Научная статья на тему 'МИГРАЦИЯ СОҲАСИДА КОРРУПЦИЯНИ ОЛДИНИ ОЛИШНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ'

МИГРАЦИЯ СОҲАСИДА КОРРУПЦИЯНИ ОЛДИНИ ОЛИШНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
8
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
Миграция / коррупция / бандлик агентликлари / меҳнат мигрантлари / давлат сиёсати / коррупцияга қарши кураш / ижтимоий ҳимоя / хусусий сектор / қонунчилик / мониторинг / Migration / corruption / employment agencies / labor migrants / state policy / anti-corruption measures / social protection / private sector / legislation / monitoring

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Zufarov Farkhod Makhamadzhanovich

Ушбу мақолада миграция соҳасида коррупцияни олдини олишнинг долзарб масалалари таҳлил қилинади. Миграция жараёнлари ва унга таъсир кўрсатувчи коррупция омиллари, шунингдек, коррупцияга қарши курашишда давлат ва жамиятнинг кенг кўламли ислоҳотлари муҳокама этилади. Мақолада, айниқса, хусусий бандлик агентликлари фаолияти ва улар билан боғлиқ муаммоларга алоҳида эътибор қаратилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

IMPORTANT ISSUES OF PREVENTING CORRUPTION IN THE FIELD OF MIGRATION

This article analyzes the urgent issues of preventing corruption in the migration sector. It examines migration processes, the factors of corruption affecting them, and discusses broad reforms by the state and society to combat corruption. Special attention is given tothe activities of private employment agencies and related challenges

Текст научной работы на тему «МИГРАЦИЯ СОҲАСИДА КОРРУПЦИЯНИ ОЛДИНИ ОЛИШНИНГ ДОЛЗАРБ МАСАЛАЛАРИ»

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz

Щ /

As«.A» ï

Уг\гл

г 'lijt с i f t.

Iff f %g

LAW, FINANCE AND

jgpUED SCIENCES

IMPORTANT ISSUES OF PREVENTING CORRUPTION IN THE FIELD OF MIGRATION

Zufarov Farkhod Makhamadzhanovich

Head of the Department for Protection of Citizens' Rights and Freedoms of the Prosecutor General's Office of the Republic of

Uzbekistan https://doi.org/10.5281/zenodo.14242229

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Received: 24th November 2024 Accepted: 28th November 2024 Online: 29th November 2024

KEYWORDS Migration, corruption,

employment agencies, labor migrants, state policy, anticorruption measures, social protection, private sector, legislation, monitoring.

This article analyzes the urgent issues of preventing corruption in the migration sector. It examines migration processes, the factors of corruption affecting them, and discusses broad reforms by the state and society to combat corruption. Special attention is given to the activities of private employment agencies and related challenges.

МИГРАЦИЯ СОХДСИДА КОРРУПЦИЯНИ ОЛДИНИ ОЛИШНИНГ ДОЛЗАРБ

МАСАЛАЛАРИ

Зуфаров Фарх,од Махамаджанович

Узбекистон Республикаси Бош прокуратураси Фу;ароларнинг хукук; ва эркинликларини

химоя килиш булими бошлиги https://doi.org/10.5281/zenodo.14242229

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Received: 24th November 2024 Accepted: 28th November 2024 Online: 29th November 2024

KEYWORDS Миграция, коррупция,

бандлик агентликлари,

мецнат мигрантлари, давлат сиёсати, коррупцияга царши кураш, ижтимоий цимоя, хусусий сектор, цонунчилик, мониторинг.

Ушбу мацолада миграция сощсида коррупцияни олдини олишнинг долзарб масалалари та^лил цилинади. Миграция жараёнлари ва унга таъсир курсатувчи коррупция омиллари, шунингдек, коррупцияга царши курашишда давлат ва жамиятнинг кенг куламли ислоуотлари мууокама этилади. Мацолада, айницса, хусусий бандлик агентликлари фаолияти ва улар билан боглиц муаммоларга алощда эътибор царатилган.

Миграция сохасида коррупцияни олдини олиш - ушбу сохддаги цонунчилик ва норматив-хуку;ий хужжатларнинг амалга оширилишини таъминлаш, шунингдек, шахсларга уз хуку;лари ва эркинликларидан туси;ларсиз, орти;ча муаммоларсиз ва

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz

манфаатдорликларсиз фойдаланиш имконини берувчи тизимни яратишга царатилган чора-тадбирлар мажмуасидир1.

