APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz
Щ /
As«.A» ï
Уг\гл
г 'lijt с i f t.
Iff f %g
LAW, FINANCE AND
jgpUED SCIENCES
ARTICLE INFO
SPECIFIC CHARACTERISTICS OF THE FIGHT AGAINST CORRUPTION IN THE FIELD OF MIGRATION
Zufarov Farkhod Makhamadzhanovich
Head of the Department for Protection of Citizens' Rights and Freedoms of the Prosecutor General's Office of the Republic of
Uzbekistan https://doi.org/10.5281/zenodo.14242190
ABSTRACT
Received: 24th November 2024 Accepted: 28th November 2024 Online: 29th November 2024
KEYWORDS Migration, corruption, labor migration, law enforcement agencies, systematic fight, legislation, bureaucracy, private employment agencies, anticorruption measures, state policy.
This article focuses on the key aspects of combating corruption in the field of migration. It analyzes various forms of corruption, particularly in labor migration processes. The author emphasizes the necessity of systematic and continuous efforts to fight corruption, while discussing the role of law enforcement and legislative action. Drawing on international experience, the article suggests effective ways to tackle corruption in migration services.
МИГРАЦИЯ СОХДСИДАГИ КОРРРУПЦИЯГА ЦАРШИ КУРАШИШНИНГ
УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ
Зуфаров Фарх,од Махамаджанович
Узбекистон Республикаси Бош прокуратураси Фу;ароларнинг хукук; ва эркинликларини
химоя килиш булими бошлиги https://doi.org/10.5281/zenodo.14242190
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Received: 24th November 2024 Accepted: 28th November 2024 Online: 29th November 2024
KEYWORDS Миграция, коррупция, мецнат миграцияси, цуцуцни муцофаза цилиш органлари, тизимли кураш, цонун ижодкорлиги, бюрократия, хусусий бандлик агентликлари, коррупцияга царши чоралар, давлат сиёсати.
Мазкур мацола миграция соцасида коррупцияга царши курашнинг муцим жщатларига багишланган. Унда коррупциянинг турли куринишлари, айницса мецнат миграцияси жараёнларида учрайдиган коррупция цолатлари тацлил цилинади. Муаллиф коррупцияга царши курашиш жараёнларининг тизимли ва доимий булиши зарурлигини таъкидлаб, цонун ижодкорлиги ва цуцуцни муцофаза цилувчи органларнинг ролини куриб чицади. Шунингдек, хорижий тажрибалар асосида миграция соцасидаги коррупцияга царши курашнинг самарали йуллари таклиф этилади.
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz
Миграция сохасидаги коррупцияни олдини олишдаги хуцуцни мухофаза цилувчи органларнинг асосий йуналишларини тахлил цилишда, биринчи навбатда, коррупциявий омилларнинг турли сохаларга кириб келиши ва ривожланиши осон кечишини хисобга олиш керак. Миграция, айницса, мехнат миграцияси сохаси ушбу ёзилмаган цоидаларга жуда мос келади1.
Миграция сохасидаги коррупция холатлари давлат органларидаги цонунийликнинг курсаткичи булиб, жамиятда катта резонансга сабаб булади ва давлатнинг обрусига зарар етказади.
Мехнат миграциясини бошцариш тизими жиддий ислохатларга мухтож. Мутахассисларнинг таъкидлашича, коррупциянинг умумий сабаблари жамиятдаги жиноятчилик, ицтисодий инцироз, тенгсизлик, давлат бошцаруви сохасидаги ваколатсизлик ва давлат хизматларидан фойдаланиш имкониятининг мавжудлиги билан боглиц.
Ташци мехнат миграцияси ташкилотларида коррупция холатларининг сацланишига асосий сабаб сифатида юцори даражадаги ташкилотлар ва хуцуцни мухофаза цилувчи органлар томонидан суст назорат урнатилганлиги курсатилади. Коррупцияга царши курашиш тасодифий ва бир марталик эмас, балки доимий ва мунтазам амалга оширилиши керак. Хозирда, коррупцияга царши курашиш асосан эпизодик, конкрет холатлар юзасидан амалга оширилмоцда ва тизимли тус олмаган.
