УДК: 339.727.22
МЕЪЁР^ОИ ШАРТНОМА^ОИ БАЙНАЛМИЛАЛЙ ^АМЧУН САРЧАШМАИ ЦОНУНГУЗОРИИ МИЛЛЙ ДАР СО^АИ КАФОЛАТИ ^УЦУЦ^ОИ САРМОЯГУЗОРОНИ ХОРИЦЙ
Саидов Ц.Т.
Аннотатсия. Муаллиф дар мацолаи худ дар асоси меъёр%ои шартнома%ои байналмилалй масъалаи цонунгузории миллиро дар со%аи пешни%од намудани кафолат%о ба сармоягузорони хорицй ва %имояи %уцуцу манфиат%ои он%о та%лилу баррасй менамояд. Дар мацолаи цайд мегардад, яке аз сарчашма%ои асосии муайян намудани меъёр%ои миллии цонунгузорй нисбат ба сармоягузорони хорицй бевосита санад%ои меъёрию ууцуции байналмилалй, аз цабили конвенсия%о, пакт%о, шартнома%о, хартищо ва дигар %уццат%от байналмилалй ба %исоб мераванд. Дар мацола асоснок карда шудааст, ки яке аз омил%ои асосии гузориши сармоя дар давлати хорица таъмини кафолат ва %имояи %уцуцу манфиат%ои сармоягузорони хорицй ба %исоб меравад. Бинобар ин, аз цониби муаллиф пешнщод мегардад, ки давлат%ои цабулкунандаи сармояи хорицй бояд цонунгузории миллии худро ба санад%ои меъёрию ууцуции байналхалцй цщати цалби бештари сармояи хорицй мутобиц намоянд. Калидвожахр: сармоягузории хорицй, шартнома%ои байналмилалй, кафолат%ои сармоягузорон, цонунгузории миллй, меъёр%ои байналмилалй, рушди ицтисодй, кишвар%ои цабулкунанда, сармоягузорони хорицй, созишнома%ои дуцониба, %авасмандгардонй.
Барои ицтибос: Саидов, Т. Меъёрх,ои шартномах,ои байналмилалй хдмчун сарчашмаи цонунгузории миллй дар сохди кафолати х,укукх,ои сармоягузорони хоричй / Т. Саидов // Паёми молия ва иктисод.- 2024 №4 (43) - С. 93-101.
НОРМЫ МЕЖДУНАРОДНЫХ СОГЛАШЕНИЙ КАК ИСТОЧНИК НАЦИОНАЛЬНОГО ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА В ОБЛАСТИ ГАРАНТИРОВАНИЯ ПРАВ ИНОСТРАННЫХ ИНВЕСТОРОВ Саидов К.Т.
Анотация. В своей статье на основе норм международных договоров автор анализирует и обсуждает вопросы национального законодательства в сфере предоставления гарантий иностранным инвесторам и защиты их прав и интересов. В статье отмечается, что одним из основных источников определения национальных законодательных норм в отношении иностранных инвесторов являются непосредственно международно-правовые документы, такие как конвенции, пакты, договоры, хартии и другие международные документы. В статье обосновано, что одним из основных факторов вложения инвестиций в иностранном государстве является обеспечение и защита прав и интересов иностранных инвесторов. Поэтому автор предлагает странам-получателям иностранных инвестиций имплементировать свое национальное законодательство в соответствие с международным правовым документам с целью привлечения большего количества иностранных инвестиций.
Ключевые слова: иностранные инвестиции, международные соглашения, гарантии инвесторов, национальное законодательство, международные нормы, экономическое развитие, страны рецепиенты, иностранные инвесторы, двусторонние соглашения, стимулирование
NORMS OF INTERNATIONAL AGREEMENTS AS A SOURCE OF NATIONAL LEGISLATION IN THE FIELD OF GUARANTEING THE RIGHTS OF FOREIGN INVESTORS
Saidov Q.T.
Annotation. In his article, based on the norms of international treaties, the author analyzes and discusses issues of national legislation in the field of providing guarantees to foreign investors andprotecting their rights and interests. The article notes that one of the main sources for determining national legislative norms in relation to foreign investors are directly international legal documents, such as conventions, pacts, treaties, charters and other international documents. The article substantiates that one of the main factors of investing in a foreign country is ensuring and protecting the rights and interests of foreign investors. Therefore, the author suggests that countries receiving foreign investment implement their national legislation in accordance with international legal documents in order to attract more foreign investment.