Миграциянинг узи кучиш ёки жой узгартиришни англатади ва бу тушунча хозирги замон давлатларида ижтимоий, ицтисодий ва сиёсий муносабатлар сифатида мухим ахамиятга эга. Миграция икки турга булинади: ташци миграция (ахолининг мамлакат худудидан чициб кетиши) ва ички миграция (давлат доирасида яшаш жойларини узгартириш)2.

Миграция жараёнлари давлат бошцарувида ижтимоий муносабатларни тартибга солувчи маъмурий-хуцуций нормаларнинг таъсирига асосланади3. Узбекистон Республикасининг "Коррупцияга царши курашиш тугрисида"ги цонунида коррупциянинг аниц таърифи берилган булиб, у шахснинг мансаб ёки хизмат мавцеидан шахсий ёки бошца шахсларнинг манфаатларини кузлаб цонунга хилоф фойдаланишини англатади.

Миграция сохасида коррупцияни олдини олишга каратилган чора-тадбирлар куйидагилардан иборат:

- миграция сохасида давлат сиёсатини амалга оширувчи органларнинг фаолиятини ошкоралик ва хисобдорлик принципларига мувофиц олиб бориш, уларнинг бошцарув тизимини самарали цилиш ва мансабдор шахсларнинг уз вазифаларини бажаришдаги масъулиятини ошириш4;

- коррупцияга царши курашиш сохасида парламент ва жамоатчилик томонидан миграция сохасидаги давлат органлари фаолияти устидан назоратни амалга ошириш;

- масъул давлат органлари ходимлари томонидан коррупцияга оид хуцуцбузарликларга йул цуймаслик, уларнинг олдини олиш чораларини куриш;

- мансабдор шахслар ва бошца ходимларнинг вазифа бажариш самарадорлиги хамда сифатини бахоловчи мезонлар, стандартлар ва бахолаш тизимларини жорий этиш;

- давлат органлари ходимлари учун одоб-ахлоц цоидаларини белгилаш ва уларни самарали амалга ошириш;

- ходимлар уртасида манфаатлар туцнашувини хал цилиш учун ташкилий-хуцуций асосларни такомиллаштириш ва мониторинг утказилишини таъминлаш;

- давлат органлари ходимларининг хуцуций мацомини аницлаш, хизматнинг шаффоф тартибини урнатиш, танлов ва хизматда кутарилишнинг очиц, бегараз ва адолатли тартибини жорий этиш;

- жисмоний ва юридик шахсларнинг мурожаатлари буйича цонунчилик талабларига риоя цилинишини, мурожаатларни тулиц, холисона ва уз вацтида куриб чицишни, бузилган хуцуц ва эркинликларни тиклашга доир чораларни амалга оширишни таъминлаш.

Миграция сохасида коррупцияни олдини олишга царатилган чора-тадбирлар цуйидагилардан ташкил топади:

1 Castles S., de Haas H., & Miller M., "The Age of Migration", Palgrave Macmillan, 2020.

2 Portes A., "Immigrant America: A Portrait", University of California Press, 2014.

3 Rose-Ackerman S., "Corruption and Government: Causes, Consequences, and Reform", Cambridge University Press, 2016.

4 Massey D. S., "Worlds in Motion: Understanding International Migration at the End of the Millennium", Oxford University Press, 2005.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz

1) Давлат органлари фаолиятида коррупцияга ;арши тадбирларнинг самарадорлигини бахолаш ва мунтазам мониторинг утказиш;

2) Норматив-хукудий хужжатлар ва лойихаларнинг коррупцияга ;арши экспертизасини ташкил этиш;

3) Сохадаги давлат органлари ходимларининг самарали ижтимоий химоясини, моддий таъминотини ва рагбатлантирилишини таъминлаш;

4) Маъмурий ва бюрократик туси;ларни бартараф этиш, руйхатга олиш, рухсат бериш ва лицензиялаш тартиб-таомилларини соддалаштириш хамда тезкорлигини ошириш;

5) Давлат органлари билан жисмоний ва юридик шахслар уртасида масофавий хизматларни кенг жорий этиш;

6) Хусусий бандликка кумаклашиш ташкилотларига тенг шарт-шароитлар яратиш ва инсофсиз ра;обатга йул куймаслик5.