Очиц манбаларга кура, Ташци мехнат миграция агентлиги мансабдор шахсларига хар йили фуцароларни чет давлатларга ишга жунатиш билан боглиц коррупцион холатлар учун жиноят ишлари цузгатилмоцда. Мисол учун, 2018 йилда Агентлик мансабдорларига нисбатан жиноят иши цузгатилиб, жами 20 млн. АКШ доллари мицдорида зарар етказилганлиги аницланган. 2023 йилнинг бошида эса Агентлик рахбарларига нисбатан цамоцца олиш эхтиёт чоралари цулланилгани содир этилган жиноятларининг огирлигик даражасини курсатмоцда.
2020 йилда 11 та хусусий бандлик агентликлари томонидан фуцаролардан олинган 79 миллиард сум пулнинг узлаштирилганлиги юзасидан хам жиноят иши цузгатилиб, жазо муцаррарлиги таъминланган. Бу каби салбий холатлар тизимда жиддий ислохотлар утказишнинг зарурлигини, миграция сохасидаги коррупцияга царши курашнинг эпизодик эмас, балки комплекс ва тизимли асосда булиши кераклигини курсатади.
Мамлакатда миграция жараёнларини назорат цилиш учун алохдда органнинг мавжуд эмаслиги, бу сох,ада коррупцияга царши курашишда хуцуцни мухофаза цилувчи органлар роли ва ахамияти цанчалик мухим эканлигини курсатади2.
Хуцуцни мухофаза цилувчи органлар давлатнинг хуцуций тизимини химоя цилиш ва хуцуцбузарликларни аницлаш хамда уларга царши курашиш вазифаларини бажаради. Улар прокуратура, Департамент, ички ишлар, давлат хавфсизлик хизмати,
1 Батафсил каранг: Абдуллаев Г. Комплаенс назорат тизимини жорий этишда коррупциявий омилларнинг ахамияти, таснифи хамда ретроспектив тахлили //Евразийский журнал права, финансов и прикладных наук. -2023. - Т. 3. - №. 6. - С. 160-175.
2 Гоипов М. Хукукни мухофаза килувчи органларнинг коррупцияга карши курашиш борасидаги фаолиятини мувофиклаштириш масалалари //Farg'ona davlat universiteti. - 2020. - №. 1. - С. 62-68.
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz
суд, адлия вазирлиги ва бошца идоралардан иборат булиб, коррупцияга царши курашиш ва унинг олдини олишда хар бири уз махсус вазифаларини мустацил равишда амалга оширади.
Миграция сохасидаги коррупциянинг хар цандай куринишларига царши курашиш, жиноий фаолиятларни олдини олиш, уларни аницлаш ва фош этиш, коррупцион жиноятларни тезкорлик билан очиш ва тергов цилиш, коррупцияга мойил булган шахсларни жамиятдан ажратиш, цонуний ва адолатли хукм чицариш, суд царорларини ижро цилиш хамда жиноятнинг сабаблари ва шарт-шароитларини бартараф цилиш чораларини куриш хуцуцни мухофаза цилувчи органлар фаолиятининг асосий мацсадларидан бири булиши лозим.
Давлатимизда миграция сохасида коррупцияни олдини олиш мацсадида бир цатор чора-тадбирлар босцичма-босцич амалга оширилмоцда. Масалан, Узбекистон Республикаси 2008 йил 28 августда Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг "Коррупцияга царши Конвенцияси"га цушилди, бу эса давлатимизда коррупцияга царши хуцуций асосларни яратишга олиб келди. 2010 йилда мамлакатимиз Ицтисодий хамкорлик ва ривожланиш ташкилотининг Коррупцияга царши курашиш тармогининг Истамбул харакати дастурига цушилди3.
Коррупцияга царши курашиш сохасидаги муносабатларни тартибга солиш мацсадида 2017 йил 3 январда Узбекистон Республикасининг "Коррупцияга царши курашиш тугрисида"ги Конуни цабул цилинди. Шунингдек, 2017 йил 2 февралда Узбекистон Республикаси Президентининг "Коррупцияга царши курашиш тугрисида"ги цонуннинг амалга оширилиши чора-тадбирлари хацидаги ПК-2752-сонли Карорига мувофиц республикада Коррупцияга царши курашиш буйича идоралараро комиссия ташкил этилди, унинг ишчи органи сифатида Узбекистон Республикаси Бош прокуратураси белгиланди.
2019 йил 27 майда Узбекистон Республикаси Президентининг коррупцияга царши курашиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисидаги ПФ-5729-сонли Фармони билан "2019-2020 йилларда коррупцияга царши курашиш давлат дастури" тасдицланди. Бу цонун коррупция, коррупцияга оид хуцуцбузарлик ва манфаатлар туцнашуви каби тушунчаларга расмий-хуцуций таърифлар беради4.