Key words: foreign investments, international agreements, investor guarantees, national legislation, international norms, economic development, recipient countries, foreign investors, bilateral agreements, stimulation.
Гузориши масъала. Яке аз масъалахои Максади макола - ин омузиши
мухим дар бахши сармоягузорихои хоричй, ки масъалахои сармоягузории хоричй ва дар шароити муосир сармоягузорони хоричиро меъёрхои шартномахои байналмилалй хамчун ба ташвиш овардааст, ин пешниходи сарчашмаи конунгузории миллй дар сохаи кафолатхо ва химояи хукуку манфиатхои кафолати хукукхои сармоягузорони хоричй ба конунии онхо дар кишвари кабулкунандаи хисоб меравад.
сармоя ба хисоб меравад. Бинобар ин, давлатхо Мух,тавои асосии мавод. ^айд кардан
бояд кушиш ба харч диханд, ки барои зарур аст, ки хангоми тахияи санадхои сармоягузорони хоричй чунин шароитхоро дар меъёрию хукукй дар конунгузории миллй конунгузории миллии худ дарч намуда, ба онхо давлатхо бояд меъёрхои шартномахои кафолатхои зарурй пешниход ва манфиатхои байналмилалиро низ ба назар гиранд. Зеро дар онхоро химоя намоянд. таъмини хукук ва манфиатхои конунии
Тахлили тах,кикотх,ои охир ва сармоягузорони хоричй дар муносибатхои нашриёт. Тахкики масъалахои вобаста ба сармоягузорй кафолатхои байналмилалй -асосхои назариявию амалии сармоягузорихои хукукй, ки дар шартномахои байналмилалй хоричй дар таълифоти илмии иктисодчиён ба дарч гардидаанд, накши мухим доранд. монанди: Шукуров Б.У., Солехзода А.А., Мувофики Конститутсияи давлатхо принсипхо Саидмуродов Л.Х,. ва дигарон мавриди омузиш ва меъёрхои аз чониби умум эътирофшудаи карор дода шудааст. хукуки байналмилалй ва шартномахои
байналмилалии давлатхо, кисми таркибии
низоми хукукии онхо ба хисоб мераванд. Агар шартномахои байналмилалии давлатхо нисбат ба конунгузории дохилй дигар коидахоро мукаррар намуда бошанд, пас дар ин холат коидахои шартномаи байналмилалй татбик карда мешаванд [10].
И.З. Фархутдинов кайд менамояд, ки азбаски сармоягузорихои хоричй дар давлати хоричй амалй мегарданд, онхо ба химояи байналмилалй - хукукй ниёз доранд [12].
Х,амзамон, кайд кардан зарур аст, ки «кафолатхои хукукхои сармоягузорони хоричй
- ин ухдадорихое мебошанд, ки давлат бо тартиби конунгузорй ё бо тартиби байналмилалй - хукукй оид ба анчом додан ё худдорй намудан аз амалхои муайян нисбат ба сармоягузори хоричй, ки хукук ва манфиатхои конунии сармоягузорро поймол менамоянд, кабул кардааст» [8].
Дар баробари ин, кайд кардан зарур аст, ки хукуки моликият бояд хамчун принсипи асосии хукуки байналмилалй баррасй карда шавад. Х,амин тавр, кайд кардан мумкин аст, ки кафолатхои байналмилалии хукукхои сармоягузорони хоричй бевосита ба кафолатхои хукукии сармоягузорй, ки дар конунгузории миллии давлатхои
кабулкунандаи сармояи хоричй инъикос ёфтаанд, алокаманд мебошад.
Ба акидаи коршиносон, кафолатхои байналмилалй - хукукй ин санадхои байналмилалй - хукукие мебошанд, ки аз чониби давлат ё гурухи давлатхо нисбат ба дигар иштирокчиёни муносибатхои иктисодии байналмилалй замонатхо ва кафолатхоро пешбинй менамояд. Тибки ин таъриф кафолатхои байналмилалй - ин санадхои байналмилалй - хукукй мебошанд. Аммо, бо ин таъриф розй шудан душвортар аст, зеро ин кафолатхо эхтимолан ухдадорихои давлатхо мебошанд, ки дар ин санадхои байналмиллалй
- хукукй сабт гардидаанд. Инхо кафолатхои асосй мебошанд, ки тавассути онхо тартиботи хукукии байналмилалй таъмин карда мешавад.