Узбекистон Республикасининг замонавий давлатчилиги тарихи ор;али миграция жараёнларини бош;аришдаги узгаришлар тахлилига мувофи; муста;илликка эришганимиздан сунг миграция масалалари Ички ишлар, Мехнат ва Ижтимоий таъминот вазирликлари томонидан ;исман амалга оширилган.

Кейинчалик, 1993 йилда Вазирлар Махкамаси ;арори билан Узбекистон Республикаси Мехнат вазирлиги хузуридаги Кучма мехнатчилар ишлари республика агентлиги ташкил этилган.

2001 йилда Президентнинг фармони билан Мехнат ва Ижтимоий таъминот вазирликлари бирлаштирилиб, янгидан Мехнат ва ахолини ижтимоий мухофаза ;илиш вазирлиги ташкил ;илинган.

Шундан кейин, 2001 йилда Вазирлар Махкамаси томонидан тасди;ланган ;арорга асосан Таш;и мехнат миграцияси масалалари агентлиги ташкил этилди. Агентликнинг вазифалари ;уйидагиларни ;амраб олди:

- Узбекистон фу;ароларининг чет элдаги фаолияти ва хорижий фу;ароларнинг Узбекистондаги касб фаолиятини мувофи;лаштириш;

- мехнат миграцияси сохасида хал;аро хамкорлик лойихаларини ишлаб чи;иш ва амалга ошириш;

- чет эл давлатлари билан квоталар ва рухсатномалар бериш буйича хамкорлик ;илиш;

- Узбекистон фу;ароларининг чет элда ишга жойлашишига кумаклашиш;

- хорижий ишчи кучларини ёлловчи фирмалар билан хамкорлик ;илиш;

- чет элда мехнат фаолияти учун рухсатномалар бериш;

- юридик шахсларга хорижий ишчи кучларини жалб этиш учун рухсатномалар бериш, шунингдек, хорижий фу;ароларга мехнат фаолияти учун тасди;номалар бериш.

Бундан таш;ари, Таш;и мехнат миграцияси агентлиги Мехнат ва ахолини ижтимоий мухофаза ;илиш вазирлиги, Кора;алпогистон Республикаси вазирликлари, вилоятлар ва Тошкент шахар хокимликлари таклифларига асосан таш;и мехнат миграцияси жараёнларини тахлил ;илиш ва миграция ривожланишининг прогнозларини хисобга олиш вазифасини бажаради.

Ruhs M., "The Price of Rights: Regulating International Labor Migration", Princeton University Press, 2013.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz

Агентлик ташкил этилганидан 2018 йилга цадар республика фуцароларининг ташци мехнат миграциясини ташкил цилиш билан шугулланувчи ягона орган сифатида фаолият юритган. Аммо, Агентликнинг фаолияти самарали булмаганлиги ва коррупциявий муаммолар ечими топилмаганлиги сабабли ташци мехнат миграцияси борасида давлат сиёсатида бир цатор камчиликлар кузатилди. Бунинг оцибатида фуцаролар расмий давлат органларига мурожаат цилмай, турли воситачилар ва "уртакашлар" орцали чет давлатларда иш урни топиш ва ноцонуний ишга жойлашиш холатлари купайди.

Масалан, 2018 йилда Агентликнинг бир гурух собиц мансабдор шахслари Кореяга фуцароларни ишга жунатиш ваъдасини бериб, уларнинг хар биридан 5-7 минг АКШ доллари олиб, жами 20 млн. АКШ доллари мицдоридаги пул маблагларини ноцонуний тасарруф цилишган. Мазкур холат юзасидан жиноят иши цузгатилиб, айбдор шахслар жиноий жавобгарликка тортилганлар.