Конуннинг 7-моддасида коррупцияга царши курашиш фаолиятини бевосита амалга ошириш учун масъул давлат органлари сифатида Узбекистон Республикасининг Бош прокуратураси, Давлат хавфсизлик хизмати, Ички ишлар вазирлиги, Адлия вазирлиги ва Бош прокуратура хузуридаги Ицтисодий жиноятларга царши курашиш департаменти курсатилган.
Конун коррупцияга царши курашиш борасида умумий ваколатлар билан бирга хар бир давлат органининг узига хос ваколатларини хам белгилади, бу эса миграция сохасида коррупциянинг олдини олишга кумаклашади. Масалан, Давлат хавфсизлик хизмати органлари миграция сохасида коррупция билан боглиц жиноятларга оид
3 Норова О. Коррупцияга карши курашиш буйича халкаро стандартларни Узбекистонга жорий этиш холати ва истикболлари //Общество и инновации. - 2023. - Т. 4. - №. 8/Б. - С. 209-213.
4 Исмоилов И. Коррупцияга карши курашишнинг ташкилий-хукукий асосларини такомиллаштириш //Евразийский журнал права, финансов и прикладных наук. - 2024. - Т. 4. - №. 4. - С. 153-158.
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz
тезкор-цидирув фаолиятини, терговга цадар текширувларни ва дастлабки терговни амалга оширади хамда коррупция холатлари ва унга царши курашиш натижалари хацидаги ахборотларни миллий хавфсизлик тахдидларини бахолаш учун тахлил цилади.
Ички ишлар органлари миграция сохасидаги коррупция билан боглиц жиноятларга царши курашишда тезкор-цидирув фаолияти, терговга цадар текширув, суриштирув ва дастлабки терговни амалга оширади. Шунингдек, улар миграция сохасидаги коррупцияга оид хуцуцбузарликлар статистикасини хисобга олиш ва тахлил цилиш билан шугулланади.
Адлия органлари коррупцияга царши курашиш сохасидаги цонун ижодкорлигида иштирок этиб, жамиятда хуцуций онг ва маданиятни юксалтиришга, цонунийликни мустахкамлашга царатилган таргибот фаолиятини утказади. Улар таълим муассасаларида коррупцияга царши хуцуций таълим ва тарбияга доир чора-тадбирларни амалга оширишда иштирок этмоцда ва норматив-хуцуций хужжатлар, уларнинг лойихаларида коррупция учун шароит яратадиган цоидаларни аницлаш мацсадида тахлил олиб бормоцда.
Узбекистон Республикаси Бош прокуратураси хузуридаги Ицтисодий жиноятларга царши курашиш департаменти ицтисодий ва коррупция билан боглиц жиноятлар буйича тезкор-цидирув фаолиятини, терговга цадар текширувни ва суриштирувни амалга оширади5. Бу орган жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштиришнинг эхтимол йуллари ва механизмларини аницлаш учун пул маблаглари ва бошца мол-мулк билан боглиц операцияларни мониторинг цилишни ташкил этади ва хуцуций таъсир курсатиш чораларини куриш учун тегишли давлат органларини уз вацтида хабардар цилади.
Конуннинг 9-моддасида Узбекистон Республикаси Бош прокуратурасининг коррупцияга царши курашиш фаолиятидаги асосий ваколатлари белгиланган. Ушбу ваколатлар цонун хужжатларининг бир хилда ва аниц ижро этилишини назорат цилиш, коррупция билан боглиц жиноятларнинг дастлабки терговини амалга ошириш, цонун ижодкорлигида иштирок этиш, тезкор-цидирув фаолияти, терговга цадар текширув ва суриштирувни мувофицлаштиришни уз ичига олади.
2020 йил 29 июнда Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасида коррупцияга царши курашиш тизимини такомиллаштириш буйича цушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги ПФ-6013-сонли Фармони билан Узбекистон Республикаси Коррупцияга царши курашиш агентлиги ташкил этилди.
Агентликнинг асосий вазифаларига вазирликлар ва идораларнинг коррупциянинг олдини олиш ва унга царши курашиш сохасидаги фаолиятини мувофицлаштириш, давлат органлари, оммавий ахборот воситалари, фуцаролик жамияти институтлари ва бошца нодавлат сектор вакиллари билан хамкорликда самарали иш олиб боришни ташкил цилиш киритилган.