О.И. Тиунов кафолатхои байналмилалй - хукукиро хамчун режими махсуси хукукй муайян менамояд, ки дар доираи он давлатхои кафил дар асоси шартномаи байналмилалй -хукукй ухдадорй ва масъулиятро ба душ мегиранд [11].
Х,амин тавр, таърифи мазкур кафолатхои байналмилалй - хукукиро хамчун режими махсуси хукукй тавсиф менамояд. Аммо, бо эхтимолияти зиёд кафолатхои байналмилалй - хукукй - ин шартхое мебошанд, ки бо ёрии онхо давлатхои кафил мувофики шартномаи байналмилалй, ки онхо кафолатхои асосии (умумии) байналмилалй -хукукй ба хисоб мераванд, ухдадорихо ва масъулиятро ба душ мегиранд.
Дар навбати худ, кафолатхои асосии (умумии) байналмилалй - хукукй дар хуччатхои зерини байналмилалй инъикос ёфтаанд:
- Декларатсияи умумичахонии хукуки башар аз соли 1948;
- Пакти байналмилалии соли 1966 «Дар бораи хукукхои шахрвандй ва сиёсй»;
- Пакти байналмилалии соли 1966 «Дар бораи хукукхои иктисодй, ичтимой ва фархангй»;
- Конвенсия оид ба хифзи хукук ва озодихои асосии инсон.
Х,амзамон, бояд мукаррароти моддаи 1-и Протоколи №1, аз 20-уми марти соли 1952 ба Конвенсия оид ба хифзи хукук ва озодихои асосии инсон оид ба он ки хар як шахси вокей ё хукукй хукуки эхтироми моликияти худро дорад, бояд махсус кайд карда шавад. Х,еч касро аз моликияти худ махрум кардан мумкин нест, ба истиснои манфиатхои чамъият ва шартхое, ки конунгузорй ва принсипхои умумии хукуки байналмилалй пешбинй кардаанд [5].
Дар баробари ин, кафолатхои хукукхои сармоягузорони хоричй, ки дар робита ба кафолатхои умумихукукии дар боло зикршуда кафолати махсус мебошанд, бо онхо робитаи зич доранд. Масалан, чунин алокамандй дар
мукарароти мукаддимаи «Конвенсия оид ба халли бахсхои сармоягyзорй байни давлатхо ва шахсони вокей ё хукукии давлатхои дигар» (Конвенсияи Вашингтон аз 18.03.1965с.) оид ба зарурати хамкории байналмилалй бо максадхои рушди иктисодй ва накше, ки дар ин самт ба сармоягузорихои хусусии байналмилалй тааллук дорад, дида мешавад [4].
Ин алокамандй, инчунин ба мазмуни банди 2-и моддаи 6-и Пакти байналмилалй «Дар бораи хукукхои иктисодй, ичтимой ва фархангй» мувофикат мекунад, ки роху усулхои ноил шудан ба рушди устувори иктисодй, ичтимой ва фархднгй ва шугли пурраи истехсолиро дар шароите, ки озодихои асосии иктисодии инсонро низ кафолат медиханд, танзим менамояд [7].
Мисоли дигар, мукаррароти моддаи 7-и Декларатсия умумичахонии хукуки башар оид ба он, ки дар назди конун хама одамон баробаранд ва бидуни хеч гуна тафовут ба химоя баробари конун хукук доранд, ба хисоб меравад. Махз кафолатхои моддаи 10-и «Шартномаи Хартияи Энергетикй» (ШХЭ) оид ба он, ки хар як Ч,ониби Ахдкунанда мутобики мукаррароти ШХЭ, барои сармоягузорони Ч,онибхои дигари Ахдкунанда шароити устувор ва баробар, мусоид ва шаффофро барои сармоягузорй дар каламрави худ фарохам меорад, инчунин оид ба он ки чунин шартхо ухдадории бе истисно таъмин намудани муносибати одилона ва баробар ба сармоягузорони дигар Тарафхои
Ахдкунандаро дар бар мегиранд, аз Декларатсия умумичахонии хукуки башар сарчашма мегиранд.
Х,амин тавр, хулоса кардан мумкин аст, ки кафолатхои байналмилалй - хукукии умумй - ин ухдадорихои давлатхо мебошанд, ки дар созишномахои байналмилалии универсалии бисёрчониба дарч гардидаанд, ки кафолатхои хукукхои сармоягузорони хоричй аз онхо сарчашма мегиранд.