Ушбу холатлар Агентлик тизимини ва ташци мехнат миграциясини тубдан такомиллаштириш ва бозор механизмларини жорий цилиш зарурлигини курсатди. Шу сабабли, Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 5 июлда "Узбекистон Республикасининг ташци мехнат миграция тизимини янада такомиллаштириш буйича цушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги ПК-3839-сонли царори цабул цилиниб, унга мувофиц Узбекистонда руйхатдан утган юридик шахслар Бандлик ва мехнат муносабатлари вазирлиги томонидан берилган лицензия асосида Узбекистон фуцароларини хорижда ишга жойлаштириш хамда вазирликда аккредитациядан утиш йули билан хорижда мехнат фаолиятини амалга ошириш учун кетаётган фуцароларнинг касбий малакаси ва хорижий тилларни билиш даражасини тасдицлаш борасидаги фаолият билан шугулланиш хуцуцига эга булди.

Бундан ташцари, Узбекистон Республикаси Бандлик ва мехнат муносабатлари вазирлиги хузурида Хорижда мехнат фаолиятини амалга оширувчи шахсларни цуллаб-цувватлаш, уларнинг хуцуц ва манфаатларини химоя цилиш жамгармаси юридик шахс сифатида ташкил этилди хамда унга цуйидаги ваколатлар берилди:

• Хорижда мехнат фаолияти давомида зуравонлик, мажбурий мехнат, камситиш, хуцуцларни бузиш, огир молиявий ахволга тушиш ёки шахсни тасдицловчи хужжатларсиз цолиш холатларида жабрланган фуцароларга хуцуций ва ижтимоий химоя курсатиш, моддий ёрдам тацдим этиш;

• Жарохатланган ёки бахтсиз ходиса натижасида тиббий хизматга мухтож булган фуцароларга тиббий хизмат курсатиш, агар улар тиббий хизмат хацини мустацил равишда тулаш имкониятига эга булмаса, туланган маблагларни кейинчалик фуцаролар томонидан цоплаб бериш шартлиги билан тиббий хизмат курсатиш;

• Хорижда мехнат фаолияти даврида вафот этган фуцароларнинг жасадларини, ёки мехнат цобилиятини йуцотган ёки жиддий жарохатланган шахсларни республикага олиб келиш;

• Хорижга мехнат фаолияти учун юборилган ва ишга жойлашган давлатнинг цонун хужжатларини бузиш оцибатида депортация цилинган фуцароларни, туланган маблагларни кейинчалик цоплаб бериш шартлиги билан цайтариш, ёки келишилган мехнат шартлари таъминланмаган холатларда фуцароларни олиб келиш;

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz

• Республика худудида хорижда мехнат фаолиятини амалга ошириш учун кетишдан олдин мослаштириш, касбий тайёрлаш, хорижий тилларга уцитиш ва билим даражасини тест синовлари билан текшириш марказларини ташкил этиш ва жихозлаш;

• Узбекистон Республикаси Бандлик ва мехнат муносабатлари вазирлиги хузуридаги Ташци мехнат миграцияси агентлигининг ваколатхоналарини ташкил цилиш ва жихозлаш;

• Норасмий мехнат миграциясини олдини олиш ва фуцароларни хорижда ишга жойлаштириш тизимини такомиллаштиришга царатилган ахборот-маърифий тадбирларни утказиш;

• Узбекистон Республикасидан ташцарида ишга жойлаштириш билан боглиц харажатларни тулаш учун тижорат банкларида кредит линиялари очиш ва мехнат мигрантларига микроцарзлар бериш;

• Вацтинчалик мехнат фаолиятини амалга ошираётган фуцароларнинг хаёти ва соглигини сугурталаш буйича сугурта пулининг урнини цоплаш учун сугурта компанияларига субсидиялар бериш;

• Хорижда мехнат фаолиятини амалга оширувчи шахсларни цуллаб-цувватлаш ва уларнинг хуцуц ва манфаатларини химоя цилиш жамгармасининг Кузатув кенгаши томонидан белгиланадиган бошца тадбирларни амалга ошириш.

