглик;.
2017 йилда МДХ давлатларининг коррупцияга ;арши курашиш концепцияси ;абул ;илинган, аммо бу хужжатда миграция сохасида коррупцияни камайтиришга ;аратилган чоралар курсатилмаган.
Шу билан бирга, Россияга мехнат ресурсларини етказиб бериш буйича донор давлатлар миграция сиёсатини миллий ;онунчилик тизими ор;али бош;ариш стратегияларини ишлаб чи;ишган. МДХ давлатлари уз фу;ароларини Россияга кетишдан олдин касбий тайёргарликка ургатиш ва Россияда уларнинг хук;ук;ларини Химоя ;илиш учун чоралар курмо;да.
МДХ давлатларида миграция бош;арувининг икки асосий модели мавжуд: биринчиси - Урта Осиё ва Кавказ мамлакатларига хос булса, иккинчиси - Россия ва ;исман Козогистонга хос.
Миграция жараёнларини самарали бош;ариш талаблари, МДХ давлатларининг Хукук;ни мухофаза ;илувчи органлари уртасида но;онуний миграция, одам савдоси ва гиёхванд моддаларнинг но;онуний савдоси билан курашиш сохаларида хамкорлик ;илишни талаб ;илмо;да. Тад;и;отчилар, МДХ давлатларининг манфаатларидан келиб чи;;ан холда миграция о;имларини са;лаб ;олиш ва сиёсий бар;арорликни таъминлаш ма;садида визасиз режимни са;лаш кераклигига ишора ;илмо;да.
МДХ давлатлари органлари миграция ;онунчилиги ижросини назорат ;илиш ва миграция сохасида криминализацияга ;арши курашишда самарали восита булиб хизмат ;илмо;да.
Хозирги кунда, МДХ давлатларида ишчи кучларини жалб ;илиш тизими самарадор эмас. Мехнат мигрантлари патент олишади ва ойлик туловларни амалга оширишади, аммо улар мехнат шартномаси тузмасдан ишлашлари мумкин. Агар мехнат шартномаси тузилса хам, иш берувчилар бу ха;да соли; ва миграция органларини хабардор ;илмайди, натижада соли;лар ва ижтимоий туловлар туланмасдан, фаолият ярим ;онуний шаклга утиши мумкин.
МДХ давлатларида коррупцияга ;арши курашиш учун давлат-хусусий шерикчилик моделини ривожлантириш зарур. Мехнат мигрантларини махаллий урф-одатларга мослаштириш билан фу;аролик жамияти институтлари ва махаллий маъмурият шугулланиши мумкин.
МДХ давлатларида но;онуний миграциянинг кенгайишига икки асосий омил таъсир ;илади: миграция ;онунчилигининг ижроси устидан назоратнинг йу;лиги
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz
хамда иш берувчилар, ижарачилар ва мигрантларнинг масъулиятсизлиги билан боглиц кенг тарцалган коррупция.
МДХ давлатларида миграция сохасидаги самарасизлик ва коррупциянинг асосий сабаблари цуйидагича турларга ажратилади:
1) Сиёсий сабаблар: юборувчи ва цабул цилувчи давлатлар уртасида миграция сиёсатидаги царама-царшиликлар ва келишмовчиликлар;
2) Хуцуций сабаблар: Россия ва МДХ давлатларининг миграция сохасидаги цонунчилигидаги ноаницликлар ва муайян тизимнинг йуцлиги;
3) Бошцарув сабаблари: Мигрантларнинг ижтимоий химояси ва хуцуцларини таъминлашдаги кучсизлик, шунингдек, мехнат мигрантларининг келиши билан боглиц куплаб бюрократик тусицлар;
4) Ташкилий сабаблар: Миграция цонунчилигини бузилишига ва коррупцияга сабаб булувчи, юборувчи ва цабул цилувчи давлатларда мигрантларни иш билан таъминлашда "уртакаш воситачилар"нинг мавжудлиги;
5) Ахборот-тахлилий сабаблар: Давлатлар уртасида мигрантлар сони ва уларнинг пул утказмалари хацида маълумот алмашинувининг мавжуд эмаслиги;
6) Маданий-демографик сабаблар: МДХ давлатларида рус тилини билиш ва мулоцот тили сифатида цуллашнинг камайиши.
Тахлиллар натижасида цуйидаги хулосаларга келиш мумкин:
- Россия Федерацияси мигрантларни жалб цилиш ва уларни рус жамиятига мослаштиришдан манфаатдор;
- мехнат мигрантлари учун Россияда мехнат бозорига кириш, ижтимоий химоядан фойдаланиш ва болалари учун таълим олиш жараёнлари цийинлашган. Тиббий хизматлардан фойдаланиш эса мигрантнинг хуцуций мацоми, яшаш гувохномаси, мехнат шартномаси ва мажбурий тиббий сугурта билан боглиц;
- миграция сохасидаги куч воситаларидан фойдаланиш мигрантлар сонининг камайишига ва коррупция факторларининг сацланиб цолишига олиб келади;
- миграция сохасида коррупция урта ва цуйи даражада сацланиб цолмоцда;
- Россияда миграция цонунчилиги кодекслаштирилмаганлиги давлат хизматларини курсатишнинг коррупциявий хавф-хатарлари сацланиб цолишини давом эттирмоцда;
- коррупциянинг асосий холатлари мигрантларни хисобга олиш, патент бериш, вацтинчалик яшаш учун рухсатнома ва яшаш гувохномаси олиш жараёнларининг ёпиц ва мураккаблиги хамда давлат хизматчиларининг царор цабул цилишдаги ихтиёрийлиги билан боглиц.
Миграция жараёнларини самарали бошцариш тизими мигрантларнинг хуцуцларини тан олиш ва химоя цилишга асосланиши шарт. Агар бошцарув самарасиз булса ва миграция жараёнлари устидан етарли назорат урнатилмаса, бу коррупциянинг ривожланишига ва давлат хавфсизлигига тахдид солиши мумкин. Коррупция миграция жараёнларини бошцаришдаги давлат механизмларининг бир цисми булмаслиги керак, давлат хизматчилари ва хуцуцни мухофаза цилувчи органлар учун мигрантларнинг хуцуцлари билан боглиц ноцонуний фойда олиш йулида иш олиб бориш мумкин эмас.
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz
Глобал микёсда миграция жараёнларини бошкаришда ЕИ ва Россиядаги таклифлар хали узини тулик окламаган ва такомиллаштириш жараёнида колмокда8.
ЕИ давлатларида хам миграция сохасида коррупция холатлари мавжуд, лекин Россиядан фаркли равишда ЕИда коррупция урта ва ю;ори даражада сакланиб колган, куйи даражада тулик; бартараф килинган. ЕИ давлатлари коррупцияга ;арши илмий ва амалий жихатдан курашиб, муайян натижаларга эришган ва ижро интизоми масаласида Россияга Караганда бир мунча ю;ори холатдадир.
Миграция сохасидаги долзарб муаммолар чет эл фукароларининг хукукий ма;омини белгилашдаги конунчиликка узгартиришлар киритишни талаб килади. Мигрантнинг хукукий макомини аник белгилаш бунда камлик килади, миграцион хукукбузарликлар содир этилганда, жараёнга алокадор барча иштирокчиларнинг ваколатлари ва мажбуриятлари аник белгилаб куйилиши керак.
8 Czaika, M. and de Haas, H. (2014), The Globalization of Migration: Has the World Become More Migratory?+. Int Migr Rev, 48: 283-323. https://doi.org/10.1111/imre.12095