Кафолатхои байналмилалии хукукхои сармоягузорони хоричиро дар робита ба кафолатхои хукукии умумии байналмилалй метавон махсус номид, зеро онхо бар хилофи ин кафолатхо предмети махсуси танзим, яъне ухдадорихои давлатхои кабулкунандаи сармоягузорихои хоричиро дар сохаи таъмини хифзи хукуки моликияти сармоягузорони хоричй доранд.
Давлатхо дар байни худ созишномахои дутарафа оид ба хавасмандй ва химояи мутакобили сармоягузорихо (СДХДМС) ба имзо расонида, инчунин сиёсати худро дар сохаи сармоягузории хоричй пеш бурда, барои сармоягузорони хоричй кафолатхо ва ухдадорихои муайяни тарафайн мукаррар менамоянд.
Дар робита ба ин, бояд кайд намуд, ки давлат хангоми халли масъалахои муносибатхои шахрвандй - хукукй бо унсури хоричй дар конунгузории дохилии худ ё шартномахои байналхалкии баста шуда, муносибати худро ба масъалахои хамкории байналхалкй муайян менамояд.
Х,амин тавр, кишвархои кабулкунандаи сармоя муносибати худро ба масъалахои хамкории байналмилалй, аз чумла дар сохаи таъмини кафолатхои хукукй ба сармоягузорони хоричй мустакилона муайян мекунанд. Fайр аз ин, хукуки хусусии байналмилалиро, ки муносибатхои хукукиро бо сармоягузори хоричй танзим менамояд, танхо бо конунгузории миллии давлати кабулкунандаи сармояи хоричй пурра муайян кардан мумкин нест, зеро он бо шартномахои байналмилалй алокаи зич дорад. Инчунин, бинобар хусусиятхои тафсири меъёрхои хукукй, хукуки хусусии байналмилалиро метавон хамчун як сохаи автономии хукуки шахрвандй хисоб намуд [1].
Дар баробари ин, барои чалби сармояи хоричй ба рушди иктисодй давлатхоро зарур аст, ки сатхи муайяни кафолатхои дахлдори хукукиро фарохам оранд, ки бидуни он фазои
мусоиди сармоягузориро фарохам овардан гайриимкон аст.
Х,амин тавр, мухаккикон кайд менамоянд, ки институти хукук ва озодихо ба шахс дастрасиро ба истифодаи неъматхои моддию маънавй фарохам оварда, макомоти давлатиро ба риояи меъёрхои умуми эътирофшудаи байналмилалй ташвик менамояд. Масалан, дар Конвенсия оид ба таъсиси Агентии бисёрчонибаи кафолати сармоягузорй (Конвенсияи Сеул) кафолатхои чуброни сугуртавй барои сармоягузорони хоричй аз хатархои гайритичоратй (сиёсй) пешбинй гардидаанд [6].
Дар лугати энсиклопедии хукукй мафхуми зерини кафолатхои марбут ба таваккали сармоягузории хоричиро пайдо кардан мумкин аст: кафолати таваккали сармоягузорй - ин кафолати давлатии хавфи маблаггузории асосй мебошад, ки ба хорича барои сармоягузорй ба бахши давлатй гузаронида шудаанд. Аммо, ин эхтимолан на кафолати таваккали сармоягузорй, балки кафолати химояи сармоягузорихои хоричй аз хатархои гайритичоратй (сиёсй) мебошад. Макомоти байналмилалй, ки вазифахои сугуртаи сармоягузорихои хоричиро аз хатархои сиёсй ичро мекунад, Агентии бисёрчонибаи кафолати сармоягузорихо (MIGA - Multilateral Investment Guarantee Agency - МИГА) ба хисоб меравад, ки тибки Конвенсияи Сеул таъсис ёфтааст. Чунин хавасмандгардонии чараёни сармоягузорихо бо мукаррароти моддаи 11 -и Конвенсияи Сеул танзим карда мешавад, зеро ин санади байналмилалй кафолатхои хифзи моликияти сармоягузорони хоричиро аз хатархои сиёсии зерин дар бар мегирад: интиколи асъор, мусодира ё хабс, вайрон кардани шартнома, чанг ва ошубхои шахрвандй.