2018 йил 16 октябрда Узбекистон Республикасининг "Хусусий бандлик агентликлари тугрисида"ги цонуни цабул цилинди. Ушбу цонун хусусий бандлик агентликларини ташкил цилиш ва уларнинг фаолиятини тартибга солиш билан боглиц муносабатларни белгилайди. Конуннинг 13-моддасига кура, хусусий бандлик агентликлари хорижда ишга жойлаштириш хизмати курсатиш учун ихтиёрий равишда 50 минг АКШ доллари мицдоридаги маблагни Узбекистон Республикаси Бандлик ва мехнат муносабатлари вазирлиги хузуридаги Хорижда мехнат фаолиятини амалга оширувчи фуцароларни цуллаб-цувватлаш хамда уларнинг хуцуц ва манфаатларини химоя цилиш жамгармасида захира цилиб цуйишлари талаб этилган.

Конун цабул цилинганидан сунг 78 та хусусий бандлик агентликларига лицензилар берилди ва улар фуцароларни чет элларга турли касбларга жунатишга киришди. 2019-2020 йилларда ушбу агентликлар томонидан 3224 нафар фуцаро Россия, Туркия, Литва, Латвия, Польша, Болгария, БАА, Беларусь, Япония, Козогистон, Украина ва Катар каби давлатларга цонуний тарзда ишга жойлаштирилди.

Бироц, ваколатли давлат органларининг назорати сусайтирилганидан фойдаланган айрим хусусий бандлик агентликлари коррупцион холатларга йул цуйди. Улар фуцаролардан хизматлари учун моддий цимматликлар талаб цилиб, охирида уларни чет давлатларга юбормай, туланган пул маблагларини уз эхтиёжлари учун сарфлашган. Мисол учун, 12 та хусусий бандлик агентлигининг 51 нафар ходими 9338 нафар фуцародан 79,1 миллиард сумга яцин пул маблагларини фирибгарлик йули билан узлаштирган. Ушбу холатлар юзасидан жиноят ишлари цузгатилган ва натижаси буйича жазо муцаррарлиги таъминланган.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz

Шу билан бирга, "Хусусий бандлик агентликлари тугрисида"ги 181-сонли Халцаро конвенциянинг 7-моддасига кура, хусусий бандлик агентликлари уз хизматлари учун пул талаб цилиши тацицланган.

2020 йил 13 августда цабул цилинган «Хусусий бандлик агентликлари тугрисида»ги Узбекистон Республикаси цонунига киритилган узгартиришлар ва цушимчалар мувофиц хусусий бандлик агентликлари (ХБА) хорижда иш цидираётган шахсларни ишга жойлаштирганлиги учун мижоздан х,ац талаб цилиш ёки ундиришга х,ацли эмас.

Агентликлар мижозлар билан шартнома мажбуриятларини бажармаган ёки бажаришда муаммо тугдирган х,олларда, ХБАнинг ва Узбекистон Бандлик х,амда мех,нат муносабатлари вазирлигининг почта манзиллари ва телефон рацамлари хабарномада курсатилиши белгиланди.

ХБАдан жамгармага олинадиган захира маблаги базавий х,исоблаш мицдорининг 8500 бараварига (182 755 АКШ доллари) тенг мицдордаги маблагни ташкил этиши лозимлиги белгиланди.

Хорижга ишга жойлаштирилаётган шахслардан тугридан-тугри хизмат х,аци ундирилмайди, балки, хизмат х,аци хориждаги иш берувчи томонидан туланиши керак.

ХБАнинг фуцароларга берадиган ахборот ва маслах,ат хизматлари циймати базавий х,исоблаш мицдорининг бир баравари билан чекланиши лозим.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ХБАнинг фуцаро билан шартномаси Бандлик ва мех,нат муносабатлари вазирлигининг "labormigration.uz" ахборот тизимида реал вацт режимида руйхатга олиниши талаб этилди.

Ушбу узгартириш ва цушимчалар миграция сох,асидаги хрлатларни яхшилашга ва хусусий бандлик агентликлари томонидан фуцароларнинг алданишини камайтиришга хизмат цилган булса-да, бошца томондан царийб 1,5 миллион мех,нат мигрантларини бошцариш ва иш билан таъминлашда давлатга кумакчи булиши мумкин булган хусусий бандлик агентликларининг фаолияти кескин цисцартирилди.

Статистик маълумотларга кура, киритилган узгартиришлардан кейин купчилик хусусий бандлик агентликлари лицензия олиш учун талаб цилинадиган (тахминан 2,5 млрд. сум) пул маблагларини жамгарма депозит х,исоб рацамига киритиш шартларини бажара олмай, уз фаолиятини тугатишга мажбур булди.