Коррупцияга царши курашиш буйича республика идоралараро комиссияси ва унинг худудий тузилмалари Узбекистон Республикаси коррупцияга царши курашиш
5 Masharipov T. E. Features of preventing corruption //journal of multidisciplinary bulletin. 131-143.
■ 2023. - Т. 6. - №. 4.
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz
миллий кенгаши ва унинг худудий кенгашлари сифатида кайта ташкил этилди. Янги тузилмани яратиш ва унинг ваколатларини белгилаш оркали давлат конунларига ва конуности норматив-хукукий хужжатларга узгартиш ва кушимчалар киритилиши табиий булди.
Коррупцияга карши курашиш сохасида кабул килинган хар бир норматив-хукукий хужжат миграция сохасида коррупциянинг олдини олиш ва унинг салбий окибатларига карши курашишда мухим роль уйнаши керак.
Амалда, Камбагалликни кискартириш ва бандик вазирлиги миграция жараёнлари устидан тулик назорат урнатмаган ва ноконуний миграцияга бархам бермаган. Чет давлатга ишга жойлашиш жараёнидаги ортикча маъмурий ва бюрократик талаблар мигрантларни конуний талабларни айланиб утган холда иш излашга мажбур килмокда. Миграция сохасидаги коррупция Ташки Мехнат Миграция Агентлиги ва бошка хусусий ташкилотларда мансабдор шахсларнинг асосий ноконуний даромад манбаи булиб колган ва миграция окимларини бошкариш учун ишлаб чикилган барча коидалар ва воситалар олди-сотди предметига айланган.
Шунингдек, бошка давлатларда, масалан, Россия Федерациясининг мисолида, миграция хизмати учун масъул булган давлат органлари 1992 йилдан буён 9 марта кайта узгартирилган. Тизимнинг такрор-такрор узгариши хизмат ва ундаги ходимларнинг фаолиятига салбий таъсир курсатган, чунки ташкилотнинг тугатилиши унинг фаолиятига хукумат томонидан коникарсиз бахо берилганидан далолат беради.
Рус олимаси О.Седованинг таъкидлашича, Россия Федерациясида миграция тизимининг кайта ташкил этилишига сабаб булган асосий омиллар куйидагилардан иборат:
a) Россияга келаётган мигрантлар сонининг сезиларли даражада ошиши;
b) тузилманинг ноконуний мигрантларни кидириш ва уларни ушлаш ваколатларининг чекланиши;
0 Россиядаги мигрантлар устидан назоратнинг кучайтирилиши;
d) ноконуний мигрантлар сонининг ортиши ва Федерал Миграция Хизмати ходимлари иштирокидаги коррупция холатларининг купайиши;
e) Федерал Миграция Хизмати тизимидаги ташкилотларга бюджет харажатларини кискартириш зарурати6.
Ушбу омиллар миграция вазиятини назорат килишни сусайтиришга ва мазкур ташкилотнинг тугатилишига олиб келди. Кайта ташкил килиш арафасида Федерал Миграция Хизмати тизимидаги ташкилотлар хукукни мухофаза килувчи тузилмадан "бизнес" тузилмага айланиб улгурган эди. Шу пайтларда Федерал Миграция Хизмати ходимлари билан ноконуний ва мехнат мигрантлари уртасида чукур илдиз отган коррупцион алокалар мавжуд эди.
Россия Федерациясида ички ишлар тизимидаги бошка идоралар коррупцияга мойил ходимлари хукукбузарлар билан узок муддатли алокалар урнатган булса-да, миграция органларида бу холат йук эди. Бир неча ой утгач, хамкасбининг илтимоси билан бошка миграция булими ходимлари томонидан ноконуний мигрантлар
6 Седова О. И., Нестерова О. В. Правовые основы деятельности миграционной службы в период реорганизации //Государство, власть, общество: от истории к современности. - 2017. - С. 80-84.
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz
ушланиб, Россия худудига кириш хуцуцини чеклаган холда мажбурий чицариб юборган ва жиноий занжир узилиб, иш бошдан бошланишига олиб келган.
Федерал Миграция Хизмати органлари ходимлари патент ва бошца хужжатлар расмийлаштиришга кумаклашувчи хусусий ташкилотлар билан хамкорлик цилган, бу ташкилотларнинг купчилиги эса ушбу ходимларнинг узларига ёки яцин цариндошларига тегишли булган.