Кафолатхои байналмилалии хукукхои сармоягузорони хоричй дар сохаи сармоягузорй дар бахши энергетикаи иктисодиёт дар «Шартномаи Хартияи Энергетикй» (ШХЭ) инъикос ёфтаанд. Дар
байни кафолатхои байналмилалии хукукхои сармоягузорони хоричй, ки дар «Шартномаи Хартияи Энергетикй» пешбинй шудаанд, кафолатхои зеринро, ба монанди кафолатхои хавасмандгардонй, химоя ва режими сармоягузорихои асосй (моддаи 10-и ШХЭ), чуброни зиён (моддаи 12-и ШХЭ), кафолатхо дар холатхои мусодира (моддаи 13-и ШХЭ), интиколи маблагхо марбут ба сармоягузорй (моддаи 14-и ШХЭ)-ро бояд кайд намуд [3].
Инчунин, Конвенсия оид ба халли бахсхои сармоягузорй байни давлатхо ва шахсони вокей ё хукукии давлатхои дигар (Конвенсияи Вашингтон) низ мукарраротро дар бораи тартиби халли бахсхои сармоягузории фаромарзй дар бар мегирад. Х,амин тавр, тибки мукаррароти банди 1-и моддаи 42-и Конвенсияи Вашингтон, Суд бахсро мувофики меъёрхои хукукие, ки метавонанд бо Тарафхо мувофикат карда шаванд, хал намояд ё дар сурати мавчуд набудани чунин созиш, Суд хукук дорад, ки дар бахс меъёрхои хукуки байналмилалиеро, ки метавонанд истифода намояд, татбик намояд. Ин мукарраротро метавон кафолати халли бахсхои сармоягузории фаромарзй номид. Дар баробари ин, кафолати мухим барои сармоягузори хоричй кафолати эътироф ва ичрои карори хакамй, яъне хусусияти нихоии карори Маркази байналмилалй оид ба халли бахсхои сармоягузорй (МБ^БС) ба хисоб меравад, ки дар банди 1-и моддаи 54-и Конвенсияи Вашингтон инъикос ёфтааст. Мувофики Конвенсияи Вашингтон, Маркази байналмилалй оид ба халли бахсхои сармоягузорй хамчун муассисае таъсис дода шудааст, ки ба халли бахсхои сармоягузории фаромарзй мусоидат намояд. Дар доираи Созмони умумичахонии савдо (СУС) хуччати байналмилалй, ки кафолатхои хукуки сармоягузорони хоричиро дар бар мегирад, «Созишнома дар бораи тадбирхои сармоягузории марбут ба тичорат» (TRIMS) мебошад [10].
Аз чумла, моддаи 2-и TRIMS ба замимаи TRIMS мансуб аст, ки дорои руйхати тафсирии TRIMS оиди шартхое мебошад, ки бо ухдадории додани режими миллй ва ухдадории умуман бартараф кардани махдудиятхои микдорй мувофикат намекунанд. TRIMS ба давлатхо истифодаи чорахои сиёсати тичоратиеро, ки ба сармоягузории хоричй таъсири манфй мерасонад ва бар хилофи принсипи режими миллй ва принсипи манъи махдудиятхои микдорй мебошад, ичозат намедихад.
Бо шарофати сохибихтиёрии худ хар як давлат хукук дорад мустакилона маблаггузорихои асосии ба сармоягузорихои хоричй тааллукдошта ва кафолатхои дахлдори хукукии нисбат ба ин сармоягузорихо пешбинишударо, инчунин сохахои алохидаи иктисодиёти дорои ахамияти стратегй, ки ба онхо воридшавии сармояи хоричй махдуд ё тамоман манъ карда мешавад, муайян намояд. Махдудиятхои мазкур барои нигох доштани мувозинати манфиатхои байни сармоягузори хоричй хамчун унсури хоричй ва давлат -кабулкунандаи сармояи хоричй дар муносибатхои хукукии шахрвандй, инчунин сохибихтиёрии давлати мазкур дар муносибатхои байналхалкии сармоягузорй заруранд.
Бояд кайд намуд, ки дар баробари кафолатхои байналмилалй - хукукии зикршуда, ки дар созишномахои бисёрчонибаи байналмилалй ифода ёфтаанд, кафолатхои хукуки сармоягузорони хоричй, ки дар созишномахои дучониба оид ба хавасмандгардонй ва химояи мутакобилаи сармоягузорй (СДХДМС) зикр шудаанд, накши мухим доранд.