Шу билан бирга, Камбагалликни цисцартириш ва бандлик вазирлиги хузуридаги Жамгарма х,ар бир хусусий агентлик томонидан киритилган маблагларни тижорат банкларининг депозитларига жойлаштиришдан катта мицдорда фоиз даромадлари олади.

2022 йилда Камбагалликни цисцартириш ва бандлик вазирлиги томонидан эълон цилинган маълумотларга кура, Узбекистоннинг ицтисодий фаол ах,олиси орасида ишсизлик даражаси 9,2 фоизни ташкил этган. 1,4 миллион Узбекистонлик ишга мух,тож булиб, ёшлар (16-30 ёш) орасида ишсизлик 14,9 фоизни, аёллар орасида эса 12,8 фоизни ташкил цилади.

Вазирликнинг маълумотларига кура, мех,нат мух,ожирларининг купчилиги Ташци миграция агентлиги давлат унитар корхонасининг хизматларидан фойдаланмайди. 2022 йилда Узбекистондан хорижга кетган мех,нат мух,ожирларининг умумий сони

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz

карийб 2 миллионни ташкил этган булса, мазкур агентлик 8 12 мингдан ортик одамни ишга жунатган.

Хусусий бандлик агентликлари Европа мамлакатлари, Япония ва Я;ин Шаркнинг бой мамлакатларига мехнат мухожирларини жунатиш ва уларни сифатли, яхши х,а; туланадиган ва хавфсиз ишларга жойлаштириш билан шугулланади.

Давлат томонидан хусусий бандлик агентликларини рагбатлантириш, улар учун кулай шарт-шароитлар яратиш ва ахоли бандлигини таъминлаш сохасидаги дастурлар ва лойихаларда уларнинг иштирокини кенгайтириш чора-тадбирларини куриш, мехнат мухожирлари о;имини - юз минглаб ишсизларга иш топишда самарали ёрдам беради. Бу ёрдам давлат бюджетидан молиявий харажатларни талаб килмайди ва мамлакатда давлат харажатларини оптималлаштириш ма;садига мос келади.

Таш;и миграция масаласида талаб билан таклифнинг уртасидаги номутаносиблик, Ташки миграция агентлиги Республика худудида мехнат миграциясига жунатишда деярли монопол хукукка эга булганлиги албатта коррупцион схемаларнинг купайишига, турли воситачиларга мурожаат килинишига олиб келади.

Маълумотларга кура, хар йили Корея давлати Узбекистонлик мигрантлар учун 5 минг нафарлик квота ажратган. 2022 йилда 15 мингдан ортик Узбекистонлик мазкур квотага кириш учун хужжатларини топширган ва имтихонларда катнашган. Аммо, Агентлик ходимлари мансаб ваколатларини суиистеъмол килиб, 100 нафардан ортик иштирокчиларни имтихонларга киришдан четлатиш учун иш берувчига хат юборган, окибатда, ушбу шахслар имтихонларда ноконуний равишда катнаштирилмаган.

Бу холатлар Агентлик тизимида коррупцион схемалар шаклланганини ва уларни бартараф килиш учун хусусий бандлик агентликларининг фаолиятини ривожлантириш зарурлигини курсатади. Коррупциянинг авж олишига сабаб булаётган омиллардан бири - ташки мехнат миграцияси сохасида ягона конунчилик хужжати мавжуд эмаслигидир. Масалан, "мигрант", "ноконуний мехнат миграцияси", "тартибга солинган миграция", "иш берувчи", "юборувчи", "мигрантларнинг оила аъзолари" каби тушунчаларга конунчиликда аник таъриф берилмаганлиги сохада муаммолар ва коррупциявий холатларга йул очмокда.

Кушни давлатлар тажрибаси шуни курсатадики, масалан Киргизистонда "Ташки мехнат миграцияси тугрисида"ги конун 2006 йилда, Тожикистоннинг "Миграция тугрисида"ги конуни 2020 йилда кабул килинган. Узбекистонда эса "Ташки мехнат миграцияси тугрисида"ги конун лойихаси 2022 йилда ишлаб чикилган, Конунчилик палатасидан утган, аммо Сенат томонидан тасдикланмаган ва кайтарилган. Олий Мажлис палаталари томонидан келишув комиссияси тузилган ва Конун кайта ишланган холда 13.03.2023 йилда Сенатга маъкуллаш учун юборилган, бирок масала ханузгача ечимини топмаган.