Келиб чиццан холатлардан хулоса цилиш мумкинки, давлат органларида миграцияга оид коррупцияни камайтириш учун уларни мураккаблаштириш эмас, балки соддалаштириш зарур. Агар талаб ва цоидалар мураккаб булса, бу ноцонуний миграциянинг ошишига олиб келади. Муаммони хал цилиш учун содда ва тушунарли талаблар белгиланганида, коррупцион схемаларни тузиш цийинлашади. Халцаро тажрибаларда хам бажарилиши цийин булган талаблар коррупциянинг авж олишига олиб келиши курсатилган.
2018 йил 31 октябрда Россия Федерацияси Президенти томонидан 2012 йилда цабул цилинган миграция сиёсатини белгилайдиган концепция урнига янги Концепция тасдицланди. Ушбу царорда "одамлар ва бизнес, давлат компаниялари, хуцуцни мухофаза цилувчи органлар, судлар ва бошца давлат идораларидаги маиший коррупциядан чарчаганлик" масаласига алохида эътибор царатилди. Муаммони хал этишнинг осон булмагани, аммо у билан боглиц озорлар йуц эмаслиги ва хал цилишга харакат цилиш зарурлиги таъкидланган7.
Янги Концепцияда миграция сохасида коррупцияга царши курашиш булими киритилди. Европанинг мазкур сохадаги тажрибаси билан таццослаганда, бу каби булимлар киритилмаган булсада, коррупцияга царши курашиш самарадорлиги юцори бахоланган. Давлат хизматлари сохасида шаффофлик ва тезкорликни таъминлаш мацсадида, миграция органлари ходимлари ва фуцаролар уртасидаги тугридан-тугри мулоцотни чеклаб, электрон шаклда мулоцот цилиш тизими жорий этиш белгиланди. Миграция масалалари буйича бош бошцарма ва унинг тизимидаги коррупция холатларини аницлаш асосий вазифа сифатида ички ишлар вазирлигининг хавфсизлик бошцармасига юклатилган.
Хуцуцни мухофаза цилувчи органларнинг коррупцияга царши курашидаги фаолиятини хам алохида цайд этиш керак. Куйидагилар айтилади:
- коррупцияни бутунлай йуцотиш мумкин булмаса-да, унга царши интилиш зарур;
- коррупциянинг узгариши доимий усиш тенденциясида булмайди;
- коррупцияни енгиш учун цонунчилик ва бошцарув воситаларини уйгунлаштириш, ицтисодий, ижтимоий, сиёсий, хуцуций ва ташкилий чораларни куриш талаб цилинади8;
- барча хуцуцни мухофаза цилувчи органлар кучларини бирлаштириш керак.
Хозирги кунда миграция сохасида коррупцияга царши кураш уч босцичда амалга
оширилмоцда:
7 Воронин С.А. Причины и условия коррупционных преступлений сотрудников правоохранительных органов // БГЖ. 2016. №2 (15).
8 Urinboyev R. Everyday Corruption and Social Norms in Post-Soviet Uzbekistan //Program on Governance and Local Development Working Paper. - 2019. - №. 19.
APPLIED SCIENCES
Innovative Academy Research Support Center IF = 7.984 www.in-academy.uz
а) давлат ми;ёсида коррупцияга ;арши курашиш;
б) камбагалликни ;ис;артириш ва бандлик вазирлигида коррупцияга ;арши курашиш;
в) миграция масалалари билан шугулланувчи органларда коррупцияга ;арши курашиш.
Миграция жараёнларини бош;ариш ва ташкил ;илишда куп жихатлар ани; булса-да, уларнинг самарадорлиги кам. Давлат худудига келаётган мигрантларни мониторинг ;илиш ва миграцион вазият устидан назоратни яхшилаш ма;садида ахборот тизимларининг имкониятларидан кенг фойдаланиш керак. Вазирлик уз вазифаларини самарали бажара оладиган идорага айланиши лозим.
Шу ну;таи назардан, юртимизда таш;и мехнат миграциясини бош;ариш ва давлат сиёсати устидан назоратни амалга оширувчи муста;ил орган ташкил ;илиш хамда миграция сохасидаги келгусидаги сиёсатни белгилайдиган ва исти;болли режаларни ани; курсатувчи Концепция ишлаб чи;иш ма;садга мувофи;дир.