Х,амин тавр, ба акидаи А.Г. Богатырев созишномахои дучонибаи сармоягузорй барои танзими байналмилалй - хукукй дар сохаи муносибатхои байналмилалии сармоягузорй дар якчоягй бо конунгузории миллии сармоягузории давлатхо замина фарохам меоранд [2].
Тавре ки дар адабиёти хукукй омадааст, шартномахои байналмилалии дучониба танзими мукаммалтари муносибатхои сармоягузориро дар бар мегиранд. Х,амзамон, мухаккикон кайд менамоянд, ки созишномахои дучониба оид ба химояи сармояи хоричй дар натичаи инкишофи мукаррарот дар шартномахои байналмиллалй оид ба тичорат, дустй ва киштиронй ба вучуд омадаанд, ки шартхои вазъи хукукии шахсони хоричй ва режими миллии ба онхо пешниходшавандаро дар бар мегиранд. Инчунин кайд мегардад, ки хифзи хукуки моликият чузъи мухими чахонишавии тичорат шудааст, ки он дар як катор шартномахои байналмилалии дучониба низ инъикос ёфтааст.
Бояд кайд намуд, ки мукаррар намудани режими миллй ва режими бештари мусоид яке аз омилхои мухайё намудани фазои мусоиди сармоягузорй барои сармоягузорони хоричй буда, боиси кушода шудани фазои иктисодй барои чалби сармояи хоричй мегардад. Дар баробари ин, бояд кайд кард, ки дар мукоиса бо чунин кафолати хукукй, ба монанди шартхои мусоид, ки тибки он ба сармоягузори хоричй кисман кафолатхо дар бораи тагйирнопазирии конунгузорй дар сохаи пардохти андоз, инчунин дар бораи тагйирнопазирии конунгузорй оид ба хачми сахмгузорй ба фондхои гайрибучетии давлатй пешниход карда мешаванд, режими миллй ба сармоягузори хоричй кафолатхои бештари хукукиро медихад, зеро сармоягузори хоричй аз руи вазъи хукукй ба шахсони вокей ва хукукии давлат баробар аст.
Мухаккикони хоричй накши пешбарандаи кафолатхои байналмилалиро, ки дар созишномахои дучониба оид ба хавасмандгардонй ва химояи мутакобилаи сармоягузорихо мавчуданд ва таъмини хукукии моликияти сармоягузорони хоричиро тавсиф менамоянд, хусусиятнок намуда, кайд менамоянд, ки чузъи марказии кафолатхои дар созишномахои дучониба оид ба хавасмандгардонй ва химояи мутакобилаи
сармоягузорихо мавчудбуда, пешниход намудани кафолатхо ба сармоягузорони хоричй нисбат ба хифзи хукуки моликияти онхо мебошад, ки бояд як омили хеле мухим дар сохаи хукуки сармоягузорони хоричй баррасй карда шавад.
Дар робита ба ин, кайд намудан мумкин аст, ки яке аз тамоюлхои муосири танзими муносибатхои байналмилалии сармоягузорй ин дур шудан аз фахмиши васеи категорияи сармоягузории хоричй мебошад, ки доираи васеи моликияти марбут ба сармоягузории хоричиро дар бар мегирад. Ахамияти сармоягузорихои хоричй бо дарназардошти таъсиси чойхои нави корй, чалби технологияхо ва гайра муайян карда мешавад.
Х,амзамон, кафолати хукукии халли бахсхои сармоягузорихои фаромарзй барои сармоягузорони хоричй хеле мухим аст. Тибки мукаррароти созишномахои дучониба оид ба хавасмандгардонй ва химояи мутакобилаи сармоягузорихо, сармоягузорони хоричй барои баркарор кардани хукукхои поймолшуда метавонанд ба Маркази байналмилалй оид ба халли бахсхои сармоягузорй, судхои хакамй ва судхои давлатии кишвархои кабулкунанда мурочиат намоянд. Бояд кайд намуд, ки мукаррароти созишномахои дучониба оид ба хавасмандгардонй ва химояи мутакобилаи сармоягузорихо низоми хукукии фаъолияти сармоягузори хоричиро муайян мекунад, ки мумкин аст дар шартномахои тичоратй ва сармоягузорй хамчун шарти дахлдори шартномавй зикр карда шавад.