Шу билан бирга, "Хусусий бандлик агентликлари тугрисида"ги конуннинг 13-моддаси 12-бандига узгартириш киритиб, Узбекистон Республикаси Бандлик ва мехнат муносабатлари вазирлиги хузуридаги Жамгармага куйилиши лозим булган маблагларнинг базавий хисоблаш микдорини кескин даражада камайтириш максадга мувофик булади.

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz

Мазкур узгартириш хусусий бандлик агентликлари сонининг купайишига, мехнат бозорида рацобатнинг ошишига ва ташци мехнат миграциясида янги йуналишларнинг пайдо булишига ёрдам беради, шунингдек коррупциянинг камайишига сабаб булади.

Узбекистон Республикасининг "Хусусий бандлик агентликлари тугрисида"ги цонуннинг 13-моддасидаги "Узбекистон Республикасидан ташцаридаги ишни цидираётган шахсларни ишга жойлаштириш буйича хизматлар учун хац ундириш тацицланади" жумласини "Узбекистон Республикасидан ташцаридаги ишни цидираётган шахслар ва хориждаги иш берувчилардан бир вацтнинг узида Узбекистон Республикасидан ташцаридаги ишни цидираётган шахсларни ишга жойлаштириш буйича хизматлар учун хац ундириш тацицланади" каби жумлаларга узгартириш масаласини куриб чициш лозим.

Бу узгартириш жахон мехнат бозорида узбек мигрантларининг рацобатбардошлигини оширади ва хусусий бандлик агентликларига бошца давлатлардаги иш берувчилар билан мехнат миграцияси сохасида хамкорлик цилиш учун кенг имкониятлар яратади.

Киргизистон Республикасининг тажрибасига асосланиб, мехнат мигранти билан тузиладиган шартномада чет давлатда ишга жойлаштириш учун курсатилган хизмат учун хац тулаш тартиби аницлаб цуйилиши керак. Кейинчалик, мехнат мигрантлари учун махсус депозит хисоб рацами очилиши ва уларнинг чет давлатда ишга жойлаштирилиши ва биринчи ойлик иш хаци олинганидан кейингина депозитдаги маблагларни агентлик хисоб рацамига утказилиши керак.

Шу билан бирга, мехнат мигрантларининг чет давлатдаги иш жойидан цочиб, ноцонуний мехнат мигрантига айланиб кетишини олдини олиш мацсадида уч томонлама тузиладиган мехнат шартномасига депозит хисоб рацамига хар ойлик иш хацидан маълум бир цисмини (10-15 фоизини) утказиш тартибини жорий цилиш зарур.

Ушбу тартибга кура мехнат мигранти шартнома муддати тугагунига цадар иш жойидан цочиб кетса, депозитда сацланаётган маблаглар иш берувчига цайтарилади. Агар мигрант шартнома муддати давомида тулиц ишласа, депозит хисоб рацамидаги маблагларни тулиц олиши мумкин. Бу тартиб ишчиларнинг иш жойидан цочиш холатларини камайтиради ва хориждаги иш берувчиларда ишончни оширади.

Ташци мехнат миграцияси билан боглиц цонунчилик тизимини умумлаштириш ва ижтимоий муносабатларнинг тартибга солинишида Узбекистон Республикасининг "Ташци мехнат миграцияси тугрисида"ги цонуннинг цабул цилиниши мухим. Бу цонуннинг цабул цилиниши сохадаги куплаб муаммоларнинг хуцуций ечими булади ва цонунчиликдаги бушлицлардан фойдаланиб юзага келган коррупцион схемаларни олдини олишга ёрдам беради.