Дар асоси тахлили мукаррароти созишномахои дучониба оид ба хавасмандгардонй ва химояи мутакобилаи сармоягузорихо метавон ба хулосае омад, ки кафолатхои хукукие, ки дар онхо мукаррар шудаанд, кафолатхои хукуки сармоягузорони хоричиро, ки дар созишномахои бисёрчонибаи байналмилалй мавчуданд, пурра менамоянд. Х,амин тавр, барои сармоягузорони хоричй механизмхои нисбатан амалкунандаи
кафолатхо ва манфиатхои хукукии онхо ташаккул дода мешавад.
Муаллифони хоричй оид ба накши созишномахои байналмилалй дар татбики кафолатхои хукук ва манфиатхои конунии сармоягузорони хоричй сухан ронда, кайд менамоянд, ки созишномахои байналмилалй метавонанд хамчун механизме хидмат намоянд, ки тавассути онхо хукуматхо ба сармоягузорони хоричй ухдадорихо ва кафолатхои бечавобро, ки ба манфиатхои сармоягузорони хоричй мувофиканд ва ба хифзи ин манфиатхо аз хар гуна амалхои сиёсй нигаронида шудаанд, пешниход намоянд.
Х,амзамон, кафолатхои байналмилалй -хукукие, ки дар созишномахои дучониба оид ба хавасмандгардонй ва химояи мутакобилаи сармоягузорихо мавчуданд - ин ухдадорихои давлати кабулкунанда нисбат ба сармоягузорони хоричй мебошанд, ки натичаи созишномаи дучонибаи байни давлатхо ба вучуд омада, ба татбики хукук ва манфиатхои конунии сармоягузорони хоричй дар доираи созишномахои дучониба оид ба хавасмандгардонй ва химояи мутакобилаи сармоягузорихо равони гардидаанд.
Тавре ки дар боло зикр гардид, кафолатхои хукукие, ки дар созишномахои дучониба оид ба хавасмандгардонй ва химояи мутакобилаи сармоягузорихо дарч гардидаанд, кафолатхои дар созишномахои бисёрчонибаи байналмилалй - хукукии сармоягузорй инъикос гардидаро пурра менамоянд, ки дар натича хамкории онхо амалй гардида, химояи нисбатан самараноки хукукхои
сармоягузорони хоричй таъмин мегардад. Кафолатхои байналмилалии хукукхои сармоягузорони хоричй, ки нисбат ба кафолатхои умумии байналмилалии хукукй махсус ба хисоб мераванд ва дар шартномахои байналмилалии сохаи сармоягузорй ифода гардидаанд, дар худ кафолатхои хукуки моликияти сармоягузорони хоричй, кафолатхои чубронй, кафолатхои сугуртавй, кафолатхои халли бахсхои сармоягузории
фаромарзиро тачассум менамоянд, аммо дар сармоягузории давлатхои кабулкунанда баробари ин, кафолатхои мазкур ба таъмини доранд.
хифзи хукукхои моликияти сармоягузорони Кафолатхои байналмилалии хукукхои
хоричй нигаронида шудаанд. сармоягузорони хоричй дар шартномахои
Дар асоси гуфтахои боло метавон ба байналмилалии универсалии бисёрчониба ва хулосае омад, ки кафолатхои байналмиллалй - минтакавй, дар созишномахои дучониба оид ба хукукии барои сармоягузорони хоричй хавасмандгардонй ва химояи мутакобилаи пешниходшаванда - ин ухдадорихои хукукии сармоягузорихо ва шартномахои тичоратй давлатхои кабулкунандаи сармоя мебошад, ки пешбинй шудаанд, ки дар навбати худ низоми дар созишномахои байналмилалии дучониба риояи ухдадорихои байналмилалии давлатхои ва бисёрчониба мукаррар гардида, таъсири кабулкунандаи сармоягузорихои хоричиро худро нисбат ба сармоягузорони хоричй пахн тавассути меъёрхои кафолати байналмиллалй менамоянд ва тавассути онхо сармоягузорони чихати таъмини кафолатхои хукукии хоричй имкони амалй гардонидани хукукхо ва сармоягузорони хоричй ташаккул медиханд. манфиатхои конунй худро дар сохаи
АДАБИЁТ
1. Блау, С.Л. Инвестиционный анализ: Учебник для бакалавров / С.Л. Блау. - М.: Дашкови К, 2018г.
2. Богатырёв А.Г. Правовое регулирование инвестиционных отношений (вопросы теории и практики). - М.: Экон-информ. - 2012г. - С.140.
3. Договор к Энергетической Хартии и связанные с ним документы - Правовая основа для международного энергитического содрудничества от 17.12.1994г. и вступил в силу 16 апреля 1998г.
4. Конвенция об урегулировании инвестиционных споров между государствами и физическими или юридическими лицами других государств (Вашингтон, 18 марта 1965 г.)
5. "Конвенция о защите прав человека и основных свобод" (Заключена в г. Риме 04.11.1950г. с изм. от 24.06.2013г. вместе с "Протоколом №1". Подписан в г. Париже 20.03.1952г.)
6. Международная конвенция об учреждении Многостороннего агенства по гарантиям инвестиций от 11.10.1985 г. в Сеуле ( MIGA - Multilateral Investment Guarantee Agency)
7. Международный пакт об экономических, социальных и культурных правах (Принят резолюцией 2200 А (ХХ1) Генеральной Ассамблей ООН от 16 декабря 1966 г. и вступил в силу 3 января 1976 г.)
8. Международное частное право: Учебник в 2 т.: Т. 2. Особенная часть / Отв. ред. С.Н. Лебедев, Е.В. Кабатова. - М.: Статут. - 2015г. - С. 176
9. Саидов ^.Т. Сармоягузорй хамчун категорияи иктисодй ва манбахои хукукии танзими кафолати хукукхои сармоягузорони хоричй. Паёми молия ва иктисод № 1 (40), (мачалаи илмй-амалй), Душанбе, 2024, сах. 96-101
10. Соглашение по связанным с торговлей инвестиционным мерам (ТРИМС/TRIMS) [рус., англ.] (вместе с «Иллюстративным перечнем»): Заключено в г. Марракешше 15.04.1994г.
11. Тиунов О.И. Международно-правовые гарантии как средство обеспечения международных договоров // Журнал российского права. - 2011г.- № 4.- С. 85-95
12. Фархутдинов И.З. Международное инвестиционное право и процесс: Учебник. - М. : Проспект. - 2013. - С. 40
Маълумот дар бораи муаллиф
Саидов Киёмиддин ТаFOЙмуродович - номзади илмхои иктисодй, муаллими калони кафедраи иктисодиёти чахонии факултети молиявию иктисодии Донишгохи миллии Точикистон. E-mail: [email protected], Телефон: (+992) 918-66-61-08, 908-66-61-08
Информация об авторе
Саидов Киёмиддин Тагоймуродович - кандидат экономических наук, старший преподаватель кафедры мировой экономики финансово-экономического факультета Таджикского национального университета. E-mail: [email protected], Телефон: (+992) 918-66-61-08, 908-66-61-08
Information about author
Saidov Qiyomiddin Tagoymurodovich - candidate of economic sciences, senior lecturer of Department of world economy, faculty of Finance and economics, Tajik National University. Email: [email protected], Phone: (+992) 918-66-61-08, 908-66-61-08
УДК: 631.115.11.
СРАВНИТЕЛЬНАЯ ОЦЕНКА ЭФФЕКТИВНОСТИ ИСЛАМСКИХ И ТРАДИЦИОННЫХ БАНКОВ
Алишоев Х.Х.
Аннотация. В статье рассматриваются сравнительная оценка эффективности исламских и традиционных банков. Данная статья посвящена изучению сравнительных оценок эффективности исламских и традиционных банков в современном мире. Развитие исламских банков в разных регионах мира тесно связано с особенностями экономического поведения народов, которые зависят от их социальной, культурной и религиозной принадлежности. Также обсуждаются история развития исламских банков и институтов в сфере мировой экономики. Данная статья посвящена актуальному вопросу современности, решение которого играет ключевую роль в развитии современной экономики.
Ключевые слова: экономика, исламская экономика, исламская экономическая система, исламские финансы, исламские банки, эффективност исламских банков, эффективност исламских финансов и др.
Для цитирования: Алишоев, Х.Х.. Сравнительная оценка эффективности исламских и традиционных банков /Х. Х. Алишоев // Финансово-экономический вестник. - 2024. -№ 4(43). - С. 101-111.
АРЗЁБИИ МУЦОИСАВИИ САМАРАНОКИИ БОНК^ОИ ИСЛОМЙ ВА АНЪАНАВЙ Алишоев Х,.Х,
Аннотатсия. Дар мацола арзёбии муцоисавии самаранокии бонщои исломи ва анъанави барраси мешавад. Мацолаи мазкур ба омузиши арзёбии муцоисавии самаранокии бонщои
101