Вазирлар Махкамасининг 12.09.2018 йилдаги 725-сонли Карорига асосан цабул цилинган "Узбекистон Республикаси Бандлик ва мехнат муносабатлари вазирлиги хузуридаги Хорижда мехнат фаолиятини амалга оширувчи фуцароларни цуллаб-цувватлаш хамда уларнинг хуцуц ва манфаатларини химоя цилиш Жамгармаси фаолиятини ташкил этиш тартиби тугрисида"ги Низомга илова сифатида цабул цилинган "Узбекистон Республикаси Бандлик ва мехнат муносабатлари вазирлиги

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz

хузуридаги Хорижда мехнат фаолиятини амалга оширувчи фукароларни куллаб-кувватлаш хамда уларнинг хукук ва манфаатларини химоя килиш жамгармаси маблагларининг тасдикланган йуналишларга мувофик сарфланишини ташкил этиш" Схемасидаги "Харажатларни тулаш учун талаб килинадиган хужжатлар" деб номланган 2-устундаги "Ташки мехнат миграцияси агентлиги бошлиги номига ариза" жумласини "Ташки мехнат миграцияси агентлиги бошлиги номига "Labor-Migration" дастурий мажмуаси оркали электрон тарзда ёки тугридан-тугри ёзма равишда ариза" шаклида узгартириш максадга мувофик.

Бу узгартириш огир моддий, тиббий ёки бошка зарур холатларда булган мигрантларга ёрдам курсатиш жараёнини тезлаштиради ва самарадорлигини оширади. Амалда мурожаатларни "Labor-Migration" дастурий мажмуаси оркали электрон тарзда ёки тугридан-тугри ёзма равишда ариза шаклида кабул килиш йулга куйилган.

Юкоридаги Низомнинг 2-боби 4-бандига кура жамгарма маблаглари куйидаги манбалардан шаклланади:

- Узбекистон Республикаси Давлат бюджетидан ажратиладиган бегараз молиявий ёрдам;

- Узбекистон Республикаси Бандлик ва мехнат муносабатлари вазирлиги билан тузилган лицензия битими асосида Узбекистон Республикаси фукароларини мехнат фаолиятини амалга ошириш учун хорижга юборувчи ташкилотлардан олинадиган базавий хисоблаш микдоридаги маблаглар;

- жамгарманинг тижорат банклари депозитларидаги вактинча буш маблаглардан олинадиган даромадлар.

Шу билан бирга, ушбу банддаги "Узбекистон Республикаси Бандлик ва мехнат муносабатлари вазирлиги билан тузилган лицензия битими доирасида Узбекистон Республикаси фукароларини мехнат фаолиятини амалга ошириш учун хорижга юборувчи ташкилотларнинг базавий хисоблаш микдоридаги маблагларни захиралаш, бунда захираланган сумма сарфлаб юборилган такдирда маблагларни тулдириш, шунингдек, фукароларни хорижда ишга жойлаштириш хукуки учун лицензиянинг амал килиши тугатилган ва бекор килинган такдирда, маблагларни кайтариш шарти белгилаб куйилади" бандини олиб ташлаш максадга мувофик.

Бунга сабаб, мазкур Низом буйича Хорижда мехнат фаолиятини амалга оширувчи фукароларни куллаб-кувватлаш хамда уларнинг хукук ва манфаатларини химоя килиш Жамгармаси мазкур маблагларни Агентлик ваколатхоналарини хорижда ташкил этиш, жихозлаш, Агентлик ходимларини узок муддатли хизмат сафарига юбориш ва хорижий давлатлардаги вакиллар фаолиятини молиялаштириш учун ишлатиши керак.

Шунингдек, хусусий бандлик агентликлари томонидан шакллантирилган маблагларни депозит хисоб ракамига куйиб, фойда олиш ва ушбу фойдани Ташки мехнат миграцияси агентлигини ривожлантиришга сарфлаш холатлари мавжуд.

Бу холат ракобатни тартибга солувчи конунлар билан зиддиятга келиб, амалда ХБАлар уз маблагларидан эркин фойдаланиш имкониятларини йукотишларига олиб келмокда. Шунингдек, миграция сохасидаги коррупцияга карши курашиш муаммоси бир мартада ёки киска муддатли тадбирлар билан хал килинадиган масала эмас. Бу

APPLIED SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz

coxaga xaKHKHH KOHyHHH^HKHu Ta^MHH^am y^yH gaB^aT Ba ^aMHATHUHr KeHr Ky^aM^H XaMKop^HKgaru HCfloxoTflapHHH aMa^ra omupum 3apyp.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.